Sud fotografiyasi va video-tasvir yozuvi - Huquqshunoslik - Referatlar

Sud fotografiyasi va video-tasvir yozuvi

Yuklangan vaqt:

16.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

124 KB

Ko'chirib olish

Sud fotografiyasi va video-tasvir yozuvi Reja: 1 . Kriminalistik fotografiya tushunchasi, uning qo`llanish shakllari 2. Kriminalistik fotografiya metodlari 3. Suratga va video-tasvirga tushirish natijalarini protsessual rasmiylashtirish

Sud fotografiyasi muhim kriminalistik sohalardan hisoblanib, uning jinoyatchilikka qarshi kurashdagi o`rni kattadir. JPKning 91- moddasida aytilishicha, dalillarni qayd etishda bayonnoma tuzish bilan bir qatorda ovoz yozish, videoyozuv, kinotasvir, fotosuratga tushirish, qoliplar tayyorlash, nusxalar olish, rejalar, sxemalar tayyorlash va axborotni aks ettirishning boshqa usullari qo`llanishi mumkin. Shunday ekan, sud fotografiyasi hodisa joyini ko`zdan kechirishda, tergov eksperimentida, murdani eksgumatsiya qilishda, olib qo`yish va tintuvda, tanib olish uchun ko`rsatishda va boshqa tergov harakatlarini o`tkazishda dalillarni mustahkamlovchi va aks ettiruvchi vosita sifatida qo`llaniladi. Kriminalistik fotografiya deganda tergov harakatlari va tezkor- qidiruv tadbirlarida, shuningdek, ekspert tekshiruvlarida qo`llaniladigan ilmiy ishlab chiqilgan suratga tushirishning usullari tizimiga aytiladi. Fotosuratlar tergov harakatlari bayonnomalariga yoki ekspert xulosalariga ilova qilinadi. Ular rasmiy ravishda tushirilgan obyektlarni aks ettirib: predmet (iz) alomatlarini; tergov harakatlari olib borilgan sharoitni; ekspert tekshiruv natijalarini idrok etishga imkon beradi. Bunday tasvir bayonnomaning tasvirlov qismini (ekspert xulosasining tekshiruv qismini) to`ldiribgina qolmay, balki og`zaki tasvirlash orqali idrok etilishi qiyin bo`lgan alomatlar va sharoitlarni tushunish imkonini beradi. Suratga tushirish mustahkamlashning obyektiv shakli sifatida aks ettirish og`zaki usuliga nisbatan bir qator afzalliklarga ega: olingan suratlarning rasmiylashtirilganligi, ularning yaqqolligi, ma`lumot uzatishda yuqori darajada aniqligi, aks ettirish jarayonining nisbatan tezligi bularning barchasi zamonaviy fotoapparaturalardan foydalangan holda dalillarni mustahkamlashning eng muhim usullaridan biri bo`lib qoldi. Kriminalistik fotografiya ishonchli aks ettirishning va ilmiy- tekshiruv usullarining majmui sifatida hozirgi amaliyotda keng qo`llaniladi. Mazkur ko`shimcha vositalardan foydalanilganligi haqida tegishlicha tergov harakati bayonnomasi yoki sud majlisi bayonnomasida aks ettiriladi. Shuningdek, JPKning 127-moddasida

aytilishicha, shaxsni tanib olish uchun ko`rsatishning iloji bo`lmaganda, yoxud xavfsizlikni ta`minlash maqsadida uning fotosuratidan foydalanish mumkin. Bunda tergov harakatlari bayonnomasiga yoki sud majlisi bayonnomasiga fotojadval ilova qilinadi. JPKning 136- moddasida aytilishicha, ko`zdan kechirish chog`ida surishtiruvchi, tergovchi yoki sud fotosuratga tushiradi. Kriminalistik fotografiyaning metod va usullari, maqsadlariga ko`ra dalillarni mustahkamlovchi va tekshiradigan bo`lishi mumkin. Mustahkamlovchi metodlarga panorama, o`lchovchi, reproduksiyaviy, stereoskopik, tanib olinadigan va katta masshtabli suratga tushirish kiradi. Tekshiriladigan mikrosuratga tushirish, tasvir kontrastini kuchaytirish maqsadida suratga tushirish va ko`rinmas spektr nurlarida suratga tushirish kabi mustahkamlovchi metodlar qurollanmagan ko`z bilan ko`rish imkoni bo`lgan, tekshiriladigan suratga tushirish alomatlarini aks ettirish uchun xizmat qiladi. Tekshiruv metodlari yordamida hujjatlardagi qalbakilashtirish izlari aniqlanadi, mikroalomatlar o`rganiladi va hokazo. Kriminalistik fotografiya quyidagi turlarga bo`linadi: 1) sud-tergov fotografiyasi; 2) tezkor-qidiruv fotografiyasi; 3) sud-ekspert fotografiyasi; Sud-tergov va tezkor-qidiruv fotografiyasida mustahkamlovchi metodlar qo`llaniladi. Sud-ekspert fotografiyasida ham mustahkamlovchi, ham tekshiruvchi metodlardan foydalaniladi. Sud- tergov fotografiyasi quyidagi hollarda qo`llaniladi: 1) hodisa joyini, murdani, ashyoviy dalillarni, hujjatlarni ko`zdan kechirishda; 2) tirik shaxslarni guvohlantirishda; 3) tintuv o`tkazishda; 4) tergov eksperimenti jarayonida; 5) tanib olish uchun ko`rsatishda; 6) tirik shaxslarni va murdalarni ro`yxatdan o`tkazishda.

KRIMINALISTIK FOTOSURAT, KINOTASVIR VA VIDEOYOZUVLAR TIZIMIEkspert fotografiyasi barcha turdagi kriminalistik ekspertizalarda va ko`pgina boshqa turdagi ekspertizalar (sud-tibbiyot, sud-avtotexnik, sud yong`in-texnik va boshqalar)da qo`llaniladi. Bu metodlar bilan bir qatorda xususiy metodlar qo`llanilib, bularga oriyentir, obzor, detal va markaziy sur`atga tushirish kiradi. U yoki bu turdagi suratga tushirishdan foydalangan holda, daliliy ahamiyatga ega bo`lgan obyekt va faktlarni eng yaxshi tasvirga tushirishni ta`minlovchi suratga tushirishning metod va usullari tanlanadi. Aks ettiruvchi tasvirlar Tadєiєiy tasvirlar Oddiy Panoramami (chiziєli, doiraviy) H ajmli (stereo) Makro Reproduksiyali O‘lchovli (masshtabli) Teleobyektiv bilan suratga olishTasvirlarning uslublari Tasvirlarning turlari Mo‘ljalli Obzorli Mazmunli Detalli Tanin olshi uchun

