Prokuraturaning tashkiliy va faoliyat prinsiplari. Prokuratura faoliyatining asosiy yo`nalishlari - Huquqshunoslik - Referatlar

Prokuraturaning tashkiliy va faoliyat prinsiplari. Prokuratura faoliyatining asosiy yo`nalishlari

Yuklangan vaqt:

21.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75.5 KB

Ko'chirib olish

Prokuraturaning tashkiliy va faoliyat prinsiplari. Prokuratura faoliyatining asosiy yo`nalishlari Reja: 1. Prokuraturaning tashkiliy va faoliyat prinsiplari tushunchasi. 2. Birlik, markazlashganlik, qonuniylik, mustaqillik va oshkoralik prinsiplari. 3. Prokuratura organlari faoliyatining asosiy yo`nalishlari. 4. Prokuror talablari bajarilishining majburiyligi. 5. Fuqarolarning ariza va shikoyatlarini hamda yuridik shaxslarning murojaatlarini ko`rib chiqish .

Prokuraturaning tashkiliy va faoliyat prinsiplari tushunchasi Prinsip – lotincha so`zdan olingan bo`lib, “principium” ya’ni,- «qoida», «asos», «asosiy, rahbariy qoidalar, yo`l-yo`riq lar» degan ma’noni bildiradi. Prokuratura organlarini tashkil etish va faoliyatini tizimlashtirish elementi bo`lib, ularning maqomi hisoblanadi. Prinsiplar sifatida prokuratura mohiyati va maqsadini belgilovchi boshlang`ich asos nazarda tutiladi. Bu asosiy tamoyillar O`zbekiston Respublikasi Konstitu siyasi, «Prokuratura to`g`risida» gi Qonunlarda aks ettirilgan (Konstitutsiya-118, 121-moddalar, «Prokuratura to`g`risida» gi Qonuni 5-moddasi). Prokuratura organlarini tashkil etish va faoliyatining asosiy prinsiplari: Birlik: Markazlashganlik, Qonuniylik: Mustaqillik, Oshkoralik Bulardan tashqari prokuratura organlarining ichki tashki liy prinsiplari mavjud bo`lib, ular quyidagilar:  Hududiylik  Predmetlilik Prokuratura organlarini tashkil etish va faoliyati prinsiplari -bu Konstitutsiya va qonunlarda belgilangan asosiy talablar bo`lib, ular prokuraturaning va xodimlarining siyosiy va ijtimoiy vazifasini, vakolatlarini hamda davlatda qonunlarning aniq va bir xilda ijro etilishi ustidan nazoratni amalga oshirish usul va vositalarini, ularning hajmi va xarakterini hamda prokuratura organlarining boshqa davlat organlari, xususan huquqni muhofaza qiluvchi organlardan farq qiluvchi belgi va xususiyatlarini aniqlaydi. Shu prinsiplarga amal qilish prokuratura organlariga o`zining vazifasini aniq bajarishga imkon beradi. Prinsiplarni prokurorlik funksiyalari va yo`nalishlarini amalga oshirishning tartibi va holati bilan almashtirmaslik kerak, chunki tamoyillar o`zaro bog`liq va ajralmas hisoblanadi. Bundan tashqari prokuror muayyan huquq sohasida nazoratni amalga oshirar ekan, shu sohadagi prinsiplarga amal qilishi lozim. Bunga misol:

sudlarda davlat ayblovini qo`llab-quvvatlaganda adolatlilik, sudyalarning mustaqilligi, tenglik, sudlanuvchining himoyaga bo`lgan huquqi, aybsizlik prezumsiyasi, oshkoralik, erkin fikr, protsessning bevositaligi kabi prinsiplarga amal qilinishi lozim. Birlik, markazlashganlik, qonuniylik, mustaqillik va oshkoralik prinsiplari Prokuratura organlarini tashkil etish va faoliyatining asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:  Birlik,  Markazlashganlik  Qonuniylik  Mustaqillik  Oshkoralik («O`zbekiston Respublikasi Prokuraturasi to`g`risida» gi Qonuni 5-moddasi). Bundan tashqari Chuvilev va Baskovlar quyidagi asosiy prinsiplarni qo`shadilar: - siyosiy mustaqillik (Chuvilyov, «Prokurorskiy nadzor RF» 58-59 b.); - qonunlarning buzilishini aniqlash va o`z vaqtida bartaraf etish; - prokuratura organlarining jamoat birlashmalari va mehnat jamoalari bilan o`zaro faoliyat olib borishi; (Baskov «Prokurorskiy nadzor» 78-83 b.). Birlik prinsipi – prokuratura tizimiga kiruvchi barcha organlar faoliyatini yagonga shakl, maqsad va umumiy vazifalardan kelib chiqqan holda aks ettirilishi hamda aniqlangan qonunbuzilish holatlariga nisbatan bir xilda prokuror ta’sir choralarini, prokuror nazorati hujjatlarini qo`llashda ifodalanishi bilan ajralib turadi. Markazlashganlik prinsipi birinchi o`rinda prokuratura organlari tizimi faoliyatini tashkil etish, prokuratura organlarining nazorat funksiyasini amalga oshirishda o`ta muhim ahamiyat kasb etadi.

