Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining asosiy prinsiplari - Huquqshunoslik - Referatlar

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining asosiy prinsiplari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

74.5 KB

Ko'chirib olish

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining asosiy prinsiplari Reja: 1-. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining prinsiplari tushunchasi va ahamiyati. 2-. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining asosiy prinsiplari tavsifi. 3. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatida fuqarolar va jamoat birlashmalarining ishtiroki prinsipi.

O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq respublikada yagona vakillik organlarining tizimi mavjud. Bu tizimning eng yuqorisida O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi turadi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlis i mamlakatda konstitutsiyaga muvofiq qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. Davlat hokimiyati vakillik organlari yagona tizimga birlashgan holda o`z faoliyatlarini ma'lum bir yo`nalish va mazmunda amalga oshirishlari uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo`lgan qator asoslarga tayanadilar. Barcha bug`indagi davlat hokimiyati vakillik organlarini faoliyati va uni tashkil etishni o`ziga xosligi shundaki, ham oliy vak illik organlari, ham mahalliy vak illik organlari funksional jihatdan bir xil prinsiplar ga tayanadi . F aqat oliy vaki llik organlar i faoliyatida ayrim o`ziga xos ko`rinishlar mavjud bo`lishi mumkin . Oliy va mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining tashkil etilishi va faoliyatidagi demokratik prinsiplar yordamida mamlakatimizning fuqarolari davlat boshqar uvi ga jalb qilinadi, jamiyatda ro`y beradigan muhim masalalarni hal etish va ularni hayotga tatbiq qilishda faol ishtirok etadilar. Davlat hokimiyati vakillik organlarining faoliyat prinsiplari deganda O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi va xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlar ni tashkil etish hamda faoliyatining hal qiluvchi shakl va uslublarini belgilab beruvchi asosiy g`oyalar, qarashlar tushuniladi. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining demokratik prinsiplari barcha bug`indagi vakillik organlarini tashkil etilishi va faoliyat yo`nalishini belgilab beradi. Bu prinsiplar, albatta, iqtisodiy munosabatlarni, jamiyat rivojlanishining siyosiy shart- sharoitlarini ham aks ettiradi. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining prinsiplari ni amalda tatbiq etish vakillik organlarini tashkil etilishi va faoliyati ta'sir i ning samaradorligiga, ularning ilmiy yetukligi va asoslantirilganligiga, jamiyatning rivojlanish darajasiga bog`liq. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyati prinsiplari mazmuniga ko`ra ahamiyatiga ko`ra asosiy (umumiy) va xususiy (maxsus) turlarga ajraladi. Barcha prinsiplar bir-birlari bilan o`zaro mustahkam bog`langan, bir-birini to`ldirib, boyitib

boradi. Masalan, respublika fuqarolarini vakillik organlari ishiga keng jalb qilish demokratizm prinsipini amalda nomoyon bo`lishi bilan birgalikda oshkoralikni ta'minla nilayotganligi, ya'ni oshkoralik prinsipiga aloqadorligini ham yaqqol ko`z oldimizga keltirishimiz mumkin. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining prinsiplari O`zbekiston Respublika si Prezidenti I.A. Karimov risolalarida, O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida, O`zbekiston Respublika si Oliy Majlis Senati to`g`risidagi, O`zbekiston Respublika si Oliy Majlis Qonunchilik palatasi to`g`risidagi , Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risidagi qonunlarda ishlab chiqilgan va vakillik organlarining bevosita amaliy faoliyati da rivojlantirilgan. O`zbekiston mustaqilligi sharoitida xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining demokratik prinsiplarini, omma tomonidan davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda to`plangan tajriba, O`zbekiston Respublikasi oldida turgan yangi vazifalarni o`zlarida ifodalab rivojlandi va yangi mazmun bilan boyib bormoqda. Hozirgi jarayonda O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Oliy Majlisning ikkinchi chaqiriq VIII sessiyasida bildirgan fikrlariga asoslangan holda «Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to`g`risida»gi konstitutsiyaviy qonunning 2-moddasida «Demokratik islohotlarni chuqurlashtirish hamda fuqarolik jamiyatini shakllantirishga doir qonun hujatlarini takomillashtirishning asosiy prinsiplari» belgilangan. Davlat hokimiyati vakillik organlarini tashkil etish va faoliyatining demokratik prinsiplari tashkiliy-siyosiy munosabatlarning huquqiy va tashkiliy shakllarini mufassal qamrab oladi. Misol uchun, ba'zi prinsiplar Kengashlar tizimi tuzilishini belgilaydi. Kengashlar hududlarga ko`ra tuziladi. Davlat hokimiyati vakillik organlarini tashkil etish va faoliyatining demokratik prinsiplarini har xil asoslarga ko`ra tur kumlash mumkin . Xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining eng umumiy ahamiyatga ega bo`lgan prinsiplari, davlat hokimiyati vakillik organlari to`g`risidagi nazariya o`zagini tashkil etadi. Ular: Kengashlar faoliyatiga aholini doimiy va tobora ko`proq doiralarda jalb etish, xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining demokratl ashtirish, Kengashlar

