Sud hokimiyatiga ko'mak beruvchi organlar va muassasalar - Huquqshunoslik - Referatlar

Sud hokimiyatiga ko'mak beruvchi organlar va muassasalar

Yuklangan vaqt:

16.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.5 KB

Ko'chirib olish

Sud hokimiyatiga ko`mak beruvchi organlar va muassasalar Reja: 1. Prokuratura: tushunchasi,vazifalari va davlat organlari tizimidagi o`rni. 2. Advokatura: tushunchasi va vazifalari. 3. Boshqa yordamchi organlar va muassasalar: sud politsiyasi, notariat va boshqalar.

Sud hokimiyatini amalga oshirishga yordam beruvchi organlar va mansabdor shaxslar. Konstitutsiyaviy huquqning me`yorlarida Sud hokimiyatini amalga oshirishga yordam beradigan (ba`zan asosiy vazifa emas) turli organlar va mansabdor shaxslar haqida eslatib o`tilgan. Bular: prokurorlar; tergovchilar; advokatlar; notarius; sud politsiyasi; sud ijrochilaridir; Ularning batafsil vazifalari asosiy qonun xujjatlari Bilan tartibga solinadi va boshqa huquq sohalarida o`rganiladi. Prokurorlara boshqa masalalar bilan bir qatorda jinoyat sodir etgan shaxs ustidan jinoyatni ochish vazifasina ham amalga oshiradi.U davlat vakili sifatida suda ommaviy ayblovni qo`llab quvvatlaydi (shaxsiy ayblovga oid ishlardaprokuratura ishtirok etmaydi), jazoni ijro etish joyida nazoratni amalga oshiradi. Prokuratura - bu asosiy vazifasi jinoiy xatti-harakatni sodir etgan shaxslarni jinoyat sodir etganligi uchun ta`qib etish, sudda davlat ayblovini amalga oshirish, jinoyatlarni oldini olish, shuningdek, shaxslarning jazo o`tash joylari (qamoqxonalar)da saklanishining qonuniyligi ustidan nazorat olib boruvchi-davlat orgalidir. Uning tashkil etilishi va makomi mahsus qonunlar va sud protsessual qonunchilik bilan tartibga solinadi; Prokuraturaning davlat hokimiyatida tutgan o`rnidan kelib chiqqan holda mamlakatlarni to`rt guruhga bo`lish mumkin: Prokuratura adliya vazirligi tarkibida bo`lgan mamlakatlar; prokuratura sudlar korpusi (magistraturalar) tarkibiga kiritilgan va sudlar huzurida bo`lgan mamlakatlar; prokuratura alohida tizimga ajratilgan va parlamentga hisobot beradigan mamlakatlar; prokuratura umuman bo`lmagan mamlaqatlar; Birinchi guruh mamlakatlar jumlasiga AQSH, Fransiya, Yaponiya, Polsha kiradi. Masalan, AQSH va Polshada adliya vaziri (AQShda-Bosh attorney) ayni vaqtda, bosh prokuror ham hisoblanadi. Qo`yi pog`onadagi prokurorlar (attorneylar) unga bo`ysunadilar. Undan tashqari AQShda har bir shtatda federal prokuraturadan tashqari shtat bosh prokurori boshchilik qiladigan va federal prokuraturaga bo`ysunmaydigan o`z prokuratura tizimi ham faoliyat ko`rsatadi. Federal Prokurorlar Prezident tomnidan Bosh attorney (prokuror)ning taqdimiga