2. Kriminalistik fotografiya metodlari Panoramali suratga olish qiziqtirgan obyektni to`liq, hatto keng burchakli obyektiv suratga olish imkoni bo`lmaganida yoki suratga tushirilayotgan obyektdan yetarli masofadan olish imkoni bo`lmaganida qo`llaniladi. Panoramali suratga olish maxsus apparat yordamida amalga oshiriladi yoki obyekt bo`laklarga bo`lib suratga olinadi va bunda bir xil masofadan bir necha marta suratlar olinadi. Har bir surat oldingi suratda tushirilgan hududning bir chekkasini, uning 10 foizini qamrab olishi kerak. Barcha suratlar bir xil sharoitlarda (masofa, yorug`lik, diafragma, va hokazo) tushirilishi lozim. Apparat o`rnatilishining to`g`riligi videoiskatelga qarab aniqlanadi. Bunda kadrning chekkasida bo`lgan biror detalga e`tibor qilinadi. Bu detal keyingi kadrni olishda oriyentir bo`lib xizmat qiladi va bu kadrda ham ifoda etilishi kerak. Zarur hollarda sun`iy oriyentatsiyalarga (qoziqcha va hokazo) murojaat etilishi mumkin. Bunday yo`sinda olingan negativlar bir xil sharoitdagi fotonashrda tayyorlanadi. Bular ularda mavjud bo`lgan umumiy chiziqlariga ko`ra kesiladi va bir-biriga yopishtiriladi. Panoramali usulda suratga olish vertikal va gorizontal tarzda bajarilishi mumkin. Vertikal usulda fazo yoki tik holatdagi obyektni, gorizontalda esa uzoqdan ko`rinib turgan uchastkalar suratga olinishi mumkin. Hozirgi amaliyotda ko`proq gorizontal usullar qo`llaniladi. Bunda to`g`ri chiziqli va aylanma usullardan foydalanish mumkin. To`g`ri chiziq bo`yicha panoramali suratga olishda lozim bo`lgan uchastka qarshisida to`g`ri chiziq hosil qilinib, shu chiziq bo`yicha bir necha nuqtalarga to`xtalib surat olinadi. To`g`ri chiziqli s`yomkada fotoapparat suratga tushiriluvchi uchastkaning oldida parallel qo`yiladi. Bunda shkala yordamida oldingi plan bilan apparat oralig`i bir xil bo`lishi nazorat qilinadi. Ayniqsa fotoapparat qiyshaymaganligi tekshirilib kuzatiladi.

Aylanma usuldagi fotoapparat shtativ o`qlar atrofida gorizontal tekislik bo`yicha aylantiriladi. Aylanma s`yomka obyektivning oldingi plani apparatdan ancha uzoq bo`lganida qo`llaniladi (masalan, katta hovlini uning markazidan suratga olish), aks holda jiddiy perspektiv buzilishlar bo`ladi. Panoramali suratga olish maxsus apparatura yordamida ham amalga oshirilishi mumkin. Rossiyada «FT-2» va «Gorizont» panorama apparatlari ishlab chiqarilgan. Bunday apparatlar gorizontal bo`yicha 120 gradus burchakda suratga olish imkonini beradigan «FT-2» apparatining negativ surati 24x100 mm, ya`ni 3ta oddiy kadrdan uzun, «Gorizont» apparati esa- 24x57,5mm. Ko`rsatilgan apparatlardagi chiziqlar egri qilib qo`yiladi. Shu egri chiziq bo`yicha zatvor tugmachasi bosilganidan so`ng fotoapparat obyektivi aylanadi. Fotoapparat obyektivining fokusi doimiy qotirilgan bo`ladi. Panorama usulida hodisa joyi, tintuv joyi va tergov eksperiment o`tkaziladigan joylar suratga olinadi. Stereoskopik suratga olish predmetlarni keng hajmda idrok etish imkonini beradi, bu esa ularning shakli va o`zaro joylashganligi haqida kengroq tasavvur beradi. U stereoskopik suratga olish bazasi deb ataluvchi masofadan bir-biridan uzoqlikda joylashgan ikkita nuqtadan olish imkonini ko`rsatadi. Bazisning masofasi odam ko`zi qorachig`lari orasidagi masofa (65-70 mm) ga teng. Shunday qilib har bir nuqtadan olingan tasvirlar xuddi chap yoki o`ng ko`z bilan alohida-alohida ko`rilishi mumkin kabi bo`ladi. Olingan suratlarga shunday ishlov beriladiki, har bir surat 42/36 mmga teng bo`lishi kerak. Har bir rasm kartonga yopishtiriladi (o`ngi o`ngga, chapi chapga) va bunda ular orasidagi masofa 65 mmga teng bo`lishi kerak. Bunday surat juft steriyeoskop orqali tomosha qilinadi. Moslamaning tuzilishi stereojuftlikni yaxshiroq hajmli effekt olinishi uchun okulyarlardan uzoqlashtirish va yaqinlashtirish imkonini beradi. Stereos`yomka turli usullarda amalga oshiriladi. Ikki nuqtada suratga olish uchun (1-usul) kichik formatli bo`lmish «ZORKIY-110», «ZENIT-122» apparatlarda suratga olishda maxsus stereoplanka (stereoskopik shtativ qurilma) qo`llaniladi. U kesilgan joyida vint o`rnatiladigan temir plankadan iborat. Plankada maxsus

fotoshtativ o`rnatiladigan joy-kesik mavjud. Kesikning chap tomoniga fotoapparat ko`chma vint bilan qotiriladi va birinchi fotos`yomka amalga oshiriladi. So`ng fotoapparat plankaning o`ng tomoniga suriladi va yana vint yordamida mustahkamlanib, ikkinchi surat olinadi. Ikkala surat olinish sharoitlari bir xil bo`lishi kerak. Ikkinchi usul oddiy fotoapparatga stereofotomoslama o`rnatishdan iborat. Uchinchi usul maxsus stereoskopik fotoapparaturadan foydalanishdan iborat. U gorizontal joylashgan obyektivlar bilan ta`minlangan. Bunday apparatning surat olish tezligi juftlashtirilgan bo`lib, zatvorlar sinxron harakat qiladi. Obyektivlar optik o`qlari orasidagi masofa 65 mm bo`ladi. Kamera to`siq orqali ikkiga bo`lingan. Har bir obyektiv o`ziga tegishli bo`lgan negativ fotomaterialning teng yarimini ifoda etadi. Stereoskopik fotos`yomkadan detal suratga olishda foydalaniladi. O`lchamli fotos`yomka obyektlar orasidagi masofani bilish imkonini beradi. Ushbu fotos`yomka ikki ko`rinishda amalga oshiriladi: 1) masshtabli fotos`yomka; 2) metrik fotos`yomka. Masshtabli fotos`yomka o`lchamlarni aniqlash imkonini beradi (uzunligi, bo`yi va eni). U hujjatlarni, predmetlarni, jinoyat qurollarini, izlarni va boshqa ashyoviy dalillarni suratga olish imkonini beradi. Masshtabli fotos`yomkada obyekt bilan birgalikda masshtabli chizg`ich qo`llaniladi. Obyekt necha baravar kichraysa, u ham shuncha darajada kichrayadi, shunda u keyinchalik barcha parametrlar bo`yicha o`lchansa bo`ladi. Bunday bir xil kichrayishga erishish uchun, masshtab suratga olishda ikkita shartga rioya qilish kerak bo`ladi: 1) chizg`ich obyektning yoniga qo`yilibgina qolmasdan suratga olinuvchi tekislik bilan bir yo`nalishda qo`yilishi kerak; 2) fotoapparat shunday joylashtirilishi kerakki, obyektivning optikasi suratga olinuvchi tekislikka nisbatan perpendikulyar holatda bo`lishi lozim. Masshtabli chizg`ichni suratga olinuvchi obyektning ustiga qo`yish tavsiya etilmaydi, sababi bunda ba`zi detallar yopilib qolishi mumkin.

