Prokuror nazorati fanining tushunchasi, mohiyati va vazifalari - Huquqshunoslik - Referatlar

Prokuror nazorati fanining tushunchasi, mohiyati va vazifalari

Yuklangan vaqt:

21.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75 KB

Ko'chirib olish

Prokuror nazorati fanining tushunchasi, mohiyati va vazifalari Reja : 1. . Prokuror nazorati fanining tushunchasi, predmeti va tizimi, maqsadi va vazifalari 2. . Prokuror nazorati fanining boshqa yuridik fanlar bilan o‘zaro aloqadorligi 3. . O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlarida prokuratura haqida 4. . O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A. Karimovning ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning VI sessiyasida so‘zlagan “Adolat-qonun ustuvorligida” ma’ruzasida qo‘yilgan vazifalar

Prokuror nazorati fanining tushunchasi, predmeti, tizimi, maqsad va vazifalari O‘zbekiston Respublikasida prokuror nazorati kursining predmeti bo‘lib, prokuratura faoliyatini tashkil etish prinsip-larini, uning organlari tuzilishi va tizimini, funksiyalarini, vazifalarini, ishlarini, qonunlarning ijrosi ustidan nazoratni amalga oshirishdagi prokuror vakolatini belgilovchi huquqiy normalar hisoblanadi. Yuqorida ko‘rsatilgan normalar nazariyasini va ularning amaliyotga qo‘llanishini o‘rganish bu kursning asosiy maqsadidir. Biroq bu fan oliy o‘quv yurtlarining talabalari uchun belgilangan ekan, uning mazmunini prokuraturaning davlat organlari tizimida tutgan o‘rni, nazorat predmeti, tashkil topishidan iborat. Prokuror nazorati – deyilganida, O‘zbekiston Respublikasi nomidan, uning hududida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va boshqa qonunlarining aniq va bir xilda bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshiruvchi prokuratura organlarining davlat organi sifatidagi maxsus faoliyati tushuniladi. Aynan shu faoliyatni ilmiy o‘rganish, faoliyatni ilmiy shakllantirish va rejalashtirishda ushbu fandan foydalaniladi. Fan yordamida prokuratura faoliyatining yo‘nalishlari bo‘yicha ilmiy asoslangan usul va uslublar o‘rganiladi. Prokuror nazorati fanining boshqa yuridik fanlar bilan o‘zaro aloqadorligi Prokuror nazorati fani boshqa bir qator yuridik fanlar bilan yaqindan aloqadordir. Konstitutsiyaviy huquqda prokuraturani tashkil etuvchi, belgilovchi asosiy holatlar, O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va prokurorlarni tayinlash tartibi hamda boshqa davlat organlari tizimida prokuraturaning tutgan o‘rni va o‘zaro aloqasi o‘rganiladi.