faoliyatida oshkoralik, kollegi all ik, qonunchilik, K engashlar va hokimning ijro etuvchi apparati faoliyatida boshqarish, mehnatni ilmiy tashkil etish (NOUT), millatlarning tengligi prinsipi. Prinsiplar vakillik organlarini tashkil etish va faoliyatining boshqa maxsus asoslari uchun zamin bo`lib xizmat qiladi. 2-§. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining asosiy prinsiplari tavsifi. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatida fuqarolar va jamoat birlashmalarining ishtiroki prinsipi. Davlat hokimiyati vakillik organlarini tashkil etish va faoliyatining asosiy prinsiplari huquqiy va tashkiliy vositalar tizimi yordamida amalga oshiriladi. Ularning ta'minlanishi bevosita huquqiy mezonlarda mustahkamlanishi bilan belgilanadi. Jumladan, bu prinsiplar O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida, O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunida belgilangan. Mazkur Qonunning 1-moddasida «Xalq deputatlari Kengashi va hokim aholini viloyat, tuman va shaharni boshqarishga jalb etishni ta'minlaydi», deyilgan. Bu fuqarolarni kengash va uning organlari faoliyatiga jalb etish prinsipidir. Davlat hokimiyati vakillik organlarini tashkil etish va faoliyatining asosiy prinsiplarini ustuvorligini ta'minlash, ularga doimiy ravishda amal qilish, ularning ijro qilinishi qonunchilik talablaridan biri ekanligini bildiradi. Tashkiliy tomondan xalq deputatlari Kengashlari ishini uyushtirishning asosiy demokratik prinsiplari tashkiliy shakl va uslublar tizimi bilan ta'minlanadi. Ular, birinchidan, shu prinsiplarning talablariga javob beradi, ikkinchidan, ularni amalda tatbiq etish uchun muayyan usul bo`lib xizmat qiladi. Demokratiyaning muhim prinsipi - davlat hayotida ishtirok qilishga, o`z davlatini boshqarishga, davlat xizmatini o`tashga tobora ko`proq fuqarolarni muntazam jalb qilishdir. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov O`zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillarini belgilab berar ekan, yaqin kelajakda fuqarolarning siyosiy jarayonlarda, davlatni boshqarishda qatnashuvini ta'minlaydigan huquqiy asoslarni takomillashtirishga alohida e'tibor berish kerakligini ta'kidladi.

Bizning mamlakatimizda ommani davlat ishlarini boshqarishga jalb qilishda xalq deputatlari Kengashlari muhim ahamiyat kasb etadi. Aholini xalq deputatlari Kengashlari faoliyatiga jalb etish xalq ommasining Kengashlarning ko`p qirrali faoliyatida hal qiluvchi ishtirokini ta'minlaydi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq, xalq davlat hokimiyatining birdan bir manbaidir. O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining davlat hokimiyati organlariga saylash va saylanish huquqi ularga faqat saylovlarda ishtirok etish imkonini berib qolmasdan, deputatlikka saylangandan so`ng davlat hokimiyatini bevosita amalga oshirish imkonini ham beradi. Xalq deputatlari Kengashlari aholining yordamisiz ularning tarkibi ko`p sonli bo`lishga qaramas-dan, faqat o`z deputatlarining kuchiga suyangan holda huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati qurish bo`yicha oldilarida turgan juda katta, ko`p qirrali vazifalarni muvaffaqiyatli hal qila olmas edilar. Bu boshqaruv apparati faoliyatini tinmay takomillashtirishni taqozo etmoqda. Fuqarolarning kengashlar ishidagi ishtirokini, har xil asoslarga ko`ra ajratib ko`rsatish mumkin. Bu ishtirok individual va jamoaviy xarakterga ega bo`lishi mumkin. Birinchisiga xalq deputatlari Kengashlariga saylash va saylanish huquqini amalga oshirish, kengashlarga va ularning organlariga ariza, shikoyat va takliflar bilan murojaat qilishlari, doimiy komissiyalarda faollar sifatidagi ishlari, hokimlar mahkamasi bo`lim va boshqarmalarida jamoatchilik asosida inspektor bo`lib ishlashlari va hokazolar kiradi. Aholining kengashlarning faoliyatida jamoa bo`lib ishlash shakllari uch turga ajraladi. Birinchi turiga davlat hokimiyati organlarida xalq ommasining jamoatchilik tashkilotlari orqali ishtiroki, ikkinchi turiga jamoatchilik tashabbuskor tashkilotlarining Kengash faoliyatida ishtiroki va uchinchi turiga mehnatkashlar ommasining ishlab chiqarishdagi va turar joylardagi majlislari kiradi. Ana shunday majlislarda kengash va uning organlari vakolatlariga kiruvchi masalalarni dastlabki tarzda muhokama qilish o`tkaziladi. Xalq ommasini vakillik organlari ishiga jalb qilish uchun har xil tashkiliy huquqiy shakllar qo`llaniladi. O`zbekiston Respublikasida xalq deputatlari Kengashlari ish

