Sud ballistikasining tarixi va rivojlanishi - Huquqshunoslik - Referatlar

Sud ballistikasining tarixi va rivojlanishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57 KB

Ko'chirib olish

Sud ballistikasining tarixi va rivojlanishi Harbiy sohalarda «ballistika» atamasi o‘tochar quroldan otilgan snaryadning harakati haqidagi fanni ifodalaydi. Bu atamani ana shu ma’noda fransuz olimi Maren Mersenn 1644-yilda birinchi bo‘lib qo‘llagan edi. Ballistika sohasidagi bilimlarga bo‘l g an talab o‘tochar qurollar ixtiro qilingan vaqtlardayoq kelib chiqqan, chunki qurollar ixtiro qilinishi bilan birga, ehtiyotsizlik natijasida va qasddan jarohat yetkazish hollari ham vujudga kela boshlagan. 1835-yilda Bou-strit-rannerlar (Bou-strit izquvarlari)dan biri Genri Goddard qotilni aniqladi. Jabrlanuvchiga tekkan o‘qda Goddard g‘alati tarzda turtib chiqqan bo‘rtiqni a n iqladi, ana shu belgili o‘q bilan u jinoyatchini qidirishga tushdi. Gumon qilinuvchilardan birining uyida Goddard qo‘rg‘oshin o‘q tayyorlovchi qolipni topib oldi, bu qolipda nuqson – o‘qdagi bo‘rtiqqa mos keluvchi chuqurchasi bor edi. Ushbu qolipning hayratda qolgan egasi qotillikni sodir etganligini bo‘yniga oldi. Bu o‘q bilan bo‘lgan tasodifiy hodisa Goddardga muvaffaqiyat keltirdi. Goddardning bo‘lib o‘tgan voqea asosida qandaydir metod yoki tizimni ishlab chiqish niyati yo‘q edi. Ammo u o‘zi bilmagan holda XIX asrning birinchi yarmida o‘tochar qu r ollar ishlatilib amalga oshirilgan jinoyatlarni ochish uchun turli ilmiy me t odlar va tizimlar yaratgan ko‘plab politsiyachilar, qurolsozlar, haqiq i y tadqiqotchilar va firibgarlarning o‘ziga xos ustoziga aylangan edi. Ana shu bilimlar keyinchalik o‘tochar qurollarga doir fan – sud ballistikasi faniga aylangan. Genri Goddardning omadi kelganidan so‘ng bir necha o‘n yillar o‘tdi.

U davrda ballistika sohasidagi barcha yutuqlar faqat tasodifiy natijalardan iborat bo‘lgan. Jinoyatlar aniq tadq i qotlar oqibatida emas, balki tasodif tufayligina ochilar edi. Lekin 1889-yilda bu soha bilan Lion universitetining sud tibbiyoti bo‘yicha professori Lakassan shug‘ullana boshladi. Professor murda tanasidan o ‘ qni chiqarib oldi va tekshirish davomida yetti dona bo‘ylama hoshiyalarni aniqladi. Bu o‘q gumon qilinuvchilardan birining uyidan topilgan revolver bilan bir xil kalibrda edi. Lakassan o‘q ushbu revolverdan otilgan bo‘lishi mumkin, degan fikrda o‘zi aniqlagan yetti dona bo‘y l ama hoshiyalarni yanada diqqat bilan tekshirishga tushdi. XX asrda qurollardagi mil kanalining tuzilishida o‘zgarishlar vujudga kelgan edi. Deyarli barcha qurolsozlar agar qurol mili kanalida bo‘ylama hoshiyalar yoki maxsus ariqchalar o‘yib chiqilsa, qurol o‘qni uzoqqa otishini bilar edi. Har bir qurolsoz yoki qurol fabri k asining egasi o‘z konstruksiyasiga ega bo‘lgan. Ba’zi qurollarda beshta, ba’zilarida oltita yoki to‘rtta maxsus ariqchalar bo‘lgan, maxsus ariqchalarning o‘lchamlari, ular orasidagi masofalar va kengligida ham farqlar mavjud edi. Lakassan o‘qlarni tekshirayotgan vaqtda bu farqlar haqida hech kim hech narsa bilmas edi. U bu izlar qurol milidagi maxsus ariqchalardan qolgan, degan to‘g‘ri fikrga keldi. Keyinchalik Lakassanga gumon qilinuvchilardan olingan qurollarni keltirishganda, u mil kanalida yettita maxsus ariqchasi bo‘lgan revolverni aniqladi. Maxsus ariqchalar soni o‘zaro mos kelgani uchun bu revolver egasi qotil deb topilgan. Lekin hali bu to‘g‘ri xulosa degani emas edi, chunki yettita ariqchali revolverlar ko‘pchilikda bo‘lishi mumkin edi.

