Intellektual mulk obyektlariga nisbatan huquqlarni sud orqali himoya qilish usullari - Huquqshunoslik - Referatlar

Intellektual mulk obyektlariga nisbatan huquqlarni sud orqali himoya qilish usullari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Intellektual mulk obyektlariga nisbatan huquqlarni sud orqali himoya qilish usullari Xalqaro huquqiy hujjatlarda ham milliy qonunchiligimizda ham intellektual mulk obyekt lariga nisbatan mutlaq huquqlar eng muhim fuqa rolik huquqlardan biri sifatida tan olinadi. Har bir inson o`zi muallifi hisoblangan ilmiy, adabiy va badiiy faoliyat natijalariga nisbatan ma`naviy va moddiy manfaatlarini muhofaza qilinishi huquqiga egadir. Respublikamizda ijod va unga bo`lgan e`tibor O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan mustaqillikning ilk davrlaridanoq belgilab berilgan edi: «Ijodning barcha turlarini rivojlantirish, odamlarning iste`od va qobiliyatlarini namoyon etish uchun shart-sharoitlarni yaratish, intellektual mulkni himoya qilish. Kishilar shuni aniq va ravshan anglab yetishlari kerakki, ma`naviy potensialni ildam rivojlantirmay turib, respublikamiz chinakam mustaqilligini va ravnaq topishini ta`minlab bo`lmaydi». Intellektual mulk sohasidagi munosabat larni tartibga solishga qaratilgan har qanday qonunning maqsadi huquq subyektlarining huquq va manfaatlarini himoya qilish va ijodiy faoliyatni rag`batlantirish va rivojlantirishdir. Bu “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to`g`risida”gi, “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to`g`risida”gi, “Seleksiya yutuqlari to`g`risida”gi, “Integral mikrosxemalar topologiyalari to`g`risida”gi va boshqa mazkur munosabatlarni tartibga soluvchi qonunchilikda ham namoyon bo`ladi. Bundan tashqari, O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O`zbekiston Respublikasi Oliy xo`jalik sudi Plenumining "Tadbikrorlik faoliyati bilan bog`lik qonunchilikni qo`llash sud amaliyoti to`g`risida" 28.04.2000 yildagi qarorida “Tadbirkorlik faoliyati subyektlarining obyektiv ifoda langan intellektual faoliyat natijalariga bo`lgan mutloq xuquqi-intellektual mulki qonun bilan qo`riqlanadi va davlat tomonidan ximoya qilinadi. Mutloq xuquq obyekti bo`lgan intellektual mulkdan boshqa shaxslar faqat xuquq egasining roziligi bilangina fodala nishlari mumkin. Shuning uchun, intellektual mulkdan xar qanday qonunsiz foydalanish bu

www.arxiv.uz xuquqning qo`pol buzilishi xisoblanadi. Jumladan, tadbirkorlik subyektlarining intellektual faoliyati natijalarini o`zlashtirib olish Jinoyat kodeksining 149-moddasi bilan tavsiflanishi mumkin. Agar intellektual mulk obyektlari moddiy qimmatlikka ega bo`lsa, aybdorning qilmishlari talon-toroj sifatida baxolanadi.” deb ta`kidlanadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 44-moddasiga ko`ra, har bir shaxsga o`z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlarining, mansabdor shaxslarning, jamoat birlashmala rining g`ayriqonuniy xatti-harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi. Har qanday manfaatdor shaxs buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqi yoxud qonun bilan qo`riqlanadigan manfaati - ni himoya qilish uchun qonunda belgilangan tartibda sudga murojaat qilishga haqli. Intellektual mulk obyektlariga nisbatan huquqlarga nisbatan sud himoyasi qonun bilan kafolatlanadi. Intellektual mulk obyektlariga nisbatan huquqlarni muhofaza qilish usullari ichida sud orqali himoya qilish muhim o`rin egallaydi. Intellektual mulk obyektlariga nisbatan huquqlar sud orqali ko`p hollarda fuqarolik huquqiy usullar bilan himoya qilinadi. Intellektual mulk obyekt lariga nisbatan huquqlarni fuqarolik-huquqiy himoya qilishni umumiy va maxsus usullarga bo`lishimiz mumkin. O`zbekiston Respub likasi FKda fuqarolik huquqlarini umumiy himoya qilish belgi - langan. Ushbu himoya usullari intellektual mulk obyektlariga nis batan fuqarolik huquqlarni himoya qilishning ham umumiy usullari hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi FKning 11-moddasiga ko`ra, fuqarolik huquqlari quyidagi yo`llar bilan himoya qilinadi: huquqni tan olish; Mutloq huquqni tan olish – bunda intellek tual mulk huquqi obyektiga nisbatan huquq egasining mutloq huquqlari uchinchi shaxslar tomonidan yoxud davlat, jamoat organi tomonidan yoxud sud tomonidan e`tirof etiladi. Huquq egasiga mutloq huquq tegishli ekanligi bo`yicha bahs-nizolar mavjud bo`lgan holda ham, shuningdek, bunday bahs-nizo bo`lmagan taqdirda ham, masalan, mutloq huquq vujudga kelganligi va ma`lum shaxsga tegishli ekanligi faktini guvohlantirish uchun ham ushbu usuldan foydala nish mumkin. Agarda huquqni tan olish ilgari bunday huquqni buzgan shaxs tomonidan sodir etilsa, sodir etilgan huquqbuzarlik shakliga huquqni tan olish shakli mos kelishi lozim. Masalan, ma`lum ixtiroga nisbatan patent

