Sud xarajatlari va jarimalari - Huquqshunoslik - Referatlar

Sud xarajatlari va jarimalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57.5 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1. Fuqarolik protsessida sud xarajatlari tushunchasi va turlari 2. Davlat bojii 3. Ishning sudda ko`rilishi bilan bog`liq chiqimlar 4. Sud xarajatlarini to`lashdan ozod qilish 5. S ud jarimalari

Fuqarolik protsessida sud xarajatlari tushunchasi va turlari Fuqarolik ishlari bo`yicha odil sudlovni amalga oshirishda davlat tomonidan sarflanadigan mablag`larning muayyan qismi ishda manfaatdor bo`lgan shaxslar tomonidan to`lanadi. qonun bu shaxslarga (fuqarolar va tashkilotlarga) sudlarda fuqarolik ishlarini yuritish yuzasidan qilinadigan sud xarajatlarini-davlat boji va ishni ko`rish bilan bog`liq bo`lgan chikimlarni qoplashni yuklaydi. Sud xarajatlarini bir qismini davlat boji tashkil etadi. Bu bojlar sudlar tomonidan fuqarolik ishini yurgizilishi munosabati bilan qilinadigan xarajatlar uchun olinadigan haq bo`lib ko`riladi. Davlat bojining miqdori qonun bilan belgilangan bo`lib,1 qoida bo`yicha da`vo qiymati, ya`ni da`vogarning mulkiy manfaatining pul bilan ifodalangan summasi miqdoriga bog`liq bo`ladi. Sud orqali talab qilinadigan pul yoki mulk qiymati qancha ko`p bo`lsa, olinadigan davlat boji ham shunga yarasha oshiqroq belgilanadi. Ishning sudda ko`rilishi bilan bog`liq bo`lgan xarajatlarning ikkinchi qismini sud chiqimlari tashkil qiladi. FPKning 109-moddasida belgilanganidek, ishni ko`rish bilan bog`liq bo`lgan chiqimlar: guvohlarga va ekspertlarga to`lanadigan summalardan, ish uchun ahamiyatli bo`lgan joyning sud tomonidan borib ko`rilishi bilan bog`liq bo`lgan xarajatlardan, FPKning 140-moddasida ko`rsatilgan hollarda javobgarni, chunonchi, aliment to`lashdan yoki birovga yetkazilgan zarar haqini to`lashdan qochgan shaxsni kidirish uchun qilingan xarajatlardan va sudning hal qiluv qarorini ijro etish bilan bog`liq bo`lgan xarajatlardan iborat bo`ladi. Ishda manfaatdor bo`lgan shaxslar tomonidan sud xarajatlari to`latilishining ahamiyati davlat uchun mablag` olishda emas, balki taraflarning o`zlarining fuqarolik huquqiy burchlarini ixtiyoriy ravishda bajarishga rag`batlantirish va asossiz nizolarning qo`zg`atilishiga yo`l qo`ymaslikdir.

Sudda fuqarolik ishining yuritilishi munosabati bilan taraflarning qiladigan sud xarajatlari ularning shaxsiy va mulkiy huquqlarining hamda qonuniy manfaatlarining himoya qilinishi uchun sudga murojaat qilishlariga hech qanday to`sqinlik qilmaydi. Bunga: fuqarolik ishlarining sudda ko`rilishiga to`lanadigan davlat bojining oz miqdorda olinishi, ishni ko`rish bilan bog`liq bo`lgan chiqimlarni minimal miqdorda belgilash, to`langan boj va chiqimlar sudda hal qilingan nizoda haqli bo`lgan tarafga qaytarilishi, qator ishlar bo`yicha da`vogarlar davlat boji va ishni yuritish chiqimlarini to`lashdan butunlay yoki qisman ozod qilinishi bilan erishiladi. Davlat boji Davlat boji sud muassasalariga beriladigan da`vo arizalaridan, organlar va mansabdor shaxslarning xatti-harakat (qaror)lari ustidan berilgan shikoyatlar, alohida tartibda ko`riladigan ishlar bo`yicha arizalar, sudlarning hal qiluv qarorlari ustidan kassatsiya tartibida shikoyatlar va nazorat tartibida protestlar keltirish to`g`risida arizalar berganlik uchun, shuningdek sud muassasalari tomonidan qog`ozlar va hujjatlarning nusxalari berilganligi uchun olinadi. Davlat bojining miqdori va uning to`lanishi tartibi «Davlat boji to`g`risida»gi O`zbekiston Respublikasining 1992 yil 9 dekabr qonuni va shu asosda Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 3 noyabrdagi 533-sonli «Davlat boji stavkalari to`g`risida»gi va unga kiritilgan o`zgarishlar haqidagi qarori; O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996 yil 11 oktabrdagi 358-sonli qarori; davlat soliq qumitasi tomonidan 1993 yil 8 iyunda tasdiqlangan «Davlat boji to`g`risida»gi yuriknomasi; O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining

«Fuqarolik ishlari bo`yicha sud xarajatlarini va jinoyat ishlari yuzasidan sud chiqimlarini undirish amaliyoti to`g`risida»gi 1996 yil 20 dekabr qarori hamda FPKning 103-121-moddalari bilan belgilangan.1 Davlat boji fuqarolardan ham, korxonalar, muassasalar, tashkilotlardan ham olinadi. Davlat boji oddiy, ya`ni qat`iy stavkalarda, sum va tiyinlar bilan hisoblab olinadigan bojga va proporsional bojga, ya`ni da`vo qiymati (summasi)ga nisbatan foiz bilan hisoblab undiriladigan bojga bo`linadi. Davlat boji dastlabki va muqobil da`vo arizalari beruvchilardan, mustaqil da`vo talablari bilan sudga murojaat qiluvchi uchinchi shaxslardan, shuningdek alohida tartibida ko`riladigan ishlar to`g`risida ariza beruvchilardan hamda kassatsiya shikoyatlar va nazorat tartibida protestlar keltirish to`g`risidagi ariza beruvchilardan olinadi. Xususiy shikoyatlar berilishida boj undirilmaydi, shuningdek sudlar tomonidan hujjatlarning ko`chirma nusxalari berilganligi uchun ham belgilangan tartibda boj undiriladi. Bulardan tashqari yuqorida aytilganidek, davlat boji taraflarning va ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarning iltimoslari bo`yicha ishda bo`lgan qog`ozlar va hujjatlarning nusxalarini olishda undiriladi. Boj sud tomonidan hal qiluv qarori, hukmlar va ajrimlarning nusxalarini takror berganlik uchun ham olinadi. Dastlabki da`vogarning roziligi bo`yicha uning boshqa shaxs bilan sud tomonidan almashtirilganida bu shaxs ham umumiy asoslarda boj to`lashi lozim bo`ladi. Bunday hollarda dastlabki da`vogar tomonidan to`langan boj qaytarilmaydi.

Davlat boji davlat banki muassasasiga yoki jamgarma bankidagi yoxud benakd hisob-kitob qilish yo`li bilan to`lanadi va bu haqdagi kvitansiya sudga topshiriladi. Fuqarolar tomonidan sotib olingan davlat bojini markalari qaytib olinmaydi. Boj markalari ariza yoki shikoyatga yopishtiriladi va mansabdor shaxsning imzosi bilan to`lanishi sanasi ko`rsatilib bekor qilinadi. FPKning 108-moddasiga va davlat boji to`g`risidagi yuqorida keltirilgan qonun hujjatlariga muvofiq davlat bojini da`vogarga quyidagi hollarda qaytariladi. Amaldagi qonun bo`yicha talab qilinganidan ko`p miqdorda boj to`langan bo`lsa; ariza (shikoyat)ni qabul qilish rad etilsa; FPKning 154-moddasida nazarda tutilgan asoslar bo`yicha arizasi da`vogarga qaytarib berilsa; FPKning 100-moddasi 1-3- bandida nazarda tutilgan asoslarga ko`ra ish sudga taalluqli bo`lmaganligi sababli ishni yuritish tugatilgan bo`lsa, ariza muomalaga layoqatsiz shaxs tomonidan berilganligi sababli (FPKning 97-moddasi 1-bandi) ko`rilmay qoldirilsa qaytariladi. Bulardan tashqari davlat bojini qaytarish boj to`g`risidagi qonunning 6- moddasida nazarda tutilgan hollarda ham qaytariladi. Davlat boji pul budjetga o`tkazilgan kundan boshlab bir yillik muddat o`tmasdan uni qaytarish haqida sudga ariza berilgan taqdirdagina keltiriladi. Davlat bojining miqdori uning qiymati summasiga qarab belgilanadi. Da`voning bahosi (qiymati) quyidagicha belgilanadi: 1. pul undirish to`g`risidagi da`volarda-undiriladigan summa bilan; 2. mulkni talab qilish to`g`risidagi da`volarda-talab qilingan mulkning qiymati bilan;

