O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlari - Huquqshunoslik - Referatlar

O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

111 KB

Ko'chirib olish

O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlari Reja 1 -.Davlat hokimiyati vakillik organlarining huquqiy asoslari. 2 -. Davlat hokimiyati vakillik organlarining turlari va tizimi. 3-. Davlat hokimiyati vakillik organlari tizimida vakolatlarning taqsimlanishi 4-. O ` zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senati 5-.Xalq deputatlari viloyat Kengashlari, shahar xalq deputatlari Kengashlari, tuman xalq deputatlari Kengashlari va ularning o`zaro munosabatlari. 6-. Davlat organlari tizimida davlat hokimiyati vakillik organlarining tutgan o`rni.

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining huquqiy asoslarini yaratilishi ular faoliyatining kafolati bo`lib xizmat qiladi.Shu bois O`zbekiston mustaqillikka erishgach davlat hokimiyati vakillik organlari tizimidagi organlar va ular faoliyatini huquqiy asoslarini yaratildi. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyati bir qator huquqiy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Jumladan, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “ Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishning asosiy prinsiplari to`g`risida” gi O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy qonuni, “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to`g`risida” O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyaviy Qonuni, “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Reglamenti to`g`risida” gi O`zbekiston Respublikasi Qonuni, “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Konunchilik palatasi to`g`risida” gi O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyaviy Qonuni, "Xalk deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga saylov to`g`risida"gi O`zbekiston Respublikasi Konuniga o`zgartishlar va ko`shimchalar kiritish haqida O`zbekiston Respublikasi Qonuni, “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining Reglamenti to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Qonuni, yangi tahrirdagi “O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to`g`risida" gi O`zbekiston Respublikasi Qonuni va boshqa hujjatlar. Bu borada O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi muhim ahamiyatga ega.O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlarining tizimi O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilangan, ularning ichki tarkibiy qismlari esa ular haqidagi alohida normativ-huquqiy hujjatlarda belgilanadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlat hokimiyati vakillik organlarining, ularning funksiya va vakolatlarini amalga oshirishdagi deputatlarning, fuqarolarning tutgan o`rni va roli tartibga solinsa, boshqa huquqiy hujjatlar bilan xalq deputatlari faoliyatining asosiy tashkiliy shakl va uslublari ham tartibga solinadi. Yuqoridagilardan ko`rinib turibdiki, xalq deputatlari faoliyatini huquqiy tartibga solish murakkab jarayonni tashkil etadi. Hozirgi davrda huquqiy normalar bilan bir qatorda boshqa ijtimoiy normalardan ham foydalanish ko`rsatilmoqda.

O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatini huquqiy tartibga solishda O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari juda katta vakolatlarga ega. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 78- moddasi 5-bandidagi qoidaga muvofiq Oliy Majlis palatalari O`zbekiston Respublikasining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari tizimini va vakolatlarini belgilaydi. O`zbekiston mustaqillik yillari davomida umuminsoniy qadriyatlar va boy milliy an'analar bilan yo`g`rilgan o`ziga xos rivojlanish yo`lini aniqlab oldi. Shu asosda davlat-huquqiy amaliyotda jahon parlamentarizmining boy tajribasidan unumli foydalanilib, respublika konstitutsiyaviy tuzumida xalq hokimiyatchiligi, hokimiyatlarning bo`linishi prinsiplariga mos davlat organlari tizimini shakllantirildi. 2 -. Davlat hokimiyati vakillik organlarining turlari va tizimi. O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlarining tizimi O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilangan, ularning ichki tarkibiy qismlari esa ular haqidagi alohida normativ-huquqiy hujjatlarda belgilanadi. O`zbekiston Respublikasida vakillik organlari tizimiga quyidagilar kiradi: O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi - O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi bo`lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ikki palatadan - Qonunchilik palatasi (quyi palata) va Senatdan (yuqori palata) iborat. 2005 yil yanvar oyidan boshlab mamlakatimizda ikki palatali parlament faoliyat olib bormoqda.  Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi – Qoraqalpog`iston Res publikasidagidagi butun davlat apparatining yagona va doimiy asosi bo`lib, u davlatni boshqa organlarini saylaydi yoki tuzishda ishtirok etadi, ular faoliyati ustidan nazorat olib boradi. Shuningdek, Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi davlat hokimiyatining oliy organi sifatida Qoraqalpog`iston ixtiyoriga berilgan barcha masalalarni hal etish huquqiga ega. Jo`qorg`i Kenges vakolat

doirasiga respublika Konstitutsiyasini qabul qilish, unga o`zgartishlar, qo`shimchalar kiritish; qonunlar qabul qilish, unga qo`shimchalar, o`zgartishlar kiritish; ma'muriy-hududiy tuzilish masalalarini qonun yo`li bilan tartibga solish; iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning davlat strategik dasturlarini qabul qilish; davlat hokimiyati organlariga saylovlarni tashkil etish; davlat mukofotlarini belgilash va Asosiy qonunda nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshirish kiradi.  Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashlari - O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 99–moddasiga ko`ra, viloyatlar, tumanlar va shaharlarda (tumanga bo`ysunadigan shaharlardan, shuningdek shahar tarkibiga kiruvchi tumanlardan tashqari) hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlari hokimiyatning vakillik organlari bo`lib, ular davlat va fuqarolarning manfaatlarini ko`zlab o`z vakolatlariga taalluqli masalalarni hal etadilar. Mahalliy vakillik organlari o`z faoliyatini jamoaviy asosda amalga oshiradi. 3-§. Davlat hokimiyati vakillik organlari tizimida vakolatlarning taqsimlanishi Hokimiyatlar taqsimlanishi nazariyasida qonun chiqaruvchi hokimiyat alo h ida o`rin tutadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 11-moddasida aytilganidek, davlat hokimiyatining tizimi-qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo`linish prinsipiga asoslanadi. Unga ko`ra, davlat funksiyalari qonun chiqaruvchi organ Oliy Majlis, davlat va ijroiya hokimiyati rahbari O`zbekiston Respublikasining Prezidenti va sud hokimiyati o`rtasida taqsimlanadi. O`zbekiston Oliy Majlisi esa davlatning boshqa idoralari bilan hamkorlik qilish bilan birga, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. O ` zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati organlarining tuzilishiQ onun chi q aruvchi h okimiyat Ijro e tuvchi h okimiyat Sud h okimiyati O` zbekiston Respublikasi Prezidenti (davlat va ijro etuvchi h okimiyat boshli g` i) Konstitutsiyaviy sud O` zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi Oliy sud Xal q deputatlari ma h alliy Kengashlari Xal q deputatlari viloyat Kengashlari Xal q deputatlari tuman Kengashlari Xal q deputatlari sha h ar Kengashlari Vazirlar Maxkamasi Viloyatlar, tumanlar, sha h arlar h okimiyati Oliy xo`jalik sud i Q ora q alpo g` iston Respublikasi Oliy sudi Q ora q alpo g` iston Respublikasi xo`jalik sudi Viloyatlar, Toshkent sha h ar, tumanlar, sha h arlar sudlari, xo`jalik sudlari