Metrik suratga olish suratga olingan obyektning nafaqat hajmi, balki ular orasidagi aniq masofa haqida tasavvurga ega bo`lish imkonini beradi. Metrli fotografiya usulida metrli suratga olishdan obzorli va markazli suratga olishda zarur bo`lganida qo`llaniladi. Katta masshtabli s ` yomka mayda izlarni, mayda predmetlarni va ularning detallarini aks ettirishda qo`llaniladi. Qapchig`i ikki baravar cho`ziladigan yoki obyektivga o`rnatiladigan moslama yordamida obyektni tabiiy kattalikda olish mumkin. Kichik formatli fotoapparatlarda suratga olish ancha qiyin. Ular eng yaqini bir metr masofadan surat olish imkonini beradi (ba`zilari 0,5m masofadan). Birinchi holda fotografik ko`paytirish koeffitsiyenti 19-20, ikkinchi holda 11-12 baravar bo`ladi. Reproduksiyaviy fotos`yomka usuli obyektning yuzini: hujjatlarni, chizma, fotosuratni, qo`lda chizilgan rasmlarni, loyihalarni natural kattalashtirilgan va kichiklashtirilgan holda suratga olish (foto nusxa ko`chirish) uchun qo`llaniladi. Reproduksiyaviy usul ikki turda bo`ladi: 1) fotoapparat yordamida; 2) kontakt usulda. Reproduksiyaviy suratga olish hujjatlarning hamma turlarini daliliy ashyo qilib ko`rsatish uchun rasmiylashtiriladi. Bunday suratlardan tezkor maqsadlarda ko`zdan kechirish bayonnomalarini to`ldirish, shuningdek, shu hujjatlarni ekspertiza qilish uchun foydalaniladi. Kontakt reproduksiya usulida suratga olish uchun refleksli qog`ozlar ishlatiladi. Ular asosan turli xildagi hujjatlarning chizma, sxema nusxalarini olish uchun foydalaniladi. Refleksli qog`oz emulsiya tomoni bilan nusxasi olinayotgan original hujjatning ustiga tiniq shisha bilan yopiladi va tepasidan to`g`ri yorug`lik beriladi. Olingan negativ bilan nusxalarni ko`paytirish mumkin bo`ladi. Refleks fotografiya uchun maxsus refleks yoki oddiy fotoqog`oz ishlatilib, u yuqori kontrastli yoki asosi yupqa bo`lishi kerak. Ish qizil yorug`likda amalga oshiriladi. Refleks qog`oz suratning ustiga shunday qo`yiladiki, uning emulsiya qatlami hujjat ustiga tegib turishi lozim. Tekisroq bo`lishi uchun uning ustiga yuqorida aytilganidek, oyna

qo`yilishi mumkin. Undan yorug`lik manbai shunday masofada o`rnatilishi kerakki, u butun suratga olinuvchi tekislikni bir xilda yoritishi kerak. Bunda yorug`lik fotoqog`oz orqali o`tib suratga olinuvchi hujjatning turli uchastkalarida aks etadi va fotoqatlamda berkitilgan surat qoldiriladi. Aks ettirilgan nusxa o`zida hujjatning negativ tasvirini ifoda etadi. So`ng refleks fotografiya orqali bu negativ nusxadan hujjatning pozitiv nusxasi tayyorlanadi. Tanib olish uchun suratga olish tirik shaxslarni va murdalarni quyidagi maqsadlarda suratga olish uchun qo`llaniladi: 1) ro`yxatga olish uchun; 2) tanib olish uchun ko`rsatish uchun; 3) ekspert tadqiqoti uchun. Tirik shaxslarni suratga tushirish qoida bo`yicha ikki holatda amalga oshiriladi: fas-to`g`ridan va o`ng-chap tomonidan. Yuz qismining alohida xususiyatlari bo`lsa, ikkala tomondan ham suratga tushiriladi. Suratga tushirishda bosh tik holatda bo`lishiga e`tibor qilish kerak. Yon tomonidan suratga tushirishda sochlar quloq yoki uning qismini berkitmasligi lozim. Suratning foni och kulrang neytral sidirg`a bo`lishi kerak. Agar fon sifatida ishlatiladigan ekran bo`lmasa, suratga tushiriluvchi och rang devor oldida turishi zarur, lekin boshning soyasi devorga tushmasligi uchun devor va u orasidagi masofa bir metrga yaqin bo`lishi kerak. Suratga tushirishda yorug`likka e`tibor qilish joiz, ya`ni u juda tekis va yoyilgan bo`lmasligi kerak, chunki bunday yorug`lik yuzni tekis qilib, konturlarsiz ko`rsatadi. Eng yaxshi natijalarga 45 daraja ostida burchakda berilgan umumiy yoyilgan yorug`lik sharoitida erishiladi. Tanib olish uchun suratga tushirilganda yuz tasviri natural kattaligining 1/7 qismini tashkil qilishi tavsiya etiladi. Lekin bunday darajadagi kichkinalashtirishga faqat 6x9, 19x12 va undan ko`proq hajmdagi kadrli fotoapparatlar yordamida erishish mumkin. Murdani tanib olish uchun suratga tushirish quyidagi tartibda amalga oshiriladi: dastlab, sud-tibbiyot eksperti murdani qiyofasini tiklashga harakat qiladi. Suratga tushirish fas, o`ng va chap profil amalga oshiriladi. Murdani tik holatda suratga tushirish mumkin. Bunda