3. bir qancha mustaqil talablardan iborat bo`lgan da`volarda-hamma talablarning umumiy summasi bilan; 4. aliment undirish to`g`risidagi da`volarda-bir yillik to`lovlarning yig`indisi bilan; 5. muddatli to`lovlar yoki pul berish to`g`risidagi da`volarda-to`lovlarning yoki pullarning jami bilan, lekin bu uch yillik to`lov yoki pul berishdan ortiq bo`lmasligi kerak; 6. muddatsiz yoki umrbod to`lovlar yoxud pul berish to`g`risidagi da`volarda uch yillik to`lovlar yoki pullarning jami bilan; 7. to`lovlarni yoki pul berishlarni kamaytirish yoki ko`paytirish to`g`risidagi da`volarda kamaytiriladigan yoki ko`paytiriladigan to`lovlarning yoxud pullarning summasi bilan, lekin bu ko`pi bilan bir yillikdan ortiq bo`lmasligi kerak; 8. to`lovlarni yoki pul berishlarni to`xtatish to`g`risidagi da`volarda-qolgan to`lovlarning yoki pullarning jami bilan, lekin bu bir yillikdan ortiq bo`lmasligi kerak; 9. mulk ijarasi shartnomasi muddatidan ilgari bekor qilish haqidagi da`volarda-shartnoma amalda bo`lishining qolgan muddatidan mulkdan foydalanish uchun to`lanadigan to`lovlarning jami bilan, lekin bu uch yillikdan ortiq bo`lmasligi kerak; 10.xususiy mulk huquqi asoaida fuqarolarga tegishli bo`lgan imoratlarga egalik huquqi to`g`risidagi da`volarda-bunda imoratlarning haqiqiy qiymati bilan, lekin bu miqdor inventarizatsiya bahosidan kam bo`lmasligi, u bo`lmaganida esa majburiy sugurta bahosidan kam bo`lmasligi kerak; davlat idoralariga,

muassasalarga, tashkilotlariga tegishli imoratlar uchun-imoratlarning haqiqiy bahosidan kam bo`lmagan miqdorda belgilanadi. Da`voning bahosi (qiymati) da`vogar tomonidan ko`rsatiladi, da`vogar ko`rsatgan qiymat da`vo qiliniyotgan narsaning haqiqiy qiymatiga muvofiq bo`lmasa, da`voning bahosi (qiymati)ni sudya belgilaydi. Da`voni qo`zg`atgan paytda uning qiymatini belgilash qiyin bo`lsa, davlat bojini miqdorini sudya taxminan belgilaydi va keyinchalik ishni hal qilish vaqtida sud belgilangan bahoga muvofiq bojning kam qismi undiriladi, ortiqcha olingan qismi esa qaytariladi (FPKning 106-moddasi). Da`vo talablari oshirilganda bojning yetishmagan summasi da`vo qiymatining oshirilishi miqdoriga qarab qo`shimcha to`lanadi. Davlat bojining miqdori FPKning 105-moddasi va «Davlat boji stavkalari to`g`risida»gi Vazirlar Mahkamasining qarori belgilanadi.1 Ishning sudda ko`rilishi bilan bog`liq chiqimlar qonunda ko`rsatilganidek, ishni ko`rish bilan bog`liq bo`lgan chiqimlar: guvohlar va ekspetlarga to`lanishi lozim bo`lgan summalardan, ish uchun ahamiyatli bo`lgan joyni ko`zdan kechirish bilan bog`liq bo`lgan xarajatlardan, alimentlar va zarur haqini undirish to`g`risidagi ishlar bo`yicha javobgarni qidirish uchun qilingan hamda sudning hal qiluv qarorini ijro etish bilan bog`liq xarajatlardan iborat bo`ladi (FPKning 109-moddasi).

Guvohlar, ekspetlar, mutaxassislar va tarjimonlarga beriladigan pul, ular o`z vazifalarini bajarib bo`lganlaridan so`ng, xarajatlar taraflardan undirib olinishidan qat`iy nazar, sud tomonidan to`lanadi (FPKning 112-moddasi). Mehnat munosabatlarida bo`lgan xodimni sudda guvoh sifatida chakirilganida sudga kelishi munosabati bilan ishda bo`lmagan uchun vaqti uchun ish joyidagi urtacha ish haqi saqlanadi. Xodimlarga mansub bo`lmagan guvohlar ishdan yoki odatdagi mashg`ulotlardan qoldirilganliklari haq olishga haqlidirlar. Bunday hollarda to`lanadigan pulning miqdorini sud belgilaydi, lekin bu haqda mazkur joydagi tegishli malakali xodimning o`rtacha ish haqidan ortiq bo`lmasligi kerak. FPKning 113-moddasiga muvofiq guvohlar, ekspetlar, mutaxassislar va tarjimonlarga to`lanadigan pulni yoki joyini borib ko`zdan kechirish xarajatlari uchun zarur bo`lgan pulni tegishli iltimos qilgan taraf oldindan to`lab qo`yadi. Agar mazkur iltimos ikki taraf tomonidan qilingan bo`lsa yoki guvohlarni, ekspetlarni, mutaxassislarni va tarjimonlarni chaqirish, joyiga borib ko`zdan kechirish sudning tashabbusi bilan bajarilsa, buning uchun kerakli summani taraflar baravar to`laydilar. Bu qonunlarda ko`rsatilgan summalar sud xarajatlarini to`lashdan ozod qilingan tarafdan undirilmaydi. Sud xarajatlarini to`lashdan ozod qilish

