Fuqarolarning huquqlarini himoya qilish mexanizmi - Huquqshunoslik - Referatlar

Fuqarolarning huquqlarini himoya qilish mexanizmi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61.5 KB

Ko'chirib olish

Fuqarolarning huquqlarini himoya qilish mexanizmi Reja: 1. Fuqarolarning huquqlarini himoya qilish mexanizmi. 2. Oliy Majlisning inson huquqlari bo`yicha vakili (Ombudsman) faoliyati yo`nalishlari 3. Inson huquqlari bo`yicha O`zbekiston Respublikasi Milliy Markazi faoliyati va uning vazifalari. 4. Malakali yuridik yordam olish huquqi

Fuqarolarning huquqlarini himoya qilish mexanizmi. O`zbekiston Respublikasi xalqaro huquqning umum e'tirof etilgan qoidalaridan biri sifatida inson huquqi va erkinliklarini muhofaza qilish va uning kafolatini ta'minlashga muhim e'tiborini qaratib kelmoqda. Binobarin, inson huquqlari va erkinliklarini hamma narsadan ustun qo`yilishi O`zbekiston Konstitutsiyasining asosiy mohiyatini tashkil etadi. O`zbekistondagi tub islohotlar samarasi inson huquqlarini qay darajada ta'minlanganligiga va amalga oshirilayotganligiga bevosita bog`liqdir. Uzbekiston Konstitutsiyasida davlat qiyofasi, uning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy tizimlari, umume'tirof etilgan xalqaro me'yorlar va tamoyillarga muvofiqligi uamda inson huquqlari va erkinliklarining himoyalanganligi darajasi kuzgudagidek aks etgan. O`zbekistonda fuqarolar huquqlarini himoya qilish tizimining barcha huquqiy asoslari Konstitutsiya va uning asosida qabul qilingan qonunlarda mustahkamlab qo`yilgan. Qat'iy belgilangan konstitutsiyaviy me'yorlar asosida inson huquqlarini himoya qilish va uni amalga oshirishning tashkiliy huquqiy mexanizmini vujudga keltirish buyicha Uzbekistonda faoliyat keng rivoj topdi. Fuqarolar huquqlarining Konstitutsiyaviy kafolatlari ta'minlanishida bevosita inson huquqlarining amalga oshirilishini ro`yobga chiqaruvchi turli yo`nalishdagi faoliyatlar tashkil qilingan. Ular orasida Oliy Majlisning Inson huquqlari bo`yicha vakili (ombudsman), Inson huquqlari bo`yicha milliy markazni aytib o`tish o`rinlidir. Shu bilan bir qatorda fuqarolar huquqlarini himoya qilish tizimida sud, prokuratura, advokatura va boshqa davlat organlari hamda jamoat tashkilotlari ham muhim rol o`ynaydi. Inson huquqlarini himoya qilish va unga rioya etishning amaldagi mexanizmini vujudga keltirishda quyidagilar ustuvor etib belgilangan: 1. Respublikada inson huquqlarini himoya qilish, unga amal qilishning huquqiy bazalarni shakllantirish va takomillashtirish; 2. inson huquqlarini ta'minlash souasida sud hokimiyati va ijro hokimiyati idoralari faoliyatining samaradorligini oshirish va inson huquqlari buyicha qushimcha milliy tuzilmalar barpo etish;