tajribasida kengashlarning sessiyalarini tayyorlash va o`tkazishga faqatgina deputatlarnigina emas, balki keng jamoatchilikni ham jalb qilish uchun qator usullar ishlab chiqilgan. Fuqarolarni hokim ijroiya apparatida jamoatchilik asosida ishlashga jalb etish quyidagi yo`nalishlarda olib boriladi: a) hokim ijroiya apparatida shtatsiz birlashmalar, har xil komissiyalar, shtatsiz instruktorlar sifatida faoliyat olib borish; b) mahalliy ijroiya hokimiyati organlarida mustaqil zvenolar sifatida tashkil etiladigan shtatsiz birlashmalar; v) bo`limlar qoshida tuziladigan jamoatchilik kengashlarida bo`lim boshliqlari, inspektor va instruktorlarning shtatsiz o`rinbosarlari sifatida faoliyat ko`rsatish. Vak illik organlari faoliyatida aholining ishtiroki ning vositalari ichida qonun va qarorlarning loyihalarini oldindan muhokama qilish ko`zga ko`rinarli ahamiyatga ega. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining loyihasi ikki marotaba umumxalq muhokamasiga qo`yildi. Loyiha muhokamasi vaqtida ko`rsatilgan taklif va mulohazalar umumlashtirilib, yangidan tuzilgan loyiha yana muhokamaga qo`yildi, shundan so`nggina u Oliy vakillik organi tomonidan qabul qilindi. Huquqiy hujjatlar loyihalarini oldindan muhokama qilish ular qanchalik xalq erkini ifodalashini bilish uchun, undagi yo`l q o` yilgan kamchiliklarni aniqlab olish uchun olingan taklif, mulohaza va qo`shimchalar asosida mukammal huquqiy hujjat ishlab chiqish uchun zarurdir. Jamoatchilik vakillari maslahat ovozi bilan kengashlarning sessiyalarida, hokim qoshidagi maslahat kengashi majlisida va doimiy komissiyalar majlislarida ishtirok etadilar. Ular tomonidan bildirilgan mulohazalar u yoki bu masalani to`g`ri tushunishga, ular bo`yicha asoslangan qarorlar qabul qilishga imkon yaratadi. Eng yaxshi qaror ham, agarda uning ijrosi tashkil etilmasa, uning ijro etilishiga keng xalq ommasini jalb etilmasa, qog`ozda qolib ketaveradi. Shuning uchun ham qarorlarni ijro etish bosqichida keng ommani jalb etish kengashlarning va hokimlarning birinchi navbatdagi vazifasiga kiradi. O`zbekiston Respublikasi mahalliy kengashlari ish tajribasida xalq ommasi xalq