4-§. O ` zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senati O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 76- moddasiga muvofiq O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi bo`lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ikki palatadan - Qonunchilik palatasi (quyi palata) va Senatdan (yuqori palata) iborat. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati vakolat muddati - besh yil. O`zbekiston Respublikasida qonun chiqaruvchi organ bitta, u ham bo`lsa Oliy Majlis palatalaridir. Viloyat, tuman va shahar Kengashlari qonun chiqarish huquqiga ega emaslar. Bu organlar O`zbekistondagi yagona davlat hokimiyati vakillik organlari tizimini tashkil etadilar. Demak, viloyat, tuman, shahar xalq deputatlari Kengashlari vakolatlarini Oliy Majlis palatalari belgilaydi. Konstitutsiyamizda kuchli qonun chiqaruvchi hokimiyatni tashkil etishga alo h ida e'tibor berilgan. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining yuqori palatasi Senat territorial subyektlar - Qoraqalpog`iston Respublikasi, Toshkent shahri va viloyatlarning har biridan 6-tadan, hamda Prezidentning o`zi tomonidan tayinlanadigan o`n olti nafar

el-yurt obro`-e'tiborini qozongan, ko`zga ko`ringan kishilardan tarkib topadi. Prezident I.A.Karimovning Sessiyada so`zlagan nutqida ko`rsatilganidek, «yuqori palata a'zolari joylardagi vaziyatdan yaxshi xabardor, .... ularni saylangan kengashlar bilan uzviy aloqa bog`lib turuvchi», ko`proq minatdorlar manfaatlarini ifoda etadigan va himoya qiladigan deputatlardan iborat bo`ladi. «Senat qo`yi palata bilan birgalikda bevosita qonun yaratish ishi bilan shug`ullanmasligi lozim», balki unga saylangan har bir Senator Qonunchilik palatasi ishlab chiqqan va taqdim etgan qonunlarni ma'qullashi yoki rad qilish orqali, ham o`z mintaqasi manfaatlarini hisobga olgan holda, hamda butun mamlakatimiz - O`zbekiston taraqqiyoti manfaatlarini hisobga olgan holda qonunlarni yaratishda ishtirok etadi. O`zbekiston Parlamentidagi Qonunchilik palatasi va Senat o`rtasidagi oqilona muvozanat ana shunday konstitutsiyaviy-huquqiy nazariy, hamda huquq amaliyoti asosiga tayanadi. Bu esa bozor iqtisodiyotiga o`tish, erkinlashtirilgan «Ochiq demokratik jamiyat» qurishning birinchi konstitutsiyaviy huquqiy asosi va kafolati bo`lib xizmat qiladi.Ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning X sessiyasi (2002 yil 12 dekabr) «O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to`g`risida» va «O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to`g`risida»gi Konstitutsiyaviy Qonunlarning qabul qilinishi bilan ikki palatali parlament shakllantirishning asosiy xuquqiy asoslarini yaratish jarayoni muxim ahamiyat kasb etdi. "O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to`g`risida"gi Konstitutsiyaviy Qonunga binoan "Qonunchilik palatasi" O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining quyi palatasidir. Qonunchilik palatasi saylov okruglari bo`yicha ko`ppartiyaviylik asosida saylanadigan bir yuz yigirma deputatdan iborat. Qonunchilik palatasining ishi palata barcha deputatlarining professional, doimiy faoliyat ko`rsatishiga asoslanadi» 1. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati hududiy vakillik palatasi bo`lib, Senat a'zolaridan (senatorlardan) iborat. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a'zolari Qoraqalpog`iston 1 O`zbekiston Respublikasining «O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to`g`risida» Konstitutsiyaviy Qonuni.-Xalq so`zi, 2002, 27 dekabr.

Respublikasi Jo`korg`i Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlari deputatlarining tegishli qo`shma majlislarida mazkur deputatlar orasidan yashirin ovoz berish yo`li bilan Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan teng miqdorda - olti kishidan saylanadi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining o`n olti nafar a'zosi fan, san'at, adabiyot, ishlab chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta amaliy tajribaga ega bo`lgan hamda alohida xizmat ko`rsatgan eng obro`li fuqarolar orasidan O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi. Konstitutsiya parlament deputatlarining hududiy saylov okruglari bo`yicha ko`p partiyalilik asosida saylanishini muhim konstitutsiyaviy prinsip sifatida mustahkamlaydi. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi saylovini o`tkazuvchi saylov okruglari O`zbekiston ning butun hududida saylovchilar soniga qarab teng holda tuziladi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 77-moddasida Saylov kuni yigirma besh yoshga to`lgan hamda kamida besh yil O`zbekiston Respublikasi hududida muqim yashayotgan O`zbekiston Respublikasi fuqarosi O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati, shuningdek O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a'zosi bo`lishi mumkin. Deputatlikka nomzodlarga qo`yiladigan talablar qonun bilan belgilanadi. Ayni bir shaxs bir paytning o`zida O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati va Senati a'zosi bo`lishi mumkin emas deb ko`rsatilgan. Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga saylanish huquqiga saylov kuniga 25 yoshga to`lgan fuqarolar ega bo`lishi mumkin. Yosh senzining bunday belgilanishi shu bilan izohlanadiki, deputat ozmi- ko`pmi ma'lum hayot tajribasiga ega bo`lishi, o`zini davlat va jamoat faoliyatida ko`rsata olishi lozim. Bu masala bir qancha xorijiy mamlakatlarning Konstitutsiyalari va qonunchiligida ham deyarlik shunday hal etilgan. AQSH Konstitutsiyasida 25 yoshga to`lmagan shaxs Kongressning Vakillar palatasining a'zosi bo`lishi