Keyingi bir necha o‘n yilliklar davomida o‘tochar qurollar va o‘q- dorilar muammolari bilan turli mam l akatlardagi olimlar shug‘ullana boshladilar. Jumladan, Berlinda Paul Yezerix o‘qlardagi izlarni foto- suratlar yordamida solishtirib tekshirdi, Amerikada Oliver Uendell Xolms o‘qlarni mikroskop ostida tekshirib k o ‘rishga ruxsat bergan yuristlardan birinchisi edi. Leypsigda Rixard Kokkel o‘qlardan quyma iz olib tekshirishni taklif qilgan. Keyinroq fransuz tibbiyot professori Baltazar o‘tochar qurolning izlari nafaqat o‘qlarda, balki gilzalarda ham qolishini e’lon qildi. Shunday qilib, kriminalistikada yangi bo‘lim paydo bo‘la boshladi. Quyida ballistika tarixida o‘ziga xos o‘ringa ega bo‘lgan bir misolni keltiramiz. 1915-yilning 22-martida Nyu-York shtatining Uest-Shelbi qishlog‘ida ikki kishi o‘ldirildi, bulardan biri fermer Charlz Felps va uning ekonomkasi Margaret Uolkot edi. Murdalarni shu ferma ishchisi Stilou ko‘rib qoladi va qaynisi Nelson Grinni sherifga xabar berish uchun yuboradi. Voqea joyiga yetib kelgan sherif Chester Bartlet va keyinchalik bu ishni olib borish topshirilgan detektiv Nyuton adashib Grin va Stiloularni qotillikda aybladilar, chunki ulardan arzon revolver, vintovka

va sochma o‘q otuvchi qurol topilgan edi. Yana bu qurollarning barchasi 22 kalibrli qurollar edi. Bir necha kunlik turli qiynoqlar bilan davom etgan so‘roqdan keyin Grin va Stilou «ayblariga iqror bo‘ladilar». Ishda yana bir dalil – murdalardan olingan o‘q ham bor edi. Ana shu davrda jinoyat ishini olib borishga o‘sha vaqtning mohir eksperti Albert Gamilton qo‘shiladi. Gamilton o‘sha vaqtda turli xil fanlar bilan shug‘ullanar va ancha mashhur odam edi. U o‘qlarni tekshirib chiqib, murdalardan olingan o‘qlar E. Stilouning revolveridan otilgan, degan xulosaga keldi va so‘zlarining isboti tariqasida fotojadval ilova qildi. Shundan so‘ng sud gumon qilinuvchi E. Stilouni o‘lim jazosiga hukm qildi va u Sing-Sing turmasiga jo‘natildi. Ammo turmada uning omadi keldi. Turma boshlig‘ining muovini Spenser Miller u bilan qiziqib qoldi va bu haqda o‘lim jazos i ni bekor qilish uchun kurashuvchi tashkilotga xabar berdi. Bu tashkilot Stilouning ishi bilan shug‘ullanib, ajoyib xabar topib keldi, o‘g‘rilikda ayblanayotgan K i ng va O‘Konel ismli ikki daydi voqea sodir bo‘lgan kuni Uest-Shelbi qis h log‘ida bo‘lganligini tan oldilar. Keyinchalik King O‘Konel bilan birga qotillikni qilganligini bo‘yniga oldi. Ayblovchi sherif Bartlet va detektiv Nyuton yana bir marta Kingni so‘roq qildilar va u o‘z aybini yana tan oldi. Shundan so‘ng ishni qayta ko‘rib chiqish uchun maxsus komissiya tuzildi va advokat Jorj Bond unga boshliq etib tayinlandi, Bond esa o‘ziga yordamchi qilib yana bir mohir huquqshunos Charlz Uaytni tanladi. Uayt jinoyat ishiga qo‘shib qo‘yilgan quro l ar va o‘qlarni tekshirib ko‘rish uchun Nyu-York politsiyasining xodimi kapitan Jonsdan yordam so‘radi. Jons ko‘p yillar davomida o‘tochar qurollar bilan ishlagan mutaxassis edi. Jonsdan dastavval Stilouning qurolidan qachon oxirgi marta o‘q

otilganligini aniqlashni so‘radilar. Jons qurolni tekshirib, undan 3–4 yildan beri umuman o‘q otilmaganligini aytdi. Keyin qurollardan tajriba uchun o‘q otib ko‘rildi va murdalardan olingan o‘qlar bilan solishtirildi hamda ularda har xil farqlar (maxsus ariqchalar soni, o‘lchamlari, ular orasidagi masofa va hokazo) aniqlandi. So‘ng Bond va Uayt Stilouni aybsiz deb e’lon qildilar. Charlz Uayt Stilouning ishidan keyin ballistika sohasidagi xatolarni bartaraf qilish ustida ilmiy jihatdan bosh qotira boshladi. 1920-yilning boshida Uayt Springfilddagi «Smit va Vesson» qu- rolsozlik korxonasiga keldi va yasalayotgan qurollarning tuzilishi, tayyorlanish vaqti, kalibri, har turdagi qurollarning soni, maxsus ariqchalarning egrilik darajasi va ular orasidagi masofalar hamda o‘q-

