Qonunlarimizda fuqarolarning uy-joyga bo`lgan huquqlarining himoya qilinishi - Huquqshunoslik - Referatlar

Qonunlarimizda fuqarolarning uy-joyga bo`lgan huquqlarining himoya qilinishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63.5 KB

Ko'chirib olish

Qonunlarimizda fuqarolarning uy-joyga bo`lgan huquqlarining himoya qilinishi Yurtboshimiz ta`kidlaganidek, “Umumiy g`oyamiz bizning ko`p millatli mamlakatimizda mustahkam ma`naviy makonni yaratish mumkin emas. Konstitutsiya bizga inson huquqlari, ozodlik, barqarorlik va tarraqiyot majmuini ifodalaydigan demokratik, huquqiy va adolatli davlatni qanday qilib qurish yo`llarini ochib beradi.” Darhaqiqat, Konstitutsiyamizda sohibqiron bobomiz Amir Temur zamonlarida shakllangan milliy tafakkur, muqaddas islomiy qadriyatlar mujassamlashtirilganligini guvohi bo`lamiz. Zaminimiz fuqarolarining qalbida adolat, iymon, olijanoblik, mardlik, vatanparvarlik kabi xislatlar mazkur konstitutsiyadan munosib o`rin olganligini, shuningdek, yurtboshimiz ta`kidlaganidek, har bir fuqaro kundalik hayotida konstitutsiya belgilab bergan qoida va huquqlarga tez-tez murojaat qilib turadi. Insonga yashash uchun suv, havo va non zurur bo`lganidek, unga yashash uchun joy ham zarur. Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov tomo nidan 2007 yil 18 may kunidagi «Yosh oilalarni moddiy va ma`naviy qo`llab-quvvatlashga doir qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida»gi farmonida ham birinchi o`rinda yosh oilalarni uy-joy bilan ta`min lash masalasiga alohida e`tibor berilganligi fikrimizning yaqqol dalilidir. Shu jihatdan ham Respublikamizda uy joyga oid muam molarni tadqiq etish va mavjud muammolarni hal etish yuzasidan ilmiy asoslangan takliflar berish hozirgi kunning dolzarb vazi fasidir. Fuqarolar konstitutsiyaviy huquqlarini himoya qilishda uy-joyga egalik va foydalanishga oid nizolarni ko`rib chiqish jarayoniga qonunchilikni to`g`ri tatbiq qilish muhim ahamiyat kasb etadi.

O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 36-moddasida «Har bir shaxs mulkdor bo`lishga haqli. Bankka qo`yilgan omonatlar sir tutilishi va meros huquqi qonun bilan kafolatlanadi». Konstitutsiyaning 53-moddasida: “Bozor munosabatlarini rivoj lantirishga qaratilgan O`zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etadi... Xususiy mulk boshqa mulk shakllari kabi daxlsiz va davlat himoyasidadir. Mulkdor faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibdagina mulkidan mahrum etilishi mumkin” ligi ta`kidlangan. Konstitutsiyaning 54-moddasida: “ Mulkdor mulkiga o`z xohishicha egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi. Mulkdan foydalanish ekologik muhitga zarar yetkazmasligi, fuqarolar, yuri dik shaxslar va davlatning huquqlarini hamda qonun bilan qo`riq lanadigan manfaatlarini buzmasligi shart”- deb ko`rsatilgan. O`zbekiston Respublikasi Uy-joy kodeksining 9-moddasi 1-qis mida fuqarolarning doimiy yashashiga mo`ljallangan, belgilangan sanitariya, yong`inga qarshi, texnik talablarga javob beradigan, shu ningdek belgilangan tartibda maxsus uylar (yotoqxonalar, vaqtincha lik uy-joy fondi uylari, nogironlar, faxriylar, yolg`iz qariyalar uchun internat-uylar, shuningdek bolalar uylari va boshqa maxsus maqsadli uylar) sifatida foydalanishga mo`ljallangan joylar turar joy deb belgilangan va turar joy ko`chmas mulk hisoblanishi ko`rsatilgan. Turar joy xususiy yoki davlat mulki bo`lishi va qonun hujjatlarida belgilangan tartibda mulkchilikning bir shaklidan boshqa shakliga o`tishi mumkin. Fuqarolar, yuridik shaxslar va davlat turar joyga bo`lgan mulk huquqining subyektlaridir. Turar joyga bo`lgan mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlar, bu huquqlarning vujudga kelishi, boshqaga o`tishi, cheklanishi va bekor bo`lishi davlat ro`yxatidan o`tkaziladi. Uy-joyga nisbatan mulk huquqi qonun doirasida tuzilgan shartnomaga asosan, xususiylashtirish, oldi-sotdi, xadya, ayribosh lash, meros, sud orqali va boshqa holatlarda vujudga keladi. Uy-joyga nisbatan mulk huquqini paydo bo`lishi va boshqa shaxsga utishi muhim ahamiyat kasb etadi, shu vaqtdan boshlab mulk