Davlat va huquq nazariyasida prokuraturaning qonuniylik va tartibni saqlovchilik rolining muhimligi ko‘rilsa, prokuror nazoratiga esa davlat faoliyatining bir turi sifatida qaraladi. Huquqni muhofaza qiluvchi organlar fanining bitta mavzusi prokuratura organi, uning vazifalari, funksiyalari, tizimiga bag‘ishlangan. Bu fanda prokuratura to‘g‘risida umumiy tushuncha beriladi. Jinoyat protsessi fanida jinoyat ishi qo‘zg‘atishdan tortib, hukmni ijro etish bosqichigacha prokurorning protsessual holati yoritib berilgan. Jinoyat ishlarini yuritishning jinoyat protsessual kodeksida belgilangan tartibi barcha sudlar, prokuratura, tergov, surishtiruv organlari, advokatura, shuningdek, fuqarolar uchun yagona hamda majburiydir. O‘zbekiston Respublikasi jinoyat protsessual qonunchiligi talablariga ko‘ra, prokurorning protsessual mavqei, tutgan o‘rni naqadar ahamiyatliki, dastlabki hamda qo‘shimcha tergov mobaynidagi har bir protsessual harakatning qonuniyligi ustidan bevosita rahbarlikni amalga oshiruvchi, shu harakatlarning qonuniyligi ustidan nazoratni amalga oshiruvchi shaxs bu-prokurordir. Jinoyat ishi yuzasidan birinchi instansiya sudlarida ishlarning ko‘rilishida, sudlar tomonidan chiqarilgan g‘ayriqonuniy, asoslantirilmagan yoki adolatsiz sud hujjatlariga nisbatan protest kiritish vakolati, apellyatsiya, kassatsiya va nazorat tartibida ishlarni ko‘rilishidagi vakolatlarini amalga oshirishi, shuningdek, sud qarorlarini ijro etish chog‘ida qonunlarga rioya etilishi ustidan nazorat faoliyati ham jinoyat protsessual qonunchiligi bilan birgalikda sud qarorlarini ijro etishga oid boshqa qonunlar bilan tartibga solinib, bu jarayonda ham prokuror nazoratining o‘z o‘rni mavjuddir. Fuqarolik protsessi, xo‘jalik protsessi fanlarida prokurorning sudlarda fuqarolik va xo‘jalik ishlari ko‘rilishida ishtiroki va vakolatlari, buning o‘ziga xos jihatlari yoritilgan. Ma’muriy huquq fani prokurorning qonuniy talablarini bajarmaslik oqibatida kelib chiqadigan oqibatlarni o‘rganadi. O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 317-moddasidan 324-moddasigacha

prokurorning protesti bilan bog‘liq normalarga bag‘ishlangan. Masalan, 317- modda ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ish yuzasidan chiqarilgan qaror xususida protest bildirish deb nomlanib, unda qayd etilishicha, Prokuror ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ish yuzasidan: 1) tuman (shahar) sudining ma’muriy ishlar bo‘yicha sudyasi qarori ustidan - tuman (shahar) sudi raisiga yoki yuqori turuvchi sudga; 2) boshqa organ (mansabdor shaxs) qarori ustidan -qaror chiqargan organga (mansabdor shaxsga) yoki yuqori turuvchi organga (mansabdor shaxsga) protest bildirishi mumkin. Xo‘jalik sudining ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ish bo‘yicha hal qiluv qarori ustidan O‘zbekiston Respublikasi Xo‘jalik-protsessual kodeksida belgilangan tartibda protest keltiriladi. Prokurorning protest bildirishi ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ish yuzasidan qabul qilingan qaror ijrosini protest ko‘rib chiqilgunga qadar to‘xtatib turadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlarida prokuratura haqida I. A. Karimovning "barcha fuqarolarning qonun oldidagi huquqiy tengligini va qonunning ustunligini, jamiyat manfaatlari himoya qilinishi va aholining xavfsizligini kafolatlaydigan huquqiy davlatni barpo etish, qonuniylik va huquq tartibot tantana qilmasa, shaxsning huquqlari va erkinliklari, qattiq intizom, ichki uyushqoqlik va mas’uliyat ustuvor bo‘lmasa, qonunlar va an’analar hurmat qilinmasa, huquqiy davlatni tasavvur etib bo‘lmaydi”, degan so‘zlari hayotda o‘z isbotini to‘la to‘kis topmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2001 yil avgust oyida bo‘lib o‘tgan ikkinchi chaqiriq oltinchi sessiyasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti «Adolat-qonun ustuvorligida» deb nomlangan o‘z ma’ruzasida «...prokuratura xalqning ustidan nazorat qilmasligi, aksincha unga xizmat qilmog‘i darkor. Prokuratura vakolatining doirasini, uning faoliyatini takomillashtirishning asosiy yo‘nalishlarini aynan ana shu nuqtai nazardan kelib chiqqan holda belgilash