mumkin emas. Yaponiya parlamentining vakillar palatasiga 25 yoshga to`lmagan, maslahatchilar palatasiga esa 30 yoshga to`lgan fuqarolar passiv saylov huquqidan foydalana olishlari mumkin. Shuni ham aytish joizki, jahon tajribasida passiv saylov huquqining bundan ham yuqori senzlari ma'lum. 5-§.Xalq deputatlari viloyat Kengashlari, shahar xalq deputatlari Kengashlari, tuman xalq deputatlari Kengashlari va ularning o`zaro munosabatlari. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XXI bobi mahalliy davlat hokimiyati asoslariga bag`ishlangan bo`lib, mazkur bobda O`zbekiston Respublikasida mahalliy xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning tutgan o`rni va roli ko`rsatilgan, bu organlarning davlat hokimiyatini amalga oshirish bo`yicha vakolatlari va boshqa davlat organlari bilan bo`lgan o`zaro munosabatlarining asoslari belgilab berilgan. Mazkur bobda hokimlar boshchilik qiladigan mahalliy xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish (O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 99 va 102-moddalari) berilgan. Konstitutsiyaning 100-moddasida mahalliy hokimiyat organlarining, 105-moddasida o`zini o`zi boshqarish organlarining vakolatlari berilgan. Konstitutsiyaning 103, 104- moddalarida viloyat, tuman va shahar hokimlarini tayinlash va ularning vakolatni amalga oshirish tartibi belgilangan. Konstitutsiyaning 101-moddasida xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning vakolat muddatlari berilgan. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi vakolatli va bevosita demokratiya shakllarining uzviy bog`langanligini o`zida ifodalaydi. Konstitutsiyaning 58-moddasida davlat jamoat birlashmalarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta'minlashi, ularga ijtimoiy hayotda ishtirok etish uchun teng huquqiy imkoniyatlar yaratib berishi belgilangan. Konstitutsiyaning 60-moddasida siyosiy partiyalar o`zlarining demokratik yo`l bilan saylab qo`yilgan vakillari orqali davlat hokimiyatini tuzishda ishtirok etishlari belgilangan. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 32- moddasiga muvofiq O`zbekiston Respublikasining fuqarolariga jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o`z vakillari orqali ishtirok etish huquqi beriladi va bunday ishtirok etish o`zini o`zi boshqarish, referendumlar o`tkazish orqali amalga oshiriladi.

Mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari to`g`risida umumlashtirilgan yagona qonun qabul qilindi. O`zbekiston Respublikasining 1992 yilgi Konstitutsiyasi qabul qilinishiga qadar, ya'ni sobiq SSSR mavjud bo`lgan davrda mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining har bir bosqichi uchun alohida qonun qabul qilingan edi. O`zbekiston Respublikasida viloyat, shahar, rayon, qishloq va posyolka xalq deputatlari Sovetlari to`g`risidagi qonunlar mavjud edi. O`zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari to`g`risida»gi Qonuni-ning qabul qilinishi bilan vakillik organlarining eng quyi bosqichlari qishloq, shaharcha, tumanlarga bo`ysunadigan shahar, shaharlardagi tuman Kengashlari tugatilib, ular o`zini o`zi boshqarish organlariga aylantirilgan. Shu munosabat bilan O`zbekiston Respublikasining 1980 yil 14 martda qabul qilingan «O`zbekiston Respublikasi xalq deputatlari posyolka Sovetlari to`g`risida»gi (O`zbekiston Respublikasi Oliy Soveti Vedomostlari, 1980 yil, 9-son), 1980 yil 14 martda qabul qilingan «O`zbekiston Respublikasi xalq deputatlari qishloq Soveti to`g`risida»gi Qonuni (O`zbekiston Respublikasi Oliy Soveti Vedomostlari, 1980 yil, 9- son), O`zbekiston Respublikasi shaharlari, posyolkalari va qishloqlaridagi mahalla (kvartal) qo`mitalari to`g`ri-sidagi Nizomni tasdiqlash haqidagi O`zbekiston Respublikasi Oliy Soveti Rayosatining 1983 yil 4 iyuldagi Farmoni (O`zbekiston Respublikasi Oliy Sovetining Vedomostlari, 1983 yil, 20-son), O`zbekiston Respublikasi grajdanlarining istiqomat joylardagi umumiy yig`ilishlari, yig`inlari to`g`risidagi Nizomni tasdiqlash haqidagi O`zbekiston Respublikasi Oliy Soveti Rayosatining 1988 yil 30 noyabrdagi Farmoni (O`zbekiston Respublikasi Oliy Sovetining Vedomostlari, 1988, 34-son) bekor qilindi. Yuqorida sanab o`tilgan aktlar hozirgi kunda ham qiyosiy o`rganish uchun, ayniqsa, mutaxassislar uchun ma'lum darajada ahamiyat kasb etadi. Mahalliy xalq deputatlari Kengashlari, hokimliklar va o`zini o`zi boshqarish organlarining o`z faoliyatlarini tartibga solish to`g`risidagi huquqiy hujjatlari. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlar qabul qiladigan normativ hujjatlarga nizomlar, ish tartiblari yo`riqnomalari, qarorlar, farmoyishlar va hokazolar kiradi. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi

Qonunining 6-moddasiga muvofiq xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi qarorlar qabul qiladi. Viloyat, tuman, shahar hokimi qarorlar qabul qiladi va farmoyishlar chiqaradi. O`zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari to`g`risida»gi Qonunining 24-moddasiga muvofiq o`zini o`zi boshqarish organlari qarorlar qabul qiladilar. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatini tartibga solishda Kengashlar tomonidan qabul qilinadigan ish tartiblari muhim ahamiyatga ega. Qonunning 18- moddasiga ko`ra Kengashlar tomonidan qabul qilinadigan ish tartiblari xalq deputatlari Kengashi sessiyalarini chaqirish va o`tkazish, unda qarorlar qabul qilish va sessiyaga hal qilish, berilgan boshqa vakolatlar xalq deputatlari Kengashi ish tartibiga muvofiq belgilanadi. Sanab o`tilgan huquqiy hujjatlar mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari, hokimliklar va o`zini o`zi boshqarish organlarining faoliyatini amalga oshirishga qaratilgan, ular yordamida shu organlarning vakolatlari amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasida hozirgi kungacha faoliyat ko`rsatib kelayotgan davlat hokimiyati vakillik organlari quyidagi huquqiy hujjatlarni qabul qiladilar: xalq deputatlari Kengashining hokimlik apparatining ish tartibi (reglamenti), xalq deputatlari Kengashlarining yordamchi va ijro etuvchi organlari to`g`risidagi huquqiy hujjatlar (ularga deputatlik guruhlari to`g`risidagi Nizomlar, hokimiyat apparatining bo`limlari, boshqarmalari va komissiyalari to`g`risidagi Nizomlar) kiradi. Hokimlik apparati tuzilmaviy qismlari to`g`ri-sidagi huquqiy hujjatlarga mansub yo`riqnomalari, bo`lim va boshqarmalarning komissiyalari to`g`risidagi, qabulxonalar to`g`risidagi nizomlar, apparatdagi mansabdor shaxslar huquqiy holatini belgilab beruvchi normativ-huquqiy hujjatlar (yo`riqnomalar) kiradi. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining ayrim yo`nalishlari bo`yicha qabul qilinadigan hujjat-larga apparatda ish yuritish bo`yicha yo`riqnomani ko`rsatish mumkin va, nihoyat, davlat hokimiyatining vakillik organi va hokimlik apparatida jamoatchilikning tashabbuskor organlarini, fuqarolarni ishtirok ettirishga xizmat qiladigan huquqiy hujjatlar ham qabul qilinadi. Ularga xalq drujinachilari, o`rtoqlik sudlari ishlari bo`yicha tuziladigan jamoatchilik asosida ishlovchi fuqarolarning huquqiy

holatini belgilab beruvchi nizomlar kiradi. Sanab o`tilgan huquqiy hujjatlarning aksariyati davlat hokimiyati vakillik organlari to`g`risida O`zbekiston Respublikasi qonunlari qabul qilingandan so`ng eskirib qoladi va u yoki bu holatiga aniqlik kiritish lozim bo`lib qoladi. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining turli xil tomonlari O`zbekiston Respublikasidagi mavjud huquqiy tarmoqlar bilan tartibga solinadi. Masalan, O`zbekiston Respublikasi mulkchilik to`g`risidagi qonunining 22-moddasida mulkning subyektlari belgilanadi, mulkchilik huquqini xalq nomidan O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi va O`zbekiston Respublikasi xalq deputatlari mahalliy Kengashlari amalga oshiradilar. Mazkur qonuning 24-moddasi 2-bandida O`zbekiston Respublikasi nomidan yer, yer osti boyliklari, ichki suvlar, o`simlik va hayvonot dunyosi, boshqa tabiiy boyliklarga egalik qilish huquqini barcha darajadagi xalq deputatlari Kengashlari tomonidan amalga oshirilishi belgilangan. 6-§. Davlat organlari tizimida davlat hokimiyati vakillik organlarining tutgan o`rni. Davlat organlari tizimida vakillik organlari muhim o`rin tutadi. Chunki vakillik organlari bevosita xalq nomidan ish yurituvchi organ hisoblanib, hech qaysi hokimiyat tarmog`iga kirmaydi. Dastlabki davrda insoniyat huquqiy tafakkurining mahsuli sifatida, hamda vakillik muassasasi sifatida dunyoga kelgan parlament uzoq yillar davomidagi tarixga ega va uning ildizlari XII-XIII asrlardagi ingliz parlamenti va ispan korteslariga borib taqaladi. Parlament so`zining lug`aviy ma'nosi fransuz tilidan olingan bo`lib, "gapirmoq" ma'nosini anglatadi. Parlamentarizm katta taraqqiyot bosqichini bosib o`tdi va uning chinakam tarixi burjua inqiloblari davridan boshlanadi. Endilikda aksariyat mamlakatlarning parlament institutiga ega ekanligini ta'kidlab o`tmoq joiz. Hozir yer kurrasidagi 200 ga yaqin davlatning qariyb 177 tasida oliy qonun chiqaruvchi vakillik organi-parlamentlar bor. Umuman vakillik organlari tizimida birinchi o`rinda turuvchi O`zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisi palatalari O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq juda katta vakolatlarga ega. Jumladan, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 78-moddasi 5-bandidagi qoidaga muvofiq Oliy Majlis palatalari O`zbekiston Respublikasining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari tizimini va vakolatlarini belgilaydi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlis palatalari hamda Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi vakillik organlari tizimida qonun chiqaruvchi organlar hisoblanishadi. Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlari esa qonun chiqarish huquqiga ega emaslar. Bu organlar O`zbekistondagi yagona davlat hokimiyati vakillik organlari tizimini tashkil etadilar. Demak, viloyat, tuman, shahar xalq deputatlari Kengashlari vakolatlarini Oliy Majlis palatalari belgilaydi. O`zbekiston Respublikasida ijro etuvchi hokimiyat O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi va viloyat, tuman, shahar hokimlaridir, bu organlarning vakolatlarini ham Oliy Majlisi palatalari belgilaydi. Bundan ko`rinib turibdiki, vakillik organlari davlat organlari tizmimida asosiy o`rinlardan birini egallagan. Shu bois O`zbekiston Respublikasida mustaqillik yillari davomida umuminsoniy qadriyatlar va boy milliy an'analar bilan yo`g`rilgan o`ziga xos rivojlanish yo`lini aniqlab oldi. Shu asosda davlat-huquqiy amaliyotda jahon parlamentarizmining boy tajribasidan unumli foydalanilib, respublika konstitutsiyaviy tuzumida xalq hokimiyatchiligi, hokimiyatlarning bo`linishi prinsiplariga mos davlat organlari tizimini shakllantirildi.