paydo bo`lishi bilan majburiyat ham paydo bo`ladi. Shu paytdan yangi mulk egasi mulkni nobud bo`lishi, mulkka soliq to`lash majburiyatlari va boshqa majburiyatlar kelib chiqadi. Uy-joyga nisbatan mulk huquqi egalik faktini belgilash hujjatlari bilan tasdiqlanadi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, uy-joyga nisbatan mulk huquqi ni amalga oshirish muammolari hozirgi kunda dolzarb muvzulardan biri bo`lib, keyingi kunlarda fuqarolik sudlarida ko`rilayotgan nizolarning aksariyat qismini ushbu toifadagi fuqarolik ishlari tashkil etayotganligi bilan ham ifodalash mumkin. Masalan, statistik ma`lumotlarga ko`ra, 2006 yilda birinchi instansiya sudlarida uy-joy nizolari bog`liq 4689 ta (2005 yilda 4233 ta ) fuqarolik ishlari ko`rilgan. Sudlarda ko`rilgan ishlardan 3362 (3005) ta da`vo arizalar qanoatlantirilgan, 417 tasi (361) rad etilgan, 322 tasi (289) tugatilgan va 588 tasi (578) ko`rmasdan qol - dirilgan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O`zbe kiston Respublikasida binolar va inshoatlar davlat kadarstrini yuritish to`g`risida»gi 1997 yil 2 iyundagi 278-sonli qarori va qarorga ilova qilingan “Binolar va inshoatlar davlat kadastrini yuritish tartibi to`g`risidagi” Nizom qabul qilingan. Ushbu qarorga asosan, Respublikamizdagi bino va inshoatlar davlat ro`yxatidan o`tkazilib borilmoqda. Lekin, fuqarolarimiz hammasi ham ushbu qarorning mazmuni va talablarini bilmaydilar. Qarorda ham fuqarolar uy-joyni davlat ro`yxatidan o`tkazish uchun aniq qanaqa hujjatlar taqdim qilishi, tartibi, ro`yxatdan o`tkazadigan kadastr xodimlarini vazifalari nimadan iborat ekanligi va javobgarligi to`liq yoritilmagan deb hisoblayman. Shunga ko`ra, kundan kunga rivojlanayotgan davlatimizda bino va inshoatlarni bitta joydan davlat ruyhatidan o`tkazib rasmiylashti rish uchun yangi qonun ishlab chiqish lozim. Mazkur Qonunda fuqaro lar uy joyga nisbatan mulk huquqini amalga oshirishda qonun talabi asosida aniq qanaqa hujjatlar taqdim qilinishi, asosi, tartibi, vazifalari, javobgarligi ko`rsatilishi kerak. YA`ni, uy-joy meros sifatida qabul qilingan bo`lib, ushbu uyni davlat ro`yxatidan o`tkazishda qonun talabi asosida qolgan merosxo`r larni notarius