www.arxiv.uz olganligi haqida vaqtli matbuotda noto`g`ri xabar tarqatgan shaxsni huquqni tan olinishi xuddi shunday vaqtli matbuot nashrida ushbu ixtiroga nisbatan patent haqiqatda kimga tegishli ekanligi haqida xabar berish orqali amalga oshiriladi huquq buzilishidan oldingi holatni tiklash va huquqni buzadigan yoki uning buzilishi xavfini tug`diradigan harakatlarning oldini olish; bitimni haqiqiy emas deb topish va uning haqiqiy emasligi oqibatlarini qo`llash(masalan, litsenziya shartnomasini haqiqiy emas deb topish); davlat organining yoki fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organining hujjatini haqiqiy emas deb topish; shaxsning o`z huquqini o`zi himoya qilishi; burchni aslicha (natura) bajarishga majbur qilish; zararni to`lash (masalan: “agar huquqbuzar mualliflik huquqi yoki turdosh huquqlarni buzish oqibatida daromadlar olgan bo`lsa, huquq egalari boshqa zararlar bilan bir qatorda boy berilgan foydani bunday daromadlardan kam bo`lmagan miqdorda qoplashini talab qilishga haqli.”) neustoyka undirish; ma`naviy ziyonni qoplash; huquqiy munosabatni bekor qilish yoki o`zgartirish; davlat organining yoki fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organining qonunga zid hujjatini sudning qo`llamasligi. Fuqarolik huquqlari qonunda nazarda tutilgan boshqacha usullar bilan ham himoya qilinishi mumkin. Maxsus himoya usullari intellektual mulk obyektlariga doir munosabatlarini tartibga soluvchi umumiy qonunchilikda yoki maxsus qonunchilikda to`g`ridan-to`g`ri aynan intellektual mulk huquqini himoya qilish usuli sifatida belgilab beriladi. Masalan: FKning 1040-moddasida intellektual mulk obyektlariga nisbatan mutlaq huquqlarni himoya qilish usullari ko`rsatib o`tilgan. Mazkur moddada intellektual mulk obyektlariga nisbatan mutlaq huquqlarni himoya qilish FKning 11-moddasida nazarda tutilgan umumiy usullardan tashqari mutlaq huquqlarni himoya qilishning maxsus usullari belgilangan. Unga ko`ra:

www.arxiv.uz mutlaq huquqlar qaysi moddiy obyektlar yordamida buzilgan bo`lsa, o`sha moddiy obyektlarni hamda bunday buzish natijasida yaratilgan moddiy obyektlarni olib qo`yish orqali; yo`l qo`yilgan buzish haqidagi ma`lumotni majburiy sur`atda e`lon qilib, unga buzilgan huquq kimga tegishliligi to`g`risidagi ma`lumotlarni kiritish orqali; qonunda nazarda tutilgan boshqa usullarda amalga oshirilishi mumkin. Shuningdek, maxsus usullar mazkur sohani tartibga soluvchi joriy qonunchilikda aniq belgilab qo`yiladi. Masalan: O`zbekiston Respublikasining “Firma nomlari to`g`risidagi” qonunining 12-moddasida firma nomiga bo`lgan huquqni himoya qilish usullari belgilangan. Unga ko`ra, firma nomiga bo`lgan mutlaq huquqni undan noqonuniy foydalanishdan himoya qilish: yuridik shaxsning ishchanlik obro`sini himoya qilish maqsadida sud qarori to`g`risida ommaviy axborot vositalarida e`lon qilish; noqonuniy foydalanilgan firma nomini kontrafakt tovar lar, yorliqlar, idishlar va o`rovlardan huquqbuzar hisobidan olib tashlash; noqonuniy foydalanilgan firma nomini kontrafakt tovarlar, yorliqlar, idishlar va o`rovlardan olib tashlash mumkin bo`lmagan taqdirda, ularni huquqbuzar hisobidan yo`q qilib tashlash; kontrafakt tovarlar, yorliqlar, idishlar va o`rovlarni firma nomiga bo`lgan huquqqa egalik qiluvchi yuridik shaxsga berish orqali amalga oshiriladi. Firma nomiga bo`lgan mutlaq huquqni undan noqonuniy foydalanishdan himoya qilish qonun hujjatlariga muvofiq boshqacha usullar bilan ham amalga oshirilishi mumkin. Xuddi shunday maxsus usullarni “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to`g`risida”gi qonunida ham ko`rishimiz mumkin. Intellektual mulk obyektlariga nisbatan huquqlarni himoya qilish to`g`risidagi ishlarni ko`rib chiqish qonunchiligimizga asosan umumiy yurisdiksiya va xo`jalik sudlari sudloviga taalluqlidir. O`zbekiston Respublikasining “Hakamlik sudlari to`g`risida”gi qonuning 12-moddasi talablariga muvofiq tartibda tuzilgan bitim bo`lsa, bunday nizolarni hal etilishi hakamlik sudlariga topshi rilishi ham mumkin.

www.arxiv.uz Hozirgi kunda Rossiya Federatsiyasidagi ba`zi bir olimlar o`zlarining ilmiy tadqiqotlarda intellektual mulk obyektlari bilan bog`liq nizolarni tartibga soluvchi maxsus Patent sudini tuzish lozim degan g`oyani ilgari surishmoqda. Bizga ma`lumki, ri vojlangan mamlakatlarda maxsus patent sudlari faoliyat yuritisha di. Ijtimoiy munosabatlarning rivojlanib borishi va intellek tual mulkning davlat va jamiyat hayotidagi ahamiyati va o`rnini keskin oshib borayotganligi respublikamizda ham shunday ixtisos lashgan sudlarning tashkil etilishiga keyinchalik zarurat keltirib chiqarishi mumkin. Shu o`rinda ta`kidlash joizki, xalqaro doirada mutlaq huquq larni samarali muhofaza qilishda TRIPS (Trade-related Aspects of Intellectual Property Rights, ingl.-TRIPS-intellektual mulkning savdo aspektlari bo`yicha bitim) bitimining o`rni katta. Hozirgi paytda Butunjahon Savdo tashkilotiga a`zo bo`lishni istagan har bir davlat TRIPS bitimini imzolashi va uning normalariga amal qilishi milliy qonunchilikni uyg`unlashtirmog`i shart. TRIPS bitimining predmeti bo`lib, intellektual mulk egalarining huquqlari mavjud bo`lgan tovarlar savdosini tartibga solishdir. Zero, TRIPS bitimi da mutlaq huquqlarni himoya qilish va uni samarali mexanizmi ochib berilgan. Shunday qilib, mutlaq huquqlarni samarali muhofaza qilinishi intellektual mulk obyektiga nisbatan huquq egasining huquq va manfaatlarini himoya qilishda, madaniy qaroqchilikning oldini olishda, intellektal mulk obyektlarining yaratuvchilari va ularga nisbatan huquq egalarining vakolatlarini mustahkamlashda, qolaversa mamlakat iqtisodiy rivojiga fan va texnika yutuqlarini joriy etishni kengaytirishda katta amaliy ahamiyatga egadir.

O'xshashlar

Mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlarni himoya qilish

Sud orqali fuqarolarning shaxsiy-nomulkiy huquqlarini himoya qilish

Moliyaviy xizmatlar sohasida iste'molchilarning huquqlarini himoya qilish va sud orqali iste'molchilar huquqlarini himoya qilish

Seleksiya yutuqlarini sud orqali himoya qilishning ayrim jihatlari

Tadbirkorlik faoliyatining obyekti sifatida mulk