zarur»..., «prokuratura idoralari fuqarolarning huquqlari kamsitilishi holatlariga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida boshqaruv va kontrol organlarining huquqiy hujjatlari qonuniyligini nazorat qilib borishi zarur. Bu prokurorlarning asosiy vazifasi va burchidir» deb, alohida uqtirgan edi. Prokurorlar xalqni nazorat qilishlari emas, balki ularning huquq va erkinliklarini muhofaza qilishga qaratilgan qonunlarning ijrosini nazorat qilishlari va o‘z faoliyat yo‘nalishlarini aynan shunga qaratishlari lozim. Yurtboshimizning 2010 yil 12 noyabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisida so‘zlagan “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi” nomli ma’ruzalarida ta’kidlaganlaridek, “So‘nggi yillarda yurtimizda huquqni muhofaza qiluvchi organlar faolyaitida jiddiy ishlar amalga oshirildi. Birinchi navbatda, prokuratura faoliyatini isloh qilish, uni sobiq tuzum davrida bo‘lganidek partiyaviy elita qo‘lidagi jazolash quroli emas, balki qonunlarni qat’iy ijro etilishini, mamlakatimizda demokratik islohotlarning izchil rivojlanishini, inson huquq va erkinliklarining ishonchli himoya qilinishini ta’minlaydigan organga aylantirish bo‘yicha salmoqli ishlar qilindi”. I.A. Karimovning “O‘zbekiston-bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li” asarida “qonunning ustuvorligi- huquqiy davlatning asosiy prinsipidir. U hayotning barcha sohalarida qonunning qat’iyan hukmronligini nazarda tutadi. Hech bir davlat organi, hech bir xo‘jalik yurituvchi va ijtimoiy siyosiy tashkilot, hech bir mansabdor shaxs, hech bir kishi qonunga bo‘ysunish majburiyatidan xalos bo‘lishi mumkin emas. Qonun oldida hamma barobardir. Qonunning ustuvorligi shuni bildiradiki, asosiy ijtimoiy, eng avvalo, iqtisodiy munosabatlar faqat qonun bilan tartibga solinadi, uning barcha qatnashchilari esa hech bir istisnosiz huquq normalarini buzganligi uchun javobgar bo‘ladi”, deb ta’kidlangan. Qonun ustuvorligini ta’ minlashda esa sudlarda jinoyat ishlari ko‘rilishida prokuror ishtirokining o‘z o‘rni bor. Sudlarda jinoyat ishlari ko‘rilishida prokuror ishtirokining asosiy maqsadi - ish bo‘yicha haqiqatni aniqlash, sodir etilgan jinoyat

uchun jazoning muqarrarligini ta’minlash, aybsiz shaxslarni javobgarlikdan ozod qilish va adolat o‘rnatishdir. Buning uchun o‘z navbatida “huquq tartibot organlarining o‘zlari qonunlarga so‘zsiz rioya qilishlari lozim”. Fuqarolarning sud orqali himoyalanish kafolatlari jiddiy tarzda kuchaytirildi, ushbu kafolatdan foydalanish imkoniyatlarini yanada kengaytirishni ta’minlash bo‘yicha katta ko‘lamdagi chora-tadbirlar amalga oshirildi. "Qonun qabul qilish – bu ishning yarmi holos. Ularning hayotga to‘la tatbiq qilinishiga erishish darkor. Buning uchun qabul qilingan qonunlarning kundalik turmushimizda amalga oshishini ta’minlovchi ta’sirchan mexanizm yaratish lozim". "Men o‘z burchi, o‘z xizmat vazifasiga ko‘ra qabul qilingan qonunlarning bajarilishiga mas’ul bo‘lgan shaxslar haqida alohida to‘xtalishni istardim. Bular - qonunni muhofaza qiluvchi idoralar va ma’muriy organlarning xodimlaridir. Ayni shu xodimlarning xatti-harakatiga qarab, ko‘pchilik jamiyatda qonun kuchiga, qanday amal qilinayotganiga, huquqiy mexanizmlar nechog‘li kuchli ekaniga, huquqiy jamiyat qay darajada yetukligiga baho beradi". Sud huquq islohoti navbatdagi bosqichining vazifalari O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining VI sessiyasida so‘zlagan nutqida aniq ifodalab berildi: «Fuqarolarning qonuniy huquqlari va erkinliklarini himoya qilish sudlarning va huquq-tartibotni muhofaza qilish organlarining faoliyatida asosiy mazmunga aylanmog‘i kerak. Sud jazolovchi organdan oddiy odamlarning huquqlari va manfaatlarini himoya qiluvchi organga aylanib, haqiqatan ham mustaqil bo‘lib qolishi lozim". Shubhasiz, sud muhokamasida asosiy rolni sud majlisida raislik etuvchi yoki sud hay’ati o‘ynaydi. Chunki, aynan ular sud muhokamasi mobaynida taraflar tomonidan protsessual qonun talablariga qat’iy rioya qilinishini talab qilish va tartibni buzgan protsess ishtirokchilariga nisbatan tegishli chora ko‘rish vakolatiga ega bo‘lgan mas’ul shaxs hisoblanadilar. "Eng muhimi, shu qonunlarning bajarilishi uchun javobgar bo‘lgan hokimiyat tuzilmalarining mas’uliyatini oshirish zarur".

