Qonunlar ijrosi ustidan prokuror nazorati - Huquqshunoslik - Referatlar

Qonunlar ijrosi ustidan prokuror nazorati

Yuklangan vaqt:

21.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

76.5 KB

Ko'chirib olish

Qonunlar ijrosi ustidan prokuror nazorati Reja: 1. Qonunlar ijrosi ustidan nazoratning mazmuni, predmeti va vazifalari. 2. Qonunlar ijrosi ustidan (Umumiy) nazoratni amalga oshiruvchi prokurorning vakolatlari. Qonunlar ijrosini tekshirish. 3. Prokuratura organlarining qonunlar ijrosi ustidan nazorat faoliyatini tashkillashtirish. 4. Prokurorning xo`jalik faoliyatiga va boshqa faoliyatga aralashishiga yo`l qo`yilmasligi.

Qonunlar ijrosi ustidan nazoratning mazmuni, predmeti va vazifalari Mamlakatimizni demokratik yangilashning bugungi bosqichdagi eng muhim yo`nalishlaridan biri, bu-qonun ustuvorligi va qonuniylikni mustahkamlash, shaxs huquqi va manfaatlarini ishonchli himoya qilishga qaratilgan sud-huquq tizimini izchil demokratlashtirish va liberallashtirishdan iboratdir. Vazirliklar, davlat qo`mitalari, idoralar, fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar hamda vazirliklar, davlat qo`mitalari va idoralarining harbiy qismlari, harbiy tuzilmalari, hokimlar va boshqa mansabdor shaxslar tomonidan qonunlarning ijro etilishi, shuningdek ular tomonidan qabul qilinayotgan hujjatlarning O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga muvofiqligini nazorat qilish prokuratura organlarining faoliyatidagi asosiy yo`nalishlardan biri bo`lib hisoblanadi. Ushbu soha nazariya va amaliyotda "umumiy nazorat" degan nomga ega bo`lgan . “...prokuratura faoliyatini isloh qilish, uni sobiq tuzum davrida do`lganidek partiyaviy elita qo`lidagi jazolash quroli emas, balki qonunlarning qat’iy ijro etilishini, mamlakatimizda demokratik islohotlarning izchil rivojlanishini, inson huquq va erkinliklrini ishonchli himoya qilinishini ta’minlaydigan organga aylantirish bo`yicha salmoqli ishlar qilindi”. Ushbu prokurorlik nazorati sohasida Bosh prokuror va unga bo`ysunuvchi prokurorlar tomonidan amalga oshiriladigan qonunlarning aniq va bir xilda bajarilishi ustidan nazoratning mohiyati va maqsadlari nisbatan yaqqol ifodalanadi. Prokuratura organlari davlat boshqaruvi sohasida qonunlar ijrosi ustidan nazoratini amalga oshira borib, jamiyat va davlat oldida turgan fuqarolar ehtiyojlarini qondirish, ularning moddiy ta’minotini yaxshilash, fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash kabi vazifalarning bajarilishiga sharoit yaratadilar. Boshqacha qilib aytganda prokuror umumiy nazorat sohasida o`z vakolatlarini amalga oshira borib boshqa organ va tashkilotlar bilan birgalikda

siyosiy, davlat, iqtisodiy, ijtimoiy, milliy va madaniy qurilish masalalarini hal qiladilar. Umumiy ma’noda prokurorlarning umumiy nazorat bo`yicha faoliyatining predmeti O`zbekiston Respublikasi hududida amal qilayotgan qonunlarning aniq va bir xilda ijro etilishi ustidan nazoratdir. Umumiy nazorat bo`yicha prokurorlik nazoratining predmet va doirasi 2001 yil 29 avgustdagi O`zbekiston Respublikasi "Prokuratura to`g`risida"gi qonuni bilan belgilangan. 2004 yil 12 mart kuni O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 11.03.2004 yildagi “qishloq xo`jaligida islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan qonunlar ijrosini ta’minlashga oid qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi 3406-sonli Farmoni bilan prokuratura organlarining yangi tuzilmasi tasdiqlanganligi hamda ayrim tarkibiy tarmoqlar faoliyati va nomlanishidagi o`zgarishlar munosabati bilan O`zbekiston Respublikasi prokuraturasi organlarining ayrim tarkibiy tuzilmalarini tugatish va qayta tashkil etish to`g`risida buyrug`i qabul qilingan. Ushbu buyruq talabiga ko`ra, “Umumiy nazorat boshqarmasi” tugatilsin va “Fuqarolarning huquq va erkinliklari, jamiyat va davlat manfaatlarini himoya qilish boshqarmasi” tashkil qilinib, uning tarkibida “qishloq xo`jaligi sohasida qonuniylikni ta’minlash va xo`jalik yurituvchi subyektlarning huquqlarini himoya qilish bo`limi” tuzilgan . Nazorat predmeti borasida bir muhim o`zgarishni ko`rsatib o`tish kerak 1992 yil 9 dekabrdagi "Prokuratura to`g`risida"gi qonundan farqli ravishda 2001 yil 29 avgustdagi qonunda "fuqarolarning qonunlarga rioya etishlari" ustidan nazorat ko`zda tutilmagan. YA’ni, prokuratura organlarini fuqarolarning ta’qib-tazyiq ostiga oluvchi organ sifatida emas, balki ularning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qiluvchi organ sifatida jamiyatda rolini oshirish asosiy maqsad qilib qo`yilgan.