Markazlashganlik – bu quyi turuvchi prokurorlarning yuqori turuvchi prokurorlarga bo`ysunishi hamda Bosh prokurorga bo`ysunishidir. Shaharlar, tumanlar va ixtisoslashtirilgan prokuraturaning prokurorlari Bosh prokuror tomonidan tayinlanadi. Lavozimga belgilash tartibiga qaramasdan barcha prokurorlar Bosh prokuror tomonidan lavozimidan chetlashtiriladi, ular unga bo`ysunadilar va hisobot beradilar. Yuqori turuvchi prokurorlar quyi turuvchi prokurorlar faoliyatini boshqaradilar va nazorat qiladilar. Mustaqillik prinsipi – bu prokurorlar tomonidan o`zlarining barcha funksional qaror va harakatlarini qonunga asosan olib borishlaridir (nazoratni amalga oshirish, tergov olib borish va b.). Bunda ular tekshiruv va tergov materiallari hamda ularni olib borishning to`liqligi, obyektivligi va har tamonlamaligini ta’minlovchi sifatida namoyon bo`ladi. Mustaqillik prinsipi siyosiy mustaqillikni ham nazarda tutadi - prokuratura xodimlari siyosiy maqsadlarni ko`zlovchi jamoat birlashmalari a’zosi bo`la olmaydilar va faoliyat yurita olmaydilar. Bundan tashqari, prokuratura organlarida siyosiy maqsadlarni ko`zlovchi jamoat birlashmalarini tuzish ham ta’qiqlanadi. Oshkoralik prinsipi - bu prokuratura organlari faoliyatining oshkoraligi, uning fuqarolar, ommaviy axborot vositalari uchun o`z faoliyatini ochiq amalga oshirishidir. Bu prinsiplarning amalga oshirilishi jarayonida jamiyat prokuratura organlari faoliyatini nazorat qiladi. Qonuniylik prinsipi - bu huquq subyektlari faoliyati uchun umumhuquqiy boshlang`ich asos hisoblanadi. Bu prinsipga amal qilish huquqiy davlat qurilishining asosiy sharti hisoblanadi. Prokuratura organlarining xodimlari o`z faoliyatlarida O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi hamda boshqa qonunlarning talablariga aniq rioya etishlari va ularni bajarishlari shart. Prokuratura organida bu asosiy tamoyil hisoblanadi, chunki uning faoliyati qonuniylikni ta’minlashga qaratilgandir. Bu uning asosiy maqsadi, ya’ni qonuniylikning ustuvorligi, bir xil va aniq ijro qilinishini anglatadi. Qonuniylik prinsipi o`zining ichiga quyidagi qator imkoniyatlarni oladi:

-mamlakatda rivojlangan qonunchilik tizimining boshqariladigan huquqiy munosabatlarga mos bo`lishini; -tegishli qonunlarga rioya etishlikni ta’minlovchi davlat-huquqiy infratuzilmalar; -fuqarolar va mansabdor shaxslarning amaldagi qonunlardan xabardor bo`lishi; -huquqbuzarlik, ularning vujudga kelish sabab va sharoitlarini o`z vaqtida bartaraf etish. Ichki tashkiliy prinsiplar sifatida prokuratura organlarida hududiylik va predmetlilik prinsiplari qo`llaniladi. Prokuratura organlarida mujburiyatlarning taqsimlanishi hududiylik va predmetlilik prinsipiga asosan amalga oshiriladi. Hududiylik prinsipi – bu shunday tashkiliy tartibni bildiradiki, bunda barcha ishlar hajmi, hududiy birliklar o`rtasida tezkor xodimlarga bo`lib beriladi. Ishning hajmi bo`yicha bir yoki bir nechta shahar va tumanlar prokuraturasiga taqsimlanadi. Hududiylik prinsipiga oid hududga biriktirilgan bo`lim prokurori, viloyat prokurorining konpetensiyasi doirasida hamda belgilangan nazorat doirasiga muvofiq qoidalarning, bosh prokuror buyruq va yo`riqnomalarining ijrosini nazorat qiladi. Bu maqsadda u hudud qonunchiligini, hudud statistikasi, ish rejalari, hisobotlar, umumlashmalar va boshqalar bilan tanishib chiqadi. Tahlil asosida u tegishli shahar va tuman prokuraturalariga kamchiliklarni va ishlarni yaxshilash yuzasidan topshiriqlar yuboradi. Prokurorlar faoliyatida ishtirok etadi, amaliy yordam ko`rsatadi, uning topshiriqlarini bajarishni nazorat qiladi, prokurorlar malakasini oshirish ishlarida qatnashadi, ularga individual topshiriqlar beradi. Bu prokuraturaning boshqa hududiy prokuraturalar bilan doimiy aloqa qilib boradi. Predmetlilik prinsipi - bu prokurorlik nazorati predmeti tushunchasidan kelib chiqib, bunda prokurorlar o`rtasidagi majburiyatlarni bo`lishda - huquqiy tartibga solish doirasi, ya’ni prokuror tomonidan ma’lum bir toifadagi qoidalar va normativ aktlarni nazorat qilishiga qarab ixtisoslar bo`yicha taqsimlanishi tushuniladi.