3. inson huquqlariga amal qilish va uni hurmat qilishning zarurligini tushinishga erishish sohasida fuqarolarni aniq maqsadga qaratilgan va bosqichma- bosqich huquqiy tarbiyalash hamda mansabdor shaxslarning huquqiy savodxonligini kuchaytirish yuli bilan jamoatchilik ongini oshirishga kumaklashish; 4. inson huquqlari masalalari buyicha monitoring sohasida nodavlat tashkilotlarining imkoniyatlaridan samarali foydalanish maqsadida fuqarolarning jamoatchilik tuzilmalari bilan yanada yaqinroq hamkorlik urnatish; 5. inson huquqlarini himoya qilish va unga amal qilishning huquqiy va tashkiliy ta'minlash sohasida xalqaro tajribani urganish va qullash hamda Uzbekistonning tarixiy an'analarini hisobga olish. O’zbekistonda Konstitutsiya asosida inson erkinliklari va huquqlarining butun majmuini qonuniy urnatadigan, balki shu bilan birga inson huquqlari va erkinliklarini himoyalashga amal qilish tartibi va mexanizmini belgilaydigan, ushbu soha ustidan davlat va jamoat nazorati turlarini aniqlaydigan barqaror huquqiy baza yaratildi. Uozirgi vaqtda Konstitutsiya me'yorlariga muvofiq Respublikada fuqarolarning huquq va erkinliklarini amalga oirishga bevosita aloqador bo’lgan 200dan ortiq qonun xujjatlari qabul qilingan va hayotga tadbiq etilmoqda. Uzbekistonda fuqarolarning huquqlarini amalga oshirish va ularning muuofazasini ta'minlovchi davlat idoralarining mavjudligi fuqarolarni huquq va erkinliklarin himoya qilish va unga rioya qilishning amaldagi mexanizmining muuim belgilaridan biridir. Ularni ikki guruhga, ya'ni: O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga binoan fuqarolarning huquqularini ta'minlashga mas'ul davlat idoralari va xalqaro tashkilotlarning tavsiyalariga binoan tuzilgan, inson huquqlarini himoya qilish va unga amal qilishga ko`maklashuvchi, inson huquqlari masalalari bo`yicha qo`shimcha tuzilmalarga bo`lish mumkin. Fuqarolarning huquqlarini himoya qilish va unga amal qilishni ta'minlashdagi asosiy mas'uliyat qonun bo`yicha sud va ijro hokimiyat idoralari zimmasiga yuklatilgan. Qonunlarda belgilangan tartibga binoan («Fuqarolarning murojaatlari to`g`risida»gi, «Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan hatti-

harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to`g`risida»gi qonunlar) O`zbekiston Respublikasining har bir fuqarosi davlat idorasi, tashkiloti yoki mansabdor shaxsga yoki sudga o`z huquqlarini tiklash uchun murojaat qilish huquqiga ega. O`zbekistonda inson huquqlarini himoya qilish sohasida davlat apparati faoliyatiga ko`maklashish maqsadida inson huquqlari bo`yicha qo`shimcha institutlar vujudga keltirildi. Bular: -inson huquqlari masalari bo`yicha qonunchilikning samaradorligi ustidan parlament nazoratini amalga oshiruvchi Oliy Majlisning Inson huquqlari bo`yicha vakili(ombudsman); -inson huquqlari sohasida milliy huquq me'yorlarining xalqaro standartlarga muvofiqligini ta'minlovchi Oliy Majlis huzuridagi Amaldagi qonun hujjatlari monitoringi instituti; -inson huquqlariga amal qilish sohasida muvofiqlashtiruvchi, tahlil qiluvchi va maslahat beruvchi idora-Inson huquqlari bo`yicha Milliy markaz; -respublikada inson huquqlarini ta'minlash muammolarining sotsiologik tadqiqoti va tahlilini o`tkazuvchi «Ijtimoiy fikr» jamoatchilik markazidir. Bu institutlarning hammasi nodavlat tashkilotlar bilan bir qatorda O`zbekistonda inson huquqlari muammolarini hal etishga o`z hissalarini qo`shib kelmoqda. Respublikada inson huquqlarini himoyalash va unga amal qilish ustidan jamoat nazoratini amalga oshirishga qodir bo`lgan huquqiy nodavlat idoralar sektori vujudga keltirildi. Bular sud'yalar, advokatlar Assotsiatsiyalari, inson huquqlari va gumanitar huquqni o`rganish Markazi, xususiy advokat va natorial xizmatlar, yuridik va jismoniy shaxslarga huquqiy maslahat xizmatini ko`rsatuvchi turli firmalar, fuqarolar turli qatlamlarining huquqlarini himoya qilish bo`yicha har xil jamiyatlar va jamg`armalar va boshqalardir. Natijada yurtimizda jamiyatimiz uchun asosan yangi bo`lgan, inson huquqlarini ta'minlash bilan shug`ullanuvchi jamoat sektori bunyod bo`ldi. Bu fuqarolarning huquqlarini himoya qilish sohasida nazorat mexanizmining belgilaridan biri bo`lib xizmat qilmoqda. Shunday qilib, O`zbekistonda inson huquqlari bo`yicha institutlar tizimi shakllantirildi, endigi