2002 yilning 29 avgust kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining to‘qqizinchi sessiyasida yurtboshimiz "shuni unutmaylikki, biz davlatning nazorat funksiyalarini qancha kuchaytirsak, nazorat bilan shug‘ullanuvchi davlat tuzilmalari va organlarini qancha ko‘paytirsak, amaldorlarning zo‘ravonligi va korrupsiya shuncha avj olaveradi. Shuning uchun biz jamoatchilik nazoratini, davlat faoliyati, shu jumladan, uning kuch ishlatuvchi tuzilmalari faoliyati ustidan ham jamiyat nazoratini har tomonlama kuchaytirishga alohida e’tibor qaratishimiz lozim. Bu masalada bundan boshqa muqobil yo‘l yo‘q" deb ta’kidlab o‘tdi. Prezidentimiz I.A. Karimov o‘zining "O‘zbekiston buyuk kelajak sari" nomli asarida "qonunchilik va huquq tartibot tantana qilmas ekan, huquqiy davlat qurishni tasavvur qilib bo‘lmaydi... Qonunning ustuvorligi-huquqiy davlatning asosiy prinsipidir", deb ta’kidlab o‘tganlar. Shu o‘rinda Prezidentimizning "O‘zbekistonda butun huquq va sud tizimini takomillashtirish dasturini mamlakat ichidagi jinoyatchilik va korrupsiyaga qarshi kuchli chora deb hisoblamoq darkor. Bir tomondan, qonunning mutlaq ustunligi va fuqarolarning huquqlari kafolatli himoya qilinishi ushbu dasturning maqsadi bo‘lishi lozim", deb aytganlarini ta’kidlab o‘tish joizdir. “O‘zbekistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo‘li” deb nomlangan 2007 yil 30 avgust kungi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Vazirlar Mahkamasi va prezident Devonining O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining 16 yilligiga bag‘ishlangan qo‘shma majlisidagi ma’ruzasida prokuratura organlari uchun ham e’tiborga olinishi zarur bo‘lgan besh tamoyil bayon etilgan. Unda ko‘rsatilishicha, «yangi davlat va jamiyat qurishda amalda o‘zini to‘la oqlagan quyidagi besh tamoyil asos qilib olindi: birinchidan – iqtisodiyotning mafkuradan holiligi va uning siyosatdan ustunligi. Boshqacha qilib aytganda, avval iqtisod, keyin siyosat; ikkinchidan - davlatning o‘zi eski tuzumdan yangi tuzumga o‘tish davradi bosh islohotchi bo‘lishi, ya’ni uning mamlakatni davlatchilik, ijtimoiy va iqtisodiy sohalarda yangilashga qaratilgan islohotlarning tashabbuskori bo‘lish vazifasini o‘z zimmasiga olishi;