deputatlari Kengashlarini va ularning organlari faoliyatini nazorat qilishga ham keng jalb qilinadi. Mana shu nazoratga keng mehnatkashlar ommasini jalb qilish vositasi deputatlar, hokimiyat, ularning bo`lim va boshqarmalarini saylovchilar, jamoatchilik tashkilotlari va mehnat jamoalari oldidagi hisobotlaridir. Xalq hokimiyatchiligi (demokratizm) prinsipi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning ta'kidlashicha, huquqiy davlat qurishning hozirgi bosqichida deputatlarning o`z saylovchilari oldida hisobot berishlari vakillik organlari faoliyatida muhim o`rin tutishi lozim. Hatto, ma'lum bir loyiha, muayyan qonun muhokama etilayotgan paytda saylovchilar bilan uchrashuvlar tashkil etish ham mumkin. Bu qonunchilik faoliyati sifatini oshiradi, qonunning ta'sirchanligi ta'minlaydi, xalqning huquqiy madaniyatini yuksaltirish imkonini beradi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida O`zbekiston xalqining demokratiya va ijtimoiy adolatga sodiqligi e'lon qilinadi. Demokratiyaga izchil rioya qilish davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatiga singib ketgan. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov O`zbekiston mustaqil demokratik huquqiy davlat ekanligini ta'kidlaydi. Bu - insonparvarlik qoidalariga asoslangan, millati, dini, ijtimoiy ahvoli, siyosiy e'tiqodlaridan qat'i nazar fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini ta'minlab beradigan davlatdir 1 . Xalq deputatlari Kengashlarining tashkil etilishi va faoliyatini demokratik yagona davlat rahbarligi, joylarning ijodiy faolligi va tashabbusi bilan bog`lash imkoniyatini beradi. Bunda har bir organ va mansabdor shaxs konkret vakolat bilan uni ijro qilishda ma'lum mustaqillik va topshirilgan ish uchun mas'uliyat bilan ta'minlanadi. Davlat, xo`jalik va ijtimoiy-madaniy qurilishning hamma sohalaridagi xalq deputatlari Kengashlari tashkil etilishi va faoliyati demokratikligining mohiyati shundan iborat. Xalq deputatlari Kengashlarining tashkil etilishi va faoliyatining demokratikligi, eng avvalo, Kengashlarning tashkil etilishi va faoliyatida namoyon bo`ladi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov Oliy Majlis birinchi sessiyasida ko`rsatib o`tganidek, Oliy Majlisga, shuningdek, mahalliy hokimiyatlar vakillik organlariga keyingi saylovlarni tashkil qilishning dastlabki damlaridayoq sinfiy yondashuv 1 I.A.Karimov «O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura». T., «O`zbekiston», 1992 yil, 43-bet)

nodemokratik tamoyil sifatida rad etildi. Vakillik organlariga saylov turli partiya va harakatlarning vakillaridan iborat nomzodlar orasidan muqobillik asosida saylandi. Xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining demokratikligi asosida hamma Kengashlarni yagona bir tizimga birlashtirish amalga oshiriladi. Bu bilan har bir bug`in Kengashlari faoliyatida yakdillik va kelishuvchilikka erishiladi. Bu oddiygina yuqori turuvchi va quyi turuvchi Kengashlarning o`zaro munosabati bo`lmay, vakolatli davlat hokimiyati organlarining o`zaro munosabat prinsipidir. Xalq deputatlari Kengashlarining tashkil etilishi va faoliyatining demokratikligi quyidagilarda ko`rinadi: 1. Quyidan tortib yuqorigacha barcha vakillik organlari saylab qo`yiladi. Saylov tizimining asoslari O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida (XXIII bob) mustahkamlangan. 2. Respublikadagi vakillik va ijroiya hokimiyati tizimidagi hisobdorlik. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonuniga muvofiq viloyat, tuman va shahar hokimi viloyat, tuman va shaharning oliy mansabdor shaxsi bo`lib, ayni bir vaqtda, tegishli hududdagi vakillik va ijroiya hokimiyatini boshqaradi. Viloyat hokimi, Toshkent shahar hokimi O`zbekiston Respublikasi Prezidenti va tegishli xalq deputatlari Kengashi oldida hisobdordirlar. Tuman, shahar hokimi yuqori turuvchi hokim va tegishli xalq deputatlari Kengashi oldida hisobdordir. Kengashlarning tashkil etilishi va faoliyatining demokratikligi prinsipini ta'minlashning bir qator tashkiliy kafolatlari mavjud. Ularning eng muhimlari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati to`g`risidagi, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi to`g`risidagi konstitutsiyaviy qonunlarida, O`zbekiston Respublikasining mahalliy davlat hokimiyati to`g`risidagi Qonunda va boshqa normativ hujjatlarda mustahkamlangan. Xalq deputatlari Kengashlarining tashkil etilishi va faoliyatining demokratikligi prinsipini ta'minlashning moddiy kafolati shundan iboratki, O`zbekiston Respublikasining mahalliy davlat hokimiyati to`g`risidagi Qonunda mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining iqtisodiy asoslari belgilangan. Qonunda mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining

iqtisodiy asosini tashkil etuvchi mulk shakllari berilgan va mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining moliyaviy resurslari, mahalliy hokimiyat organlarining viloyat, tuman, shahar budjetidan tashqari fondlari ham ko`rsatilgan. Xalq deputatlari Kengashlarining tashkil etilishi va faoliyatining demokratikligi siyosiy, tashkiliy va moddiy kafolatlari bu tamoyilning doimo rivojlanib borishini ko`rsatadi. Kollegiallik prinsipi. Kollegiallikning mohiyati shundaki, Kengashlar, hokimliklar, ularning organlari, deputatlari o`z faoliyatlarida faqatgina o`zlarining bilim va tajribalarigagina suyanib qolmaydilar. Asoslangan qarorlar qabul qilish va ularning ijrosini ta'minlashi uchun mutaxassislarning, jamoatchilikning tashabbusi, tajribasi keng va doimo ishlatiladi. Kollegial tarzda ish ko`rish - to`g`ri va kerakli vaqtda zarur qaror-lar qabul qilishni ta'minlaydi. Kollektiv bo`lib ish ko`rish faqatgina Kengashlarning va ularning organlari faoliyatida qo`llanilib qolmasdan, balki deputatlarning saylov okruglaridagi faoliyatida ham keng qo`llaniladi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonuni asosida o`zbek xalqining milliy an'analariga mos hokimlik institutining kiritilishi kollektivchilik yakkaboshchilik bilan qo`shib olib borish imkonini berdi. Kollektivchilik muayyan guruh deputatlarning birgalikdagi faoliyatini bildiradi. Uch-to`rt deputat biror ishni birgalikda ko`rib hal qilsa, bu ham kollektiv bo`lib ish ko`rish bo`ladi, lekin bir necha o`nlab deputatlarga ega bo`lgan Kengashning nomidan ish ko`rolmaydi. Kollektivchilikning eng yuqori shakli bu kollegialchilikdir. Davlat hokimiyati vakillik organlari ma'lum son deputatlardan iborat. Kollegialchilik Kengash vakolatiga kiradigan masalalarni hal etishda qonun talabi bo`yicha ishtirok etishi shart bo`lgan deputatlarning sonidir. Agarda shuncha son deputatlar ishtirok etsalargina Kengash majlisi ochilishi va u qarorlar qabul qilishi mumkin. Bu holat kvorum deyiladi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va amaldagi qonunchiligiga ko`ra kvorum ikki turga bo`linadi: a) majlisni ochish va uni o`tkazish uchun; b) qonunlarni va qarorlarni qabul qilish uchun. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga ko`ra, O`zbekiston Respublikasining

Oliy Majlisi Senati va O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi majlislari senator va deputatlarning uchdan ikki qismi ishtirok etsa, ochilishi va o`tkazilishi mumkin. Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risidagi qonunga ko`ra Kengashlarning sessiyalari, agarda shu Kengash deputatlarining uchdan ikki qismi hozir bo`lsa, ochilishi va ish boshlashi mumkin deb belgilaydi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga o`zgartirishlar kiritish deputatlarning uchdan ikki qismi ovoz bergan taqdirdagina amalga oshirilishi mumkin, boshqa qonunlar oddiy ko`pchilik bilan qabul qilinadi. Oliy Majlis palatalarida qonunlar va qarorlar qabul qilish hamda tasdiqlash uchun, shuningdek, mahalliy xalq deputatlari Kengashlari qarorlarini qabul qilish uchun shu kollegial organlar deputatlarining(senatorlarning) oddiy ko`pchiligi ovozi kifoyadir. Qonuniylik prinsipi barcha davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining eng muhim tashkiliy siyosiy va huquqiy prinsiplaridan biridir. Shuning uchun ham bu prinsipning asoslari O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaning 15-moddasida «O`zbekiston Respublikasida O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so`zsiz tan olinadi. Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko`radilar» - deyiladi. Qonuniylikning mohiyati hamma davlat organlari, jamoat tashkilotlari, mansabdor shaxslar va fuqarolar qabul qilingan me'yoriy hujjatlarga bir xilda rioya qilishlarini bildiradi. Qonuniylik prinsipi davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyati, eng avvalo, mazkur organlarning tizimi va ularning tashkil etilish tartibi asosiy qonunda - O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida mustahkamlangan. Xalq deputatlari Kengashlarnining har bir bug`ini qonunlarda belgilangan vakolatlarni o`zlariga berilgan huquqlar doirasida amal oshiradilar. Qonuniylikni ta'minlashda davlat hokimiyatini vakillik organlari faoliyatining huquqiy asoslarini rivojlantirish bilan bir qatorda, qonunlarni va ular asosida qabul qilingan me'yoriy hujjatlarni bajarish ustidan o`rnatilgan nazorat ham katta ahamiyatga ega. Vakillik organlari faoliyatida qonuniylik prinsipini ta'minlash qator talablarga javob berishni ko`zda tutadi. Ularning asosiylari quyidagilardir:

birinchidan, Konstitutsiya va qonunlar bilan belgilab berilgan vakolatlarga rioya qilish. Har bir Kengash qonunlar bilan belgilangan masalalarnigina hal qilishi mumkin; ikkinchidan, masalalarni hal qilishning belgilangan tartibiga rioya qilish; uchinchidan, qabul qilinayotgan qarorlarni qonunchilik talablariga rioya qilgan holda qabul qilishi mumkin. Vakillik organlari qarori o`zining mazmuniga ko`ra qonunlarga va yuqori organlarning aktlariga mos bo`lishi shart. Qaror va qonunlar ko`zda tutilgan tartibda va shaklda qabul qilinadi. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunida xalq deputatlari Kengashi va hokimning faoliyatida qonuniylikning kafolatlari berilgan. Shu qonunning 26-moddasiga muvofiq xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga zid keladigan qarorlari O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan bekor qilinadi. Hokimlarning O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga, hukumat hujjatlariga zid keladigan me'yoriy hujjatlari O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan to`xtatiladi va bekor qilinadi. Bundan tashqari yuqorida ko`rsatilgan qonunning 28-moddasiga muvofiq hokim qabul qilgan va chiqargan hujjatlar ustidan fuqarolar, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar sudga shikoyat qilishlari mumkin. Oshkoralik prinsipi. Oshkoralik davlat hokimiyati vakillik organlarini yanada rivojlantirishdagi muhim yo`nalishlardan biridir. Ma'lumki, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati va Qonunchilik palatasi, mahalliy vakillik organlari bo`lgan viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlari saylovlar asosida tashkil etiladi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to`g`risidagi qonunda hamda xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga saylov to`g`risidagi qonunda oshkoralik haqida alohida to`xtalib o`tilgan. Unga ko`ra saylovga tayyorgarlik ko`rish va o`tkazishni saylov komissiyalari ochiq va oshkora amalga oshiradilar. Xalq deputatlari Kengashlari va hokim faoliyati, qarorlar qabul qilishdan tortib ularning ijrosini ta'minlashgacha bo`lgan jarayon ommaning ko`z o`ngida amalga

oshiriladi. Oliy Majlis Senati va Qonunchilik palatasi ish tartibi, palata majlislarining o`tkaziladigan joyi va vaqti hamda yalpi majlisda ko`rib chiqish uchun qo`yilgan masalalar haqida faqatgina deputatlar va senatorlar emas, balki barcha hamma aholi qatlamini oldindan xabardor qilishnishi kerak. Bu holat mahalliy xalq deputatlari Kengashlari faoliyatida ham o`z aksini topadi. Vakillik organlarining majlislarida vakillik organi bo`lmagan shaxslarning, masalan, mutaxassislarning qatnasha olishlari qonunlarda ko`zda tutilgan, ayrim hollarda bu majlislarga tegishli shaxslarni vakillik organlarining o`zlari taklif etadilar. Majlislar, sessiyalarning borishi ommaviy axborot vositalarida yoritib boriladi, radio va televideniye orqali ma'lum qilinadi. Oshkoralikni yanada yoyish maqsadida faqat vakillik organlari emas ularning tarkibiy strukturalari Oliy Majlis palatalari qumita va komissiyalari , mahalliy xalq deputatlari Kengashlari doimiy komissiyalar va boshqa organlar faoliyati ham oshkoralik asosida tashkil etiladi. Oshkoralikning yana bir ko`rinishi senator va deputatlarning hisobotlaridir. Qonunchilik senator va deputatlarning o`z faoliyatlari haqida saylovchilar oldida, mehnat jamoalari va jamoat tashkilotlari oldida muntazam axborotlar berib turishini mustahkamlaydi. Vakillik organlari faoliyatining oshkoraligini ta'minlash usullari juda ham turli- tuman, lekin ular bir-biridan ajralib qolgan emas, ularning demokratik asosi va maqsadi birdir. Bu usullarning alohida olingan bittasi Kengashlar faoliyatining oshkoraligini ta'minlay olmaydi, albatta. Lekin ularning hammasi Kengashlarning omma oldida va ularning ishtirokida ish olib borishiga muhim omil bo`ladi. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatida ilmiylik prinsipini ahamiyati. Boshqarish va boshqaruv mehnatini ilmiy tashkil etish O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari faoliyatiga ham, xalq deputatlari mahalliy Kengashlari faoliyatiga ham tatbiq qilinadi. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyati samaradorligining muhim omillaridan biri boshqarish va boshqaruv mehnatini ilmiy tashkil etish talablariga javob berishdir. Boshqarish va boshqaruv mehnatini ilmiy tashkil etish boshqarish va rahbarlikda hozirgi

