Moliyaviy xizmatlar sohasida iste'molchilarning huquqlarini himoya qilish va sud orqali iste'molchilar huquqlarini himoya qilish - Huquqshunoslik - Referatlar

Moliyaviy xizmatlar sohasida iste'molchilarning huquqlarini himoya qilish va sud orqali iste'molchilar huquqlarini himoya qilish

Yuklangan vaqt:

16.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71.5 KB

Ko'chirib olish

Moliyaviy xizmatlar sohasida iste`molchilarning huquqlarini himoya qilish va sud orqali iste`molchilar huquqlarini himoya qilish Reja: 1. Moliyaviy xizmatlar sohasida iste`molchilarning huquqlarini himoya qilish 2. Sud orqali iste`molchilar huquqlarini himoya qilish

Moliyaviy xizmatlar sohasida iste`molchilarning huquqlarini himoya qilish Moliyaviy xizmatlar ko`rsatadigan ijrochi o`zining tugatilishi yoki bankrot bo`lishi ehtimolini nazarda tutgan holda iste`molchilarning talablarini qondirish maqsadida o`z javobgarligini sug`urta qildirishi shart. Moliyaviy xizmatlar ijrochisi iste`molchiga yetkazilgan zarar uchun o`zining jivobgarligi to`g`risida sug`urta shartnomasi borligi haqida iste`molchiga axborot berishi shart. Moliyaviy xizmatlar jumlasiga nimalar kiradi va ular iste`molchilarning huquqlarini himoya qilishda qanday ahamiyatga ega? Moliyaviy xizmatlar jumlasiga banklar tomonidan fuqarolarni unga qo`ygan omonatlarini saqlash borasidagi xizmatlar, qimmatli qog`ozlarni emissiya qilgan emitentlar tomonidan qimmatli qog`oz egalariga qilinadigan xizmatlar, shuningdek turli lotereya va boshqa o`yin tashkilotchilari tomonidan ko`rsatiladigan xizmatlar kiradi. Iste`molchi banka qo`yilgan omonatlari yuzasidan omonatchi sifatida ishtirok etishida uning foyda olishni maqsad qilib olgani iste`molchi tushunchasiga zid bo`lsa-da, uning ushbu bank tomonidan ko`rsatilayotgan xizmatlardan foydalanishda iste`molchi bo`lib hisoblanishi nazarda tutiladi. Bank ko`rsatayotgan xizmatlari va ichki qoidalari haqida, bankning o`zi to`g`risidagi ma`lumotlarni taqdim etishda, axborotlarni o`z vaqtida berishda omonatchi iste`molchi mavqeiga ega bo`ladi. Banklar tomonidan fuqaro (iste`molchilar)ning omonatlarini saqlash bo`yicha xizmat ko`rsatishdan avval omonatga qo`yuvchilar bilan bank omonati shartnomasi tuziladi. Bank

omonati shartnomasi tushunchasi O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida o`z ifodasini topgan. Kodeksning 759-moddasiga muvofiq, bank omonati shartnomasiga ko`ra, omonatchidan qabul qilib olgan yoki uning nomiga kelgan pul summasini – omonatni qabul qilib olgan bank shartnomada nazarda tutilgan shartlarda va tartibda omonatning summasini qaytarish va unga foizlar to`lash majburiyatini oladi. Aynan banka qo`yilayotgan omonat tushunchasiga O`zbekiston Respublikasining 1996 yil 25 aprelda qabul qilingan «Banklar va bank faoliyati to`g`risida»gi Qonuni ham ta`rif berib o`tadi. Ushbu qonunga muvofiq, omonat (depozit) talab qilinishi bilanoq yoki to`lovni amalga oshiruvchi shaxs bilan to`lovni oluvchi shaxs yoxud ularning qonuniy vakillari o`rtasida kelishilgan muddatlarda foizlar yoki ustama haq to`lagan holda yoki bunday to`lovlarsiz hammasini qaytarib berish sharti bilan topshiriladigan pul summasi hisoblanadi. 2002 yil 5 aprelda fuqarolarni banka qo`ygan omonatlarini himoya qilish va ushba huquqiy himoyani kafolatlash maqsadida O`zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to`g`risida»gi Qonun qabul qilindi. Ushbu qonunning maqsadi O`zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet ellik fuqarolar va fuqaroligi bo`lmagan shaxslarning O`zbekiston Respublikasi banklaridagi omonatlari himoyalanishini ta`minlash sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. O`zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to`g`risida»gi Qonunining maqsadini amalga oshirish uchun Fuqarolarning banklardagi omonatlarini kafolatlash fondi tuzildi. Ushbu fond haqidagi ma`lumotlar O`zbekiston Respublikasining 2002 yil 19