Sud idoralarida ko`riladigan fuqarolik ishlari bo`yicha hamma hollarda ham sud xarajatlari undirilavermaydi. Mustaqil Respublikamiz qonunlarining insonparvarlik ruhida tuzilganligi sud xarajatlariga oid huquqiy normalarda ham o`z ifodasini topadi. qonunga binoan sud yoki sudya taraflarning mulkiy ahvollariga qarab, taraflarning biri yoki har ikkalasidan ham davlat daromadiga undiriladigan sud xarajatlarini to`lashni kechiktirishga yoki bo`lib-bo`lib to`lashga yo`l qo`yishi, shuningdek bu xarajatlarning miqdorini kamaytirishi yoxud bu xarajatlarni to`lashdan butunlay ozod qilinishi mumkin.1 Bu haqda FPKning 110-111-moddalariga va «Davlat boji to`g`risida»gi yuqorida ko`rsatilgan qonunning 4-moddasida ayrim davlat budjetida turgan muassasalar, tashkilotlar ham davlat bojini to`lashdan ozod qilinishi mumkinligi o`z ifodasini topgan. Ushbu darslikni uzlashtirishga yengillik tug`dirish maqsadida boj to`g`risidagi yuqoridagi qonunda kimlarga imtiyoz berilganligini aniq ko`rsatishni lozim topdik. Masalan: a)da`vogarlar-ish haqini undirib olish to`g`risidagi da`volar va mehnat huquqlari munosabatlaridan kelib chiqadigan boshqa talablar yuzasidan; b)da`vogarlar-mualliflik huquqlaridan kelib chiqadigan da`volardan, shuningdek yangilik ochish, ixtiro qilish, ratsionalizatorlik takliflari va sanoat namunalariga bo`lgan huquqlari to`g`risidagi da`volar yuzasidan; v)da`vogarlar mayib bo`lishidan yoki sog`liqka yetkazilgan boshqa shkastlanishlardan, shuningdek boquvchisiz o`limidan kelib chiqqan zararlarni qoplash to`g`risidagi da`volar yuzasidan;

g)da`vogarlar-alimet undirish to`g`risidagi da`volar yuzasidan; d)da`vogarlar-qonunga zid tarzda maxkum etish, jinoiy javobgarlikka tortish, ma`muriy jazo solish orqali fuqarolarga yetkazilgan zararni to`lash bilan bog`liq nizolar yuzasidan; ye)ijtimoiy sugurta idoralari va ijtimoiy ta`minot idoralari jabrlanuvchiga yoki oila a`zolariga zarar yetkazuvchidan yetkazilgan zararni pensiya yoki nafaqa tarzida undirish to`g`risidagi regress da`volar yuzasidan; j)ijtimoiy ta`minot idoralari-zarar yetkazuvchidan benzinga ketadigan xarajatlarning tovon puli, ta`minlash, avtomototransport vositalariga texnik xizmat ko`rsatish va ularning extiyoj qismlari, nogironlarni avtomototransport vositalarini xaydashga o`rgatishga ketgan xarajatlarning summalarini undirish to`g`risidagi regress da`volar yuzasidan, shuningdek noto`g`ri to`langan pensiya va nafaqa summalarni undirib olish to`g`risidagi da`volar yuzasidan; z)da`vogar-shikoyat tufayli yetkazilgan moddiy zararni qoplash to`g`risidagi da`volar yuzasidan; i)shaxslar-mol-mulkni bo`lish bilan bog`liq bo`lmagan nikohni bekor qilish to`g`risidagi ishlar bo`yicha kassatsionlardan; k)yuridik va jismoniy shaxslar-jinoiy ishlar va alimentlarni undirish to`g`risidagi ishlar bilan bog`liq bo`lgan hujjatlarni ularga berganlik uchun; l)O`zbekiston Respublikasi Mehnat vazirligi va uning mahalliy idoralari- kuchib boruvchilarga nisbatan kuchib borish joyiga bormaganliklari uchun yoki