III -BOB. Bevosita demokratiya shakllari 1 -§. Bevosita demokratiya tushunchasi va turlari Demokratiya so`zi "demos" ("demos") xalq va "kratos" ("kratos") hokimiyat so`zlarining birikmasidan tuzilib, "xalq hokimiyatchiligi" deganidir. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov demokratiya tushunchasi haqida shunday deb yozadi: "Umumiy tarzda demokratiya deganda hammaning manfaatlari yo`lida ko`pchilikning hokimiyati va ozchilikning irodasini hurmat qilish tushuniladi. Batafsil tahlil qilganda esa demokratiya – xalqning o`z erkinligi va mustaqilligiga qarashlari ham, har bir shaxsning manfaatlari va huquqlarini o`zboshimchalik bilan cheklashlar va shu yo`sundagi harakatlardan himoya qilish ham, fuqarolarning o`z-o`zini boshqarish shakli ham ekanligi ayon bo`ladi" 1 . O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining "Xalq hokimiyatchiligi" deb nomlangan ikkinchi bobi davlatimizning demokratik tabiatini ifodalaydi va O`zbekistonni suveren demokratik respublika ekanligini tasdiqlaydi. "Xalq hokimiyatchiligi" prinsipi har qanday demokratik davlat konstitutsiyaviy tuzumining asosiy shartlaridan biridir. O`zbekiston Konstitutsiyasining 7-moddasida “ Xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbaidir. O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati xalq manfaatlarini ko`zlab va O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi hamda uning asosida qabul qilingan qonunlar vakolat bergan idoralar tomonidangina amalga oshiriladi. Konstitutsiyada nazarda tutilmagan tartibda davlat hokimiyati vakolatlarini o`zlashtirish, hokimiyat idoralari faoliyatini to`xtatib qo`yish yoki tugatish, hokimiyatning yangi va muvoziy tartiblarini tuzish Konstitutsiyaga xilof hisoblanadi va qonunga binoan javobgarlikka tortishga asos bo`ladi” deb belgil a ng a n. Demokratiyaning jahon konstitutsiyaviy rivojlanishi tajribasida ishlab chiqilgan quyidagi ikkita shakli mavjud: 1 Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.-T. :’’ O`zbekiston’’. 1997, 180-be t.

1. To`g`ridan-to`g`ri, ya'ni bevosita demokratiya – fuqaroning davlat ishlarini hal qilishda to`g`ridan-to`g`ri ishtirok etishi. 2. Vakillik demokratiyasi, ya'ni bilvosita demokratiya – fuqaroning davlat ishlarini hal etishda o`zi saylagan vakillari, ya'ni deputatlar orqali ishtirok etishi. O`zbekiston Konstitutsiyasining 32-moddasiga muvofiq O`zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o`z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga egadirlar. Bunday ishtirok etish o`zini o`zi boshqarish, referendumlar o`tkazish va davlat organlarini demokratik tarzda tashkil etish yo`li bilan amalga oshiriladi. Bevosita demokratiyaning asosiy ko`rinishlaridan biri – referendum hisoblanadi. O`zbekiston Konstitutsiyasining 9-moddasida “Jamiyat va davlat hayotining eng muhim masalalari xalq muhokamasiga taqdim etiladi, umumiy ovozga (referendumga) qo`yiladi. Referendum o`tkazish tartibi qonun bilan belgilanadi” deb belgilangan. Referendum so`zining lug`aviy ma'nosi lotincha "ma'lum qilinishi lozim bo`lgan narsa" deganidir, ya'ni davlatda hal qilinishi lozim bo`lgan muhim masalalar xalqqa ma'lum qilinadi va uning ovoz berishi orqali hal etiladi. Referendum respublikamizda demokratiyaning ko`rinishlaridan biri bo`lib, xalq hokimiyatini bevosita amalga oshirish vositasi hisoblanadi. O`zbekistonda referendum o`tkazish tartibi 2001 yil 30 avgustda yangi tahrirda qabul qilingan "O`zbekiston Respublikasining Referendumi to`g`risida"gi qonuni bilan tartibga solinadi. Unga ko`ra, referendumda qabul qilingan qarorlar oliy yuridik kuchga ega bo`lib, faqat referendum o`tkazish yo`li bilan bekor qilinishi yoki o`zgartirilishi mumkin. O`zbekiston fuqarolari referendumda ixtiyoriy ravishda qatnashadilar. Referendumga qo`yiladigan masalalar xalq, jamiyat, davlat manfaatlaridan kelib chiqqanligi uchun unda fuqarolarning aksariyati doimo faol ishtirok etadi. Masalan, 1991 yil 29 dekabrda O`zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi

to`g`risidagi masalaga doir referendum o`tkazilib, unda O`zbekiston xalqi Oliy Kengash e'lon qilgan O`zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligini ma'qulladi. 2002 yil 27 yanvarda o`tkazilgan referendumda esa ikki palatali parlament va Prezident vakolati muddatini uzaytirish masalasi qo`yilib, refedrendumda ovoz beruvchilar ro`yhatiga kiritilgan 13.266.602 nafar fuqarolarning 12.113.070 nafari ishtirok etdi. Referendumda qatnashish huquqiga ega bo`lgan aholining 92 % dan ortig`i bu masalani yoqlab ovoz berdi. Referendum haqida so`z ketar ekan, shu narsani unutmaslik kerakki, referendumga davlat va jamiyat hayotiga taalluqli barcha masalalar qo`yilavermaydi. Masalan, respublika hududiy butunligini o`zgartirish to`g`risidagi, soliqlar, budjet, amnistiya (umumiy afv etish), jamoat tartibini, aholining sog`lig`i va xavfsizligini ta'minlash yuzasidan favqulodda va shoshilinch choralar ko`rish to`g`risidagi, O`zbekiston Respublikasi tuzgan shartnomalardan kelib chiqadigan majburiyatlarni bajarish haqidagi, mansabdor shaxslarni tayinlash va ishdan bo`shatish bilan bog`liq masalalar umumxalq ovozi-referendumga qo`yilmaydi. Bu masalalar Konstitutsiyaga binoan tegishli davlat hokimiyat organlari , xususan Oliy Majlis va Prezident tomonidan ko ` rib hal qilinadi . Zero , Oliy Majlis ham , Prezident ham bevosita xalq tomonidan saylab qo ` yiladi . Bu borada ham Konstitutsiyaning demokratik tomoni ko ` zga yaqqol tashlanadi , umumxalq ovozi hal qiluvchi rol o ` ynaydi . O ` zbekistonda saylov tizimining adolatli tashkil qilinganligi bevosita demokratiyaning yana bir muhim ko ` rinishlaridandir . Konstitutsiyaning 117- moddasiga binoan , O ` zbekiston Respublikasining fuqarolari vakillik organlariga saylash va saylanish huquqiga egadirlar . Deputatlarning saylovchilar oldida hisobot berishlari va ular bilan uchrashuvlar o ` tkazishlari bevosita demokratiyaning ko ` rinishlaridan biridir . 2004 yil 2 dekabrda qabul qilingan " O ` zbekiston Respublikasida deputatning va Senat a ' zosining maqomi to ` g ` risida " gi Qonunning 9- moddasida deputat vaqti - vaqti bilan , ammo yiliga kamida bir marta , saylovchilarga o ` z faoliyati haqida axborot beradi . Xalqning muayyan jamoat birlashmalari , xususan , kasaba