zamon texnikasi va fani yutuqlarini qo`llagan holda yuqori mehnat unumdorligiga erishishdir. Vakillik organlari faoliyatiga boshqarish va boshqaruv mehnatini ilmiy tashkil etish talablarini joriy etish davlat boshqaruvini doimiy takomillashtirishning muhim yo`nalishlaridan biridir. Boshqarish va boshqaruv mehnatini ilmiy tashkil etish vakillik organlarini tashkil etish jarayonida ham, ularning rahbarlik qilish faoliyati jarayonida ham qo`llaniladi. Bu talablar faqat vakillik organlari faoliyatiga tatbiq qilinib qolmasdan, balki ijroiya hokimiyati, uning organlari va barcha deputatlarning faoliyatiga ham tatbiq qilinadi. Chunki deputat va senatorlarning majlislardagi, sessiyalardagi, komissiyalardagi va saylov okruglaridagi faoliyati boshqarish sohasidagi davlat faoliyatining bir ko`rinishidir. Vakillik organlari, ijroiya hokimiyati va deputatlar faoliyatining samaradorligini aniqlashda eng muhim ko`rsatkichlardan biri shu organlar o`zaro hamkorligining yaxshi yo`lga qo`yilganligidir. Ko`rilayotgan prinsip talablarining vakillik organlari faoliyatiga joriy etilishida quyidagi asosiy yo`nalishlar mavjud: birinchidan, vakillik organlari va mahalliy ijro organlarining har xil qismlari, apparat xodimlari o`rtasida vazifalarning, huquq va funksiyalarning oqilona taqsimlanishi; ikkinchidan, har bir organ va har bir xodimning vazifa va vakolatlariga mos ravishda funksiyalarni aniq belgilash; uchinchidan, xodimlarning aniq bo`ysunishligi va hisob berishligini aniqlab berish; to`rtinchidan, xodimlarni ularning ishni bilishlari, tajribalari, tashkiliy qobiliyatlarini hisobga olgan holda joy-joyiga qo`yish; beshinchidan, kadrlar malakasini oshirish, o`qishning doimiy tizimini yaratish; oltinchidan, boshqarish mehnatining samaradorligini oshirish, moddiy va ma'naviy me'yorlarning o`zaro to`g`ri nisbatlarini belgilab berish; yettinchidan, vakillik organlari va mahalliy ijro organlarining barcha qismlarini, deputatlar va shtatli xodimlarning ishlarini to`g`ri baholash va to`g`ri zarur qarorlar qabul qilish uchun yetarli bo`lgan ma'lumotlar bilan muntazam ravishda ta'minlab turish va, nihoyat, sakkizinchidan, vakillik organlari va mahalliy ijro organlarining ishiga hozirgi zamon hisoblash va tashkiliy texnika vositalarini tatbiq qilish. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimiyat faoliyatida boshqarishni va boshqarish mehnatini ilmiy tashkil etish talablarini joriy etish, kadrlar tanlash va joy-joyiga

qo`yishda ularning bilimlari, tajriba va imkoniyatlarini hisobga olish ko`zda tutiladi. Bu talabga javob berish kengashlar va hokimiyatlar tomonidan har xil ijro etuvchi organlar va komissiyalar tuzishda, apparat qismlari, rahbarlari va xodimlarini, instruktorlar, inspektorlar, referentlarni tanlashda amalga oshiriladi. Mustaqil O`zbekiston sharoitida kengashlar va hokimiyat apparati xodimlarining malakasini oshirish, deputatlarni o`qitishning rivojlangan tizimini tashkil etish hozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. Chunki bu holat O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi sessiyasidagi «Jamiyat tubdan yangilanayotgan bir paytda bizga malakali, har tomonlama tajribaga ega bo`lgan, o`zgarishlarni hayotga tatbiq etishga qodir boshqaruv apparati kerak», degan ko`rsatmalaridan kelib chiqadi. Mahalliy ijroiya hokimiyati apparati faoliyatining mehnat unumdorligi oshishining muhim tashkiliy-texnikaviy asosi ular faoliyatiga hozirgi zamon tashkiliy texnikasini va hisoblash vositalarini tatbiq qilishdir. Tashkiliy texnikani-diktofonlarni, ko`chi-ruvchi va ko`paytiruvchi apparatlarni, mikrofilmlarni, arxiv uskunalarining har xil turlarini qo`llash hamda ish joylarini va binolarini shularga moslashtirish katta ahamiyatga ega. Axborotlarni topish va ularni saqlash, qarorlar-ning maqsadga muvofiq turlarini ishlab chiqishni oldindan aytib berishning eng samarali hozirgi zamon vositasi - elektron hisoblash vositalari (kompyuterlar), hisoblash markazlarini tuzishdir. Masalan, hozirgi zamon hisoblash texnikasi viloyat hokim-liklarida moddiy-texnikaviy ta'minotni va savdo oborotining samarador tizimini topish uchun, shahar transportining to`g`ri ishlashini ta'minlash uchun, qurilishni rejalashtirish uchun birinchi navbatda zarur. Boshqa-rishni va boshqarish mehnatini ilmiy tashkil etish O`zbekiston Respublikasida xalq deputatlari Kengashlari va hokim-liklar qoshida hisoblash va tashkiliy texnikani qo`l-lash bilan shug`ullanuvchi maxsus xizmat (bu guruh yoki sektor bo`lishi mumkin) tashkil etishni taqozo etadi. Ayrim kengashlarda bunday xizmat mavjud. Masalan, xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashida hisoblash markazi bor. Bu ishni butun respublikada yaxshi yo`lga qo`yishda yagona hukumat dasturi bo`lishi ko`rinib turibdi. Boshqarishni va boshqaruv mehnatini ilmiy tashkil etish xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik-larda kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo`yish va ularni muntazam attestatsiyadan o`tkazib turishni ham qamrab oladi. Bu sohada ham asosiy qo`yilayotgan