kuchib borgan joylarini o`z holicha tark etganliklari uchun, kuchib borish bilan bog`liq bo`lgan xarajatlarni qoplash to`g`risidagi da`volar yuzasidan; m)hunar-texnika ta`lim tizimining bilim yurtlari-o`quv dargohlarini o`z holicha tashlab ketgan yoki ulardan xaydalgan o`quvchilarni ta`minlashga davlat tomonidan sarf qilingan xarajatlarni undirish to`g`risidagi da`volar yuzasidan; n)O`zbekiston Respublikasi Meloratsiya va sud xo`jaligi vazirligi, uning idoralari-O`zbeksiton Respublikasi hududida amal qilinayotan sud to`g`risidagi qonunlarni buzish natijasida davlatga yetkazilgan zararni qoplash uchun mablag`larni davlat foydasiga undirish to`g`risidagi da`volar yuzasidan; o)shaxslar-jinoyat tufayli yetkazilgan moddiy zararni undirib olish to`g`ri ekanligi baxslashilayotgan jinoiy ishlar yuzasidan kassatsion shikoyatlar; p)qonunda nazarda tutilgan hollarda boshqa shaxslarning qonun bilan muhofaza qilinadigan huquqlari va manfaatlarini himoya qilib sudga ariza bilan murojaat etgan yuridik va jismoniy shaxslar; r)da`vogarlar-o`rmon xo`jaligi daromadni undirish to`g`risidagi ishlar yuzasidan, jismoniy shaxslar mulki bo`lgan uy-joylarni, dala-hovlilarni va boshqa mulklarni mahalla o`zini-o`zi boshqarish idoralari fondiga bepul olib qo`yish to`g`risidagi ishlar yuzasidan, shuningdek jismoniy shaxslardan ularga tegishli bo`lgan tarixiy, badiiy va boshqa jihatdan jamiyat uchun ahamiyatga ega bo`lgan mol-mulkni olib qo`yish to`g`risidagi ishlar yuzasidan-jismoniy shaxslar bu mulkka xo`jasizlarcha munosabatda bo`lgan hollarda; s)O`zbekiston Respublikasi moliya va soliq idoralari barcha ishlar va hujjatlar yuzasidan, shuningdek alohida ishlar bo`yicha sudga ariza berganlik uchun;

t)O`zbekiston Respublikasi davlat sug`urta idoralari-majburiy sug`urta qilish operatsiyalari bilan bog`liq ishlar yuzasidan; u)da`vogar O`zbekiston Respublikasi ichki ishlar idoralari alimentlar va boshqa to`lovlar to`lashdan kochib yurgan shaxslarni qidirish uchun qilingan harakatlarni undirish to`g`risidagi ishlar yuzasidan; f)yuridik va jismoniy shaxslar-sudning ishni to`xtatish yoki uni qarab chiqishni qoldirish to`g`risidagi qaror ijrosini kechiktirish yoki cho`zish, ijro usuli va tartibini o`zgartirish to`g`risidagi, da`voni qondirish yoki uni boshqasini qondirish bilan almashtirish to`g`risidagi ajrimlarni bekor qilish haqidagi arizalar, yangi ochilgan holatlar munosabati bilan sudlov qarorini, ajrimni yoki qarorni qayta ko`rib chiqish to`g`risidagi arizalar, sud tomonidan (bekor qilingan ariza) belgilangan jarimalarni bekor qilish yoki kamaytirish to`g`risidagi, o`tkazib yuborilgan muddatni tiklash to`g`risidagi arizalar, sud ijrosini xatti-harakatlari ustidan shikoyatlar, sudlarning jarimani bekor qilish va kamaytirishni rad etish to`g`risidagi ajrimi ustidan xususiy shioyatlar hamda sud ajrimi ustidan boshqa xususiy shikoyatlar; x)prokuratura idoralari-yuridik va jismoniy shaxslar foydasini ko`zlab qilinadigan da`volar yuzasidan; s)nogironlar jamoat tashkilotlari, ularning muassasalari, o`quv ishlab chiqarish korxonalari va birlashmalari-hamma da`volar yuzasidan; ch)O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qumitasi va uning joylardagi idoralari-baliqchilik va baliq zaxiralarini muhofaza qilish qoidalarini buzish munosabatlari bilan baliq xo`jaligiga: atrof-muxitni ifloslantirish va tabiiy resuslardan oqilona foydalanmaslik oqibatida ovchilik xo`jaligiga va