vazifa-barcha davlat va jamoat tuzilmalari faoliyatini muvofiqlashtirishdan va har bir idora va mansabdor shaxs o`z majburiyatlarini bajarishga, fuqarolarning arizalarini o`z vaqtida, odilona va vijdonan ko`rib chiqishda inson huquqini himoya qilish masalalari bo`yicha respublika qonunchiligining buzilmasligiga erishishdan iborat. Oliy Majlisning inson huquqlari bo`yicha vakili (Ombudsman) faoliyati yo`nalishlari O`zbekiston Respublikasi inson huquqlarini himoya qilish sohasida Oliy Majlisning inson huquqlari bo`yicha vakili (Ombudsman)ning o`rni muhim ahamiyatga ega. 1995 yil 23 fevralda Oliy Majlisning inson huquqlari bo`yicha vakili lavozimi ta'sis etildi va 1997 yil 24 aprelda esa, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining inson huquqlari bo`yicha vakili (Ombudsman) to`g`risidagi qonun qabul qilindi. Mazkur qonunga muvofiq inson huquqlari bo`yicha vakilga «O`zbekiston Respublikasida davlat organlari, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslar tomonidan inson huquqlari to`g`risida»gi Konstitutsiya va boshqa amaldagi qonunlar hujjatlariga rioya etilishini samaradorligi ustida parlament nazoratini amalga oshirish vakolati berilgan. Inson huquqlari buyicha vakil faoliyati qonunga binoan, asosan: fuqarolarning shikoyatlari va arizalarini qabul qilish va kurib chiqish, ularning huquqlari buzilgan bulsa, ularni tiklash buyicha chora-tadbirlar qullashdan; jamiyatning zaifroq qatlamlari (bolalar, ayollar, nogironlar, keksalar, uibsdagilar va boshqalar)ga nisbatan inson huquqlari masalalari buyicha Uzbekiston Respublikasi qonunlari va xalqaro konvensiyalarga amal qilinishini uz tashabbusiga binoan nazoratdan o`tkazishdan; inson huquqlari haqidagi qonunchilikni takomillashtirishda va uni xalqaro standartlarga muvofiq holga keltirishda ko`maklashish; inson huquqlarini hurmat qilish sohasida jamoatchilik fikrini kuchaytirishga qaratilgan axborot-ma'rifiy va tahliliy ishlarini amalga oshirish;