Qonunlar ijrosi ustidan nazoratni amalga oshiruvchi prokurorning vakolatlari. Qonunlar ijrosini tekshirish. Ushbu mavzuni yoritish uchun qonunlar ijrosi yuzasidan tekshirishlar o`tkazish tartibi, tekshirish natijalariii rasmiylashtirish va prokuror nazorati hujjatlarini tayyorlash masalalariga ham oydinlik kiritilib ketilishi zarur deb hisoblaymiz. Prokuratura organlari tomonidan qonunlar ijrosini tekshirish qonunlarning buzilayotganligi to`g`risidagi arizalar va boshqa ma’lumotlar asosida, shuningdek, qonuniylik ahvoli prokuror tomonidan choralar ko`rilishini talab qiladigan holatda ekanligidan kelib chiqqan holda qonunda belgilangan tartibda o`tkaziladi. Shuningdek, qonunlar ijrosi yuzasidan tekshirishlar o`tkazishga ish rejalari, Hay’at majlisi, muvofiqlashtiruvchi va idoralararo kengashlar qarorlari, Bosh prokuratura rahbariyati tomonidan ijrosi talab qilingan hujjatlar va qonunda nazarda tutilgan boshqa holatlar asos bo`ladi. Qonunlar ijrosi yuzasidan tekshirishlar, asosan, tegishli mutaxassislarni jalb qilgan holda o`tkaziladi. Tekshirishning yo`nalishidan qat’iy nazar, 6u obyektda qabul qilinayotgan huquqiy hujjatlarning O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga muvofiqligi, shuningdek, fuqarolar va yuridik shaxslar murojaatlarining hal qilinishi hamda huquqiy xizmat ishining samaradorligini o`rganishga kompleks yondoshish talab qilinadi. Tekshirishlar nazorat qiluvchi rahbar tomonidan tasdiqlangan reja asosida o`tkazilib, belgilangan muddatda yakunlanishi, tekshirishga mas’ul bo`lgan xodim shu vaqt mobaynida mutasaddi mansabdor shaxslardan qonun buzilishiga sabab bo`lgan holatlar bo`yicha batafsil tushuntirishlar olib, barcha hujjatlarni jamlab, natijasi haqida nazorat qiluvchi rahbarga ma’lum qilishi va prokuror nazorati hujjatlari loyihalarini tayyorlashi lozim. Tekshirishga bir nechta xodim ijrochi sifatida jalb etilganda, ro`yxatda birinchi ko`rsatilgan shaxs ijro uchun asosiy mas’ul hisoblanadi. Tekshirishda ishtirok etgan xodimlar tekshirilgan obyekt muqaddam nazorat idoralari tomonidan o`tkazilgan tekshirish natijalariga huquqiy baxo berishlari va natijasi bo`yicha tavsiya kiritishlari zarur. Tekshirish natijalari