davlat ovchilik fondiga yetkazilgan zarar o`rnini qoplash to`g`risidagi da`volar yuzasidan; sh)O`zbekiston Respublikasi Nafaqa jamg`armasi va uning joylardagi idoralari-jismoniy shaxslardan majburiy to`lovlarni undirish to`g`risidagi da`volar yuzasidan kelib chiqadigan ishlar yuzasidan umumiy sudlar boj to`lashdan ozod qilinadilar. Da`vogarning talablari sud tomonidan qanoatlantirganida, u fuqarolik ishining yuritilishi tufayli qilgan xarajatlarning to`lanishini talab qilishga haqli bo`ladi. Bunday xarajatlar javobgarning da`vogar oldidagi majburiyatlarni ixtiyoriy ravishda bajarmagani uchun va shu tufayli da`vogar muayyan sud xarajatlarini qilishga majbur bo`lganligi uchun bu xarajatlar javobgar hisobidan undirilishi lozim bo`ladi. Huddi shuningdek javobgar ham, agar da`vogarning unga nisbatan qilgan da`vo talablari rad qilinsa, ish yuzasidan qilgan xarajatlarning da`vogar tomonidan o`ziga to`lashini talab qila oladi. FPKning 116-117-moddalari mazmuniga ko`ra, sud xarajatlari (davlat boji va sud chiqimlari) sud ajrimi bo`yicha tubandagicha yo`sinda taqsimlanadi: xal qiluv qarori qaysi tarafning foydasiga chiqarilgan bo`lsa, sud shu tarafga ikkinchi tarafdan, garchi bu taraf davlat daromadiga tushadigan sud xarajatlarini to`lashdan ozod etilgan bo`lsa-da, ish bo`yicha qilingan hamma xarajatlarni undirib beradi. Agar arz qilingan talablar qisman qanoatlantirilgan bo`lib, ushbu moddada ko`rsatilgan summalar javobgardan da`vogarga talablarning sud qanoatlantirgan qismiga mutanosib ravishda, javobgarga esa da`vogardan u arz qilgan talablarning rad etilgan qismiga mutanosib ravishda undirib beriladi.Ushbu moddada bayon

qilingan qoidalar kassatsiya shikoyati va nazorat tartibida protest keltirishi so`rab ariza berganda taraflar to`lagan davlat bojiga ham taalluqlidir. Agar yuqori turuvchi sud ishni yangidan ko`rib chiqish uchun yubormay, chiqarilgan hal kiuv qarorini o`zgartirsa yoki yangi hal qiluv qarori chiqarsa, u sud xarajatlari taqsimotini ham tegishlicha o`zgartiradi. Davlat organlari va boshqa organlar, shuningdek mansabdor shaxslarning xatti- harakat (qaror)lari ustidan berilgan shikoyat va arizani ko`rish bilan bog`liq chiqimlar sud tomonidan, basharti sud fuqaroning shikoyati yoki arizasini qanoatlantirishni rad etish haqida hal qiluv qarorini chiqarsa, ana shu fuqaroning zimmasiga yoki, agar organlar yoki mansabdor shaxs xatti-harakatlarining g`ayriqonuniyligini aniqlagan bo`lsa, ana shu organ yoki mansabdor shaxs zimmasiga yuklash mumkin.1 Agar yuqori turgan sud ishni yangidan ko`rish uchun yubormasdan, chiqarilgan hal qiluv qarorini o`zgartirsa yoki yangi hal qiluv qarorini chiqarsa, u sud xarajatlari taqsimotini ham tegishlicha o`zgartiradi. FPKning 118-moddasida ko`rsatilganidek, da`vogar arz qilgan talablaridan kechsa, uning xarajatlarini javobgar to`lamaydi. Lekin talab qo`yilgandan so`ng ularni javobgar ixtiyoriy ravishda qanoatlantirilganligi natijasida da`vogar o`z talablaridan voz kechgan bo`lsa, sud da`vogarning iltimosi bo`yicha uning ish yuzasidan qilgan hamma sud xarajatlarini javobgardan undirib beradi. Agar taraflar kelishuv bitimi tuzish vaqtida xarajatlarini taqsimlash tartibini nazarda tutmagan bo`lsalar, sud bu masalani FPKning 114, 116 va 120 moddalariga muvofiq ravishda hal qiladilar.

Foydasiga hal qiluv qarori chiqarilgan tarafga sud ikkinchi tarafdan ishtirok etgan advokatning yordami uchun qilingan xarajatlar oqilona miqdorda undirib beriladi. Agar o`rnatilgan tartibga muvofiq tarafga advokatning yordami bepul ko`rsatilgan bo`lsa, bu summa boshqa tarafdan advokatlar byurosi (hay`ati, firmasi) foydasiga undirishi mumkin. Advokatlar tomonidan ko`rsatilgan yuridik yordami uchun to`lanadigan haqning miqdori va qanday ishlar bo`yicha bepul yuridik yordam ko`rsatilishi O`zbekston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda davlat hisobidan amalga oshiriladi.1 Aksariyat hollarda da`vogar va javobgarlar sudda insofli ravishda harakat qiladilar. Ammo ba`zi ayrim hollarda aksincha-hollar ham yuz beradi. Javobgarga nisbatan da`vo noto`g`ri qo`zg`atilganida uning shu munosabat bilan qilgan xarajatlari to`la hajmda qaytarilishi lozim. Prokuror, shuningdek boshqa shaxslar huquqlarini hamda qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini himoya qilishni so`rab sudga murojaat qilgan davlat boshqaruv organlari, tashkilotlar va ayrim fuqarolarning arz talablari butunlay yoki qisman rad qilinganda, javobgarning sud xarajatlari unga budjet mablag`lari hisobidan to`liq yoki da`vogar arz qilgan talablarning rad qilingan qismiga mutanosib ravishda qaytarib beriladi.Talablarni qanoatlantirish rad etilganida, sud tomonidan jalb etilgan javobgarning sud xarajatlari unga budjet mablag`lari hisobidan qaytariladi.

