Sud hokimiyati 2 - Huquqshunoslik - Referatlar

Sud hokimiyati 2

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63 KB

Ko'chirib olish

Sud hokimiyati Reja: 1. Sud hokimiyati tizimi, uning tashkil etilishi va odil sodlovning konstitutsiyaviy prinsiplari. 2. Sudyalar besh yil muddatga saylanadi yoki tayinlanadi. 3. O'zbekiston Respublikasida odil sudlovning asosiy prinsiplaridan yana biri aybsizlik prezumpsiyasidir. 4. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi.

Sud hokimiyati tizimi, uning tashkil etilishi va odil sodlovning konstitutsiyaviy prinsiplari O'zbekiston Respublikasi fuqarolik jamiyati sari intilayot gan davlatdir. Fuqarolik jamiyati va huquqiy davlatning asosiy belgilaridan biri bu uchta hokimiyatning normal ishlashini ta'minlashdir. Sud hokimiyati davlat hokimiyatini amalga oshirishning bir shakli bo'lib, huquqni muhofaza qiladi. Yuqorida ko'rsatilganidek, davlat hokimiyatining bo'linishi prinsipiga asosan, sud O'zbekiston Respublikasida odil sudlovni amalga oshiruvchi organdir. Odil sudlov davlat faoliyatining bir turi bo'lib, jamiyatda sodir bo'ladigan va huquqiy normalarning buzilishi natijasida kelib chiqadigan ijtimoiy kelishmovchiliklarni ko'rib chiqish va hal etishga qaratilgandir. Odil sudlov o'zining maxsus belgilari bilan turadi. U davlat nomidan, qonunda belgilangan protsessual shaklda hamda fuqaroviy, jinoiy va boshqa ishlarni sud majlislarida ko'rib chiqish orqali amalga oshiriladi. Odil sudlovni amalga oshiruvchi sud hokimiyati qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlardan, siyosiy partiyalardan, boshqa jamoat birlashmalaridan mustaqil holda ish yuritadi. O'zbekiston Respublikasida sud organlarining faoliyati O'zbekiston Konstitutsiyasi va boshqa qonunlarda hamda inson huquqlari to'g'risidagi xalqaro hujjatlarda e'lon qilingan fuqarolarning huquq va erkinliklariga, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning huquqlari hamda qonun bilan qo'riqlanadigan manfaatlariga rioya etilishini kafolatlashga qaratilgan. Sudning faoliyati ijtimoiy adolatni, tinchlik va totuvlikni ta'minlashga, huquqiy tartib va qonuniylikni barcha choralar bilan mustahkamlashga qaratilgan. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 107-moddasi va O'zbekiston Respublikasining 2000-yil 14-dekabrda qabul qilingan «Sudlar to'g'risida»gi (yangi tahrirdagi) qonunining 1-moddasida ko'rsatilganidek, O'zbekiston Respublikasining sud tizimi «O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi, O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi, Qoraqalpog'iston Respublikasi fuqarolik va jinoyat ishlari bo'yicha Oliy sudlari, fuqarolik va jinoyat ishlari bo'yicha viloyat va Toshkent shahar sudlari, fuqarolik ishlari bo'yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudlari, harbiy sudlar,

Qoraqalpog'iston Respublikasi Xo'jalik sudi, viloyat va Toshkent shahar xo'jalik sudlaridan» iboratdir. Yangi tahrirdagi «Sudlar to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasi qonunida sudlarning tashkil topishi, ularni saylash va tayinlash tartibi ko'rsatilgan. Bu qonunning 63-moddasiga muvofiq, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, Oliy sudi va Oliy xo'jalik sudi sudyalari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan saylanadi. Qoraqalpog'iston Respublikasi sudyalari Qoraqalpog'iston Respublikasi Jo'qorg'i Kengesi Raisining O'zbekiston Respublikasi Prezidenti bilan kelishilgan taqdimnomasiga binoan Qoraqalpog'iston Respublikasi Jo'qorg'i Kengesi tomonidan saylanadilar yoki tayinlanadilar. O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi, Oliy xo'jalik sudi sudyalarining soni respublika Prezidentining taqdimnomasiga binoan Oliy Majlis tomonidan belgilanadi. Viloyat sudlari, Toshkent shahar sudlari, tumanlararo, tuman (shahar) sudlari sudyalari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Sudyalarni tanlash va lavozimiga tavsiya etish bo'yicha oliy malaka komissiyasining taqdimnomasiga binoan, xo'jalik sudlari sudyalari esa O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudi raisining taqdimnomasiga binoan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi. Harbiy sudlar sudyalari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Sudyalarni tanlash va lavozimlariga tavsiya etish bo'yicha oliy malaka komissiyalarining taqdimnomasiga binoan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi. Sudyalar besh yil muddatga saylanadi yoki tayinlanadi. O'zbekiston Respublikasida odil sudlovni amalga oshirish Konstitutsiyada ko'rsatilgan huquqiy davlatni shakllantirishga qaratilgan demokratik prinsiplarga asoslanadi. O'zbekiston Respublikasida odil sudlov faqat sud tomonidan amalga oshiriladi. Boshqa hech qanday davlat organi fuqaroviy, jinoiy va boshqa ishlarni