ko`ra, Senatning roziligi bilan tayinlab qo`yiladi. Shtatlarda prokurorlarning xuddi shu tarzda gubernatorlarning o`zlari tayinlaydilar. Fransiyada, 1958 yil magistraturaning maqomi to`g`risidagi organik qonunni o`zida mujassamlashtirgan №58-1270-sonli ordonansga muvofiq prokurorlar o`zlaridan yuqori turuvchi rahbarlarga, birinchi navbatda adliya vazirligiga bo`ysunadilar va ularning nazorati ostida bo`ladilar. Sud majlisida ular bemalol so`zga chiqishi mumkin. Kassatsiya va apellyatsiya sudlarida bosh prokurorlar, qonunda belgilangan boshqa barcha jarayonlarda esa Respublika prokurorlari faoliyat ko`rsatadilar. Ikkinchi guruxdagi mamlakatlar jumlasiga Ispaniya va Italiya kiradi. Masalan, Ispaniyada 1981 yilda, Prokurorning organik statuti qonunga muvofiq prokuratura qonuniylikni, fuqarolarning huquqlari va ommaviy manfaatlarni himoya qiladi, shuningdek, shaxslarning iltimosnomalariga ko`ra tribunal mustahilligiga rioya etilishini kuzatib boradi. Prokuratura nisbatan funksnonal avtonomiyaga ega bo`lgan sud hokimiyati tizimiga kirgan holda, o`z vazifalarini faoliyatlarini markazlashganligi va iyerarxik tobelik, qolaversa, qonuniylik xdmda biror bir siyosiy partiyaga bog`liq bo`lmaslik prinsipiga asosan amalga oshiradi. Prokuratura organlari sudlar qoshida faoliyat ko`rsatadi. Prokuraturaga, sud hokiniyati Bosh kengashi roziligi bilan, Hukumat taqdimiga muvofiq Qirol tomonidan tayinlab ko`yiladigan Davlat Bosh prokurori rahbarlik qiladi. Sud hokimiyati iyerarxiyasida u Oliy tribunal raisidan keyingi shaxs xisoblanadi. Uchinchi guruhga mansub bo`lganlar - bu sotsialistik mamlakatlardir. Bu mamlakatlarda yuqorida sanab o`tilgan funksiya (vazifa)lar bilan bir qatorda prokuraturalar zimmasiga qonuniylik ustidan umumiy nazorat olib borish yuklangan, uning obyektlari davlat organlari (odatda vazirliklardan boshlab ko`yi organlargacha, bunda vakillik organlari mustasno), jamoat birlashmalari, xo`jalik birlashmalari, turli muassasalar va jismoniy shaxslar faoliyatidir. 1936 yil Stalin konstitutsiyasidan boshlab, sotsialistik konstitutsiyalar prokuratura maqomining eng muhim davlat organlaridan biri sifatida belgilagan, holbuki, bunday umumiy nazoratning real axamiyati deyarli yo`q hisobi. Odatda sotsialistik prokuratura - parlament tomonidan rasman o`z vakolati muddatnga yoki undan ham ko`proq muddatga tayinlanadigan bosh prokuror va u tomonidan boshqariluvchi organlarning alohida tashkil etilgan tizimidir. Bosh prokuror parlament oldida o`z faoliyati uchun rasman javobgar hisoblanadi. U prokurorlarni tayinlaydi. Prokurorlarni tayinlash va ozod etish haqidagi hal qiluvchi qaror kommunistik partiya instansiyalari tomonidan qabul qilinadi. Masapan, XXDR Konstitutsiyasining 143-146-moddalariga muvofiq prokurorlik faoliyati Markaziy prokuratura, provinsial (markazga tobe shahar) shahar (tumanlar), uyezd

prokuraturalari va maxsus prokuraturalar tomonidan amalga oshiriladi. Prokuraturalarning majburiyat (vazifa)lariga quyidagilar kiradi: 1) davlat organlari, korxonalar, jamoat-shirkat tashkilotlari va fuqarolar tomonidan davlat qonunlarini aniq va bir xilda ijrosi ustidan nazorat; 2) davlat organlari chiqargan qarorlar va farmoyishlarning konstitutsiyaga, qonunlarga, Prezident hujjatlariga, Markaziy Xalq qo`mitasi, Oliy Xalq majlisi. Doimiy kengashi, Ma`muriy kengash hujjatlariga zid kelmasligi ustidan nazorat; 3) "Ishchi, dehqonlar hokimiyati va sotsialistik tuzumni" har qanday xavfdan qo`riqlash, davlat va jamoat-shirkat mulki, konstitutsiyachiy xuquqlar, fuqarolarning hayoti va mulklarini muhofaza qilish. Prokuratura faoliyatiga Markaziy prokuratura rahbarlik qiladi, prokurorlarni tayinlaydi va lavozimidan ozod qiladi. Markaziy Prokuraturaning raisi konstitutsiyaga muvofiq Oliy xalq majlisi tomonidan tayinlanadi va lavozimidan ozod qilinadi. Barcha prokurorlar faoliyati davomida Oliy xalq majlisi, Prezident va Markiziy xalq qo`mitasi oldida mas`uliyatli bo`lgan Markaziy prokuratura va boshqa yuqori maqomli prokuraturalarga bo`ysunadi. To`rtinchi guruhga mansub mamlakat Buyuk Britaniyadir, bu mamlakatda prokuratura yo`q. Bosh Attorney, vakillari zarur hollarda, sud majlislarida ayblovchi sifatida so`zga chiqa olmaydigan advokatlar korpusiga rahbarlik qiladi. O`ta muhim jinoiy ishlar ko`rilayotganda, maxsus lavozimli shaxs ommaviy tinglovchilar direktori ayblovni qo`llab-quvvatlaydi. Odil sudlovni amalga oshirishda prokuratura idoralari ham katta ahamiyatga ega. Prokuratura idora-lari barcha umumiy yurisdiksiya sudlari qoshida ish yuritadi. Oliy Federal sud qoshida Bosh federal pro kuror va bir necha federal prokurorlar, oliy yer sud lari va yerlar sudlarida davlat prokurorlari, xudu-diy sudlarda davlat prokurorlari hamda hududiy pro kurorlar faoliyat ko`rsatadi. Bosh federal prokuror va federal prokurorlar Fe deral Adliya vazirligiga davlat va hududiy prokuror lar esa yerlar Adliya vazirligiga bo`ysunadi. Germaniyada prokuratura idoralarining vazifasi jinoyat sodir etgan shaxe ustidan jinoyat ishini qo`zg`a-tishdan iborat. Prokuror tergovga boshchilik qiladi, sudda davlat vakili sifatida ishtirok etadi, davlat ayblovini e`lon qiladi. Politsiya idoralari proku ratura buyruklarini bajarishga majbur. Lekin yerlar prokurorlaridan farqli o`laroq, federal prokuror qonunda ko`rsatilgan tartibda faqat davlat havfsiz-ligiga taxdid solgan jinoyatlar bo`yicha tergov olib borishga va ayblov e`lon qilishga haqli. Prokurorlar sudlardan to`liq mustaqil bo`lsa-da, ular faqat ayblov o`rnini egallashi kerak emas. Prokurorga to`g`ri, adolatli hukm qabul qilishda sudga ko`maklashish vazifasi yuklatilgan.