Bu prinsipning maqsadi barcha tuzilmalarni prokuratura oldida turgan muhim vazifalarni amalga oshirishga qaratishdir. Belgilangan majburiyatlar taqsimotiga muvofiq bo`lim prokurori uning predmetiga tegishli statistik va boshqa ma’lumotlarni umumlashtiradi; tegishli materiallarni tahlil qiladi (dokladlar, taqdimnoma, protestlar, umumlashmalar, uslubiy holatlar, hay’at qarorlari va boshqalar); normativ aktlarning kamchiligi bo`yicha topshiriqlar tayyorlashda ishtirok etadi; hay’atda va koordinatsion kengashga takliflar kiritadi. Bo`lim prokurorlari - prokurorlik nazoratini tashkil etish va faoliyatining samaradorligini oshirish yuzasidan takliflar kiritadi. Bundan tashqari hududiy- predmetlilik prinsipi mavjud. Bunda hududiy prokurorlarga ularga qonun bilan belgilangan vakolatlarini amalga oshirilishi lozim predmet ham qo`shiladi. Bu hozirda muhim bo`lgan ijtimoiy munosabatlarni asoslashga qaratilgan qonunlarning ijrosini ta’minlashga qaratilgan ixtisoslashgan prokuraturalar vujudga kelishiga olib keladi. Qoida bo`yicha, amalga oshirish predmeti belgilaydigan qator masalalar vujudga keldi: bu qonunchilikning ahvoli to`g`risida kompleks analiz o`tkazish, jinoyatlarni tergov qilishni umumlashtirish, huquni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatini muvofiqlashtirish, ishni rejalashtirish, quyi turuvchi organlarga topshiriqlar yuborish, ularning ijrosi ustidan nazorat. Muayyan davr mobaynida ishni umumlashtirish tegishli hududda ixtisos bo`yicha ishning kelgusida samarali olib borilishini ta’minlaydi. Bunday xolat bo`lim boshlig`ining buyrug`i bilan rasmiylashtiriladi. Buyruqda belgilangan hudud va predmetlardan tashqari, belgilangan doiradagi obyektlar (viloyat, tuman, shahar), ya’ni konkret organlar ko`rsatilishi mumkin. Prokuratura faoliyatining mazmunini, tarkibi va hajmini ifodalovchi va ochib beruvchi tushuncha, uning funksiyalari hisoblanadi. Prokuratura organlarining funksiyalari deganda, ular o`z vazifalarini amalga oshirish jarayonida qo`llaydigan usul va vositalar mazmuni tushuniladi. Prokuratura faoliyatining maksimal darajada belgilangan aniq sharoiti bo`lib funksiyalarning ichki o`zaro bog`liqligi va belgilanishi hisoblanadi. Prokuratura organlarini tashkil etishga sabab bo`lgan muhim funksiya - bu qonunlarning bajarilishi ustidan nazorat hisoblanadi.

Prokuratura organlari faoliyatining asosiy yo`nalishlari Prokuratura idoralari o`z faoliyatlarini 2001 yil 29 avgustda yangi tahrirda qabul qilingan “Prokuratura to`g`risida”gi Qonunning 4-moddasiga binoan quyidagi yo`na lishlar bo`yicha olib boradilar:  vazirliklar, davlat qo`mitalari, idoralar, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, hokimlar va boshqa mansabdor shaxslar tomonidan qonunlarning ijro etilishi ustidan nazorat qilish;  fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta’minlashga qaratilgan qonunlar ijrosi ustidan nazorat qilish;  O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarida, vazirliklar, davlat qo`mitalari va idoralarining harbiy tuzilmalarida qonunlarga rioya qilinishi ustidan nazorat qilish;  tezkor-qidiruv faoliyatni, surishtiruvni, dastlabki tergovni amalga oshiradigan organlar tomonidan qonunlarning ijro etilishi ustidan nazorat qilish hamda ularning jinoyatchilikka qarshi kurash borasidagi faoliyatini muvofiqlashtirish;  jinoyatlar yuzasidan dastlabki tergov olib borish;  sudlarda jinoyat ishlari ko`rib chiqilayotganda davlat ayblovini quvvatlash, sudlarda fuqarolik ishlarini, ma’muriy huquqbuzarliklar to`g`risidagi ishlarni hamda xo`jalik nizolarini ko`rishda ishtirok etish, qonunlarga zid bo`lgan sud hujjatlariga protest keltirish;  soliq intizomini mustahkamlashga, soliq sohasidagi jinoyatlar va huquqbuzarliklarga qarshi kurashga, shuningdek davlatga yetkazilgan iqtisodiy zararni qoplashga qaratilgan qonunlarning ijro etilishi ustidan nazorat qilish;  ushlab turilganlarni, qamoqqa olinganlarni saqlash joylarida, jinoiy jazolarni va jinoyat-huquqiy ta’sirning boshqa choralarini ijro etish chog`ida qonunlarga rioya etilishi ustidan nazorat qilish;