murda stulga joylashtiriladi va boshi stuldagi maxsus ushlagichga bog`lab qo`yiladi. Murda yalang`och holda topilgan bo`lsa, uning badani suratga tushirilishdan oldin oq mato bilan o`raladi. Murdaning ustiga boshqa kiyimlarni kiygizish noto`g`ri bo`ladi, sababi bu tanib oluvchini tanib olish vaqtida adashtirishi mumkin. Suratga tushirishning xususiy usullari voqea sodir bo`lgan joyni suratga olish bayonnomasini tasviriy qilib mustahkamlashga va ashyoviy dalillarning fotonusxalarini jinoyat ishiga qo`shib qo`yishga yordam beradi. Voqea sodir bo`lgan joyni o`z vaqtida kechikmay suratga olish muhim ahamiyatga ega. Tergovchi voqea sodir bo`lgan joyda olgan suratlarining natijalari unumli bo`lishi uchun: 1) voqea sodir bo`lgan joydan boshqa manfaatdor shaxslarni chetlatish; 2) vaziyatning o`z holaticha saqlanishini, daliliy ashyolar va boshqa predmetlarning daxlsizligini ta`minlash; 3) voqea sodir bo`lgan joy va u yerdagi ashyoviy dalillar, qo`l, oyoq, kiyim, transport izlarini, tashqi muhit ta`siridan yomg`ir va qordan saqlash choralari ko`rilishi kerak. Statik ko`zdan kechirish chog`ida joylardagi obyektlar qanday turgan bo`lsa, vaziyatni o`zgartirmay, shu holda obzorli, markazli suratga olish lozim bo`ladi. Dinamik ko`zdan kechirish-aktiv harakat bo`lib voqea joyini detalli ko`rib chiqishdir. Voqea sodir bo`lgan joyda o`q otish qurollari, gilza, patronlar, izlar, ashyoviy dalillar sinchiklab ko`rib chiqiladi, qo`lga olib ko`riladi, agar ularni olib ketishning iloji bo`lmasa suratga olinadi. Suratga olish obyektlari jinoyat uchun bevosita aloqador bo`lgan maydon, ko`cha, bino, uy, o`rmon, temir yo`l, tomorqa yerlar, uyning ichidagi ko`zga ko`ringan predmetlar va jinoyatdan qoldirilgan izlar, shuningdek, oyoq kiyim, qo`l izlari, buzilgan, sindirilgan to`siqlar, buzish qurollari, transport vositalari va ularning izlari bo`lishi mumkin. Bular qo`shimcha ravishda ko`rgazmali dalil bo`lib xizmat qiladi. Voqea sodir bo`lgan joyni ko`rsatadigan fotografiya konkret maqsadlarga mos ravishda har bir ko`rib chiqish bosqichi bajarilganligini ko`rsatuvchi

surat olingandagina to`liq bajarilgan hisoblanadi. Voqea joyini suratga olish quyidagi turlarda amalga oshiriladi: A) Voqea sodir bo`lgan joyni uning atrofidagi ko`rinish bilan birga qo`shib suratga olish oriyentirli suratga olish deyiladi. Bunday surat voqea sodir bo`lgan joydagi obyektlarning tashqi ko`rinishini va shu voqeaga aloqador joylarni to`liq ko`rsatish bilan xarakterlanadi. Agar keng joy maydonini, undagi butun vaziyatni birga qo`shib oriyentirli suratga olish zarur bo`lib qolsa, unda keng burchakli obyektivlar bilan yoki panorama usulida suratga olish zarur bo`ladi. Ayrim hollarda voqea sodir bo`lgan joyda to`siqlar, ya`ni baland bino, daraxtlar bo`lsa, uning atrofidagi vaziyatni yuqoridan turib suratga olish mumkin. B) Obzorli suratga olish voqea sodir bo`lgan joyning dastlabki holatini, u qanday ko`rinishda bo`lsa, shu ko`rinishda suratga olishdan iborat. Bunda voqea sodir bo`lgan joyni to`la va mazmunli aks ettirish, voqea taxminan aniqlangan joydan suratga olish maqsadga muvofiq bo`ladi. Obzorli surat voqea sodir bo`lgan joyni to`liq aks ettirishdir. Bunda olingan suratlar voqea sodir bo`lgan joyning eng muhim elementlarini, vaziyatning eng zarur joyini butun aks ettirishi kerak. Bunday vaqtda voqea sodir bo`lgan joy bilan, jinoyat sodir bo`lgan vaqtdagi vaziyatning holati, buyumlarning holati, predmet izlari bilan tanishib chiqiladi. Obzorli surat voqea sodir bo`lgan joydagi predmetlar soniga, suratga oluvchining pozitsiyasiga, turish holatiga bog`liq. Bir tomondan olingan suratda ba`zi detallar boshqa detallarning orqasida yashirinib qolishi mumkin. Shuning uchun obzorli suratni to`rt tomondan, ya`ni to`rt nuqtadan olish ma`quldir. Voqea joyidagi qo`zg`almaydigan va ko`zga yaqqol tashlanadigan predmetlar, ochiqdagi alohida bino, qurilish, yakka turgan daraxt, ko`cha va shunga o`xshashlar oriyentir nuqta qilib olingani ma`qul. Obzorli suratlarni olishda ko`proq panorama usuli qo`llaniladi. Bunda tergovchi voqea sodir bo`lgan joy bilan tanishishi, uning hajmi va chegarasini aniqlashi, vaziyatni ifodalovchi barcha holatlarni suratga olishi kerak.

V) Markazli (uzlovoy) suratga olish. Kriminalistik nuqtai nazardan voqea sodir bo`lgan joyda yoki uning ayrim hududida mavjud bo`lgan ayrim predmetlarni suratga olib qo`yish muhim ahamiyatga ega. Ko`p hollarda bunday muhim markazli obyekt voqea sodir bo`lgan joydagi murda va uning atrofidagi izlar, qon dog`lari, jinoyat qurollari bo`lishi mumkin. O`g`irlik sodir bo`lgan joydagi eshik, deraza holati, omborning ochiq qolishi, avariya sodir bo`lganda avtomobil halokati va hokazolarni alohida tasvirlash mumkin. Masalan, murdadagi jarohatlar, buzilgan eshik, deraza, devor va boshqa to`siqlardagi buzish qurolidan qolgan izlar, o`q otish qurolidan qolgan izlar mazkur usul bilan suratga olinadi. G) Detalli suratga olish. Detalli suratga olishning asosiy vazifasi, mayda detallarni (daliliy ashyolarni) suratga olishdir. Masalan, moslama, kalit, temir, yog`och va boshqa materialning mayda qismlari, qo`l izlari, otilgan o`q va gilzalar, singan shisha parchalari va shu kabi boshqa obyektlar suratga olinadi. Detalli suratga olishning markazli usulidan farqi shundaki, ayrim detall, ashyoviy dalillarni joydan olib ketib, maxsus xona va alohida sharoitda suratga olish mumkin. Shu bilan birga suratga olinayotgan obyektning natural razmerini kuzatish maqsadida uning yoniga o`lchov asbobi (chizg`ich), santimetrli lenta qo`yib suratga olinadi. Hodisa joyini suratga tushirish hodisa sodir bo`lgan joydagi tevarak muhitni, undagi predmetlarni, topilgan izlarni, jinoyat qurollarini va murdani aks ettirish maqsadida amalga oshiriladi. Uni turli nuqtalardan amalga oshirish tavsiya etiladi. Tintuv vaqtida suratga tushirish uning natijalarini aks ettirishga qaratiladi. Bunda tintuv olib borilgan joy, xufiya joylar, joylashuvi, omborlar, tintuv vaqtida topilgan predmetlar suratga tushiriladi. Tergov eksperimenti vaqtida suratga olish u amalga oshirilayotgan atrof muhitni hamda eksperiment, ham uning alohida etaplari va natijalarini aks ettirishga qaratiladi. Bu fotografik usulda ko`rish mumkinligini tekshiruvchi, biror binoga ma`lum bir yo`l bilan kirish mumkinligini tekshiruvchi, obyektlarni u yoki bu joyda joylashtirish