Mol-mulkni xatlashni bekor qilish to`g`risidagi da`vo qanoatlantirilganda, da`vogarning sud xarajatlari unga budjet mablag`lari hisobilan qaytariladi (FPKning 119-moddasi). Amaldagi qonunda ko`rsatilganidek, ishni ko`rish bilan bog`liq bo`lgan va da`vogar to`lashdan ozod qilingan sud chiqimlari hamda davlat boji da`vogardan arz qilingan talablarning qanoatlantirilgan qismiga mutanosib ravishda davlat daromadiga undiriladi. Agar arz qilingan talablar qisman qanoatlantirilgan, javobgar esa sud xarajatlarini to`lashdan ozod qilingan bo`lsa, sudning ishni ko`rish bilan bog`liq bo`lgan chiqimlari sud xarajatlarini to`lashdan ozod qilinmagan da`vogardan talablarining rad etilgan mutanosib ravishda davlat daromadiga undiriladi. Agar har ikki taraf ham sud xarajatlarini to`lashdan ozod qilingan bo`lsa, sudning ishni ko`rish bilan bog`liq chiqimlari davlat hisobiga o`tkaziladi. Javobgarni qidirish e`lon qilingan bo`lsa, sud qidiruv ishi bo`yicha qilingan xarajatlarni javobgardan davlat daromadiga undiriladi. Fuqarolik ishlarining sudda ko`rilishi va chiqarilgan qarorlarning ijro etilishi davomida sud xarajatlari to`g`risida kelib chiqadigan hamma masalalarni sud o`z ajrimlari bilan hal qiladi. Bu ajrimlar ustidan belgilangan tartibda xususiy shikoyat berilishi yoki xususiy protest keltirilishi mumkin (FPKning 120-121-moddalari). Sud jarimalari

Fuqarolik protsessining ishtirokchilari o`zlariga qonun bilan yuklangan barcha protsessual burchlarni qoida bo`yicha ixtiyoriy ravishda va vijdonan bajaradilar. Agar ishda ishtirok etuvchi shaxslar protsessual burchlarini bajarmasalar, bunday hollarda sud muayyan jazolarni, ya`ni protsessual ta`sir etish choralarini qo`llashga majbur bo`ladi. Bunday jazo (ta`sir etish chorasi) asosan sud jarimalari shaklida tadbiq etiladi. Fuqarolik protsessual ta`sir choralari ma`muriy va boshqa tartibda solinadigan jarimalarni aralashtirmaslik lozim. Sud jarimalari deb, protsessual burchlarni yoki sud majlisidagi tartibni buzishda aybli bo`lgan shaxslarga, qonunda ko`rsatilgan hollarda pul bilan belgilangan protsessual ta`sir etish chorasiga aytiladi. Sud tomonidan jarimalar solinishi hollari va uning miqdori FPKning 75, 81, 86, 166, 176, 253, 381-moddalarida ko`rsatilgan. Sud qonunda ko`rsatilgan hollardan tashqari va belgilangan summadan oshiq jarimalar solishga haqli emas. Jarimalarning miqdori yuqorida keltirilgan qonunlarga binoan umumiy qoida bo`yicha nisbatan belgilangan. Ammo qarzdorni muayyan harakatlar qilishga majbur etadigan sud hal qiluv qarorining bajarilmaganligi uchun solinadigan jarimalarning miqdori FPKning 382-moddasida ko`rsatilishicha, birmuncha ko`proq belgilangan. Sud majlisiga uzrsiz sabablar bo`yicha kelmagan guvohlarga, sud chaqirig`i bo`yicha kelmagan yoki fikr bildirishdan bosh tortgan yoxud atayin yolg`on fikr bergan ekspertlarga, mutaxassislarga qonunda qancha miqdorda jarima solinishi mumkinligi ko`rsatilgan (FPKning 86, 91-moddalari).