sentabrdagi «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to`g`risida»gi 326-son Qonunini amalga oshirish chora- tadbirlari haqidagi qarorida o`z aksini topgan. Fond yuridik shaxs hisoblanadi va banklar bilan yozma ravishda tuziladigan bitimlar asosida faoliyat yuritadi. Fondning mol-mulki banklarning majburiy badallari, mablag` qo`yilishidan olingan daromadlar, shuningdek qonun hujjatlariga muvofiq boshqa tushumlar hisobidan shakllantiriladi. Fondning pul mablag`lari O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankida saqlanadi. Fondning o`z mablag`larini davlat qimmatli qog`ozlariga va boshqa aktivlarga qo`yishdan olgan daromadlari soliq solish obyekti hisoblanmaydi. Fondni boshqarish Fondning Kuzatuv kengashi va Fondning ijro etuvchi moliyaviy yordam ko`rsatishi va xayriya faoliyati muassisi bo`lishi mumkin emas. Qimmatli qog`ozlar bilan bog`liq munosabatlarni O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi, O`zbekiston Respublikasining 1993 yil 2 sentabrdagi «Qimmatli qog`ozlar va fond birjasi to`g`risida», 1996 yil 25 apreldagi «Qimmatli qog`ozlar bozorining faoliyat ko`rsatish mexanizmi to`g`risida», 1998 yil 29 avgustdagi «Qimmatli qog`ozlar bozorida depozitariylar faoliyati to`g`risida», 2001 yil 30 avgustdagi «Qimmatli qog`ozlar bozorida investorlarning huquqlarini himoya qilish to`g`risida», shuningdek 1996 yil 26 apreldagi «Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to`g`risida»gi Qonunlar va boshqa qonun hujjatlari tartibga soladi. Qimmatli qog`ozlar jumlasiga «Qimmatli qog`ozlar va fond birjasi to`g`risida»gi qonunning 3-moddasiga muvofiq aksiya,

obligatsiya, xazina majburiyatlari, qimmatli qog`ozlarning hosilalari, depozit sertifikatlari, veksellar kiradi. «Qimmatli qog`ozlar bozorida investorlarning huquqlarini himoya qilish to`g`risida»gi Qonunning 3-moddasiga asosan qimmatli qog`oz xaridori qimmatli qog`ozlar bozorida quyidagi huquqlarga ega: emitentdan qimmatli qog`ozlarning chiqarilishini davlat ro`yxatidan o`tkazilganligi to`g`risidagi emitentning joriy moliyaviy holati va uning rivojlanish istiqbollari haqidagi axborotni taqdim etishni talab qilish; qimmatli qog`ozlar bozorida ularga o`z xizmatlarini taklif etuvchi investitsiya institutlaridan qimmatli qog`ozlarning fond birjasidagi savdolarini va birjadan tashqari savdosini o`tkazish qoidalari haqidagi axborotni talab qilish; qimmatli qog`ozlar bozorini tartibga solish bo`yicha vakolatli davlat organliridan investitsiya institutlari va ularning birlashmalari to`g`risida, qimmatli qog`ozlar emissiyasini to`xtatib qo`yishga, qimmatli qog`ozlar bozoridagi kasbiy faoliyatga doir litsenziyalarning amal qilishini to`xtatib qo`yish, tugatish va bekor qilishga doir barcha holatlar, shuningdek qimmatli qog`ozlar bozorini tartibga solish bo`yicha vakolatli davlat organlarining da`vo arizalari bo`yicha emitentlar yoki investitsiya institutlariga nisbatan chiqarilgan sud qarorlari haqida axborot olish. Bundan tashqari lotereya o`yinlarini tashkil etuvchi tashkilotlar ham moliyaviy xizmat ko`rsatuvchi subyektlar hisoblanadi. Va aynan ushbu xizmatdan foydalanuvchilar iste`molchi hisoblanadilar. Moliyaviy xizmatlar ko`rsatuvchi ijrochilar (banklar, qimmatli qog`oz chiqaruvchi emitentlar, lotereya o`yinlarini tashkil qiluvchi