mumkinligini tekshiruvchi tergov eksperimenti natijalarini mustahkamlaydi. Hujjatlarni suratga olish. Daliliy ahamiyatga ega bo`lgan hujjatlardan nusxa olish uchun amalga oshiriladi. Bunda hujjat butunlay yo qisman olinishi mumkin (undagi muhr, shtamp, imzo, matnning qismi). Izlarni va ashyoviy dalillarni suratga olish bo`yicha daliliy ahamiyatga ega bo`lgan obyektlarni aks ettirish uchun foydalaniladi. Bunga oyoq, qo`l, transport vositalarining izlari, buzish qurollari va ularning izlari, jinoyat izlari va boshqa obyektlar kiradi. Ashyoviy dalillarni suratga tushirishda ham ularning umumiy ko`rinishi, ham tergov jarayonida o`rganilishi zarur bo`lgan alohida tashqi belgilari tushiriladi. Ashyoviy dalillar, turli izlar, jinoyat qurollari dastlab ular topilgan joyda suratga olinadi. Markazli suratga olish nafaqat ashyoviy dalilni (pistolet, buzish qurollari va hokazo), balki uning atrofidagi predmetlarni aks ettirishning imkonini beradi. So`ng u detalli suratga olish usulida suratga tushiriladi. Bunda masshtabli chizg`ich qo`llanilishi shart. Shuningdek, yoritishga alohida e`tibor berish lozim, chunki predmet shakli va uning tashqi belgilarini to`g`ri idrok etish yorug`likka bog`liq. Yorug`lik suratga tushirilayotgan obyektlarning barcha detallarini aniq ko`rish imkonini berishi kerak. Qoida bo`yicha bir necha yorug`lik manbaidan foydalaniladi. Ulardan biri butkul obyektni yoritishda qo`llanilsa, boshqalari alohida detallarni yoritishda foydalaniladi. Predmetning ko`rinishi aniq bo`lishi uchun u yorug` fonda suratga tushiriladi. Soyalar bo`lmasligi uchun obyekt qotirilgan oynaning ustiga shunday qo`yilishi kerakki, u neytral fondan 10-20 sm masofada bo`lsin. Yaltiroq predmetlar bir qancha qiyinchiliklarni tug`diradi (pichoq, pistolet, avtomobil qismi va hokazo). Bunday yaltiroqlik yorug`likni to`g`ri tushirish bilan yo`q qilinadi: yorug`lik bevosita obyektga emas oq ekranga yo`naltiriladi. Izlarni suratga tushirish. Qo`l izlarini suratga olish odatda ikki bosqichda amalga oshiriladi:

1) qo`l izlari olingan predmet suratga olinadi. Bu qo`l izlarining joylashuvini ko`rsatish uchun zarur; 2) qo`l izlarining o`zi. Barmoqlarning yakka izlari yirik masshtabli suratga olish metodida uzunlashtiruvchi halqalar yordamida suratga olinadi. Qo`l izlarini suratga olishdan oldin ularning ustiga shu maqsadlarda qo`llaniladigan biror bir kukun sepiladi. Agar qo`l izi rangsizligi tufayli suratga olinishi qiyin bo`lsa, izli predmet ekspert bo`limiga jo`natilishi kerak. Oyoq kiyim va transport vositalari izlarini suratga olish. Bunda alohida va bir guruh izlar suratga olinishi mumkin. Izlar juda uzun bo`lsa yoki ketma-ket joylashgan bo`lsa, chiziqli panorama qo`llaniladi. Bunda suratga olinadigan predmet yoniga masshtabli chizg`ich qo`yiladi. Ayrim oyoq kiyim izlari izning shakli va hajmini, shuningdek, alohida belgi va xususiyatlarini aks ettirish uchun foydalaniladi. Transport vositalari izlarini suratga olishda rasmi aniq ko`rinadigan yoki biror alohida belgilari bo`lgan uchastkalari suratga olinadi. Buzish qurollari va ularning izlari dastlab markazli suratga olish usulida, keyin esa masshtab usuli bilan suratga olinadi. Bunda foto kadr yo`l qo`yadigan darajada maksimal masshtabda surat olish lozim. Izlarning shakliga va alohida belgilariga alohida e`tibor beriladi, sababi bu orqali qurolning shakli va xususiyatlari haqida tasavvurga ega bo`lish mumkin. Fotoapparatdan to`g`ri yo`nalishdagi va yoyilgan yorug`lik shunday berilishi kerakki, u iz relfining xususiyatlarini aniq ko`rsatsin. Bo`yalgan tekislikni suratga olishda yorug`lik filtrlari qo`llanilishi mumkin. Murdani hodisa sodir bo`lgan joyda suratga olish obzorli suratga olish qoidalari bo`yicha bajariladi. Keyin esa markazli suratga olinadi. Bunda murdani ikkita qarama-qarshi tomonidan olish to`g`riroq bo`ladi; uchinchi surat tepasidan olinadi. Agar murda oyoq yoki boshi tomonidan suratga olingan bo`lsa, bu ma`lum darajada perspektiv buzilishlarga olib keladi. Bunday suratga olishga faqat istisno hollarda yo`l qo`yiladi: yon tomonidan suratga olish imkoni bo`lmaganida (murda tor joyda ekanligi sababli) yoki alohida ahamiyat kasb etgan murdaning holatini aks ettirish uchun (nomusga tegib o`ldirish holatida).

Murda topilgan holatida suratga tushirilgandan so`ng u ag`darilib yoki ko`chirilib, badanining ko`rinmas joylarini suratga olish mumkin. Sud fotografiyasi ish uchun daliliy ahamiyatga ega bo`lgan moddiy obyektlar va faktlarni yozib qayd qilish va tekshirish uchun qo`llaniladi. Fotografiya usuli o`zining ko`rgazmali, aniq va tezkorligi bilan qayd etishning boshqa metodlaridan birmuncha farq qiladi. Tekshirish uchun suratga olish mutaxassis tomonidan laboratoriya sharoitlarida maxsus tegishli uslublar qo`llangan holda amalga oshiriladi. Aniq fototexnika vositalari va uslublarni tanlab olish tekshiriladigan obyektlar va tekshirish vazifalariga bog`liq. Turli kriminalistik ekspertizalarni o`tkazish paytida quyidagi vazifalarni hal qilishga to`g`ri kelishi mumkin: Kichik hajmli obyektning oddiy ko`z bilan ko`rib bo`lmaydigan detallarini aniqlash; Oddiy ko`z bilan ilg`ab bo`lmaydigan atrof-muhit fonidan salgina farq qiluvchi detallarni aniqlash; Oddiy yorug`likda ko`rib bo`lmaydigan detallarni aniqlash. Bunday masalalar har xil usullarni qo`llash bilan hal qilinadi. Mikro va makrofotografiya oddiy usul bilan tekshirib bo`lmaydigan o`rta, mayda izlar va boshqa detallar maxsus qisqa fokusli obyektiv yoki fotokamera yoki fotonasadka bilan birlashtirilgan holda mikroskop orqali aniqlanadi va qayd qilinadi. Birinchi usulda obyekt 20-30 marta kattalashtirilib beriladi va u makrosurat deb yuritiladi. Mikroskoplar optik va elektron mikroskop orqali yanada ko`p darajada kattalashtirilib berilishi (bir qancha ming marta) mumkin va mikrosuratga olish yo`li bilan aniqlangan izlar, detallar ularning kattalashtirilgan tasvirlari bo`yicha amalga oshiriladi. Suratga olishda mikroobyektlar tasvirining sifati ko`p jihatdan yorug`likning aniq belgilanishiga va yoritgich yo`nalishi to`g`ri tanlanganligiga, yoritgichning kuchiga bog`liq, chunki bunday holatda yorug`lik uncha ko`p bo`lmaydi.