Sud chaqirig`i bo`yicha kela olmaslikning sababi uzrli bo`lishi sudga avvaldan ma`lum qilinishi kerak, aks holda sudda hozir bo`lmaslik sababi uzrsiz deb ko`riladi. Sud talab qilgan dalillarning ishda ishtirok etuvchi shaxslar tomonidan uzrsiz sabablar bo`yicha keltirilmasligi, shuningdek ularning umumiy yoki belgilangan mudatga keltirish mumkin bo`lmasligi to`g`risida sudga xabar bermaganlik uchun aybli shaxslarga, shu jumladan mansabdor shaxslarga ham, eng kam ish haqining besh baravarigacha miqdorda jarima solish mumkin. Ashyoviy dalillarni yetkazib bermaganlik uchun ham (FPKning 81-moddasida) jarima solinishi ko`zda tutilgan. Da`voni ta`minlash yuzasidan ko`rilgan choralar buzilganida aybdor shaxslarga sud ajrimi bo`yicha jarima solinishi mumkin (FPKning 249, 253-moddalari). Sud qarorining o`z vaqtida va lozim darajada ijro eilmaganida, jumladan FPKning 381-moddasida ko`rsatilgan talablar, sud tomonidan uzrsiz deb topilgan bo`yicha bajarilmaganida ham aybli shaxslar sud ijosining tavsiyasi bo`yicha jarimaga tortilishlari mumkin. Chunonchi sud ijrosining talablarining bajarilmaganligi uchun: qarzdorning muayyan tashkilotda xizmatda bo`lishi va uning qancha miqdorda ish haqi olishi to`g`risida mansabdor shaxslar yoki fuqarolar tomonidan ma`lumotlar bermasligi: sud ijrosining talabi bo`yicha qarzdorlarga tegishli summalardan muayyan haqni ushlab qolmaslik yoki qarzdorning ishdan bo`shatib ketganligi to`g`risida ma`lumot bermasdan, ijro varaqasini sud ijrosiga qaytarmaganlik; qarzdorga tegishli mulk yoki pullarning boshqa shaxslardan bo`lishi to`g`risida sud ijrosiga ma`lumot bermaganlik, shuningdek ularni, sud ijrosining man etishiga qaramasdan, sud tomonidan uzrsiz deb topilgan sabablar bo`yicha, qarzdorlarga berganlik uchun qonunda belgilangan miqdorda jarima solinishi mumkin. qarzdorni muayyan mulk yoki pulni topshirish bilan bog`liq bo`lmagan ma`lum harakatlarni qilishga, masalan, ruhsatsiz ko`rilgan uy-joyni buzishga, bolani

tarbiyaga berishga va shu kabi boshqa harakatlarni qilishga majbur etadigan sudning hal qiluvchi qarori bajarilmaganida qarzdorni jarimaga tortish uchun sabab bo`lishi mumkin. qarzdor hal qiluv qarorini ijro etish uchun belgilangan muddatlarni ikkinchi marta va undan keyin ham buzsa, yana takror jarimaga tortiladi. Lekin bunday hollarda jarimaning summasi eng kam ish haqining besh baravari miqdoridan oshmasligi kerak (FPKning 381-moddasi). Jarimaning to`lanishi qarzdorning sudning hal qiluv qarorida ko`rsatilgan harakatlarni bajarish burchidan ozod qilmaydi. Korxonalar, muassasalar, tashkilotlar hamda jamoat tashkilotlarining mansabdor shaxslarga sud tomonidan solinadigan jarimalar ularning shaxsiy mablag`laridan undiriladi (FPKning 123-moddasi). Jarima solish to`g`risidagi sud ajrimlarining nusxasi jarimaga tortilgan shaxslarga tezlik bilan yuboriladi. Bu shaxs sud ajrimining nusxasini olishi bilan besh kun muddat ichida jarima solgan suddan jarimani olib tashlash yoki kamaytirish to`g`risida iltimos qilishi mumkin. Bu to`g`ridagi ariza jarima solingan shaxs chaqirilib, ochiq sud majlisida ko`riladi. Lekin bu shaxsning kelmasligi arizani ko`rish uchun to`sqinlik qilmaydi. Sudning jarimani olib tashlashni yoki uning miqdorini kamaytirishni rad qilganlik to`g`risidagi ajrimi ustidan xususiy shikoyat berish yoki xususiy protest keltirish mumkin (FPKning 125-moddasi).

O'xshashlar

Fuqarolik, jinoiy va ma’muriy sud ishlari sohasidagi sud hokimiyati organlari

Sud ballistikasining obyektlari va vazifalari

Sud ballistikasining tarixi va rivojlanishi

Sud hokimiyati 2

Sud - psixologik ekspertizasi