uyushmalari , siyosiy partiyalar , ommaviy harakatlar va boshqa nodavlat notijorat tashkilotlar orqali davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda qatnashishini ham bevosita demokratiyaning ko ` rinishlaridan biri sifatida ko ` rsatish mumkin . Masalan , siyosiy partiyalarning Oliy Majlis Qonunchilik palatasi saylovlarida o ` z nomzodlarini ko ` rsatishi va saylashi , Oliy Majlis ishida partiya funksiyalarining ishtirok etib , qonun chiqarishda o ` z siyosatlarini o ` tkazishga harakat qilishlari shular jumlasidandir . O ` zbekiston Respublikasining 1996 yil 26 dekabrda qabul qilingan " Siyosiy partiyalar to ` g ` risida " gi Qonunining 12- moddasiga binoan , siyosiy partiyalar qonunda belgilab qo ` yilgan tartibda O ` zbekiston Respublikasi Prezidenti , davlat hokimiyati organlari saylovlarida ishtirok etish huquqiga egadirlar . O ` zbekiston Respublikasida fuqarolarning muhim siyosiy huquqlaridan biri – bu yig ` ilishlar , mitinglar , namoyishlar o ` tkazish huquqidir . Ushbu huquqning konstitutsiyaviy kafolatlanishini O ` zbekistonda bevosita demokratiyaning ko ` rinishlaridan biri sifatida e ' tirof etish mumkin . Chunonchi , Konstitutsiyaning 33- moddasiga asosan fuqarolar o ` z ijtimoiy faolliklarini O ` zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq mitinglar , yig ` ilishlar va namoyishlar shaklida amalga oshirish huquqiga egadirlar . Hokimiyat organlari faqat xavfsizlik nuqtai nazaridangina bunday tadbirlar o ` tkazilishini to ` xtatish yoki taqiqlash huquqiga ega . O ` zbekistonda fuqarolarning barcha darajadagi hokimiyat tuzilmalariga yakka tartibda va jamoa bo ` lib murojaat qilishlari huquqi ta ' minlangan . Bu ham bevosita demokratiyaning , xususan , fuqarolarning davlat ishlarini boshqarishda ishtirok etishining shakllaridan biridir . Masalan , Konstitutsiyaning 35- moddasiga binoan , har bir shaxs bevosita o ` zi va boshqalar bilan birgalikda vakolatli davlat organlariga , muassasalariga yoki xalq vakillariga ariza , taklif va shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqiga ega . Arizalar , takliflar va shikoyatlar qonunda belgilangan tartibda va muddatlarda ko ` rib chiqilishi shart . Shuningdek , O ` zbekiston Respublikasining “ Fu q arolarning murojaatlari

to ` g` risida " gi ( O ` zR 13.12.2002 y . 447- II ) Qonunida "O`zbekiston Respublikasining fuqarolari davlat va jamoat ishlarini boshqarishda ishtirok eta borib, O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va boshqa qonunlarida o`zlariga berilgan huquqlar va erkinliklarni ro`yobga chiqara borib; o`zlarining qonuniy huquqlari va mafaatlarini himoyalab murojaat qilishga; davlat va jamoat birlashmalarining vakolatli organlari buzilgan huquqlarini tiklashiga haqlidirlar" deyiladi (1-modda). O`zbekiston Konstitutsiyasining muhim demokratik jihatlaridan biri shundaki, uning 10-moddasida butun hokimiyat xalq qo`lida ekanligi qonuniy rasmiylashtirilibgina qolmay, O`zbekiston xalqining ushbu hokimiyatni qanday tartibda amalga oshirishi ham aniq ko`rsatib qo`yilgan: "O`zbekiston xalqi nomidan faqat u saylagan Respublika Oliy Majlisi va Prezidenti ish olib borishi mumkin. Jamiyatning biron-bir qismi, siyosiy partiya, jamoat birlashmasi, ijtimoiy harakat yoki alohida shaxs O`zbekiston xalqi nomidan ish olib borishga haqli emas." O`zbekiston Respublikasida xalq hokimiyatchiligini amalga oshirishning ikkinchi shakli-vakillik demokratiyasi bo`lib, bu fuqaroning davlat ishlarini hal etishda o`zi saylagan vakillari, ya'ni deputatlar orqali ishtirok etishidir. Vakillik demokratiyasi quyidagi ko`rinishlarda namoyon bo`ladi: birinchidan, hokimiyatni davlat tuzilmalari orqali, ya'ni vakillik organlari va ijro organlari orqali amalga oshirish; ikkinchidan, hokimiyatni fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari orqali amalga oshirish. Vakillik demokratiyasining namoyon bo`lishi ayniqsa O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi faoliyatida ko`zga yaqqol tashlanadi. Oliy Majlis haqida shuni aytish mumkinki, u O`zbekiston Respublikasining oliy vakillik muassasasi, qonun chiqaruvchi organi, ya'ni parlamentidir. O`zbekiston Oliy Majlisi bevosita xalq tomonidan tashkil etilib, uning vakillik organi hisoblanadi. Unga deputatlar xalq tomonidan umumiy, teng,