bo`yicha xajmi 15 varaqdan bo`lmagan, umumlashtirilgan tahliliy ma’lumotnoma tuziladi va tekshirishga mas’ul bo`lgan prokuratura xodimi, jalb qilingan tegishli mutaxassislar, tekshirilgan obyektning mansabdor yoki molga javobgar shaxslari tomonidan imzolanadi. Ma’lumotnomaga ilova qilinayotgan boshqa hujjatlar tuzgan, shuningdek, tekshirilgan obyektning mansabdor yoki molga javobgar shaxslari tomonidan imzolanadi. O`zbekiston Respublikasining «Prokuratura to`g`risida» qonuniga muvofiq, protest, qaror, taqdimnoma, ariza va ogoxlantirish prokuror nazorati hujjatlari hisoblanadi, huquqbuzarliklarning oldini olish va profilaktika qilish shuningdek, qonun buzilishi, ushlab kelib chiqish sabablarini bartaraf qilish vositasi sifatida qaralmog`i lozim. Tekshirishda aniqlangan holatlarni mehnat jamoasida natijasini ommaviy axborot vositalarida yoritilishiga ustuvor ahamiyat beriladi. Har bir tayyorlangan prokuror nazorati hujjati xususiyatiga ko`ra nomlaiishi, prokuratura organlarida ish yuritish tartibiga asos qilingan holda sana qo`yilishi va raqamlanishi lozim. Prokuror nazorati hujjatlari «Prokuratura to`g`risida» qonun talablariga binoan tegishli prokuror yoki uning o`rinbosari tomonidan imzolanadi. Umumiy nazorat sohasida prokurorning vakolatlari “ Prokuratura to`g`risida”gi qonunining 22-moddasida o`z aksini topgan. Biroq, aytish joizki, "Prokuratura to`g`risida"gi qonunda prokurorning vakolatlari ro`yxati faqat uning qonun buzilishiga yo`l qo`yilganligi haqidagi kelib tushgan ma’lumotlar va prokurorda qonun buzilishi holllari to`g`risida bo`lgan ma’lumotlar asosida amalga oshiriladigan umumiy nazorat tartibidagi tekshirishlarni o`tkazishi bo`yicha faoliyatiga nisbatan ishlab chiqilgan. Prokuror bu borada ham tekshirish o`tkazgunga qadar, ham undan keyin foydalaniladigan bir qator boshqa vakolatlarga ham ega. Ushbu vakolatlar huquqning boshqa manbalari, xususan, jinoyat-protsessual, fuqarolik-protsessual, mehnat, jinoyat- ijroiya, ma’muriy-huquqiy, shuningdek, O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining buyruqlari va ko`rsatmalariga asoslangan. Prokuror qonunlarning ijro etilishi ustidan nazoratni amalga oshirish jarayonida o`z vakolatlari doirasida :

Vazirliklar, davlat qo`mitalari, idoralarning, korxonalar, muassasalar, tashkilotlarning harbiy qismlarning hududida va xonalariga moneliksiz kirishga, tekshirishlar o`tkazishga, tekshirish uchun qarorlar, farmoyishlar, buyruqlar va boshqa hujjatlarni, qonuniylikning holati to`g`risidagi va uni ta’minlashga doir chora-tadbirlar haqidagi ma’lumotlarni talab qilishga; Davlat organlari, harbiy qismlar, vazirliklar, davlat qo`mitalari va idoralarining harbiy tuzilmalari rahbarlari va boshqa mansabdor shaxslaridan ular tasarrufidagi korxonalar, muassasalar, tashkilotlar faoliyatini tekshirish, taftish o`tkazishni, idoraviy va idoraviy tekshirishlar o`tkazish uchun mutaxassislar ajratishni talab qilishga; Mansabdor shaxslar va fuqarolarning qonun buzilishi xususida og`zaki yoki yozma tushuntirishlar talab qilishga haqlidir. Qonun, buzilishi aniqlangan taqdirda prokuror qonun hujjatlarida nazarda tutilgan choralarni ko`rishga majbur. Tekshirishlar o`tkazganda prokuror xo`jalik faoliyatining u yoki bu sohasi bo`yicha mutaxassislar jalb qilishga haqli. Tekshirishlar o`tkazilishi to`g`risidagi ma’lumotlar, huquqiy hujjatlar va boshqa kerakli hujjatlar hamda axborotlarni taqdim etish, mutaxassislar jalb qilish, prokuraturaga kelish va qonun buzilishi sohasidan tushuntirishlar berish barcha organlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar uchun prokuror talab qilgan taqdirda majburiydir. Tekshirish, taftish, idoraviy va idoraviy ekspertiza prokuror belgilagan muddatda o`tkazilib, natijalar haqida majburiy tartibda prokurorga ma’lumot berilishi kerak Mansabdor shaxslar va fuqarolar prokurorning talablarini bajarmaganliklari uchun qonun bilan belgilangan javobgarlikka tortiladilar. Qonunlar ijrosini tekshirish. Prokurorlar davlatdagi qonuniylik holatida bevosita aks etayotgan ustuvor yo`nalishlarni tanlab olishlari lozim deb baholaydilar.