 qonun ijodkorligi faoliyatida hamda jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish ishida ishtirok etish. Bulardan tashqari, prokuratura o`z funksiyalarini amalga oshirish jarayonida sodir etilgan jinoyatlarni jinoiy ta’qib qilish funksiyasi ham mavjud. Buning asosiy mazmuni prokurorning quyidagi vako latlarida ifodalanadi:  har qanday jinoyat yuzasidan ish qo`zg`atish;  tegishli tergovchiga uni ish yurituviga qabul qilishni topshirish;  tergovga tegishlilikdan qat’i nazar uni o`z ish yurituviga olish;  tergovga tegishlilikdan qat’i nazar ishni tergov qilishni prokuratura tergovchisiga topshirish.  bundan tashqari prokuratura tomonidan huquqni muhofaza qiluvchi organlarning faoliyatini muvofiqlashtirish mustaqil funksiya hisoblanadi. Bunda u huquqni muhofaza qiluvchi organlarning o`zaro hamjihatlikda hamda ularning vazifasi, maqsadlari, vakolatlari va ularni amalga oshirish usullariga muvofiq faoliyatini ta’minlash kiradi;  yana bir mustaqil funksiyasi bu qonun ijodkorlik funksiyasidir. Bunda prokuror o`z vakolatlarini amalga oshirish jarayonida qonunlardagi kamchiliklar yoki ularga o`zgartirish kiritish yoki yangisini qabul qilish masalasi yuzasidan qonunchilik tashabbusiga ega bo`lgan subyektlar yoki shunday huquqlarni amalga oshiradigan quyi hokimiyat va boshqaruv organiga shunday taklif va loyihalar taqdim etadi. Qonunlarning ijro etilishi ustidan nazorat – o`zining mohiyati va mazmuni jihatidan o`ta murakkab faoliyat hisoblanadi. Qonun bo`yicha nazorat faoliyatining turli doiralarda tarqalganligi, har bir doirada u o`ziga xos xususiyatlarni kasb etadi. Bundan tashqari turli xil huquqiy vositalar qo`llaniladi. Bir xil vaqtlarda prokurorning ta’sir etuvchi chorasi informatsion xarakterga ega. Misol: Davlat boshqaruv organining noqonuniy aktiga protest kiritganda shu organ yoki yuqori turuvchi organga mohiyat jihatdan to`g`ri qaror qabul qilishni tavsiya etadi. Lekin protest yuzasidan yoki taqdimnoma yuzasidan qaror qabul qilish, faqat boshqaruv organi yoki sud tomonidan amalga oshiriladi.

Bir xil vaziyatda prokurorlik vakolatlari hokimiyat-ijro xarakteriga ega. Misol: Surishtiruv va dastlabki tergov davrida, sudning jazoni yoki sud-tibbiy yo`nalishdagi majburlov chorasini qo`llash borasidagi qarorlari ijrosi yuzasidan. Prokuror nazorati davlat hokimiyat va boshqaruv organlari, xo`jalik va boshqaruv organlari, xo`jalik yurituvchi subyektlar, tashkilotlar, ularning mansabdor shaxslari tomonidan fuqarolarning, davlat va jamiyat manfaatlarini buzuvchi qaroriga ta’sir etish, qonunda belgilangan tartib va usulda huquqbuzarlikning oldini olish, uni olib kelgan sharoit va sabablarni bartaraf etish, huquqlarni tiklash, aybdorlarni javobgarlikka tortish har bir yo`nalishda uning o`ziga xos predmeti bo`lib, u qonunchilikda ko`rsatilgan. Prokurorlar Konstitutsiya, qonunlarning hamda qonunosti hujjatlarining ijrosi ustidan nazorat qiladi. Nazoratning umumiy predmetiga quyidagi umummajburiy normativ aktlar kirmaydi (ularning qonuniyligi ustidan prokuror nazorat qilmaydi, aksincha, ularning joylardagi ijrosi prokuror nazoratining predmeti bo`lishi mumkin) : - Prezident Farmonlari; - Vazirlar Mahkamasining qaror va farmonlari . Bularning ijrosini, birinchi o`rinda, Prezident apparatining nazorat organlari amalga oshiradi. Qolaversa, ularning joylardagi ijrosi prokuror nazoratining predmeti bo`lishi mumkin. Lekin, shunday qonunlar borki, ularda bevosita Prezident Farmonlari yoki Vazirlar Mahkamasi qaroriga havola qilinadi, ya’ni havola va blanket normalar, bular bevosita prokuror nazoratiga kiradi. Prokuror O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, Oliy majlisi, Vazirlar Mahkamasining qonunlarni qanday ijro etayotganligi ustidan nazorat qilish emas, balki ular tomonidan qabul qilingan Qonun, Farmon, Farmoyish va Qarorlarni ijrosini ta’minlash vazifasini amalga oshiradi. Bundan tashqari O`zbekiston Respublikasida ratifikatsiya qilingan, O`zbekiston qonunchiligi normalaridan ustun bo`lgan xalqaro normalarning ham ijrosini ta’minlaydi. Misol qilib: 1993 yildan “Talablarni bajarish yuzasidan