to`g`ridan-to`g`ri, yashirin ovoz berish yo`li bilan saylanadi. Demak, O`zbekiston xalqi o`z ichidan munosib nomzodlar tanlab, ularni Oliy Majlisga vakil sifatida saylaydi. Ularga vakolat berib qo`yadi va xuddi shu tariqa hokimiyatga egalik qiladi. Biroq faqat shugina emas. Xalqning hokimiyatga egalik qilishi boshqa vositalar orqali ham amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining tashkil etilishi, vazifalari, tuzilishi va faoliyati haqida Konstitutsiyaning XVIII bobi, 78-88-moddalarida batafsil ko`rsatib berilgan. Konstitutsiyaning 10-moddasida O`zbekiston xalqi nomidan ish olib borish huquqi Oliy Majlis bilan bir qatorda Prezidentga ham tegishli ekanligi e'tirof etilgan. Shu bois Prezident degan iboraning mohiyatini, uning tegishli davlatda tutgan mavqeini aniqlab olish zarur. Prezident iborasi lotincha "oldinda", "yuqorida o`tiruvchi kishi" degan ma'noni anglatadi. Konstitutsiyaga ko`ra, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti bevosita xalq tomonidan umumiy, teng va to`g`ridan-to`g`ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo`li bilan saylanadi. Prezident ham xuddi shu yo`l bilan xalqdan vakolat oladi va uning nomidan ish ko`radi. Prezident xalq manfaatlarini himoya qilib, uning xohish-irodasini ifoda etib faoliyat yuritadi va farmonlar chiqaradi. U tomonidan chiqariladigan farmonlar Konstitutsiyaga asoslanib, qonuniy kuchga ega. Demak, Prezident farmonlarini bajarmaslik, uni qasddan buzishlik xalqqa xiyonat qilishdan boshqa narsa emas. O`zbekistonda Prezidentlik hokimiyatining tashkil etilishi, vazifalari va vakolatlari haqida Konstitutsiyaning XIX bobi, 89-97-moddalarida atroflicha ma'lumotlar berilgan. O`zbekiston Respublikasida qonunda belgilangan tartibda ro`yxatdan o`tkazilgan kasaba uyushmalari, siyosiy partiyalar, olimlarning jamiyatlari, xotin- qizlar, faxriylar va yoshlar tashkilotlari, ijodiy uyushmalar, ommaviy harakatlar va fuqarolarning boshqa uyushmalari jamoat birlashmalari sifatida e'tirof etiladi. Ana shunday jamoat birlashmalari, shuningdek ma'lum guruhlar, tashkilotlar rahbarlari, alohida shaxslar O`zbekiston xalqi nomidan ish olib borishga haqli emas. Chunki Konstitutsiya Oliy Majlis va Prezidentdan tashqari hech kimga bunday huquqni

bermaydi. Shunday qilib, O`zbekiston Prezidenti I.A.Karimov ta'kidlaganidek, "Jamiyatda demokratiya qay darajada ekanligini belgilovchi kamida uchta mezon bor. Bular – xalq qarorlar qabul qilish jarayonlaridan qanchalik habardorligidir. Hukumat qarorlari qanchalik nazorat qilinishi, oddiy fuqarolar davlatni boshqarishda qanchalik ishtirok etishidir." 2 O`zbekiston Respublikasida xalq hokimiyatchiligining amalga oshirilish shakllari Konstitutsiya va qonunlarda, xalqaro huquq me'yorlarida mustahkamlab berilgan. Saylovlar, referendum, fuqarolarning murojaatlari, O`zbekiston fuqarolarining huquq va erkinliklarini kafolatlashga xizmat qilmoqda. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 9-moddasi asosida, referendum to`g`risidagi qonuning hayotga tadbiq etilishi O`zbekiston Respublikasining 18 yoshga to`lgan fuqarolarini referendumda o`z huquq va erkinliklarini amalga oshirish huquqlarini belgilab berdi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining II-chaqiriq, yettinchi sessiyasida, "O`zbekiston Respublikasi referendumini o`tkazish to`g`risida"gi Oliy Majlis Qarori, O`zbekiston Respublikasi fuqarolari tomonidan bir ovozdan maqullandi. O`zbekiston xalqining x o h ishini hayotga tadbiq etish tadbirlarini belgilab olish maqsadida Ol i y Majlisning 2002 yil 5 aprelda bo`lib o`tgan sakkizinchi sessiyasida tarixiy hujjat: «Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to`g`risida»gi konstitutsiyaviy qonun qabul qilindi. Ushbu qonunning birinchi moddasida mazkur qonunning asosiy vazifalari belgilangan: "Ushbu qonun "O`zbekiston Respublikasining referendumi to`g`risida"gi Qonuniga muvofiq 2002 yil 27 yanvar kuni o`tkazilgan hamda ikki palatali parlament tuzish va O`zbekiston Respublikasi Prezidentining konstitutsiyaviy vakolat muddatini besh yildan yetti yillik qilib o`zgartirish to`g`risidagi ikki muhim masala bo`yicha qaror qabul qilgan, shuningdek demokratik va bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish yo`lini tasdiqlagan umumxalq ovoz berishi natijalaridan kelib chiqadigan asosiy yangi qoidalarni va amaldagi qonun hujjatlariga kiritiladigan o`zgartirishlarni belgilaydi. 2 Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.-T.: O`zbekiston, 1997.-181-bet.

Ushbu Qonun O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining moddalariga, shuningdek amaldagi qonun hujjatlariga tegishli o`zgartirishlar va qo`shimchalar kiritish uchun asos hisoblanadi." Bu vazifalar «O`zbekiston Respublikasining referendumi to`g`risidagi Qonunga muvofiq h olda 2002 yil 27 yanvar kuni o`tkazilgan referendum natijasida respublikamizning ikki palatali parlamentini tuzish va O`zbekiston Respublikasi Prezidentining konstitutsiyaviy vakolat muddatini besh yildan yetti yillik qilib o`zgartirish to`g`risidagi ikki eng muhim masala bo`yicha qabul qilingan qarori, O`zbekiston Respublikasining davlat va jamiyati hayotida, demokratik va bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish yo`lini umumxalq ovoz yakdillik bilan tasdiqladi. Shularga asoslangan x olda ushbu Konstitutsiyaviy q onunning vazifalari ikki palatali parlament tuzish va shunga tegishli O`zbekiston Respublikasi Prezidentining vakolatlarini belgilashdan iboratdir. Qonunning yana bir asosiy vazifalari shundan iboratki, u davlat va jamiyatdagi huquqiy tartibga solish kerak bo`lgan barcha munosabatlarning ruhini aniqlashdan va ularni konstitutsiyaviy qonunda belgilab qo`yilgan prinsiplarda aks ettirishdan iboratdir. 2-§. Davlat hokimiyati vakillik organlari vazifalarini am a lga oshirilishida jamoat birlashmalari va ommaviy harakatlar. Davlat hokimiyati vakillik organlari vazifalarini amalgan oshirilishida jamoat birlashmalari muhim o`rin tutadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida jamoat birlashmalari tomonidan amalga oshiriladigan masalalar kafolatlangan. Davlat fuqarolarning huquq va qonuniy manfaatlarini ta'minlaydi va ularga jamiyat hayotida ishtirok etishlari uchun teng sharoitlar yaratib beradi. Ya'ni jamoat birlashmalari fuqarolarga Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatida ishtirok etish imkonini beradi. O`zbekiston Respublikasi fuqarolari kasaba uyushmalari, siyosiy partiyalar