Xususan I.Baskovning fikri bo`yicha bu yo`nalishlar 9 tani, A.Davletovning fikri bo`yicha 11 tani, amaliyotchi mutaxasis A.Melnikovning fikri bo`yicha 5 tani tashkil etadi. Bizningcha prokurorlarning bu boradagi faoliyatlari bevosita o`z hududlaridagi bo`lgan qonuniylik ahvolidan kelib chiqqan holda tashkil etilishi lozim. Bunda asosiy ish hajmi bevosita shaharlar va tumanlar prokuraturalari hissasiga to`g`ri kelinishi unutilmasligi darkor. Albatta jamiyat va davlat rivojlanishi uchun umum ahamiyatli bo`lgan sohalar bundan mustasno. Yuqorida ko`rsatilganlardan kelib chiqqan holda bizningcha quyidagilarni ta’minlash maqsadga muvofiq deb hisoblanishi lozim. Vazirliklar, davlat qo`mitalari, idoralar, fuqarolarning o`z-o`zlarini boshqarish organlari, jamoa uyushmalari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, xarbiy qismlar, vazirliklarning, davlat qo`mitalarning, idoralarning harbiy qismlari, xokimlar va boshqa mansabdor shaxslar tomonidan qonunlarning aniq va bir xilda ijro etilishini va ular tomonidan qabul qilinayotgan huquqiy aktlarning Konstitutsiya va qonunlarga mosligini nazorat qilish va ta’minlash prokuratura idoralarining alohida e’tibordagi va ustuvor yo`nalishi deb baholanishi lozim. O`zbekiston Respublikasi prokuraturasining mazkur yo`nalish bo`yicha ma’sul xodimlari, viloyat, unga tenglashtirilgan, shaharlar, tumanlar, tumanlararo va ixtisoslashtirilgan boshqa prokuraturalar prokurorlari o`z hududlaridagi qonunchilik ahvoli yuzasidan batafsil ma’lumotga ega bo`lishlari, qonunchilikni ta’minlash borasidagi faoliyatlarini aynan shu ma’lumotlar asosida olib borishlari kerak. Bu faoliyatini amalga oshirish borasida birinchidan, tegishli nazorat idoralari va boshqa davlat idoralardan joylardagi qonunchilik ahvoli, iqtisod sohasida o`tkazilayotgan islohotlarning jarayoni, ijtimoiy sohadagi o`zgarishlar, ularning borish dinamikasi va to`sqinlik qilayotgan faktorlar yuzasidan tegishli ma’lumotlarni talab qilib olinishi:

Ikkinchidan to`plangan ma’lumotlarni to`liq va chuqur tahlil qilish, ular orasidan prokuror ta’sir choralari qo`llanishi talab qilinayotgan konkret yo`nalishlar va tarmoqlarni aniqlash zarur. Qonunlarning ijrosini tekshirishning asosiy omili sifatida tekshiruvlarning aniq va yuqori saviyada rejalashtirishini olish mumkin. Boshqaruv idoralari, mahalliy hokimiyatlar, nazorat idoralari, mansabdor shaxslarning fuqarolar va yuridik shaxslarning huquqlarini poymol etuvchi noqonuniy huquqiy aktlarini aniqlash va ularga protest keltirish masalasini hal etish umumiy nazorat faoliyatining asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Prokurorlarning bu faoliyatiga sistemali va doimiy xarakter berish uchun, chiqarilayotgan huquqiy aktlarning Konstitutsiya, qonunlar, Prezident Farmonlari, Vazirlar Mahkamasi Qarorlariga mosligini bir kvartalda kamida bir marotaba tekshirilishini tashkil etish zarur. Bu borada alohida e’tiborni: Xokimlar, Respublika Vazirliklari rahbarlari, idoralar, konsernlar, korporatsiyalar, assotsiatsiyalar, fuqarolarning o`zlarini o`zlari boshqarish viloyat, shahar va tuman organlarining normativ hujjatlarining qonuniyligiga; Davlat idoralarining rahbarlari va mansabdor shaxslarining fuqarolarga ma’muriy jazo qo`llash haqidagi qarorlarining qonuniyliga qaratilishi shart. Noqonuniy aktlar protest keltirish yo`li bilan bekor qilinishi, yoki qonunga muvofiqlashtirilishi lozim. Protest tegishli mansabdor shaxs yoki idora tomonidan rad etilgan holda, belgilangan 1 oylik muddat ichida sudga protestni rad etish haqidagi qaror noqonuniy ekanligini tan olinishini talab qilib ariza kiritilishi lozim. 3.Fuqarolarning mehnat huquqlarini, xavfsiz mehnat sharoitlariga, nafaqa bilan ta’minlash, sog`liqni saqlash, onalik, bolalik, nogironlarning, qariyalarning va aholining boshqa ijtimoiy himoyaga muxtoj qatlamlarini himoyalash. Mamlakatimizda vujudga kelayotgan bozor munosabatlari sharoitida Respublika Prezidentining «Davlat kuchli ijtimoiy himoyachi» prinsipi, barcha prokurorlar tomonidan ijtimoiy sohadagi asosiy omil sifatida baholanishi darkor 2002 yilning 1 yanvar holatiga Respublika bo`yicha nafaqa va ijtimoiy yordam oluvchilar soni 3.203.808 shaxsni, ulardan yoshi bo`yicha 1.857.427, nogironlik