inson huquqlarini vujudga keltirish sohasida chet el tajribasini o`rganish maqsadida xalqaro hamkorlikni kuchaytirishdan iborat. 1998 yilda Ombudsmanning sud va huquqni muuofaza qiluvchi idora bilan uzaro aloqalari ishlab chiqilib, uayotga tadbiq etilmoqda. Bundan kuzlangan maqsad inson huquqlari haqidagi qonunchilikning bajarilishi ustidan nazoratni kuchaytirish buycha Ombudsman ishini samarasini oshirish, fuqarolarning huquqlarini amalda tiklanishini ta'minlash, inson huquqlarini himoya qiluvchi davlat idoralari vakolat va imkoniyatlaridan yanada samaraliroq foydalanishga yunaltirilgan. Oliy Majlisning inson huquqlari buyicha vakili (Ombudsman)ning 1995-1999 yillardagi faoliyati mobaynida Ombudsman fuqarolardan kelib tushgan jami 8775 ta ariza va shikoyatlarni kurib chiqqan. 1998 yilning uzida bu kursatgich 2564 tani tashkil qildi. Bundan shunday xulosa chiqarish mumkinki, mamlakat uayotida fuqarolarning huquqlarini ta'minlashda Ombudsmanning faoliyatiga e'tibor yanada ortayotganligi shubhasiz. Ombudsman O`zbekiston Respublikasining «Oliy Majlisning inson huquqlari bo`yicha vakili (Ombudsman) to`g`risida»gi qonunning 12 moddasiga muvofiq quyidagi huquqlarga ega: shikoyatlarni ko`rib chiqish; -arizachiga o`z huquq, erkinlik va manfaatlarini himoya qilish vositalari va shakllarini ko`rsatish; - shikoyatni hal qilishga vakolatli bo`lgan tashkilot yoki mansabdor shaxslarga yuborish; -arizachini uning huquq, erkinlik va qonuniy manfaatlariga daxldor hujjatlar, qarorlar va boshqa materiallar bilan tanishtirish; -qonun hujjatlariga zid bo`lmagan chora tadbirlarni ko`rish. Vakil hujjatlarini ko`rib chiqish, tekshirish chog`ida qonunning 13-moddasida ko`rsatilgan huquqlardan foydalanadi: -tashkilot va mansabdor shaxslarga aniqlanishi lozim bo`lgan holatlarni tekshirishga yordam so`rab murojaat qilish; -shikoyat bo`yicha holatlarni aniqlash uchun tashkilot vakillari va mansabdor shaxslarni taklif etish; -shikoyatni tekshirish uchun zarur hujjatlarni material va boshqa ma'lumotlarni so`rash va olish;

-shikoyat bo`yicha mansabdor shaxslardan tushuntirishlar olish; -tashkilot va mutaxasislarga aniqlanishi zarur holatlar bo`yicha xulosalar tayyorlashni topshirish; -tashkilot va mansabdor shaxslar tomonidan inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga dahldor masalalar yuzasidan o`tkazilayotgan tekshiruvlarda qatnashish. -ushlangan yoxud qamoqda saqlanayotgan shaxs bilan uchrashish va suhbat o`tkazish: -inson huquqlarini buzish hollari aniqlangan tashkilot yoki mansabdor shaxslarga javobgarligi to`g`risida xat bilan murojaat qilish kabilardan iborat. Inson huquqlari bo`yicha vakilga murojaat qilayotgan shaxs o`z shikoyatida familiyasi, ismi, sharifi, manzili, shikoyat qilayotgan tashkilotning nomi, mansabdor shaxsning familiyasi, ismi, otasining ismi ko`rsatilishi, arizachining fikricha uning huquqlari buzilishiga olib kelgan harakat yoki harakatsizlik mouiyati bayon etilishi zarur. Shikoyatga arizachining talablarini tasdiqlovchi hujjatlar, boshqa ma'lumotlar ilova qilinadi. Vakil vaziyatni tekshirish natijalariga binoan: -arizachiga ko`rib chiqish natijalarini ma'lum qilishi; -harakatlari va harakatsizligida fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilganligi aniqlangan tashkilot yoki mansabdor shaxslarga buzilgan huquqlarni tiklash yuzasidan tavsiyalar bayon etilgan, o`z xulosasini yuborishi shart. Bunda vakilning xulosasini olgan tashkilot yoki mansabdor shaxs tomonidan masala oxiriga yetkazilishi va qonun doirasida adolatli hal qilinishi lozim. Inson huquqlari bo`yicha O`zbekiston Respublikasi Milliy Markazi faoliyati va uning vazifalari Bu markaz respublika Prezidenti farmoni bilan 1996 yil 31 oktyabrda tashkil etildi. Mazkur milliy markaz davlatga qarashli, tahlil, maslahat, idoralararo va muvofiqlatirish organidir. Markazning faoliyati yo`nalishlari bevosita inson huquqlarini amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etib, u bir qator yuksak vazifalarni o`z oldiga qo`yadi.