tashkilotlar) yuridik shaxs sifatida o`z faoliyatlarini tugatish yoki bankrot bo`lishi ehtimolini nazarda tutgan holda iste`molchilarning talablarini qondirish maqsadida o`z javobgarligini sug`urta qildirishi shart. Ushbu sug`urtaning mohiyati mulkiy yoki boshqa talofatlar hamda ziyonlar o`rnini tez va to`la qoplashdan iborat. Moliyaviy xizmatlar ko`rsatuvchi ijrochilar tugatilishi yoki bankrot bo`lishi ushbu ijrochi tashkilotlarning huquq subyekti sifatida barham topganligini yoki kelajakda agar bankrotlik darajasidan chiqa olmasa tugatilishi mumkinligini bildiradi. Demak, o`z-o`zidan tugatilgan tashkilot ko`rsatgan moliyaviy xizmat foydalanuvchisi-iste`molchi zararini to`lashda qarzdor hisoblanadi. Fuqarolik Kodeksining 57-moddasiga muvofiq, yuridik shaxs kreditorlar talabini qondirishga qurbi yetmasa, sud qaroriga muvofiq u nochor deb hisoblanishi mumkin. Bu esa uning tugatilishiga olib keladi. O`zbekiston Respublikasining 2003 yil 24 apreldagi «Bankrotlik to`g`risida»gi Qonunning 3-moddasiga ko`ra bankrotlik deganda, bu xo`jalik sudi tomonidan e`tirof etilgan qarzdorning pul majburiyatlari bo`yicha kreditorlar talabini to`la hajmda bajarishga qodir emasligi tushuniladi. Va aynan mana shu bankrotlik-to`lovga qobiliyatsizlik kelajakda moliyaviy xizmat foydalanuvchisi ko`rgan zararlarning o`rnini qoplash imkonini bermasligi ehtimoli borligi sababli ham qonun ushbu xavfni majburiy sug`urtalashni talab etadi va bu haqda iste`molchiga ma`lumot berishni shart qilib qo`yadi. Moliyaviy xizmatlar ko`rsatuvchi, ijrochilar xizmatidan foydalanuvchilarga ularni qiziqtirgan turli axborotlarni olishda iste`molchi bo`lar ekan, demak, axborot bermaganlik yoki

boshqacha ma`lumotlarni taqdim qilganlik uchun iste`molchiga muayyan zarar yetkazilishi mumkin. Shu sababli moliyaviy xizmatlar ko`rsatuvchi ijrochi iste`molchiga unga yetkazilishi mumkin bo`lgan zarar uchun o`zining javobgarligini sug`urtalanganligini ta`kidlashi lozim. Sud orqali iste`molchilarning huquqlarini himoya qilish Iste`molchilarning huquqlari buzilgan taqdirda, u sudga murojaat qilishga haqlidir. Da`volar, agar qonunlarda boshqacha qoida belgilanmagan bo`lsa, iste`molchi joylashgan yerdagi yoki zarar yetkazilgan joydagi sudga taqdim etiladi. Iste`molchilarning o`z huquqlarining buzilishi bilan bog`liq da`volar bo`yicha, shuningdek tovarlar xavfsiz bo`lishi va ularning sifati ustidan nazoratni amalga oshiruvchi davlat organlari, iste`molchilarning jamoat birlashmalari iste`molchining manfaatlarini ko`zlab qo`zg`atilgan da`volar bo`yicha davlat boji to`lashdan ozod qilinadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq, har bir shaxs o`z huquq va erkinlarini sud orqali himoya qilish, davlat organlarining, mansabdor shaxslarning, jamoat birlashmalarining g`ayriqonuniy xatti-harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi. Murojaat etuvchi shaxslarning shu jumladan, iste`molchilarning ham sudga buzilgan huquqlarini tiklash maqsadida murojaat qilishlari qonun bilan kafolatlanadi. Sud ushbu murojaat, shikoyat, arizalarni ko`rishda O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 44-moddasida belgilanganidek, boshqa davlat organlaridan ustun va alohida holda ish ko`radi. Odil sudlovning aynan sudlar tomonidan amalga oshirilishi O`zbekiston Respublikasining «Sudlar to`g`risida»gi Qonunida ham o`z ifodasini topgan.