bo`yicha 589.138 ulardan harbiy xizmatchilar 30.534, boquvchisi yo`qolganligi sababli 468.768 va ijtimoiy nafaqa oluvchilar 258.845 kishini tashkil etgan. Urush qatnashchilari va front orti xizmatchilariga tenglashtirilgan shaxslar 2001 yilning oxirida 1.857.427 nafarni, Chernobil AES halokatini baratraf etishda qatnashgan shaxslar 7540 nafarni tashkil etgan. Fuqarolarning o`z-o`zinii boshqarish organlari hamda mehnat va aholini ijtimoiy himoyalash vazirligi tizimlarida 241.300 ta kam ta’minlangan va 858.600 16 yoshga qadarli farzandlari bo`lgan oilalar ro`yxatga olingan. 2002 yilning 1 yanvar holatiga Respublikada 27 ta 3650 tarbiyalanuvchiga ega bo`lgan bolalar uyi, 29ta 7118 qaraluvchisi bo`lgan qariyalar va nogironlar, hamda 5ta 1537 ta nogiron-bollarni saqlab kelayotgan internat-uylar bor. Ammo faqat 2001 yilning o`zida prokuratura tomonidan 2123 ta holatda ko`p bolali oilalarga nafaqa ajratishni so`rab murojaat qilgan fuqarolarning huquqlari poymol etilganligi aniqlangan. Bu sohadagi qonunbuzilishlarni darajasini ko`rsatuvchi yana bir raqam. Respublika idoralariga kelib tushgan arizalardan 3521 tasi fuqarolarning xo`jalik yurituvchi subyektlar rahbarlarining ularni huquqini paymol etuvchi huquqiy aktlari ustidan keltirilgan. Bular ichidan 734 ta mehnat shartnomasi(kontraktni) noqonuniyligi haqidagi arizalar asosida prokuratura xodimlari tomonidan o`tkazilgan tekshiruvlar natijasiga ko`ra 197 tasi asosli deb topilgan va fuqarolarning buzilgan huquqlarini tiklash choralari ko`rilgan. 4.Qonunchilikni iqtisod, moliya, to`lov va shartnoma sohasida mustahkamlash, huquqning iqtisodiy islohatlarni amalga oshirishdagi o`rnini kuchaytirish. «Xo`jalik yurituvchi subyektlarning faoliyatinin shartnomaviy-huquqiy bazasi» haqidagi Qonun va Respublika Prezidentining mansabdor shaxslarning o`zaro hisob-kitoblarini o`z vaqtida amalga oshirish, shartnoma va to`lov intizomiga rioya qilishda javobgarligini kuchaytirishga qaratilgan Farmonlarining so`zsiz ijro etilishini ta’minlash. Shartnoma intizomi bugungi kunda iqtisodiyotda o`tkazilayotgan islohatlarning eng salbiy qismi bo`lib kelayotganligini nazarga olgan holda, shartnoma