tomonidan tasdiqlangan roziligi olinganligi ko`rib chiqilib nusxalaridan olinib davlat ruyxatidan o`tkazilganda kelgusida nizo chiqishini oldi olingan bo`ladi. Shuningdek, O`zbekiston Resepublikasi Konstitutsiyasining 45-moddasida ham “Voyaga yetmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolg`iz keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir” deb ko`rsatilgan. Lekin hozirgi kunda mulk egasi uy-joy oldi-sotdi shartnomasi amalga oshirilayotganda voyaga yetmaganlarni huquqlarini o`rganilmas dan qolib ketmoqda. YA`ni, uy-joy xususiylashtirilganda ishtirok etgan voyaga yetmaganlardan uy-joyni sotilishi so`ralmagan hollari aniqlanmoqda. Shuni ta`kidlash lozimki, agar davlat ruyxatidan o`tkazilayot ganda ushbu oldi- sotdi shartnomasiga asosan mulk egasidan boshqa mulk egasiga o`tganda mulk huquqi paydo bo`layotganda voyaga yetmagan larni roziligi olinganligi alohida qayd etilib, ularni roziligi haqidagi ariza nusxalarini olinishi ham voyaga yetmaganlarni huquqlarini poymol bo`lmasligiga olib keladi. Masalan, Da`vogar shahar prokurori fuqarolar F.Murodyanova va boshqalarning manfaatini ko`zlab sudga javobgarlar A.Parpiyeva, N.Murodyan hamda shahar huquqiy amaliyot bilan shug`ullanuvchi notarius Z.Burxonovalarga nisbatan da`vo ariza bilan murojaat qilib, javobgar N.Murodyan ulushli mulk mulkdorlari, ya`ni sobiq turmush urtog`i F.Murodyanova va farzandlar Erik, Eduard va Ellada Murodyanlarning roziligisiz nizoli uyni oldi-sotdi shartnomasini haqiqiy emas deb topish, javobgarlar A.Parpiyevani ushbu uy-joydan majburiy tartibda chiqarish so`ralgan. Sud tomonidan ushbu fuqaro lik ishi ko`rilib, da`vogarning da`vo talabi rad etilgan. Ish hujjatlariga ko`ra, nizoli uy 1993 yil 20 yanvarda fuqaro F.Murodyanova nomiga xususiylashtirilib, davlat orderi berilgan. Xususiylashtirish vaqtida uning turmush o`rtog`i N.Murodyan va ruyxatda turgan farzandlari Erik, Eduard va Ellada Murodyanova larning roziligi olinmagan. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1997 yil 2 maydagi 3 sonli va 1998 yil 11 sentabrdagi 24 sonli qarorlariga asosan kiritilgan o`zgarish va qo`shimchalar bilan “Xususiylashti rilgan turar joylarga egalik qilish, ulardan

foydalanish va ularni tassaruf qilish bilan bog`liq ishlar bo`yicha xususiylashtirish to`g` risidagi» qarorining 16-bandida, “davlat uy-joy fondini xususiy lashtirish to`g`risida”gi Qonunning 13-moddasiga muvofiq xususiy lashtirilgan turar joyda uni xususiylashtirilishiga rozilik bergan uy egasining boshqa oila a`zolari yashayotgan bo`lsalar, ularning ham masi shu turar joyning egasi hisoblanadilar, egallab kelinayotgan tura rjoy esa xususiylashtirish natijasida umumiy mulkka aylanadi. Bu qoida turar joy egasining vaqtincha bu yerda yashamayotgan oila a`zolariga ham tadbiq qilinadi. Ushbu nizoli uyni N.Murodyan, F.Murodyanova va farzandlari Rossiya davlatiga qarindoshlarini ta`ziyasiga ketganidan foydala nib, sudning qarori bilan nikoxlari bekor qilinganligi haqidagi qalbaki hujjatni taqdim qilib, uyni o`zining nomiga rasmiylash tirib, A.Parpiyevaga sotib yuborgan. O`zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi tomonidan O`zbe kiston Respublikasi Oliy sudiga ushbu fuqarolik ishi bo`yicha nazorat tartibida protest kiritilib, protest Oliy sud tomonidan qanoatlantirilgan. Yuqorida qayd etilgan misolda turmush o`rtog`i N.Murodyan o`ziga tegishli uy-joyni oldi–sotdi shartnomasini izolanayotgan paytda uning turmush o`rtog`i F.Murodyanova bilan nikohlari bekor bo`lgan ligi haqidagi soxta hujjat taqdim qilganligi, shuningdek, voyaga yetmagan bolalarini uy-joyni xususiylashtirishda huquqi borligi, ularning uy-joyni sotilishida roziligi olinmaganligi nazorat tartibida protest kiritilishiga asos bo`lgan. Shunga ko`ra, ko`chmas mulk inshootlarni va shartnomalarni davlat ruyxatidan o`tkazish uchun qonun ishlab chiqish hamda uy-joy bo`yicha uy joyga nisbatan mulk huquqini amalga oshirish tartibi to`g`risida yuriqnoma ishlab chiqish zarur deb hisoblaymiz.

O'xshashlar

Yoshlar manfaati va huquqlarining himoya qilinishi

Fuqarolarning huquqlarining konstitutsiyaviy asoslari

Fuqarolarning huquqlarini himoya qilish mexanizmi

Iste`molchilar huquqlarining davlat tomonidan himoya qilinishini ta`minlash

Sud orqali fuqarolarning shaxsiy-nomulkiy huquqlarini himoya qilish