Xususan, qonun pro-kurorga ayblov dalillarigagina emas, balki oklov da-lillariga ham ahamiyat berishni shart qilib qo`yadi. Totalitar davlatlarda qonuniylik ustidan umumiy nazoratni amalga oshiradi. Fuqarolik ishlarida davlat manfaatlarini himoya qilish maqsadida ishtirok etadi. Ba`zan prokuratura adliya vazirligiga qarashli bo`lishi mumkun (masalan, AQShda Bosh prokurorning majburiyati adliya vaziriga yuklatilgan), lekin parlament yoki prezident yohud ikalasi oldida ham hisobdor bo`ladigan alohida boshqarmalarga bo`linishi mumkun (Italiya, Ispaniya, Ukraina va boshqalar). Bir qator davlatlarda prokurorlar sudda tarkib topgan bo`lib yagona iyerarxik tizimga ega emas (Fransiya).Ba`zi davlatlarda prokuratura organlari umuman mavjud emas (Buyuk Britaniya) va prokurorning vazifalarini advokatlar korpusi bajaradi, muhim ishlarda ommviy ta`qib boshqarmasi direktori ishtirok etadi. Prokuror nazorati deganda, davlat nomidan amalga oshiriladigan maxsus vakolatli mansabdor shaxslar-prokurorlarning huquq bo`zilishlarini o`z vaqtida aniqlash va ularni bartaraf etish choralarini ko`rish, aybdorlarni javobgarlikka tortish orqali qonuni bir xilda qo`llanilishi va aniq ijro etiishini ta`minlash faoliyati tushuniladi Prokuror nazorati prokuratura faoliyatining asosiy yo`nalishlaridan biri hisoblandi. «Prokuratura to`g`risida»gi qonunga ko`ra, prokurorlik nazoratining to`qqizta sohasiga bo`linadi (qonunning 4-moddasi): 1. qonunlarga rioya etilish ustidan umumiy nazorat; 2. jinoyatchilikka qarshi kurash idoralarining qonunlarni ijro etishlari ustidan nazorati; 3. sudlarda ishlarning ko`rib chiqilishida prokurorning ishtiroki. 4. ushlanganlarni saqlab turish, dastlabki qamoq, sud tayinlagan jazo va boshqa jinoiy- huquqiy ta`sir choralarini o`tash joylarida qonunlarning bajarilishi ustidan nazorat. Tergovchilar prokurorlarga bog`langan va ular Bilan birga yagona tizimda sud tarkibida bo`lishi (tergov sudlari deb ataladi) yoki tergovchilar ko`mitasi organiga boshchilik qiluvchi alohodi tizimni tashkil etishi mumkin. Advokatura – mustaqil va o`zini – o`zi boshqaruvchi tashkilo. Avokatlar xayati okrug va oliy sudlar tarkibida tuziladi. Totalitar sotsialistiq davlatlarda bu oliy malakali advokatlarning umumdavlat miqyosidagi yagona birlashmasidar. Bir qator g`arb davlatlari advokatura shaxsiy huquqiy birlashma emas ommaviy uyushma deb hisoblanadi va u adliya vazirligi nazorati ostida faoliyat olib boradi. Advokatura o`zining mustaqil professional maqo-miga qaramay, odil sudlovni amalga oshirishda qat-nashadi. Advokatlar barcha hududiy sudlarda va jino-yat ishi bo`yicha ayblanuvchining advokati bo`lib barcha sudlarda ishtirok etishga hakli. Lekin fuqarolik ish-lari bo`yicha faqatgina advokatlik amaliyotida bo`lgan yerlar yoki oliy yer sudida ishtirok etishi mumkin.