majburiyatlarining har bir buzilish holatlari bo`yicha aybdor shaxslarning qonunda belgilangan javobgarlikka tortish choralarini ko`rish va ho`jalik yurituvchi subyektlarga yetkazilgan ziyonni qoplanishini ta’minlash. Xususiylashtirish, hissadorlik jamiyatlari va hissadorlarning huquqlarini himoya qilish, qimmatli qog`ozlar bozori mexanizmni rivojlantirish monopol faoliyatini cheklash, bankrotlik va korxonalarning sanatsiyasi bilan bog`liq qonunlarning ustidan amaldagi nazoratni ta’minlash darkordir. 2001 yilgi "Prokuratura to`g`risida"gi qonunda umumiy nazorat tartibida aniqlangan qonun buzilishi hollariga nisbatan qo`llaniladigan prokurorlik ta’sir choralariga oid huquqiy hujjatlar ro`yxati keltirilgan. Ular tarkibiga protest, qaror, taqdimnoma, ariza va ogohlantiruv kiradi. 2001 yilgi qonunda "yangi" prokuror ta’sir hujjatini ko`rish mumkin. Bu arizadir. Uning qo`llanish asoslari va tartibi to`g`risida keyinroq to`xtalamiz. Ammo, bir narsani aytish joiz, ya’ni hozirgi huquqiy demokratik davlat qurilishi jarayonida bu hujjatning fuqarolar, tashkilotlar va qolaversa davlatning huquq va qonuniy manfaatlarini huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishda ahamiyati juda katta. Qonuniylikka rioya etish ustidan prokurorning ta’sir ko`rsatish aktlari sifatida protest, qaror, taqdimnoma, ariza va ogohlantiruvlar ma’lum talablarga javob berishi kerak: 1.Ular qonun buzilishiga oid dolzarb, muhim va ahamiyatli xodimlarga qaratilgan bo`lishi lozim, bunday holat aniqlanganda prokurorning protsessual aralashishi zaruriyati va tegishli qaror zaruriyati va tegishli qaror qabul qilinishini kelib chiqadi. 2.Prokurorning huquqiy hujjatlarida mavjud xulosa va takliflar asoslangan va qonuniy bo`lishi kerak. Ular aniq faktlarga asoslangan bo`lishi kerak 3.Prokuror rahbarning o`zi qonunni buzgan shaxsga nisbatan qo`llanishi mumkin bo`lgan ma’muriy va intizomiy choralarni oldindan qo`llamasligi va buni rahbarga qo`yib berishi kerak

4.Prokurorlik nazorati hujjatlarni chiqarishda amaliyotda qabul qilingan har bir hujjatga oid tuzilishi, shakl va rekvizitlarga hamda eng asosiysi, hujjatning mazmunli bo`lishiga e’tibor berish lozim. 5.Nihoyat, huquqiy hujjat yuridik va uslubiy jihatdan xat-savodlilik bilan yozilishi kerak Prokuratura organlarining umumiy nazorat faoliyatini tashkil etish to`g`risida gapirib, shuni ta’kidlash joizki, prokurorlik nazoratining predmeti va doirasini aniq-ravshan belgilab olish muhim prinsiplardan biridir. 2001 yilda yangi tahrirda qabul qilingan “Prokuratura to`g`risida”gi qonunga muvofiq fuqarolr prokuror nazorati obyektidan chiqarildi. Ayni paytda prokuraturaning inson huquq va erkinliklari, uning qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta’minlash uchun mas’uliyati oshirildi. Umumrespublika vazirliklari, qo`mita va idoralari hamda jamoat tashkilotlari tomonidan qonunlar ijrosi ustidan nazoratni Respublika Bosh prokuroraturasi; Viloyatlar, Qoraqalpog`iston Respublikasi va Toshkent shahri ijroiya hokimiyati va boshqaruvi, jamoat tashkilotlarining qonunlarni ijrosi ustidan nazoratni-tegishlicha viloyatlar, Qoraqalpog`iston Respublikasi va Toshkent shahar prokuraturalari; Shahar va tuman vakillik organlari, ijro hokimiyati va boshqaruv organlari, yuridik shaxslar, jamoat tashkilotlari tomonidan qonunlarning ijro etilishi ustidan nazoratni tuman, shahar va ularga tenglashtirilgan ixtisoslashtirilgan prokuraturalar amalga oshiradi. Harbiy boshqaruv organlari, harbiy qismlar va muassasalar tomonidan qonunlar ijrosi ustidan nazoratni harbiy prokuratura amalga oshiradi va shu kabilar. Umumiy nazorat faoliyatini amalga oshirishda kamdan-kam holatlarda yuqori turuvchi prokuror quyi prokurorning vakolatlarini o`ziga oladi. Ammo uning bunday vakolati qonunda mustahkamlangan. Umumiy nazorat faoliyatining muvaffaqiyati ko`p jihatdan prokurorning axborot bilan ta’minlanganligi, qonuniylik holati, va aniq nazoratga kiruvchi obyektlardagi huquqbuzarliklarning mavjud bo`lishligidandir. Umumiy nazoratning samarasi, shuningdek ushbu