uchinchidan - qonun ustuvorligi yoki barcha fuqarolarning qonun oldida tengligi; to‘rtinchidan - kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirish, davlatning aholini ijtimoiy nochor qatlam va guruhlarini qo‘llab-quvvatlash borasida mas’ul bo‘lishi; beshinchidan - islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshirish, “shok terapiyasi” deb atalgan turli usullardan voz kechish. Boshqacha qilib aytganda, mamlakat inqilobiy yo‘ldan emas, balki tadrijiy yo‘ldan rivojlanishi kerak. .Insoniyat tarixi shundan guvohlik beradiki, har qanday inqilobiy yo‘l hamisha xalqqa zulm va zo‘ravonlik, qon to‘kish va talofotlar keltirgan”. “O‘z-o‘zidan ayonki, yangi davlat barpo etishda milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalangan, mamlakatimizni modernizatsiya qilish va zamonaviy demokratik jamiyat qurish yo‘lidagi murakkab va keng ko‘lamli vazifalarni hal etishga qodir bo‘lgan yangi avlod kadrlarini tayyorlash masalasi muhim prinsipial va hal qiluvchi ahamiyatga ega. Yurtimizda o‘z Vatanining taqdiri, uning buguni va kelaji uchun mas’uliyatni chuqur his etadigan mustaqil va yangicha fikrlaydigan kadrlarga ehtiyojni qondirish vazifasi biz mustaqillikka erishgan birinchi kunlardanoq o‘ta muhim va hal qiluvchi masalaga aylangan edi. Ana shu maqsadlardan kelib chiqqan holda, 1997-2009 yilgacha davrga mo‘ljallangan Kadrlar tayyorlash milliy dasturi qabul qilinganidan barchangiz yaxshi habardorsiz”.... “O‘tish davri va milliy davlatchilikni barpo etish sharoitida obyektiv zarurat bo‘lgan kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyatiga izchil va bochqichma - bosqich o‘tishga erishish ushbu davrda davlat tizimini isloh etishning asosiy va hal qiluvchi vazifasi bo‘lishi darkor”...... “Mamlakatimizda sud - huquq tizmini huquqiy davlatni shakllantirishning muhim tarkibiy qismi sifatida chuqur isloh etish va erkinlashtirish bo‘yicha yangi konsepsiya hayotga tatbiq qilindi. Sudlar ixtisoslashtirildi, fuqarolik va jinoiy ishlar bo‘yicha alohida sudlar tashkil etildi, sudlar sud qaror larini ijro etish kabi o‘zlariga xos bo‘lmagan vazifalardan ozod qilindi.

Jinoiy jazo tizimini erkinlashtirishga doir chora-tadbirlar ham ulkan sotsial va ijtimoiy – siyosiy ahamiyatga ega bo‘ldi”.... Yurtboshimiz I.A.Karimovning “Vatanimiz va xalqimizga sadoqat bilan xizmat qilish – oliy saodatdir” deb nomlangan 2007 yil 6 noyabrdagi Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati-O‘zbekiston Liberal-demokratik partiyasi IV quriltoyidagi ma’ruzasida: “Men bugun faqatgina Vatanimizning taraqqiyotini yanada yuksaltirishga qaratilgan eng muhim va dolozarb maqsad-vazifalarimiz haqida qisqacha to‘htalib o‘tmoqchiman..... Beshinchidan. Mamlakatimizda sud-huquq tizimini huquqiy davlatni shakllantirishning tarkibiy qismi sifatida chuqur isloh etish va erkinlashtirish bo‘yicha boshlagan ish larimizning ta’siri va samarasini kuchaytirish, eng asosiysi, sud tizimi mustaqilligini ta’minlash muhim vazifamiz bo‘lib qoladi. Jumladan, o‘lim jazosini bekor qilish, fuqarolarni qamoqqa olishda sanksiya berish huquqini prokuraturadan sudlarga o‘tkazish to‘g‘risida qabul qilingan qonunlar ijrosini to‘liq ta’minlash, shu yo‘nalishda samarali tizimni shakllan tirish bizning faoliyatimizda katta ahamiyat kasb etadi. Bir so‘z bilan aytganda, “Adolat –qonun ustuvorligida” degan shiorimizni amaliy jihatdan mustahkamlashga qaratilgan sa’iy – harakatlarimizni zamon talablari darajasiga ko‘tarish yo‘lida yangi, amaliy qadamlar qo‘yishimiz zarur”.... deyilgan so‘zlar O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzod Islom Abdug‘aniyevich Karimovning “ o‘z hayotimizni vatan istiqboli, farovon kelajagi uchun bag‘ishlab yashash insoniy va fuqarolik burchimizdir ”, deb nomlangan dasturida ham qayd etilgan.