ko'rish va hal qilish huquqiga ega emas. Bu qonunchilikni amalga oshirishni, fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishni ta'minlaydi. «Sudlar to'g'risida»gi qonunga asosan, odil sudlovni amalga oshirish vazifasi faqat ma'lum huquqqa ega bo'lgan, o'z burchini professional asosda amalga oshiruvchi, huquqshunoslik ixtisosiga ega bo'lgan shaxsga topshiriladi. Ko'rsatilgan qonunga asosan, O'zbekiston Respublikasining 25 yoshga to'lgan, oliy yuridik ma'lumotli, huquq ixtisosi bo'yicha kamida uch yillik mehnat stajiga ega bo'lgan, malaka imtihonini topshirgan O'zbekiston Respublikasi fuqarosi tumanlararo, tuman (shahar) sudi, xo'jalik sudi sudyasi bo'lib ishlashi mumkin. O'zbekiston Respublikasining oliy yuridik ma'lumotli, huquq ixtisosi bo'yicha kamida besh yillik, jumladan, sudyalik lavozimida kamida ikki yillik mehnat stajiga ega bo'lgan va malaka imtihonini topshirgan O'zbekiston Respublikasi fuqarosi Qoraqalpog'iston Respublikasi Oliy sudi, viloyat sudi, Toshkent shahar sudi, O'zbekiston Respublikasi harbiy sudining sudyasi bo'lishi mumkin. O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi, Oliy xo'jalik sudi sudyasi bo'lib saylanish uchun oliy yuridik ma'lumotga ega bo'lish, huquqshunoslik ixtisosi bo'yicha kamida yetti yillik, shu jumladan, qoida tariqasida sudya bo'lib kamida besh yillik mehnat stajiga ega bo'lish va malaka imtihonini topshirgan bo'lish talab etiladi. Sudyalar siyosiy partiyalar va harakatlarning a'zosi bo'lishlari hamda boshqa haq to'lanadigan lavozimni egallashlari mumkin emas. Odil sudlovni amalga oshirish prinsiplaridan yana biri sudyalarning mustaqilligidir. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 112-moddasi va «Sudlar to'g'risida»gi qonunning 4-moddasiga asosan, sudyalar mustaqil bo'lib, faqat qonunga bo'ysunadilar. Sudyalarning odil sudlovni amalga oshirish borasidagi faoliyatiga bironbir tarzda aralashishga yo'l qo'yilmaydi va bunday aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo'ladi. Sud hokimiyati qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlardan, siyosiy partiyalardan va boshqa jamoat birlashmalaridan mustaqil holda ish yuritadi.

Sudlar to'g'risidagi qonunda sudyalarning mustaqilligini ta'minlash kafolatlari ko'rsatilgan. Bu kafolatlar quyidagilardan iborat: ularni qonun bilan belgilangan tartibda saylash, tayinlash va ozod qilish; sudyalar daxlsizligi; odil sudlov qat'iy tartibda amalga oshirilishi; qaror chiqarish chog'ida sudyalar maslahatining sir tutilishi va uni oshkor qilishni talab etishning taqiqlanishi; sudga hurmatsizlik yoki muayyan ishlarni hal qilishga aralashish; sudyalar daxlsizligini buzganlik uchun javobgarlik; sudyaga uning oliy maqomiga munosib ravishda davlat hisobidan moddiy va ijtimoiy ta'minot belgilash. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va «Sudlar to'g'risida»gi qonunda sudyalarning mustaqilligini ta'minlash maqsadida sudyaning shaxsiy daxlsizligi mustahkamlanadi. Daxlsizlik sudyaga g'ayriqonuniy ta'sir etishdan saqlaydi, odil sudlovni amalga oshirayotganida uning huquqlarini cheklashga imkon bermaydi. Qonun moddasidagi bu talab sudyaning turar joyi, xizmat xonasi, uning transport va aloqa vositalari, xat-xabarlari, buyum va hujjatlariga ham taalluqlidir. Qonunda sudyaning shaxsiy xavfsizligini saqlash choralari ham ko'rsatilgan. Masalan, sudyaga nisbatan jinoyat ishi faqat O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidangina ko'zg'atilishi mumkin. Sudya, tegishlicha, O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining, Oliy xo'jalik sudi Plenumining roziligisiz jinoiy javobgarlikka tortilishi, hibsga olinishi mumkin emas. Qonunda sudya vakolatlarining to'xtatilish va tugatilish tartibi, vaziyatlari, ularni jinoiy va ma'muriy javobgarlikka tortishning o'ziga xos tartibi ko'rsatilgan. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi sud hokimiyatini amalga oshirishni ta'minlaydigan bir necha prinsiplarni mustahkamlagan. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga binoan, hamma sudlarda ishlar ochiq ko'riladi. Sudlarda fuqarolik va jinoyat ishlarini oshkora muhokama qilish prinsipi barcha jinoyat va fuqarolik ishiga taalluqlidir. Bu prinsip fuqarolik yoki jinoyat ishlarida taraf sifatida ishtirok etmagan fuqarolar uchun u yoki bu sud ishini sud tomonidan muhokama qilish paytida ishtirok qilish imkoniyatini ta'minlab beradi.