Kontrast, ya`ni obyekt va undagi detallarning ko`zga tashlanishidagi farqlar shunchalik sust bo`lishi mumkinki, ularni bir- biridan ajratish qiyin. Kontrastni kuchaytirish uchun (masalan, qog`ozdagi yozuvning farqini) hujjat kontrastli fotomaterialga tasvirlarni ustidan qo`yish uchun bir martalik kontrast fotosuratga olib, tasvirni fotoximiyaviy yo`l bilan ko`chaytirish uslublari bilan amalga oshiriladi. Ranglarni ajratish rangi o`zgargan, o`yilgan, shikastlangan (kuydirilgan), o`chirilgan, matnlar qo`shib yozilgan, ayrim chizmalarga yoki harflarga tuzatishlar kiritilgan hujjatlar tekshirilayotgan rangli kontrastlarni svetofiltr bilan suratga olish yo`li bilan kuchaytirish mumkin. Bunda fon yoki detallarni aniqlash vazifasi qo`yiladi. Svetofiltrni tanlab olish uchun atrofdagi doira bo`yicha qo`shimcha ranglardan foydalaniladi. Qandaydir ranglarning detali tasvirini kuchaytirish uchun unga (doira bo`yicha mos keladigan) qo`shimcha rang beruvchi svetofiltr olinadi, yorug`likni kamaytirish uchun zamonaviy rang svetofiltri olinadi. Ko`rinmas dog`larni spektrning nurlarida suratga olish (ultrabinafsha, infraqizil, rentgen). Ultrabinafsha, infraqizil nurlar, shuningdek, ko`rinadigan yorug`likning ayrim zonalari spektrning ko`rinmas zonalaridagi alohida moddalar lyuminessensiya ultrabinafsha yoki infraqizil nurlarga sezuvchan fotomateriallar bilan suratga olinadi. Fotoapparatning obyektiviga 3S-1, JZS-5, JZS-5, JS-17 yoki KS-19 svetofiltr kiydiriladi. Kaltalashtirilgan ultrabinafsha nurlari bilan suratga olish turlarini kattalashtirish va o`tkazishdagi farqlarga, binobarin fotoqatlamlarga bir xil qabul qilinadigan yoki oddiy ko`z bilan qaraganda ko`rinmaydigan ayrim moddalar bilan ta`sir o`tkazishga asoslangan. Ko`p hollarda qaytarilgan ultrabinafsha nurlari orqali suratga olish ximiyaviy reaktivlar bilan o`chirilgan hujjatlarni tiklash maqsadida amalga oshiriladi. Filtr yordamida masalan, obyektlardagi otilishdan qolgan iz yoki qon dog`larini aniqlab olish, siyoh to`kilgan, uchib ketgan yoki xiralashib qolgan xatlarni o`qish mumkin. Bunday obyektlarni infraqizil nurlari orqali IKS-1, IKS-2 svetofiltr yordamida infraxromatik

fotomaterial yoki elektron-optik o`zgartirgich bilan oddiy fotomaterial orqali suratga olish mumkin. Rentgen nurlarida tekshirishlar asosan laboratoriya sharoitlarida olib boriladi. Rentgen nurlari bilan suratga olish hajmli ashyolarning ichki tuzilishlarini ko`rish va tekshirish uchun qo`llaniladi. Rentgen nurida tekshirishda nur o`tmaydigan elementlar qo`llaniladi va maxsus apparatda kuzatish yo`li bilan yoki maxsus rentgen fotoplyonkalariga olib tekshiriladi. Kriminalistik tekshirishlar o`tkazishda rentgen nurlaridan tashqari radioaktiv nurlantirishdan, ya`ni gamma va betta nurlaridan foydalaniladi. So`nggi paytlarda jinoiy hodisani to`liq va atroflicha qayd qilishning zamonaviy vositalardan biri-tobora keng qo`llanilayotgan videotasvirga olishdir. Ilgari videoyozuv bo`lmaganda, magnit tasmasiga ovoz yozuvi, kino va fototasvir kabi dalillarni mustahkamlashning an`anaviy usullari qo`llanilgan. Fikrimizcha, bu usullarda bir qator kamchiliklar mavjud bo`lgan. Videoyozuv apparatlari 70-yillarning boshlarida jinoyat ishlarini tekshirishda foydalanila boshlandi. Boshqa ilmiy-texnik vositalarga nisbatan afzalligi tufayli videoyozuv nafaqat dalillarni to`plash, tergov jarayonlari va natijalarini mustahkamlash, balki ish bo`yicha mustaqil dalil sifatida keng qo`llanishi bilan e`tiborli deyishga asos bor. Dalillarni mustahkamlashning grafik va fototasvir usullaridan farqli o`laroq, videoyozuv barcha ma`lumotlarni dinamik tartibda to`liq aks ettiradi. Videoyozuvni qo`llash tergov harakatlarining borishi, voqealarning rivoji va jarayonining o`zi ham aks etgan to`liq axborot manbai ekanligi bilan ham ahamiyatlidir. U ishonchli daliliy ashyolarni qo`lga kiritishga xizmat qiladi. Videoyozuv hodisani tergov harakati ishtirokchilari qanday kuzatgan bo`lsa, shunday holda qayta namoyon etadi. U alohida belgilarni faqat asl holatda emas, balki sekinlashtirilgan yoki tezlashtirilgan holda namoyish etishi, kadrlarni to`xtatish, unda aks ettirilgan voqealarni sinchiklab kuzatish va izchil o`rganib chiqish uchun qulaydir. Bu nafaqat dastlabki tergov, balki sud uchun ham alohida ahamiyatga molik. Xususan, sudlanuvchilarning dastlabki tergovda bergan ko`rsatuvlarini, ma`lumotlarini o`zgartirishi va boshqa yo`llar