Advokatura jismoniy va yuridik shaxslarga, jumladan, ommaviy hokimiyat organlari va muassasalarga yuridik xizmatlar ko`rsatuvchi professional, oliy toifa, malakali yurist- xuquqshunos-larning birlashmasidir. Advokatura odatda, jamoatchilik muassasasi (institut) hisoblanadi va ba`zida unga ommaviy vakolatlar ham beriladi. Konstitutsiyalarda kamdankam hollarda advokatura xaqida eslab o`tiladi. Misol tariqasida, Bolgariya Konstitutsiyasining 134- moddasini oladigan bo`lsak, uning 1-qismiga ko`ra, "advokatura erkin, mustaqil va o`zini o`zi boshqaradi. U fuqarolar va yuridik shaxslarga ularning huquk va qonuniy manfaatlarini himoya qilishda yordam beradi. Advokatura faoliyatini tashkil etish va uning tarkibi qonun bilan tartibga solinadi". Ta`kidlash joizki, aksariyat mamlaktlarda, advokatura haqida konstitutsiyalarda eslab o`tilmagan bo`lsada, uning maqomi qonunlar bilan tartibga solinadi. Istisno tariqasida, Buyuk Britaniyadagi ikki advokatlik korporatsiya (uyushma)sidan birini - davlat tomonidan tashkil etilishi va faoliyatiga hech qanday aralashuvga yo`l qo`yylmaydkgan barristerlar korporatsiyasini eslab o`tish mumkin. Ushbu katta imtiyozlarga ega bo`lgan korporatsiya faqat oliy sudlar bilangina ish olib boradi. U bilan birga boshqa bir korporatsiya ham mavjud bu 1974 yildagi solisitorlar haqidagi Akt bilan tartibga solinadigan yuridik hamjamiyatga birlashuvchi Solisitorlar korporatsiya (uyushma)sidir. Solisitorlar - barristerlar va mijozlar orasida vositachilar sifatida namoyon bo`ladilar, barristerlar uchun ishlarni tayyorlaydilar va o`zlari ham unchalik murakkab bo`lmagan ishlarni olib boradilar. Ular oliy va Appelyatsiya sudlari nazorati ostida faoliyat ko`rsatadilar. Umuman shuni ta`kidlash joizki, Buyuk Britaniyada sud hokimiyati tizimidagi har qanday lavozimga mutlaqo advokatura orqali o`tish mumkin. Advokatlar ko`pchilik ma`muriy lavozimlarga tayinlanish chog`ida, universitet kafedralariga o`tishda, qator imtiyozlarga egadirlar. AQShda Amerika yuristlar assotsiatsiyasi eng obro`li advokatlar birlashmasi hisoblanadi. Shtatlarning o`z advokatlik birlashmalari mavjud. AQShda advokatlik faoliyatini tartibga soluvchi yagona qonun mavjud emas, shtatlarning qonunchiliklari sud qoidalari mavjud, bir qator shtatlarda esa me`yoriy tartibga solishning manbalari bo`lib, advokatlar birlashmalari nizomlari hisoblanadi. Fransiyada, advokatura faoliyati 1971 yildagi ba`zi sud va yuridik kasb (professiya)larning isloh qilinishi haqidagi qonuni bilan tartibga solinadi. Advokatlar sud okruglari bo`yicha avtonom qollegiyalarga birlashgan, advokatlar Milliy assotsiatsiyasi esa professional (kasb) axloqi (etikasi), advokatlarning malakasini oshirish va ijtimoiy ta`minlanishi masalalari bilangina shug`ullanadi. Hududida kollegiya faoliyat ko`rsatadigan sud kollegiyaga qabul qilish va uning tarqibidan chiqarishni nazorat qiladi.