Ishlarni yopiq majlisda tinglashga qonunda belgilangan hollardagina yo'l qo'yiladi, masalan, sud muhokamasida davlat yoki tijorat sirlarini oshkor qilish xavfi mavjud bo'lsa yoki jinoyat ishi jinsiy jinoyat bilan aloqador bo'lsa, yopiq sud majlisiga, sudning ajrimiga ko'ra, 18 yoshga yetmagan shaxslar taklif qilinmaydi. Sudning hukmi yoki qarori barcha hollarda ochiq sud majlisida e'lon qilinadi. Sud faoliyatining oshkoraligini ta'minlashda ommaviy axborot vositalarining o'rni katta bo'lganligi sababli, sudyalar sud jarayoniga ommaviy axborot vositalari xodimlarini, jamoat tashkilotlari va mehnat jamoalari vakillarini taklif qilishlari mumkin. Bundan tashqari, oshkora sud majlislarini bevosita korxona, muassasa va tashkilotlarda ham o'tkazish mumkin. Odil sudlovni amalga oshirishda til to'g'risidagi konstitutsiyaviy prinsip katta ahamiyatga ega. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 115-moddasiga binoan, O'zbekistonda sud ishlarini yuritish o'zbek tilida, qoraqalpoq tilida yoki muayyan joydagi ko'pchilik aholi so'zlashadigan tilda olib boriladi. Sud ishlari olib borayotgan tilni bilmaydigan sud ishtirokchilarining tarjimon orqali ish materiallari bilan to'la tanishish va sud ishlarida ishtirok etish huquqi hamda sudda ona tilida so'zlash huquqi ta'minlanadi. O'zbekiston Respublikasi jinoyat protsessual kodeksida ko'rsatilishicha, ayblanuvchiga, sudlanuvchiga yoki muhokamada ishtirok etuvchi boshqa shaxslarga taqdim etilishi lozim bo'lgan tergov va sud hujjatlari, ularning ona tiliga yoki ular biladigan boshqa tilga tarjima qilib berilishi lozim. Sudlarda milliy tilni yuritish masalasining bunday hal qilinishi sudda ishtirok etayotgan barcha shaxslar uchun tushunarli bo'ladi, boshqa tomondan esa, ayblanuvchi va jabrlanuvchiga protsessning tegishli harakatlarida ishtirok etishda o'zlarining huquqlarini amalga oshirib, o'z manfaatlarini himoya qilish imkoniyatlarini yaratib beradi. Sud jarayonida ushbu prinsipning buzilishi ish bo'yicha qabul qilingan sud qarorining bekor qilinishiga olib keladi.

O'zbekiston Respublikasida odil sudlovning asosiy prinsiplaridan yana biri aybsizlik prezumpsiyasidir. Aybsizlik prezumpsiyasi - bu aybi qonunda belgilangan tartibda va tegishli organlar tomonidan tasdiqlanmaguncha shaxsning aybsiz hisoblanishidir. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 26-moddasida ko'rsatilishicha, jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan har bir shaxsning ishi sudda qonuniy tartibda, oshkora ko'rib chiqib, aybi aniqlanmaguncha, u aybdor hisoblanmaydi. Sudda ayblanayotgan shaxsga o'zini himoya qilish uchun barcha sharoitlar ta'minlab beriladi. Bu prinsipga amal qilinishi sud organlarining jazo to'g'risidagi hukmni chiqarishlaridan oldin aynan shu shaxsning aybi bor yoki yo'qligini aniqlashga yordam beradi. Dastlabki tekshirish organi jinoyat sodir etgan shaxsga ayb e'lon qilishda, uning ushbu jinoyatni sodir qilishdagi aybdorligini (aybsizligini) albatta isbot qilib berishga majbur, chunki ayblanuvchi aybsizlik prezumpsiyasiga ko'ra sudning chiqargan ayblov hukmi qonuniy kuchga kirmagunga qadar aybdor deb hisoblanmaydi. Ayblanuvchi o'zining aybsizligini isbot qilib berishga majbur emas. Jinoyat qilgan shaxsning aybdorligini isbotlash majburiyati tergovchi, surishtiruvchi shaxs, prokuror va sudga yuklatilgan. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida har bir kishining huquqi kafolatlanadi. Qoidaga ko'ra shaxsning bu huquqi advokatlar orqali amalga oshiriladi. Advokat har bir huquqiy masalalar yuzasidan malakali yordam berib, jinoiy va fuqaroviy sud ishlarida ishtirok etadi va ularga murojaat qilgan shaxslarning manfaatini himoya qiladi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va «Sudlar to'g'risida»gi Qonunda hech kim qiynoqqa solinishi, zo'ravonlikka, shavqatsiz yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa tarzdagi tazyiqqa duchor etilishi mumkin emasligi ta'kidlangan. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida Konstitutsiyaviy sud organini tashkil etilishi ko'rsatilgan. 1990-yil mart oyida tuzilgan O'zbekiston Respublikasi