huquqiy yordam to`g`risida”gi Konvensiya (Minsk)da talab qiluvchi tomonlar o`rtasida tekshiruv mavjud bo`lsa, uning davlatchiligining moddiy va protsessual normalari qo`llaniladi. Bularning ijrosi bevosita prokuraturaga tegishli bo`ladi. Sodir etilgan jinoyatlar uchun jinoiy ta’qib qilish – funksiyasini boshqa huquqni muhofaza qiluvchi organlar tergovni tegishli shakl va tartibida amalga oshiradilar. Har qaysi davlat-huquqiy tizim dastlabki tergov olib borish borasida o`zining maxsus apparatiga (O`zbekiston Respublikasida Prokuratura, MXX, IIV) ega bo`lib, bu boradagi o`z faoliyatini jinoyat protsessual qonunchilik asosida olib boradi. Huquq ijodkorligi faoliyatida ishtirok etish – bu prokuratura organlariga yuklatilgan vazifa jamiyatning juda keng doirasini qamrab oladi. Bu faqat qonunda belgilangan doirada amalga oshirilishi sababli, prokurorlar nafaqat qonunlarning ijrosi haqida, balki huquqiy tartibga solish haqida ham xabardor bo`ladilar. «Prokuratura to`g`risida»(yangi tahrirda)gi Qonun prokuratura faoliyatining butun yo`nalishlarini to`rtta prokurorlik nazorati tarmog`iga ajratadi: 1.Qonunlar ijrosi ustidan nazorat. 2.Fuqaroning huquq va erkinliklariga rioya qilinishi ustidan nazorat. 3. Jinoyatchilikka qarshi kurashni amalga oshiruvchi idoralar tomonidan qonunlarga rioya qilinishi ustidan nazorat. 4. Ushlab turilganlarni, qamoqqa olinganlarni saqlash joylarida, jinoiy jazolarni va jinoyat–huquqiy ta’sirning boshqa choralarini ijro etish chog`ida qonunlarga rioya etilishi ustidan nazorat qilish. Prokuror nazorati tarmoqlaridan tashqari, prokuratura faoliyatining boshqa yo`nalishlari ham ajratib beriladi: -jinoyatlar yuzasidan dastlabki tergovni olib borish; -jinoyatchilikka qarshi kurashuvchi huquqni muhofaza qiluvchi idoralarning faoliyatini muvofiqlashtirish; -qonun ijodkorligi faoliyatida hamda jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish ishida ishtirok etish.

Prokuror talablari bajarilishining majburiyligi Prokuror talablari bajarilishining majburiyligi O`zbekiston Respublikasining «Prokuratura to`g`risida»gi Qonunining 6-moddasida belgilangan bo`lib, unda ko`rsatilishicha «Prokurorning hujjatlar, materiallar va boshqa ma’lumotlarni taqdim etish, taftish, tekshirishlar o`tkazish, mutaxassis ajratish, prokuraturaga kelish va aniqlangan qonunbuzarliklar xususida tushuntirishlar berish, qonunbuzarliklarni, ularga imkoniyat yaratayotgan sabab va shart-sharoitlarni bartaraf etish, shuningdek qonunga rioya etish to`g`risidagi o`z vakolatlari doirasida qo`yayotgan talablarini bajarish barcha fuqarolar va yuridik shaxslar uchun majburiydir. Prokuratura organlari o`z vazifalarini amalga oshirishlari uchun zarur bo`lgan axborot, hujjatlar va ularning nusxalari mazkur organlarning talabiga muvofiq bepul beriladi. Prokurorning talablari ustidan shikoyat qilinishi ularning ijrosini to`xtatib qo`ymaydi. Shunday bo`lsada, prokurorlar xo`jalik yurituvchi subyektlarning ichki faoliyatiga aralashmaydi. Prokurorlarning qonuniy talablari bajarilmaganligi uchun tegishli va mas’ul bo`lgan shaxslar qonunda belgilangan tartibda javobgar bo`ladilar. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2001 yil 29 avgust kungi ikkinchi chaqiriq oltinchi sessiyasida O`zbekiston Respublikasi JPKga o`zgartirish kiritilgan bo`lib, bunga ko`ra, tergovchi ayblov xulosasini tasdiqlamagan hamda jinoyat ishini qo`shimcha tergovga yuborgan prokurorning fikriga qo`shilmasa, unda prokurorning qo`shimcha tergovni olib borilishi lozimligi haqidagi qarorini bajarmasdan turib, jinoyat ishiga o`z mulohazalarini bayon qilib, yuqori turuvchi prokurorga o`z shikoyati bilan jinoyat ishini taqdim etishi mumkin. Fuqarolarning ariza va shikoyatlarini hamda yuridik shaxslarning murojaatlarini ko`rib chiqish Prokuror o`ziga tushgan shikoyat yoki arizani belgilangan muddatda ko`rib chiqishi, zarur chora-tadbirlar ko`rishi hamda o`z qarori to`g`risida arizachiga