O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A. Karimovning ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning VI sessiyasida so‘zlagan “Adolat-qonun ustuvorligida” ma’ruzasida qo‘yilgan vazifalar O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A. Karimovning Oliy Majlisning 2001 yil 29 avgust kuni bo‘lib o‘tgan 2 chaqi riq 6-sessiyasidagi «Adolat-Qonun ustuvorligida» deb nomla nuvchi ma’ruzasida prokuratura idoralari xususida «prokura tura qonunni, uning talablarini qat’iy himoya qiluvchi idora hisoblanadi. U huquqiy islohotlarning o‘tkazilishida, huquqiy davlat, demokratik jamiyat qurish ishida hal etuvchi o‘rin tutadi», deb bergan ta’riflari bu idoraning tutgan o‘rnini, salohiyatini belgilaydi. "Demokratik jamiyatda alohida fuqarolar emas, balki ular ning qonuniy huquq va manfaatlari qanday himoya qilinayotgani prokurorlik nazoratining obyekti hisoblanadi", deb ta’kidlab o‘tilgan. Prezidentimizning 2010 yil 12 noyabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisida so‘zlagan “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi” nomli ma’ruzalarida ta’kidlanganidek, “...yangi tahrirda qabul qilingan “Prokuratura to‘g‘risida”gi Qonunga muvofiq fuqarolar pokuror nazorati obyektlari qatoridan chiqarildi. Ayni paytda prokuraturaning inson huquq va erkinliklari, uning qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta’minlash uchun mas’uliyati oshirildi”. “Bugun bizning huquqiy doktrinamiz mutlaqo yangicha, demo kratik taymoyillarga asoslangan. U eng avvalo, O‘zbekiston Kon stitutsiyasi talablariga ko‘ra inson huquqlarining ustunligini ta’minlaydi. Inson himoyaning bosh subyekti bo‘lib, uning hayoti va sog‘lig‘iga suiqasd qilish og‘ir jinoyat hisoblanadi”. “Qonunni buzgan odamdan uni takrorlamaslik haqida til xat olish, garov kabi boshqa ehtiyot choralarini, jarima kabi ja zolarni qo‘llash o‘zini oqlashini unutmaslik kerak".

“Tergovni zo‘ravonlik bilan olib borish, ya’ni oldin hibsga olib, jamiyatdan ajratib, keyin uning aybini isbotlashga ki rishish kabi o‘tgan zamondan qolgan yaramas tajribaga barham be rilishi zarur”. “...sud qarorlari ijrosini to‘xtatib turish huquqi prokuratura vakolatlari doirasidan chiqarildi. Tuman, shahar prokurorlarining esa tergov va ayblanuvchini qamoqda saqlash muddatlarini uzaytirish huquqlari bekor qilindi”. (2010 yil 12 noyabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisida so‘zlangan “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi” nomli ma’ruza). “Huquq-tartibot organlari xodimlari tomonidan o‘z vakolatlarini suiiste’mol qilishlariga yo‘l qo‘ymaslik, organlarni bunday nopok shaxslardan tozalash, rivojlangan demokratik mamlakatlarda qo‘llanib kelayotgan tamoyillar va talablarga javob beradigan mezonlar asosida huquqbuzarlik va jazo tizimini qayta ko‘rib chiqish zarur". "Jinoyat qonunchiligi bo‘yicha jinoyatlar uchun jazo tayinlashni liberallashtirish lozim”. "Jinoyat qonunchiligida iqtisodiy sohada jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan iqtisodiy ta’sir choralarini qo‘llash imkoniyatlarini kengaytirish zarur. Ozodlikdan mahrum qilish o‘rniga jazoning jarima turini qo‘llashni kengaytirish, jarima miqdorini oshirib, eng avvalo, yetkazilgan moddiy zararni qoplashga qaratilgan boshqa ta’sir choralaridan foydalanish zarur”. “Jazo belgilashning muqobil turlarini qo‘llashni kengaytirish jinoyat qonunchiligimizni takomillashtirishning ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘ladi”. “O‘zbekistonda “o‘lim jazosi”ni qo‘llashga doir jinoyat qonunchiligi siyosati butun jahonda kechayotgan jarayonlarga to‘la mos keladi. Mamlakatimizda 2008 yilning yanvar oyidan boshlab o‘lim jazosi bekor qilindi va uning o‘rniga umrbod yoki uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish jazo turi joriy qilindi. O‘zbekistonda umrbod ozodlikdan mahrum qilish favqulodda jazo chorasi