faoliyatni ham markazda, ham joylarda aniq rejalashtirishga bog`liq.. Umumiy nazoratning "qamrab bo`lmasligi"ga qaramasdan, prokurorlar o`tkir yo`nalishda ish olib borishlari kerak. Umumiy nazorat prokuror faoliyatining bir yo`nalishi sifatida o`ziga xos xususiyati bor. YA’ni, umumiy nazoratda muvaffaqiyat ko`p jihatdan prokurorning shaxsiy tashabbusiga bog`liq.. Shuningdek, tekshiruv o`tkazish obyektini aniqlash muhimdir. Bunda "anchadan beri borilmagan joy" emas, balki qonun buzilayotgan davlat va mehnat intizomi noxush holatda bo`lgan obyektlar tanlanishi kerak. Tekshiruvlar o`tkazishda ishni shunday tashkil qilish kerakki, bunda nafaqat qonun buzilishlari, balki ularga sharoit yaratgan sabablarni ham aniqlash lozim. Bunda prokurorga jalb qilingan mutaxassislar yordam beradi. Umumiy nazorat sohasidagi yangi qonunchilik bilan, ayniqsa, tuman va shahar bo`g`ini prokurorlarini o`z vaqtida hamda to`liq tanishtirish muhim ahamiyatga ega. Bu asosan yuqori turuvchi prokurorlar tomonidan o`tkaziladigan seminar mashg`ulotlarida amalga oshiriladi. Ushbu jarayonda yangi qabul qilingan qonun va qonun osti hujjatlarining nisbati murakkab me’yorlariga tushuntirish (sharh) beriladi. Bu ish faolroq o`tkazilishi kerak Negaki, hozirgi vaqtda amal qiluvchi qonunchilik, jumladan xo`jalik, tijorat, tadbirkorlik huquqi sohalaridagi qonun va qonun osti hujjatlariga faol o`zgartirish va qo`shimchalar kiritilmoqda. Qonunlarni aniq va bir xilda ijro etilishi ustidan nazoratni barcha subyektlarga nisbatan kuchaytirilishi belgilandi. Buyruqda prokurorlar o`z vakolatlarini amalga oshirganlarida mustaqil bo`lishlari va faqat qonunga bo`ysunishlari, qonun buzilishlarini o`z vaqtida aniqlashi va oldini olishi, ularga nisbatan tegishli ta’sir choralari qo`llash, buzilgan huquqlarning tiklanishiga erishishlari lozim. Iqtisodiyot sohasidagi idora va tashkilotlar tomonidan qonunlarga rioya etilishi ustidan nazoratni kuchaytirish ko`rsatildi. Ayniqsa, respublika agrosanoat kompleksi ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirishga qaratilgan qonunlar ijrosi ustidan nazoratni olib borishda e’tibor bilan yondashish belgilandi. Umumiy nazorat faoliyatini tashkil etishda quyi, ayniqsa, tuman va shahar prokuraturalariga uslubiy va amaliy yordam ko`rsatish, prokuratura idoralarining

o`zaro hamkorligi, xodimlar malakasini oshirib borish masalalariga e’tibor berish O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining tegishli buyruq, ko`rsatma va Nizomlarida ko`rsatib o`tilgan. Prokuratura organlarining turli darajalarida qonunlar ijrosi ustidan nazorat faoliyatini tashkillashtirish O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining “Qonun ustuvorligini ta’minlashda prokuratura idoralarining umumiy nazorat faoliyatini tashkil etish, uning sifatini va samaradorligini oshirish haqida”gi 1997 yil 28 may kungi 4-sonli buyrug`i bilan hamda O`zbekiston Respublikasi prokuraturasi hay’atining 1993-yil 9 iyundagi 15-sonli qarori bilan ma’qullangan “ Umumiy nazorat boshqarmasi to`g`risidagi Nizom” bilan tartibga solingan edi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 11.03.2004 yildagi “qishloq xo`jaligida islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan qonunlar ijrosini ta’minlashga oid qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi 3406-sonli Farmoni bilan prokuratura organlarining yangi tuzilmasi tasdiqlanganligi hamda ayrim tarkibiy tarmoqlar faoliyati va nomlanishidagi o`zgarishlar munosabati bilan O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining 12 mart 2004 yil kungi № 1 sonli “O`zbekiston Respublikasi prokuraturasi organlarining ayrim tarkibiy tuzilmalarini tugatish va qayta tashkil etish to`g`risida”gi buyrug`i qabul qilingan Quyi prokurorlarga tashkiliy-uslubiy yordam ko`rsatish borasida quyidagi vazifalarni amalga oshiradi : -umumiy nazoratni ma’lumotlar bilan hamda uslubiy tavsiyalar bilan ta’minlash; -joylarda uslubiy va amaliy yordam berish yo`li bilan tekshirishlar o`tkazish; -quyi prokurorlarga umumiy nazoratni tashkil etish masalalariga bag`ishlangan umumlashtirishlar, tahlillar, ahborotnoma va tavsiyanomalar ishlab chiqarish va yo`llash, kiritilayotgan taqdimnoma, protest, ariza va ogohlantiruvlarning sifatini ko`tarish, xodimlarga o`z vazifalarni bajarishda amaliy yordam berish; -boshqa bo`linmalar bilan birgalikda prokuratura xodimlarining kasb mahoratini oshirish va qayta tayyorlash .