Germaniyada, advokatura maqomi 1959 yilda qabul qilingan advokatura haqidagi qonun bilan tartibga solinadi. Yer (viloyat)larning oliy sudlari ixtiyoridagi sud okruglarida va federal sud palatasi qonunida yagona federal advokatlar palatasiga birlashuvchi advokatlar kollegiyalari tuziladi. Bu advokatlik birlashmalari ommaviy-huquqiy korporatsiyalar bo`lib hisoblanadi va adliya idoralari - shunga muvofik tarzda, federal va viloyat yustitsiya idoralari nazorati ostida bo`ladi. Advokatlar xizmati juda qimmat va demokratik mamlakatlardagi qonunchilik kam ta`minlanganlarga, jumladan, to`la davlat hisobidan yuridik xizmat berishga qadar, turli imtiyozlarni ko`zda tutadi. Ba`zi mamlakatlarda, buning uchun ommaviy (jamoat) advokatlari institutlari mavjud (buni ba`zi mamlakatlarda, masalan, Germaniya, Xorvatiyadagidek, prokurorlarning nomidavlat advokatlari bilan aralashtirib yubormaslik kerak). Sud vazifasini faqat ikkita davlat imtihonini topshirib, sudya maqomini olgan professional sudya bajaradi. Sudda ishlar professional sudyalar tomo-nidan, professional bo`lmagan (sud maslahatchilari — sheffen) sudyalar yordamida ko`rilishi mumkin. SHeffenlar ishtiroki jinoyat ishlari, savdo palatalaridagi ishlar, mehnat nizolari ko`rilganda, ma`-muriy, moliyaviy va ijtimoiy nizolarni ko`ruvchi sud larda katta ahamiyatga ega. Har bir sud tarmog`i (Konstitutsiyaviy suddan ta-shqari) bir qancha instansiyalarga ega. Umumiy sud larda to`rtta instansiya (hududiy sudlar, bir qancha yer sudlari, Oliy Yer sudi va Federal sud), boshqa sudlarda asosan-uchta, moliyaviy ishlar bo`yicha sud larda ikkita instansiya mavjud. Germaniyada 21 ming nafardan ko`proq sudya bo`lib, mamlakat aholisiga nisbatan sudyalar soni bo`yicha dunyoda ikkinchi o`rin-ni egallaydi. Sud politsiyasi – suda ish yuritadi. Bu politsiyachilar majlis zalida tartibni ta`minlab beradi, ayblanuvchini qo`riqlaydi, sudyaning bergan buyruqlarini bajaradi. Sud ijrochilari- sud qarorlarini bajaradi. Masalan fuqarolik huquqiy munosabatga tegishli bo`lgan xolatlarda. Sud ballistikasi - o`q otar qurol va o`q dorilar hamda ular qoldirgan izlarni topish va tadqiq qilish usullari bilan shug`ullanuvchi kimyoviy va fizikaviy usullarga asoslangan kriminalistik ta`limot. Sud ballistikasi o`q izlari, o`q uzilga joy hamda o`qning uchib o`tgan masofasi, yo`nalishi, qo`ra turi, uning xususiy belgilari va boshqalarni aniqlaydi. Sud nazorati – quyi sudlar chiqargan qarorlarning yuqori sudlar tomonidan tekshirilishi. Sud qarorlari asosli, qonuniy va adolatli bo`lmasa, shu jumladan ish bo`yicha yangi holatlar ochilgan bo`lsa, sud nazorati tartibida o`zgartiriladi va bekor qiladi.

Adabiyotlar 1. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi T. «Adolat» 2003 y. 2. Karimov I.A. O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li. — T., “O`zbekiston”, 1992. 3. Karimov I.A. O`zbekiston — kelajagi buyuk davlat. — T., “O`zbekiston”, 1992. 4. Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati. — T., “O`zbekiston”, 1993. 5. Karimov I.A. O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. — T., “O`zbekiston”, 1993. 6. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin! — T., “O`zbekiston”, 1993. 7. Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati. — T., “O`zbekiston”, 1993. 8. Karimov I.A. O`zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari. — T., “O`zbekiston”, 1995.

O'xshashlar

Sud xarajatlari va jarimalari

Davlat hokimiyatini amalga oshirish mexanizmi muammolari

Organlar, ularning huquqiy maqomi

Fuqarolik, jinoiy va ma’muriy sud ishlari sohasidagi sud hokimiyati organlari

Sud ballistikasining obyektlari va vazifalari