dorilar haqida aniq ma’lumotlar s o ‘radi . Uay t Springfilddan bir quti hujjat bilan jo‘nab ketdi. Shu tariqa Uayt Semyuel Koltning zavodidan ham hujjatlar olishga erishdi. 1922-yilda Uayt Amerikada ishlab chiqarilgan qurollar haqida aniq hujatlarga ega bo‘ldi. Endi Uayt qaysi o‘q qanday kalibrli va qaysi tizimdagi quroldan otilganligini aytib bera olardi. Ammo Amerikada Yevropadan keltirilgan qurollar juda ko‘pchilikni tashkil qilishi ma’lum bo‘lganidan keyin Uayt endi Yevropa mam- lakatlarida ishlab chiqarilgan qurollar haqida ma’lumotlar yig‘ish uchun Yevropa bo‘ylab safarga otlandi. Avs t riyada Uayt ajoyib bir yangilikni eshitadi, ya’ni shu yerlik qurolsoz-muhandis unga har bir qurol bir-biridan farq qilishini, ularni mikroskop ostidagina ko‘rish mumkinligini aytadi. Uayt ilgari mikroskop bilan ishla m agan edi. U endi mikroskopning ahamiyatini tushunib yetadi va R o chesterga, Maks Pozer ismli mik- roskoplar bilan shug‘ullanuvchi mutaxassisning oldiga keladi. Uayt undan eng yaxshi mikroskopni olmoqchi edi. Lekin uning bir o‘ziga bu ishlar qiyinlik qilar edi, shuning uchun u o‘ziga Jon X. Fisher va Filipp O. Greyvell ismli ikki yordamchi oladi. Ular ikkovi ham hech bir ish haqi olmasdan Uayt bilan ishlashga rozi bo‘ladilar. Natijada Nyu-Yorkda sud- ballistika byurosi – dunyodagi birinchi shu turdagi muassasa vujudga keladi. Aynan ana shu byuroda 1925-yilda Greyvell taqqoslash mikroskopini yaratdi. Uayt o‘ziga uchinchi yordamchi – Kalvin Goddardni topganida ballistika ancha darajada rivojlangan edi. Uaytning o‘limidan keyin Goddard, Jon Fisher va Filipp Greyvellar ballistika uchligi degan nom bilan tarixga kirdilar. Keyinchalik universitet qoshida Jinoyatlarni tekshirish ilmiy laboratoriyasi deb ata l gan institut tashkil qilindi va Kalvin Goddard uning direktori etib tayinlandi. Bu institut, asosan, ballistika

usullari bilan o‘tochar qurollar o r qali amalga oshirilgan jinoyatlarni tekshirar edi. 1934-yilda Vashingtonda Qotilliklarni tekshirish federal byurosi (FBI) qoshida Sud ballistikasi instituti ochildi. Yevropada ballistikaning rivojlanishi Pyer Medinje (Lyuksemburg), doktor G. de Reshte va podpolkovnik Maje (Belgiya) nomi bilan bog‘liq. Bundan tashqari, professor Baltazar, Lokar (Fransiya), Gulst Van Ledden Gulzebosh (Gollandiya), Georgiadis (Gretsiya), Matveyev va Zuskin (Rossiya), Sobolevskiy (Polsha), Avgust Bryuning, doktor Kraft, Fridrix Petruski, Vaysenegger, Otto Metsg e r (Germaniya) ham ballistika rivojiga o‘z hissalarini qo‘shganlar. Yevropada ballistika sohasining rivojiga katta hissa qo‘shgan yana bir mutaxassis R obert Cherchill edi, o‘zi qurolsoz bo‘lgani uchun u katta tajribaga ega bo‘lgan. Taqqoslash mikroskopining

ahamiyatini yaxshi tushungan Cherchill Amerikaga borib Goddard bilan shaxsan uchrashadi. O‘sha vaktda Cherchillning o‘z taqqoslash mikroskopi bor edi. Ammo u Goddard bilan uchrashganidan keyin mikroskop takomillashib ketdi. So‘ng mikroskop Londonga keltirildi, u yerdan esa butun Yevropa bo‘ylab tarqaldi. Keyinchalik esa ba’zi mamlakatlarda ballistika sohasida alohida bo‘limlar ochildi. Ana shu tariqa kriminalistika fanida yana bir bo‘lim ochildi.

O'xshashlar

Sud ballistikasining obyektlari va vazifalari

Sud ballistikasining predmeti, vazifasi va tizimi

Sud statistikasining umumiy tushunchasi va tarixi

Sud xarajatlari va jarimalari

Fuqarolik, jinoiy va ma’muriy sud ishlari sohasidagi sud hokimiyati organlari