ma’lum qilishi shart (O`zbekiston Respublikasining “Prokuratura to`g`risida”gi Qonuni 32-moddasi). Hokimiyatning taqsimlanishini hayotga bosqichma-bosqich tatbiq etilishi munosabati bilan, shuningdek, sud hokimiyatini amalga oshiruvchi organlarning o`z faoliyatlaridagi mustaqilligi, ularning boshqa hech qanday davlat organlari nazoratida emasliklari oqibatida prokurorning nazorat faoliyati ushbu sohada o`z ahamiyatini yo`qotdi va prokuratura faoliyatining sudlarda ishlarning ko`rilishida ishtirok etishi tariqasidagi maxsus yo`nalishi deb e’tirof etila boshladi. Fuqarolarning ariza va shikoyatlarini hamda yuridik shaxslarning murojaatlarini ko`rib chiqish qonunning 7-moddasida belgilangan. Unda qayd etilishicha, «Prokuratura organlari fuqarolarning ariza va shikoyatlarini hamda yuridik shaxslarning murojaatlarini ko`rib chiqadilar, ularning buzilgan huquqlarini tiklash va qonuniy manfaatlarini himoya qilish chora-tadbirlarini ko`radilar. Prokuror fuqarolarni va yuridik shaxslarning vakillarini shaxsan qabul qiladi. Prokuror o`ziga tushgan taklif, ariza va shikoyatlarni tekshirish vazifasini zarur hollarda tegishli davlat boshqaruvi, nazorat va tekshirish organlariga, korxona, muassasa va tashkilotlarning mansabdor shaxslariga topshirish hamda ulardan tekshirishga taalluqli barcha materiallar bilan birga tekshirish natijalariga doir yozma axborot berishlarini talab qilish huquqiga ega. Fuqarolarning ariza va shikoyatlari hamda yuridik shaxslarning murojaatlarini ko`rib chiqish natijalari bo`yicha prokuror qaror qabul qiladi, bu qaror ustidan yuqori turuvchi prokurorga shikoyat qilinishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan fuqaroning ariza va shikoyati yoki yuridik shaxsning murojaati yuzasidan qaror qabul qilinganidan keyin prokuroratura organlarida ular bo`yicha ish yuritish tugatiladi, yangi ochilgan holatlar bundan mustasnodir». Prokuror o`z zimmasiga yuklangan vazifani bajara borib, fuqaroning huquq va erkinliklari buzilganligi to`g`risidagi arizalar, shikoyatlar hamda boshqa ma’lumotlarni ko`rib chiqadi va tekshiradi; arizachilarga ularning huquq va erkinliklarini himoya qilish tartibini tushuntiradi; fuqaroning huquq va erkinliklari buzilishining oldini olish va bartaraf etish, qonunni buzgan shaxslarni