bilan dastlabki tergov materiallarining daliliy ahamiyatini yo`qotishga urinishi tekshirilganda ayniqsa qo`l keladi. Videomagnitofon texnikasining afzalligi shundaki, izlarni suratga olish, tergov harakatlari o`tkazishda yetarli bo`lmagan jihatlarni to`ldirishda qo`llash mumkin (yomon ob-havoda, qorong`i joylarda). Qonunga ko`ra, kinotasvirdan foydalanganda albatta yuqori ta`sirchan surat tasmasi bo`lishi kerak. Videoyozuvda esa tungi vaqtda, ochiq, voqea sodir bo`lgan joylarni ko`zdan kechirishda qo`shimcha va sun`iy yorug`likdan foydalanilsa ham bo`ladi. Xususan, "Ranasonic" videokameralari uchun noqulay sharoitlarda ham korpusida joylashgan galogen chiroq nuri quvvati yetarli bo`ladi. Bundan tashqari, qo`shimcha yorug`likni qo`llash va yoritishning boshqa usullarini qo`llash ham mumkin. Vide-oyozuvni kinotasvir, videofonogramma bilan bog`liq tarzda tarjima qilingan filmning turli ko`rinishi sifatida ko`rib chiqish mumkin. Bunda u kinotasvir apparatidagi ifoda yorug`lik plyonkasida emas, balki videomagnitofondagi magnit videotasmasida mustahkamlanishi bilan farqlanadi. Xullas, videoyozuv voqeani qayd etishning eng qulay va ishonchli vositasi bo`lib, shubhaga yo`l qo`ymasligi bilan ustuvordir. Videoyozuvlar kinotasvir bilan solishtiril- ganda tezkor va aniq iqtisodiy afzalliklarga ham ega. Uning yana bir afzal jihati oq va qora kinomanbalari bilan solishtirganda ularga nisbatan kengroq axborot doirasiga ega rangli videotasmalardan foydalanish imkoniyati mavjudligidir. Kinotasvirni kimyoviy qayta ishlashda uning sifati yuqori bo`lishi hamda to`liq yaroqli bo`lishiga kafolat bo`lmaydi. Kinoplyonkani montaj qilishda ham xatolarga yo`l qo`yilishi mumkin. Kinokameradan farqli o`laroq, videokamera avtomatik tartibda ishlaydi, videomagnitofonni televizion apparatga ulash hech qanday qiyinchilik tug`dirmaydi. Videoyozuvning o`rni shundaki, videomagnit tasmasi hech qanday qayta ishlashni talab qilmaydi, balki ko`p marotaba ishlatilishi, videoyozuvni tergov harakatini tasvirga olish tugashi bilanoq namoyish etish mumkin. Videoyozuv tergov harakati bayonnomasida yozilgan ayrim holatlarni to`liq va aniq berish, shuningdek, unda ayrim sabablarga ko`ra

yozilmagan predmet va hodisalarni aks ettirish uchun foydalaniladi, tergovchi yo`l qo`ygan kamchiliklarni to`ldiradi, bayonnomada yozilgan detallarni ko`rish va ularni tasavvur qilish imkonini beradi. Shuningdek, ishni to`g`ri hal qilishda ahamiyatli holatlar haqida obyektiv ma`lumotlarni o`zida mujassam etadi. U qulay va vaqtni iqtisod qilishi bilan ham afzaldir. Shu sababli videoyozuv texnikasini avvalambor tergovni qiziqtiruvchi hodisalar, manbalar va dinamik harakatdagi obyektlarni qayta tiklash va qayd etish uchun qo`llash maqsadga muvofiq. Videoyozuv texnikasi, voqea joyini ko`zdan kechirish, u yer holat murakkab va tez o`zgaradigan bo`lsa, masalan, yong`in, suv toshqini, portlash, transport halokati yoki voqea natijalari bilan bog`liq, qayta tiklash ishlarini qayd etish hollarida samara beradi. Videokamera voqeaning umumiy tasviri, masalan, yong`in belgilarini batafsil o`rganib chiqishda yordam beradi. Ayrim hollarda hatto uning yuz berish sabablarini aniqlash, olov tarqalish yo`nalishini belgilashda qo`l keladi. Agar yong`in joyi o`rmon hududi bo`lsa, maydon taraflari bo`yicha yuqoridan ko`rinishi vertolyotdan foydalangan holda amalga oshirilishi mumkin. Videoyozuv texnikasini mast holda jinoyat sodir etgan shaxslarni ushlab turishda, ayniqsa, yo`l-transport hodisalarida qo`lga olinganlar spirtli ichimlik iste`mol qilganligini tekshirishga rozilik bermaganda, ushlab turilganda yoki hibsga olinganda jinoyatchi jinoyat izlarini, ashyoviy dalillarni, hujjatlarni yo`q qilish yoki zarar yetkazish xavfini tug`dirganda qo`llash maqsadga muvofiqdir. Bu esa tasvir sudda namoyish etilganda shaxsning aybdorligini tasdiqlovchi boshqa dalillar qatoridan joy olishi mumkin. Shuningdek, videoyozuvni fosh qiluvchi dalillarni qayd etishda, masalan, ko`p miqdordagi qurilish manbalarini yo`qotish, olib qo`yish bilan bog`liq tintuv o`tkazishda qo`llash ham maqsadga muvofiqdir. Videoyozuvni shaxsni tanib olish uchun ko`rsatish paytida ham qo`llash kerak. Chunki, ba`zan shubhali holatlar bo`lishi mumkin, videomagnitofon esa tanib olish bo`yicha xususiyatlarni sudda ko`rsatish yo`li bilan ularning ishonchliligini oshiradi.

Videoyozuv hujjat va predmetlarni tanib olish uchun ko`rsatishda ham foydalidir. Videoyozuv texnikasi hayoti xavf ostida turgan jabrlanuvchidan tushuntirish olishda yoki kichik yoshdagi shaxslar so`roq qilinganda foyda beradi. Videoyozuvni manfaatdor shaxslarning tazyiqi natijasida o`zlarining dastlabki haqiqiy ko`rsatuvlarini o`zgartirish mumkin bo`lgan guvohni (jabrlanuvchini) so`roq qilishda, shuningdek, so`roq qilishning noqonuniy usullari qo`llanganligi haqidagi ariza berish mumkin bo`lganda va o`z ko`rsatuvlarini o`zgartiradigan ayblanuvchini so`roq qilishda qo`llash maqsadga muvofiqdir. Videoyozuv tergov eksperimentlari o`tkazilganda, ish bo`yicha haqiqatni tiklash va dalillarni mustahkamlashda ham beqiyos yordam beradi. Ba`zi hollarda prokuror, sud, advokat va tergov harakatining boshqa ishtirokchilari videofonogrammani ko`rib, tergov eksperimentining muhim protsessual sharoitlariga rioya qilingan yoki qilinmaganligi, bayonnomada o`tkazilgan tajriba va uning natijalari o`rtasida qarama-qarshi fikrlar bor yoki yo`qligi haqida muhokama qilish imkoniyatini qo`lga kiritadilar. Videoyozuv o`zgaruvchan hollardagi ma`lum obyekt va hodisalarni ko`rish zarurati tug`ilganda, ma`lum shaxsning hodisalarni ko`rishi zarurati tug`ilganda, ma`lum shaxsning aniq vaqt oralig`ida kasbga xos bilimlarni qo`llash bilan biror usulda ma`lum harakatni sodir etish imkoniyatini tekshirish kabi tergov eksperimentlarini o`tkazishda ko`proq foydalidir. Dalillarni videoyozuv texnikasi yordamida qayd etishning yangi usuli protsessual me`yorlarga zid kelmaydi va jinoyat ishini tekshirishning samarasini hamda dastlabki tergov materiallarining dalil manbalari bahosini oshiradi. 3- Suratga va video-tasvirga tushirish natijalarini protsessual rasmiylashtirish