bo‘lib, faqat ikki turdagi jinoyat, ya’ni javobgarlikni og‘irlashtiruvchi holatlarda qasddan odam o‘ldirish va terrorizm uchun tayinlanadi. “Qonunni buzgan oila boshlig‘ining qilmishi uchun uning xotini, bola-chaqasi aziyat chekmasligi va javob bermasligi kerak. Inson huquqining mohiyati ham, avvalambor mana shundadir. Biz sinfiy kurash g‘oyalariga, davlat manfaatlarining mutloq ustunligiga asoslangan va hali–beri ongimizdan batamom yo‘q bo‘lib ketmagan kommunistcha yondashuvlardan voz kechishimiz kerak. YA’ni agar biror bir oila boshlig‘i qonunni buzishda ayblanadigan bo‘lsa, uning butun oilasi va yaqinlari ham jinoyat tamg‘asi va sharmisorlik azobini ko‘tarib yurishiga qarshimiz. Biz otaning nomunosib xulqi uchun oila a’zolari, eng avvalo, hayotga yorug‘ niyat va katta umidlar bilan endigina qadam qo‘yayotgan yoshlarning jamiyatdan uzilib qolishiga aslo yo‘l qo‘ymasligimiz kerak. Bu bizning bosh maqsadimizdir". “Voyaga yetmaganlar, ayollar va keksalarga nisbatan qo‘llanadigan jazo tizimini erkinlashtirish jarayoni izchil davom ettirilishi zarur”. Umrbod yoki uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish jazosi xotin qizlarga, jinoyat sodir etgan paytda 18 yoshga yetmagan shaxslarga va yoshi 60 dan oshgan erkaklarga nisbatan qo‘llanmaydi. “Jinoyat va jinoyat-protsessual qonunchiligini erkinlashtirish va demokratlashtirishda ishlarni ko‘rib chiqish tartibini soddalashtirish, jinoiy ishlarni tergov qilish va sudda ko‘rish muddatlarini qisqartirish dolzarb vazifalardan biridir". “Davlat muassasalari, birinchi navbatda prokuratura xodimlari bir haqiqatni qulog‘iga quyib olsinki, ular mana shu xalqning bir qismi, hech kimdan, oddiy odamlardan ortiq joyi yo‘q. Ularni shu xalq voyaga yetkazgan. Bas shunday ekan, prokuratura xodimlari ularni nazorat qilishlari emas, balki ularga xizmat qilishlari kerak”. “Prokuratura vakolatining doirasini, uning faoliyatini takomillashtirishning asosiy yo‘nalishlarini aynan ana shu nuqtai nazardan kelib chiqqan holda belgilash zarur”.