Iste`molchilarning huquqlarini sud orqali himoya qilish haqidagi qonun hujjatlari jumlasiga bundan tashqari Fuqarolik protsessual kodeksi va 2003 yil 2 fevralda amalga kirgan O`zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning murojaatlari to`g`risida»gi Qonuni ham kiradi. Fuqarolarning murojaatlarini ko`rib chiqishda qonunga asosan, ariza, shikoyat yoki taklif bilan murojaat etayotgan iste`molchi fuqaroning ixtiyoriylik (10-modda), kamsitishga yo`l qo`ymaslik (11-modda), murojaatlarni qabul qilish va ko`rib chiqishning majburiyligi (12-modda) va boshqa bir qator tamoyillarga asoslanadi. Iste`molchi sudga murojaat etishda o`ziga qulay, ya`ni o`zi joylashgan joy tuman (shahar) sudiga yoki uning huquqlarini buzgan javobgarning yashab turgan yoki u tashkilot bo`lsa, u joylashgan joy fuqarolik sudiga murojaat etishga haqli. Lekin, agar iste`molchi huquqlarining buzilganligini va uni tiklash uchun asos bo`ladigan ashyoviy dalillarning ko`pchilik qismi qayerda joylashgan bo`lsa, shuningdek unga zarar yetkazilgan joyda zarar yetkazilganligini tasdiqlovchi dalillar mavjud bo`lsa, iste`molchi shu zarar yetkazilgan joydagi tuman yoki tumanlararo fuqarolik ishlari bo`yicha sudiga da`vo arizasi bilan murojaat etishi mumkin. Iste`molchining o`z buzilgan huquqlarini tiklash muddati qonun bilan muayyan chegaraga solib qo`yilishi mumkin. YA`ni, qonun sudga da`vo orqali o`z buzilgan huquqlarini tiklash muddatini belgilashi mumkin. Fuqarolik kodeksining 149-moddasi talablariga muvofiq, shaxs o`z buzilgan huquqlarini da`vo qo`zg`atish yo`li bilan himoya qilishi mumkin bo`lgan muddat da`vo muddati bo`lib, umumiy da`vo muddati uch yil qilib belgilangan. Aynan buzilgan

huquqni tiklash muddati iste`molchi shaxs o`z huquqini buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo`lgan vaqtdan boshlanadi. Demakki, iste`molchi tovar sotib olganda, ishlar bajarilishi va xizmat ko`rsatilishidan manfaatdor bo`lganda uning buzilgan huquqlarini bilgan yoki bilishi lozim bo`lgan paytdan uch yil davomida sudga murojaat etib, o`z buzilgan huquqlarini tiklashi mumkin. Agar moliyaviy xizmatlar sohasida iste`molchi omonatchi sifatida qatnashsa, huquqlari buzilganligini bilsa uning huquqlarini himoya qilish muddati belgilanmaydi, ya`ni unga da`vo muddati joriy qilinmaydi. Bundan tashqari agar iste`molchining hayotiga yoki sog`ligiga yetkazilgan zarar bilan bog`liq da`volar bo`lsa, iste`molchiga muayyan jinoyatlar tufayli zarar belgilangan boshqa hollarda buzilgan huquqlarni himoya qilish bilan bog`liq da`volarga ham da`vo muddati joriy qilinmaydi. Fuqaro – iste`molchilarning murojaatlarini qabul qilishni va ko`rib chiqishni asossiz ravishda rad etish, ularni ko`rib chiqish muddatlarini uzrli sabablarsiz buzish, qonunga zid qaror qabul qilish, hujjatlar bilan tanishishga imkoniyat bermaslik yoki fuqarolarning shaxsiy hayotiga doir ma`lumotlarni ularning roziligisiz oshkor etish, fuqaroni murojaat qilgani uchun ta`qib etish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo`ladi. Fuqaro-iste`molchining arizasi yoki shikoyati qanoatlantirilgan taqdirda iste`molchiga sarf qilgan harakatlari to`lanadi va ma`naviy ziyon ham sud tartibida kompensatsiya qilinishi mumkin. Agar fuqaro muayyan tovar (ish, xizmat) natijasida zarar ko`rganligi to`g`risida tuhmat va haqoratdan iborat ariza, taklif yoki shikoyat berganligi aniqlansa, u holda qonunda belgilangan