javobgarlikka tortish hamda yetkazilgan zararni qoplash chora-tadbirlarini ko`radi; O`zbekiston Respublikasining “Prokuratura to`g`risida”gi Qonunining 22- moddasida nazarda tutilgan vakolatlardan foydalanadi. Fuqaroning huquq va erkinliklarining buzilishini jinoiy xususiyatga ega deb bilish uchun asoslar mavjud bo`lgan taqdirda prokuror jinoyat ishi qo`zg`atadi hamda uni sodir etgan shaxslar qonunga binoan jinoiy javobgarlikka tortilishiga doir choralarni ko`radi. Fuqaroning huquq va erkinliklarining buzilishi ma’muriy huquqbuzarlik xususiyatiga ega bo`lgan hollarda prokuror ma’muriy huquqbuzarlik to`g`risida ish qo`zg`atadi yoki zudlik bilan huquqbuzarlik to`g`risidagi ma’lumotni va tekshiruv materiallarini ma’muriy huquqbuzarliklar to`g`risidagi ishlarni ko`rib chiqish vakolatiga ega bo`lgan organga yoki mansabdor shaxsga beradi. Prokurorning ushbu sohadagi vakolatlari jinoyat protsessual qonunchiligi bilan (382-388m.), “Prokuratura to`g`risi da”gi Qonun (28-m.) va boshqa huquqiy hujjatlar bilan tartibga solingan. JPKning 382-moddasiga muvofiq, prokuror surishtiruv va dastlabki tergov harakatlarini yuritishda qonunlarning ijro etilishi ustidan nazoratni olib borar ekan quyidagi vakolatlarga ega bo`ladi: sodir etilgan yoki tayyorlanayotgan jinoyatlar haqidagi ariza va ma’lumotlarni qabul qilish, ro`yxatdan o`tkazish va hal etish to`g`risidagi qonun talablari qay darajada ijro etilayotganligini har oy kamida bir marta tekshiradi; surishtiruvchilar va tergovchilarning qonunga xilof hamda asossiz qarorlarini bekor qiladi; jinoyatlarni tergov qilish, ehtiyot chorasini tanlash, o`zgartirish yoki bekor qilish, jinoyat tavsifini belgilash, ishda ayblanuvchi tariqasida ishtirok etishga jalb qilish, ayrim tergov harakatlarini bajarish va jinoyat sodir etgan shaxslarni qidirish to`g`risida yozma ko`rsatmalar beradi; tergov yuritish va ehtiyot chorasi sifatida qo`llanilgan qamoqda saqlash muddatini uzaytiradi; ishlarni surishtiruv va dastlabki tergov organlariga qo`shimcha tergov o`tkazish to`g`risidagi o`z ko`rsatmalari bilan qaytaradi. Prokuror ushbu sohadagi o`z zimmasiga yuklatilgan vazifani amalga oshirishda O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining 2004 yil 10 dekabr kungi “Fuqarolar va yuridik shaxslarning murojaatlarini ko`rib chiqilishida

qonuniylikni ta’minlash to`g`risida”gi 37-sonli buyrug`i talablariga qat’iy rioya qilishi shart hisoblanadi. Fuqarolar tomonidan prokuratura organlariga qilingan murojaat 1 oylik muddat ichida, qo`shimcha tekshiruv o`tkazish va o`rganishni talab qilmaydigan hollarda 15 kun muhlat ichida hal etish lozimligi belgilangan. Hal etilishi prokuratura organlariga taalluqli bo`lmagan shikoyat va arizalar 5 kundan ko`p bo`lmagan muhlatda tegishli idoralarga yuborilib, bu haqda mualliflarga xabar qilinishi kerak bo`lgan. Prokuratura organlarida har yarim yilda fuqarolarning murojaatlari tahlil qilinib, umumlashtirilib, uning natijalari hay’at majlisilari va tezkor yig`ilishlarda ko`rib chiqiladi. O`zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasiga kelib tushgan quyidagi murojaatlar ko`rib chiqilishini tashkillashtirish uchun O`zbekiston Respublikasi Bosh prokuroriga taqdim etiladi:  O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Davlat maslahatchisi;  Oliy Majlis;  Oliy Majlisning deputatlari va senatorlari;  Vazirlar Mahkamasi;  Konstitutsiyaviy sud tomonidan nazoratga olinib yuborilgan murojaatlar;  respublika miqyosidagi davlat idoralari rahbarlarining suiiste’molchiliklari, prokuratura organlari xodimlarining nojo`ya hatti-harakatlari yuzasidan murojaatlar;  viloyat hokimlari, Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi hamda Vazirlar Kengashi raislarining murojaatlari;  O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining o`rinbosarlari tomonidan qabul qilingan qarorlar yuzasidan kelgan murojaatlar;  prokuratura organlari kadrlari masalalari yuzasidan murojaatlar.

O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining o`rinbosarlariga quyidagi murojaatlar taqdim etiladi:  O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Devoni;  Oliy Majlisining inson huquqlari bo`yicha vakili;  Vazirliklar, davlat qo`mitalari;  respublika miqyosidagi jamoat tashkilotlari;  hamda O`zbekiston Respublikasida akkreditatsiyadan o`tgan xalqaro tashkilotlar;  jamg`armalar;  xorijiy davlatlar vakolatxonalari rahbarlarining;  O`zbekiston Teleradiokompaniyasi; respublika miqyosidagi gazeta va jurnallar bosh muharrirlari tomonidan yuborilgan murojaatlar;  Bosh prokuraturaning tarkibiy tarmoq rahbarlari hamda viloyat prokurorlari va ularga tenglashtirilgan prokurorlarning qarorlari yuzasidan kelib tushgan murojaatlar. Bosh prokuraturaning tarkibiy tarmoq rahbarlariga Bosh prokuror hamda uning o`rinbosarlariga taqdim qilinishi talab etilmaydigan hamda tarmoqqa taalluqli masalalar bo`yicha barcha murojaatlar beriladi. Viloyat prokurorlari va ularga tenglashtirilgan prokurorlarga ko`rib chiqish uchun quyidagi murojaatlar taqdim etiladi :  Bosh prokuratura tomonidan nazoratga olinib, tekshirish uchun yuborilgan murojaatlar;  davlat hokimiyatining mahalliy organlari rahbarlarining murojaatlari;  viloyat prokurorlari o`rinbosarlarining qarorlari ustidan kelgan murojaatlar;  prokuratura organlari kadrlari masalalari hamda ularning nojo`ya hatti-harakatlari yuzasidan murojaatlar. Shahar, tuman prokuraturalari va ularga tenglashtirilgan prokuraturalarga kelib tushgan barcha murojaatlar tegishli prokurorlarga taqdim etiladi.