Milliy markazning asosiy vazifalari: -inson huquqlari, erkinliklarini muhofaza qilishning harakat rejasini ishlab chiqadi; -inson huquqlari sohasida O`zbekiston Respublikasining xalqaro va milliy tashkilotlar hamkorligini rivojlantiradi; -O`zbekiston Respublikasida inson huquqlariga rioya etilishi va bu huquqlarning muxofaza qilinishi yuzasidan milliy ma'ruzalar tayyorlaydi; -davlat hokimiyati va boshqaruv organlariga, shuningdek inson huquqlari bo`yicha jamoat birlashmalariga maslahatlar beradi; -davlat organlarining inson huquqlariga oid ta'lim, tarbiya, targ`ibot, o`quvuslubiy adabiyotlarini nashr etish borasidagi faoliyatini muvofiqlashtiradi; O`zbekistonda inson huquqlarini amalga oshirish va rivojlantirish bo`yicha ma'lumotlarning axborot bazasini yaratish; -inson huquqlarini muuofaza qilish bo`yicha davlat organlarining faoliyatini takomillashtirish yuzasidan tavsiyalar berish; -inson huquqlarini rag`batlantirish va muhofaza qilish sohasida ilmiy ijtimoiy tadqiqotlarni tashkil etish va o`tkazishdir.O`zbekiston Respublikasida mazkur milliy markazni tashkil etilishi inson huquqlarini muhofaza qilishning muuim kafolatlaridan biri ekanligini hayot ko`rsatib turibdi. Inson huquqlari bo`yicha milliy markaz faoliyati to`g`risida ma'lumotlar «O`zbekistonda demokratiyalash va inson huquqlari» maxsus jurnali orqali yoritib borilmoqda. Malakali yuridik yordam olish huquqi O`zbekistonda inson huquqlarini himoya qilish va fuqarolarning malakali huquqiy yordam olish huquqini amalga oshirishga yordam beruvchi jamoat tashkilotlaridan biri Advokatura hisoblanadi. Bu jamoat birlashmasining huquqiy maqomi «Advokatura to`g`risida»gi Qonunda belgilangan. Mazkur Qonunning 1- moddasiga binoan: «Advokatura – huquqiy institut bo`lib, u advokatlik faoliyati bilan shug`ullanuvchi shaxslar hamda xususiy advokatlik amaliyoti bilan shug`ullanuvchi ayrim shaxslarning mustaqil, ko`ngilli, kasbiy birlashmalarini o`z ichiga oladi. Advokatura O`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasiga muvofiq O`zbekiston Respublikasi fuqarolari, ajnabiy fuqarolar, fuqaroligi bo`lmagan

shaxslarga, korxonalar, muassasalar, tashkilotlarga yuridik yordam ko`rsatadi». «Advokatura to`g`risida»gi Qonun 17 moddadan iborat bo`lib, bu qonunda advokatura va uning vazifalari, advokatura to`g`risidagi qonun hujjatlari, advokatning huquqiy maqomi, advoatura faoliyatining prinsiplari va tashkiliy shakllari, advokatlik faoliyatining turlari, advokatning huquq va vazifalari, advokat faoliyatining kafolatlari, advokatlarga beriladigan ruxsatnomalar, advokatlarga beriladigan intizomiy jazo choralari, advokatning siri, ijtimoiy huquqlari, advokatlik faoliyatini to`xtatish asoslari belgilangan.

O'xshashlar

Sud orqali fuqarolarning shaxsiy-nomulkiy huquqlarini himoya qilish

Moliyaviy xizmatlar sohasida iste'molchilarning huquqlarini himoya qilish va sud orqali iste'molchilar huquqlarini himoya qilish

Mehnat shartnomasi tushunchasi va fuqarolarning mehnat qilish huquqlarini amalga oshirishdagi o'rni

Fuqarolik protsessida boshqa shaxslarning huquqlarini himoya qiluvchi idoralari, tashkilotlar va ayrim fuqarolarning ishtirok etishi

Qonunlarimizda fuqarolarning uy-joyga bo`lgan huquqlarining himoya qilinishi