“Demokratik jamiyatda alohida fuqarolar emas, balki ularning qonuniy huquq va manfaatlari qanday himoya qilinayotganligi prokurorlik nazoratining obyekti hisoblanadi”. “Prokuratura idoralari fuqarolarning huquqlari kamsitilishiga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida boshqaruv va kontrol organlarining huquqiy hujjatlari qonuniyligini nazorat qilib borishi zarur. Bu - prokurorlarning asosiy vazifasi va burchidir”. “Prokurorlar faoliyatiga ular tomonidan qo‘zg‘atilgan jinoiy ishlar yoki javobgarlikka tortilgan fuqarolar soniga qarab emas, balki tegishli hududda qonunchilikka amal qilinishining holatiga qarab baho beriladi”. “Qonunni himoya qilish, sud, prokuratura organlarining asosiy vazifasi, avvalo, fuqarolarning huquqiy madaniyatini oshirish, ularning o‘z huquqlarini qonunlarni yaxshi bilishlariga erishish, huquqbuzarlikning oldini olish bo‘yicha samarali ish olib borishdan iboratdir”. Yuridik kadrlar birinchi navbatda, prokuratura organlari uchun mustaxassislar tayyorlashning amaldagi tizimi, uning kamchiliklari haqida to‘xtalib o‘tmoqchiman. Bugun huquqshunos kadrlar tayyorlash bir qator o‘quv muassasalarida - Toshkent davlat yuridik institutida, Qoraqalpog‘iston, Samarqand va Farg‘ona davlat universitetlarining yuridik fakultetlarida, boshqa o‘quv dargohlarida amalga oshirilmoqda. Andijon va Namangan davlat universitetlarida bor-yo‘g‘i 3 tadan fan nomzodi ishlaydi holos. Ixtisoslashgan yuridik adabiyotlarni, darslik va uslubiy qo‘llanmalarni nashr etish ishi ham mutlaqo talab darajasida emas. Toshkent davlat yuridik instituti faqat ta’lim yo‘nalishidagi o‘quv yurti bo‘lib qolmay, jiddiy ilmiy baza asosida huquqiy tizimni isloh qilish bilan bog‘liq dasturlar, qarorlar loyihalarini tayyorlanadigan ilmiy va tashkiliy markazga aylanishi lozim. Umid qilamizki, huquqshunoslik instituti, mamlakatimizning boshqa yirik o‘quv va ilmiy markazlari bor salohiyatini milliy huquqshunoslik maktabini yaratishga qaratadi.

Bu dargohda huquqshunoslik fani ilmiy va amaliyotining dolzarb muammolariga doir ochiq va keng bahs-munozaralar olib boriladi, huquqiy tizimni takomillashtirish, qonunlar tayyorlashning istiqbolli dasturlari tayyorlanadi. “Huquqbuzarlik qilgan inson hali yosh, dunyoqarashi va huquqiy ongi endigina shakllanayotgan, qonunlarga itoat qiluvchi kishi qilib tarbiyalash mumkin bo‘lgan paytda aniq maqsadni ko‘zlab, uning tarbiyasi bilan shug‘ullangani yaxshi emasmidi? Bu masalaning hal etilishi prokuratura idoralari, butun huquqiy tizimimiz va umuman, jamiyatimiz uchun asosiy faoliyat yo‘nalishi bo‘lmog‘i kerak”deb aytganlarini ta’kidlab o‘tish joizdir.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma’ruza, 2010 yil 27 yanvar. // Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligi yanada yuksaltirishdir. – Toshkent: O‘zbekiston, 2010. 2. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligi yanada yuksaltirishdir. 2009 yilning asosiy yakunlari va 2010 yilda O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruza, 2010 yil 29 yanvar. Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligi yanada yuksaltirishdir. – Toshkent: O‘zbekiston, 2010. 3. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma’ruza, 2010 yil 12 noyabr. – Halq so‘zi. – 13 noyabr. - 2010. 4. Karimov I.A. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish yo‘lini izchil davom ettirish – taraqqiyotimizning muhim omilidir. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 18 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza 2010 yil 7 dekabr. – Halq so‘zi. – 8 dekabr. - 2010. 5. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. –T.: O‘zbekiston., 2011 yil. –B. 430

O'xshashlar

Qonuniylik tushunchasi, mohiyati va vazifalari

Qonunlar ijrosi ustidan prokuror nazorati

Fuqarolarning huquq va erkinliklariga rioya etilishi ustidan prokuror nazorati

Jinoyat protsessining tushunchasi va mohiyati

Odob-axloqning tushunchasi va mohiyati