Murojaatda bir necha boshqarma va bo`limlarning vakolat doirasiga taalluqli masalalar bo`lsa, ijrochilar orasida birinchi bo`lib qayd etilgan tarmoq rahbari mas’ul hisoblanadi va u tomonidan murojaat bo`yicha to`la hajmda tekshirish o`tkazilishi tashkil etiladi. O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan fuqaroning ariza va shikoyati yoki yuridik shaxsning murojaati yuzasidan qaror qabul qilinganidan keyin O`zbekiston Respublikasi "Prokuratura to`g`risida"gi qonunning 7- moddasiga ko`ra prokuratura organlarida ular bo`yicha ish yuritish tugatiladi (yangi ochilgan holatlar bundan mustasno). Bunday murojaatlar nazoratga olinib yuborilgan bo`lsa, nazoratga olgan organga murojaat bo`yicha prokuratura organlarida ish yuritish tugatilganligi haqida ma’lum qilinadi. Prokuratura rahbariyati tomonidan murojaatni ko`rib chiqishning qisqartirilgan muddati belgilanishi mumkin. Murojaatni ko`rib chiqish uchun tekshirish o`tkazish, qo`shimcha materiallar talab qilib olish yoki boshqa chora-tadbirlar ko`rish zarur bo`lgan hollarda, ushbu muddat murojaat qilingan prokuratura organiga qarab tegishlicha O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurori, Bosh prokurorning o`rinbosarlari, viloyat, shahar, tuman prokurorlari va ularga tenglashtirilgan prokurorlar tomonidan istisno tariqasida uzog`i bilan bir oyga uzaytirilishi mumkin va bu haqda murojaat qilgan shaxsga hamda murojaatni nazoratga olgan organga albatta ma’ lum qilinadi. Tekshirish jarayonida ariza muallifi tomonidan aynan bir masala yuzasidan berilgan murojaat avvalgi murojaat bilan birgalikda ko`rib chiqiladi va natijasi bo`yicha yagona javob beriladi. Tekshirilayotgan yoki tekshirilishi tamomlangan murojaatning nusxasi muallifning o`zi yoki boshqa organlardan kelib tushsa bunday murojaat dublikat sifatida rasmiylashtirilib, nazorat ishiga qo`shiladi .

Adabiyotlar: 1.Baskov V.I. Prokuror nazorati (darslik, rus tilida) M.,” Bek” nashriyoti, 1998. 2.Davletov A. Dj. Prokuror nazorati (darslik, rus tilida). Nukus. Bilim.1999. 3. Inog`omjonova Z.F. umumiy tahriri ostida Jinoyat protsessi (umumiy qism, darslik, o`zbek tilida) T.: 2002 y., «Yangi asr avlodi». 4.Madaliyev O.M. Prokuror nazorati. Darslik. Maxsus qism. – T.: TDYUI, 2009. – 884 b.t. 5.Madaliyev O.M. Prokuror nazorati. Darslik. Umumiy qism. – T.: TDYUI, 2009. – 26, 5 b.t. 6. O.M. Madaliyev, A.A. Ergashev. Prokuror nazorati. O’quv-uslubiy qo’llanma. TDYuI. 2010 y. 15,2. b.t. –B. 240. 7. O.M. Madaliyev. Prokuror nazorati. Darslik. Umumiy qism. Toshkent – “ILM ZIYO”. – 2012. –B. 314 8. O.M.Madaliyev. Prokuror nazorati. Darslik. Maxsus qism. Toshkent – “ILM ZIYO”. – 2012. –B. 504 9. M.H. Rustamboyev, O.M. Madaliyev. Huquqni muxofaza qiluvchi organlar faoliyatini tashkil etish. Darslik. Toshkent – “ILM ZIYO”. – 2012. –B. 638

O'xshashlar

Prokuratura vazifalari, tuzilishi va faoliyatining asosiy yo’nalishlari.doc

Prokuratura organlarining huquqiy asoslari

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining asosiy prinsiplari

Prokuratura organlarida ishni tashkil etish. Jinoyatchilikka qarshi kurash faoliyatini muvofiqlashtirish

Musulmon huquqi yo`nalishlari va mazhablar