Fuqarolarning huquq va erkinliklari, jamiyat va davlat manfaatlarini himoya qilish yuzasidan prokurorlik faoliyatini samaradorligini oshirish to`g`risida 2004 yil 22 iyun kungi 25-sonli buyrug`i qabul qilingan bo`lib, unga ko`ra, Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy sohalarda tubdan o`zgarishlar amalga oshirilayotgan bir paytda prokuratura organlari zimmasiga huquqiy madaniyatni yuksaltirish hamda demokratik huquqiy davlatni shakllantirishda muhim va mas’uliyatli vazifalar yuklatilganligi qayd etilgan. Prokurorning xo`jalik faoliyatiga va boshqa faoliyatga aralashishiga yo`l qo`yilmasligi. Mustaqillikning dastlabki yillarida prokurorlik nazoratining muhim qismi bo`lmish umumiy nazorat qonuniylik va huquq-tartibotni ta’minlash, islohotlarni qo`llab-quvvatlash borasida yetarli va to`g`ri usulda tashkil etilishiga qaramasdan bozor iqtisodiyotiga o`tilishi hamda mulkchilik shakllarining ko`payishi munosabati bilan umumiy nazoratni yangi sifat darajasiga ko`tarish zarurati paydo bo`ldi. Shuning uchun 2001 yilda qabul qilingan "Prokuratura to`g`risida"gi Qonunning 23-moddasida "Xo`jalik faoliyatiga va boshqa faoliyatga prokurorning bevosita aralashishiga, shuningdek idoraviy boshqaruv va tekshiruv organlarining vazifalarini bajarishga yo`l qo`yilmaydi", -degan norma ko`zda tutildi. Buning asosida xo`jalik yurituvchi subyektlarning mustaqilligi ta’minlanib, bozor iqtisodiyoti sharoitida o`zlarining erkin faoliyat ko`rsatish imkoniyati kengaytirildi. Bunga ko`ra prokurorlar xo`jalik yurituvchi subyektlar faoliyatiga faqatgina qonunda belgilangan tartib va asoslardagina aralasha olishlari mumkin.

Adabiyotlar : 1.Baskov V.I. Prokuror nazorati (darslik, rus tilida) M.,” Bek” nashriyoti, 1998. 2.Davletov A. Dj. Prokuror nazorati (darslik, rus tilida). Nukus. Bilim.1999. 3. Inog`omjonova Z.F. umumiy tahriri ostida Jinoyat protsessi (umumiy qism, darslik, o`zbek tilida) T.: 2002 y., «Yangi asr avlodi». 4. Mamasiddiqov M.M. Prokuror vakolatlari, uni ta’minlashning ayrim masalalari. // J. Hayot va qonun. – 2004. № 4. –B. 39-40 5.Madaliyev O.M. Prokuror nazorati. Darslik. Maxsus qism. – T.: TDYUI, 2009. – 884 b.t. 6.Madaliyev O.M. Prokuror nazorati. Darslik. Umumiy qism. – T.: TDYUI, 2009. – 26, 5 b.t. 7. O.M.Madaliyev, A.A.Ergashev. Prokuror nazorati. O’quv-uslubiy qo’llanma. TDYuI. 2010 y. 15,2. b.t. –B. 240. 8. O.M.Madaliyev. Prokuror nazorati. Darslik. Umumiy qism. Toshkent – “ILM ZIYO”. – 2012. –B. 314 9. O.M.Madaliyev. Prokuror nazorati. Darslik. Maxsus qism. Toshkent – “ILM ZIYO”. – 2012. –B. 504 10. M.H.Rustamboyev, O.M.Madaliyev. Huquqni muxofaza qiluvchi organlar faoliyatini tashkil etish. Darslik. Toshkent – “ILM ZIYO”. – 2012. –B. 638

O'xshashlar

Fuqarolarning huquq va erkinliklariga rioya etilishi ustidan prokuror nazorati

Jinoyatchilikka qarshi kurashuvchi organlar tomonidan qonunlarni ijro etishlari ustidan prokuror nazorati

Prokuror nazorati fanining tushunchasi, mohiyati va vazifalari

Prokuraturaning tashkiliy va faoliyat prinsiplari. Prokuratura faoliyatining asosiy yo`nalishlari

O`zbekiston Respublikasi prokuratura organlarining tizimi