talablar I.A.Karimovning O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi sessiyasidagi ma'ruzasida ko`rsatib berilgan. Boshqaruv sohasidagi kadrlarni tayyorlash darajasi ularning bugungi o`zgarishlarni amalga oshirish istagi va layoqatiga bog`liq. Shu bois ham davlat xizmatchilarining maqomi to`g`risida qonun qabul qilish zarurati sezilmoqda. Bu qonunda va uning asosida qabul qilinadigan me'yoriy hujjatlarda davlat xizmatchilarini tanlab olish tizimi, ularning huquq va burchlari, mas'uliyati, unib-o`sishi, ijtimoiy himoyasi, imtiyozlari belgilab berilgan bo`lar edi. Mazkur munosabatlarni qonun yo`li bilan tartibga solish kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo`yishdagi o`zboshimchalik, shaxsiy sadoqat, qarindosh - urug`chilik kabi illatlarning payini qirqadi. Qonun kuchli rag`batlantirish mexanizmini vujudga keltirishi kerak. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklardagi kadrlarga nisbatan yuqorida aytilganlardan shuni ko`rish mumkinki, bu kadrlarning ish uslublari tubdan o`zgartirilishi lozim. Bu esa insonlarga bo`lgan hurmat, ularning fikrlarini hisobga olish va haqiqatan ham xalqqa yaqin bo`lish bilan belgilanadi. Bu sohada saylab qo`yish, konkurs asosida tanlash, attestatsiya va tayinlash o`rtasida eng yaxshi mutanosiblik ta'minlanishi lozim. Bu sohada kadrlar zahirasini ham ochiq tuzish, hokimlik apparati kadrlarining malakasini oshirish, ularning nomzodlarini Kengashlar sessiyalarida har tomonlama muhokama qilish maqsadga muvofiqdir. Boshqarish va boshqaruv mehnatini ilmiy tashkil etishning yana bir yo`nalishi xalq deputatlari Kengashlari va hokimiyatlar faoliyatida davlat huquqiy tavsiyanomalarini tatbiq etishdir. Ma'lumki, O`zbekiston Respublikasida yuristlar, iqtisodchilar, faylasuflar, sotsiologlar o`z ilmiy tadqiqotlarida xalq deputatlari Kengashlari va hokimiyatlar faoliyatining har xil yo`nalishlarini o`rganganlar va shu faoliyatni yaxshilashga, uni takomillashtirishga qaratilgan takliflar, tavsiyanomalar berishgan. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimiyatlarning huquqiy maqomini takomilashtirishga qaratilgan eng maqbul takliflar va tavsiyanomalar kengash va hokimiyat faoliyatiga tatbiq qilinishi kerak. Millatlarning tengligi prinsipi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 8- moddasida O`zbekiston xalqi millatidan qat'i nazar, O`zbekiston Respublikasining fuqarolarini tashkil etishi belgilangan. Xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbai

ekan, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalariga, xalq deputatlari Kengashlariga turli millat vakillari saylangan. O`zbekiston Respublikasidagi hamma vakillik organlari o`zlarining tabiatiga ko`ra hamma millat vakillarini O`zbekiston Respublikasining mustaqilligini mustahkamlashga, fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat qurish ishiga jipslashtiradi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasining Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risidagi qonuniga muvofiq hamma millat vakillari shu organlarga saylanib qolmasdan, ular tizimidagi organlarga ham saylanmoqdalar va shu organlar faoliyatida faol ishtirok etmoqdalar.

O'xshashlar

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining tashkiliy uslublari

O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlari

Mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmati faoliyatining asosiy yo'nalishlari

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari tizimi va ish faoliyatining shakllari

Davlat hokimiyati vakillik organlarining funksiyalari