va boshqa jamoat birlashmalariga birlashish hamda ommaviy harakatlarda ishtirok etishlari mumkin. Hech kim siyosiy partiyalarda, jamoat birlashmalarida, ommaviy harakatlarda ozchilikni tashkil etuvchi muxolifatchi shaxslarning huquqlari va erkinliklari hamda qadr-qimmatini kamsitishi mumkin emas. Kasaba uyushmalari, siyosiy partiyalar va boshqa jamoat birlashmalariga birlashish huquqi ommaning ma'lum bir maqsadlarni amalga oshirish va siyosiy faoliyatni rivojlantirishni ko`zlaydi. Fuqarolar siyosiy partiyalar va boshqa jamoat birlashmalariga birlashib, davlat ishlarini boshqarishda ishtirok etadilar. Davlat qonun orqali siyosiy partiyalar va jamoat birlashmalarining faoliyati, ularni moliyalashtirish, ro`yxatdan o`tkazish, boshqa davlat organlari bilan bo`ladigan munosabatlarini tartibga soladi. Jamoat birlashmalari o`z ichki tuzilishi va faoliyatini shakllantirish masalalarini mustaqil hal qiladilar. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi fuqarolarga siyosiy partiyalar va jamoat birlashmalariga birlashish huquqini Konstitutsiya va qonunlarga zid kelmagan holatlarda amalga oshirishlari mumkinligini ta'kidlaydi. Tinch muxolifatning mavjudligi barcha demokratik jamiyatlar uchun me'yoriy holat hisoblanadi. Mamlakatimizda demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish, ko`ppartiyaviylik asosida jamiyat siyosiy hayotini erkinlashtirish, siyosiy tizimga bo`lgan e'tibor xalqaro umume'tirof etilgan talablar darajasida shakllanmoqda. O`zbekistonda fuqarolarning siyosiy partiyalar va jamoat birlashmalariga oid konstitutsiyaviy qoida bir qator joriy qonunlarda rivojlantirilgan. Bunday qonunlar jumlasiga "Siyosiy partiyalar to`g`risida"gi (1996 yil), "Jamoat birlashmalari to`g`risida"gi (1991yil), "Nodavlat notijorat tashkilotlar to`g`risida"gi (1999 yil) qonunlarni va boshqa bir qator qonuniy hujjatlarni kiritish mumkin. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 34-moddasida "O`zbekiston Respublikasi fuqarolari kasaba uyushmalari, siyosiy

partiyalar va boshqa jamoat birlashmalariga uyushish, ommaviy harakatlarda ishtirok etish huquqiga ega ” deb qat'iy belgilab qo`yilgan. Siyosiy partiyalar, jamoat birlashmalari, ommaviy harakatlarda, shuningdek, hokimiyatning vakillik organlarida ozchilikni tashkil etuvchi muxolifatchi shaxslarning huquqlari, erkinliklari va qadr-qimmatini hech kim kamsitishi mumkin emas", deyiladi. 1996 yilning 26 dekabrida qabul qilingan "Siyosiy partiyalar to`g`risida"gi O`zbekiston Respublikasi qonuniga muvofiq siyosiy partiya fikrlarning umumligidan, maqsad va manfaatlaridan tashkil topgan, o`z oldilariga jamiyat a'zolarining ma'lum bir qismining siyosiy erkini amalga oshirishni maqsad qilib olgan va o`zlarining vakillari orqali davlat va jamiyat ishlarini boshqarishda ishtirok etadigan O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining ixtiyoriy jamoasidir. Siyosiy partiyalar fuqarolarning huquq va erkinliklari amalga oshirish maqsadida tashkil topadi va faoliyat ko`rsatadi, ularda fikr erkinligi, so`z va e'tiqod huquqi asosiy o`rinlarni tutadi (qonunning 3–bandida ko`rsatilgan). Shuni ta'kidlash lozimki, Vakillik organalir tizimida jamaot birlashmalari va ommaviy harakatlar muhim ahamiyatga ega. 3-§. Vakillik organlari tomonidan jamoatchilik fikrini o`rganish shakllari . Vakillik organlari tomonidan jamoatchilik fikrini o`rganish d eyilganda, Vakillik organlarining o`z faoliyatiga keng ommaning munosabatini aniqlashga qaratilgan vositalar yig`indisi tushuniladi. Davlat hokimiyati vakillik organlari tomonidan jamoatchilik fikrini o`rganilishi ular faoliyatini takomillashtirish, kamchilik va yutuqlarni aniqlash, kamchiliklarni bartaraf etish imkonini beradi. Jamoatchilik fikrini o`rganish demokratik davlatlarga hos bo`lgan hususiyat bo`lib, vakillik organlari faoliyatidan xalqni xabardorligini ta'minlaydi. Shu bois doimiy ravishda Muayyan sotsiologik tadqiqotlar yordamida Davlat

hokimiyati vakillik organlari faoliyati to`g`risidagi haqiqiy, to`g`ri ma'lumotlar to`plash imkoniyati yaratiladi. Davlat hokimiyati vakillik organlari tomonidan jamoatchilik fikrini o`rganilishi quyidagi usullar orqali amalga oshiriladi:  Bu ma'lumotlarni olish uchun savolnoma, so`rovnoma (anketa) tarzida javob oli sh;  har xil statistik ma'lumotlarni elektron hisoblash mashinalari yordamida yig`iladi va qayta ishlaniladi.

O'xshashlar

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari tizimi va ish faoliyatining shakllari

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari sessiyalarini tashkil etish va o`tkazish tartibi.doc

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining tashkiliy uslublari

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining asosiy prinsiplari

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlari komissiyalari ish faoliyatini tashkil etish