Konstitutsiyaviy nazorat qo'mitasiga O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining qarori bilan, Konstitutsiyaviy sud saylanguncha uning vazifasini bajarish vazifasi yuklatildi. Konstitutsiyaviy nazorat qo'mitasining vazifasi Oliy Kengash qabul qilgan qonunlar va boshqa huquqiy hujjatlarning, shuningdek, Respublika Oliy Kengashi muhokamasiga kiritilgan qonunlar va boshqa hujjatlarning O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga qay darajada muvofiq kelishini aniqlashdan iborat edi. O'zbekiston Respublikasining Konstltutsiyaviy sudining tarkibi 1994-yilda Oliy Majlisga saylov o'tgandan so'ng, Prezidentning taklifiga muvofiq, Oliy Majlis sessiyasida besh kishidan iborat tarkibda saylandi. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi respublikada konstitutsiyaviy nazorat olib boruvchi oliy sud organidir. Konstitutsiyaviy sudning vakolati, uning tuzilish va faoliyat tartibi, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 108-moddasi va 1995-yil 30-avgustda qabul qilingan «O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi to'g'risida»gi qonun bilan belgilanadi. Bu qonunlarga asosan Konstitutsiyaviy sud O'zbekiston hududida Konstitutsiya ustunligini ta'minlash maqsadida quyidagi vazifalarni bajaradi: - qonunlarning va O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qabul qilgan boshqa hujjatlarning, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlarining, Hukumat qarorlarining va davlat hokimiyati mahalliy organlari qarorlarining, O'zbekiston Respublikasi davlatlararo shartnomalarning va boshqa majburiyatlarning O'zbekiston Respublikasiga mosligini aniqlaydi; - Qoraqalpog'iston Respublikasining Konstitutsiyasi O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga, Qoraqalpog'iston Respublikasining qonunlari O'zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiqligi to'g'risida xulosa beradi; - O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarning normalariga sharh beradi; - O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlar bilan berilgan doiradagi boshqa ishlarni ham ko'rib chiqadi.

Konstitutsiya va qonunda Konstitutsiyaviy sud ish faoliyatining asosiy prinsiplari ko'rsatilgan. Bular O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga sodiqlik, sudyalar mustaqilligi, kollegiallik, oshkoralik va sudyalar huquqlarining tengligidir. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining qarorlari, xulosalari va boshqa to'xtamlari ommaviy axborot vositalarida e'lon qilinadi va ular matbuotda e'lon qilingan paytdan boshlab kuchga kiradi. Konstitutsiyaviy sudning to'xtami qat'iy va uning ustidan shikoyatga o'rin bo'lmaydi.

Adabiyotlar: 1. “O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.” T. 2009 y. 2. O’zbekiston Respublikasining Sudlar to’g’risida”gi qonuni. Xalq so’zi. 2001 yil 13 fevral. 3. O’zbekiston Respublikasi “Prokrutura to’g’risida”gi qonun. 1992 yil 9dekabr. O’zbekiston yangi Qonunlari 7-soni T. “Adolat” 1993 yil. 4. I.A. Karimov “O’zbekiston XXI asrga intilmoqda”. T. “O’zbekiston”. 1998 yil. 5. “O’zbekiston Respublikasini Vazirlar mahkamasi to’g’risida”gi qonun 1993 yil 6 may. O’zbekistonning yangi qonunlari 6-son. T. “Adolat” 1994 yil.

O'xshashlar

O`zbekiston Respublikasida sud hokimiyati

Fuqarolik, jinoiy va ma’muriy sud ishlari sohasidagi sud hokimiyati organlari

Sud hokimiyati uning tushunchasi va asosiy bеlgilari.

Sud - psixologik ekspertizasi

Sud qarorlarining ijro etilishi