Jinoyatni ochishda va tergov olib borishda sud fotografiyasi suratlarni yetarli darajada yuqori sifatli bo`lishini ta`minlashi kerak. Fotografiya suratga olingan holat va vaziyatning belgilarini va ma`lum obyektlarini to`la tasvirlay olishi lozim. Sud fotografiyasi dalillarni tasdiqlabgina qolmay, isbotlash jarayoninini ham yengillashtiradi. Fotosuratlar bayonnomaga ilova qilinadi, ammo bu narsa tergovchini bayonnoma yozishdan ozod qilmaydi. Oldingi olingan suratlar ham izohlab yozilishi kerak. Fotografiya tashqi ko`rinishni ko`rsatadi, xolos, ammo tergovchining so`z bilan aytadiganlarini (materialning qattiq, yumshoqligi, ahamiyat darajasi, strukturasini) ko`rsata olmaydi. Kriminalistik fotosuratlar tergov harakati bayonnomasida o`z aksini topadi. Ko`zdan kechirish bayonnomasida olinayotgan obyektning nomi, fotoapparat modeli, obyektiv markasi, yorug`lik turi, (tabiiy, sun`iy), negativ fotomateriallarning spektral sezgirligi, fotografiya usuli, suratga olingan kadrlar soni, diafragmasi, viderjkasi ko`rsatiladi. Masshtab bilan suratga olinmagan bo`lsa, masofani ko`rsatuvchi shkaladagi metri ko`rsatiladi. Fotoapparat modeli va obyektiv markasi voqea sodir bo`lgan holatni rekonstruksiya qilish uchun kerak bo`ladi. Yorug`lik turi, yorug`lik filtri va fotomateriallarning sezgirligini ko`rsatish predmet yoki detalning yorug`lik darajasi ko`z bilan qaraganda baho berish uchun kerak bo`ladi. Suratdagi predmetlarning rangi va fotomateriallarning turiga qarab suratda u yoki bu kamchiliklar bo`lishi mumkin. Masalan, qizil, havorang, ko`k, jigarrangli predmetlar o`zining rangidan to`qroq chiqadi. Fotoapparat bilan suratga olinganda nuqtalar voqea sodir bo`lgan joyda tartib nomeri bilan belgilanishi va tayyorlangan fotosuratga mos kelishi kerak. Guvoh, ayblanuvchining ko`rsatuvi bilan voqea joyini suratga olganda bayonnomada suratga olingan obyektlar fotografiya usullari, olingan soni ko`rsatiladi. Bir obyekt ustida bir necha shaxslarning ko`rsatuv fikri bo`lishi uchun har xil yorug`lik filtrlari, negativ va diafragmani, viderjkani o`zgartirib olish va belgilash mumkin. Tergov eksperimenti, tanib olish uchun ko`rsatish va tintuvda obyektni aniqlash uchun fotografiya usuli va kadrlar sonini ko`rsatish yetarli.

Tadqiqot fotosurat olish usullari Yorqinlikni kuchaytirish Rangini o‘zgartirishBayonnomaga kiritilgan suratlar tushuntirish matni bilan to`ldiriladi. Matn suratning orqa tomoniga yoki kattaroq oq qog`ozga yopishtirilgan suratning tagiga yoziladi. Tushuntirish matnida quyidagilar bo`lishi kerak: suratga tushirilgan obyektning nomi; voqea joyining ko`rinishi; predmetlarni daliliy ashyolarni to`plash va shunga o`xshash tergov harakati olib borilgan kuni, vaqti, surat yopishtirilgan bayonnomaga ilova qilinadi. Muhim alomatlar nomer yoki belgi bilan ko`rsatiladi. Tanib olish uchun olingan surat tasviri ko`rsatilgan shaxsning ismi, familiyasi, otasining ismi tushuntirish matnida beriladi. Suratlar tergovchi yoki surishtiruv olib borgan shaxs tomonidan imzo qo`yilib tasdiqlanadi. Bayonnomaga xolislar va tergovchi imzo qo`yadi. Ekspert-kriminalistlar tayyorlagan fotosuratlarni o`zining maxsus shakldagi surat jadvali blankasiga yopishtiriladi. Fotografiya yordamida olib borilgan tekshirishlar ekspert xulosasining tekshirish qismida yozilgan bo`lishi kerak. Fotoapparat modeli, obyektiv markasi, yorug`lik manbai, yorug`lik filtri va fotoyorug`lik sezuvchi materiallar ko`rsatiladi. Xulosa jadvalga havola qilinadi, obyektning xarakterli belgilari ko`rsatiladi. Belgi bilan kontrol surat ham ko`rsatiladi, suratlar tushuntirish matni bilan to`ldiriladi, unda suratga olingan obyekt uchun qo`yilgan belgining ahamiyati tushuntiriladi. Har bir jadval ekspert imzosi bilan tasdiqlanadi. Kino suratlarni rasmiylashtirishda bo`lgan hodisa bayonnomada ko`rsatiladi. Protsessual qoidalarga rioya qilib surati olingan obyektning xarakteri, epizodlarning olingan soni, qisqa mazmuni, suratga olish usullari, kinoapparatning modeli, obyektiv markasi, kadrlarning aylanish tezligi, yorug`lik turi bayonnomada ko`rsatiladi.

Fizikaviy, kimyoviy o‘zgarishlar Infra q izil nurlarda ultrabinafsha rentgen nurlardi Radioaktiv moddalarning nurlarida Tergov harakatlarini yuritishda fotosuratlar qo‘llashni protsessual rasmiylashtirish Yorug`lik sharoitlari Suratga olingan obyektlar Suratga olgan shaxs haqida ma`lumotlar Fotosuratga olishning texnik vositalari va sharoitlari (kamera turi, obyektiv rusumi, plyonka sezgirligi, diafragma, muhlat, qo`shimcha sharoitlar) Tergov harakatlari bayonnomasida ifodalash Fotosuratlarni blankaga yopishtirish Tasvirning ahamiyatga molik detallarini belgilash (chiziqlar, harflar, raqamlar yordamida) Suratlarni tushuntiruvchi so‘zlar Surat jadvalini tergovchi va suratga olgan shaxs imzosi bilan tasdiqlashFoto jadvalni rasmiylashtirish

O'xshashlar

Sud xarajatlari va jarimalari

Fuqarolik, jinoiy va ma’muriy sud ishlari sohasidagi sud hokimiyati organlari

Sud ballistikasining obyektlari va vazifalari

Sud ballistikasining tarixi va rivojlanishi

Sud hokimiyati 2