javobgarlikka tortilish uchun sabab bo`ladi. Agar xarajatlar qilingan bo`lsa iste`molchidan undirib olinishi mumkin. Sudning qarori ustidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda yuqori sudga shikoyat berilishi mumkin. Sudning qonuniy kuchga kirgan qarori barcha davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalari, fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari, mansabdor shaxslar, fuqarolar uchun majburiy va uni bajarish shart. Sudning qarori xatti-harakatlari ustidan shikoyat berilgan organ yoki mansabdor shaxsga, shuningdek fuqaroga qaror qonuniy kuchga qirgach, kechi bilan o`n kun ichida yuboriladi. Qaror bajarilganligi haqida sudga va fuqaroga sud qarori olingan kundan boshlab kechi bilan bir oy ichida xabar qilinishi shart. Qaror bajarilmagan taqdirda sud qonun hujjatlarida belgilab qo`yilgan chora-tadbirlarni ko`radi. Iste`molchilar o`z huquqlarining buzilishi bilan bog`liq da`volar bo`yicha, shuningdek tovar (ish, xizmat)lar xivfsiz bo`lishi va ularning sifati ustidan nazoratni amalga oshiruvchi davlat organlari, iste`molchilarning jamoat birlashmalari iste`molchilarning manfaatlarini ko`zlab qo`zg`atilgan da`volar bo`yicha davlat boji to`lashdan ozod qilinadi. Davlat bojining miqdori qonun bilan belgilangan, 1992 yil 9 dekabrda qabul qilingan «Davlat banki to`g`risida»gi qonuni.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Асосий Қонун. Т.: Ўзбекистон, 1992, 45-бет. 2. Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги Қонун. 3. Каримов И.А. Ўзбек халқи ҳеч қачон, ҳеч кимга қарам бўлмайди. Т.: Ўзбекистон, 2005. 4. Ўзбекистон Республикаси «Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонунига шарҳ. Т.: «Ўзбекистон» нашриёт матбаа ижодий уйи, 2005, 288 б. 5. «Стандартлаштириш тўғрисида»ги 1993 йил 28 декабрда қабул қилинган Қонун. 6. «Маҳсулотлар ва хизматларни сертификатлаштириш тўғрисида»ги 1993 йил 28 декабрда қабул қилинган Қонун. 7. «Озиқ-овқат маҳсулотларининг сифати ва хавфсизлиги тўғрисида»ги 1997 йил 30 августда қабул қилинган Қонун. 8. «Фуқаролар соғлигини сақлаш тўғрисида»ги 1996 йил 29 августда қабул қилинган Қонун. 9. «Давлат санитария назорати тўғрисида»ги 1997 йил 3 июлда қабул қилинган Қонун. 10. «Дори воситалари ва фармоцевтика фаолияти тўғрисида»ги 1997 йил 25 апрелда қабул қилинган Қонун. 11. «Банк ва банк фаолияти тўғрисида»ги 1996 йил 25 апрелда қабул қилиган Қонун. 12. www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Sud orqali fuqarolarning shaxsiy-nomulkiy huquqlarini himoya qilish

Fuqarolarning huquqlarini himoya qilish mexanizmi

Intellektual mulk obyektlariga nisbatan huquqlarni sud orqali himoya qilish usullari

Fuqarolar sog`ligini saqlash va xizmatlar sohasida qabul qilingan qonunlarning iste`molchilar huquqlarini himoya qilishdagi roli va ahamiyati

Fuqarolar sog'ligini saqlash va dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to'g'risidagi qonunlarning iste'molchilar huquqlarini himoya qilishdagi roli