Mehnat nizoli ishlar bo'yicha sud qarorlari va ularga qo'yilgan talablar - Huquqshunoslik - Referatlar

Mehnat nizoli ishlar bo'yicha sud qarorlari va ularga qo'yilgan talablar

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.5 KB

Ko'chirib olish

Mehnat nizoli ishlar bo`yicha sud qarorlari va ularga qo`yilgan talablar Reja : 1. Mehnat nizoli ishlar bo`yicha sud qarorlari va ularga qo`yilgan talablar 2. Ma`naviy va jismoniy azoblar darajasi

Fuqarolik ishlarini mazmunan ko`rish va hal qilish yuzasidan sudning faoliyati sud hal qiluv qarorlarining chiqarilishi bilan yakunlanadi. Sudning hal qiluv qarori nizolashayotgan taraflarning shaxsiy huquqlari va qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini himoya qilishning muhim hujjatidir. Bu esa sudlarga hal qiluv qarorlarini qabul qilish masalasiga alohida mas`uliyat va etibor bilan yondoshish lozimligi majburiyatini yuklaydi. Qonunchilikda ham har bir ish bo`yicha sud hal qiluv qarorlari qonuniy, asosli va adolatli bo`lishi lozimligi qayd etiladi (FPKning 18-moddasi). Mehnatga doir huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan ishlar bo`yicha sudlar tomonidan qabul qilinadigan hal qiluv qarorlari to`liq ravishda FPKning 203-207-moddalari talablariga javob berishi lozim. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining “Sud hal qiluv qarori haqida”gi 1998 yil 17 aprel qarorida hal qiluv qarorlarini qabul qilishda sudyalar ishlarni qonun asosida ishning holatigi muvofiq, sudyalarga chetdan ta`sir ko`rsatmaydigan sharoitda hal qilishlari lozimligi, FPKning 7-moddasidagi talablarga qat`iy rioya etishga majbur ekanliklari to`g`risida ko`rsatmalar berilgan. Huquqiy adabiyotlarda mehnat ishlari yuzasidan chiqariladigan hal qiluv qarorlarining mazmuniga alohida e`tibor berilishi kerakligi ta`kidlanadi. Ma`lumki, sud hal qiluv qarorlari kirish, bayon qilish, asoslantirish va xulosa qismlaridan iborat bo`ladi. Mehnatga oid ishlar bo`yicha chiqariladigan sud hal qiluv qarorlarining kirish qismida hal qiluv qarori chiqarilgan vaqt va joy, hal qiluv qarori chiqargan sudning nomi, sudyaning familiyasi (sud tarkibi), sud majlisining kotibi, prokuror, agar ish ochiq yoki yopiq sud majlisida ko`riladigan bo`lsa, bu haqdagi ma`lumot, ko`rilayotgan ishning nomi, qanday korxona, tashkilot va muassasa tomonidan da`vo berilganligi (to`liq nomi bilan), agar da`vo prokuror yoki bo`ysunuv tartibidan yuqori turuvchi ish beruvchi tomonidan berilgan bo`lsa, qaysi yuridik shaxs manfaati ko`zlanganligi, da`vo arizada ko`rsatilgan yoki sud tomonidan jalb

etilgan barcha javobgarlar (familiya, ismi va sharifi ko`rsatilgan holda), da`vosining summasi ko`rsatilishi kerak. Huquqiy adabiyotlarda sud hal qiluv qarorining bayon qilish qismida, agar nizo mehnat nizolarini ko`ruvchi komissiyada ko`rilsa, nizoning bu organlarda ko`rilishi natijalari ko`rsatilishi, agar korxonada bunday organlar bo`lmasa, ularning yo`qligi qarorda aks ettirilishi ta`kidlanadi. Agar ish FPKning 259- moddasiga binoan mansabdor shaxs jalb qilinib, ko`rilgan bo`lsa, bu to`g`rida qarorning barcha qismlarida yozilishi kerak. Jumladan, qarorning bayon qilish qismida uning bergan tushuntirishlari qisqacha ifodalanishi, asoslash qismida sudning qanday xulosalarga kelganligi, qaror qismida esa uning korxonaga to`lashi lozim bo`lgan zarar haqining miqdori aniq belgilab ko`rsatilishi kerak. Mehnat ishlari bo`yicha yetkazilgan zararni undirish to`g`risidagi sud hal qiluv qarorining bayon qilish qismida ish beruvchining talablari, da`voni nimalar bilan asoslayotganligi, da`vogarning fikricha, javobgar yoki bir necha javobgarlardan har biri qancha miqdorda zararni to`lashligi; da`vogar tomonidan yetkazilgan moddiy zararni undirish to`g`risidagi Mehnat kodeksining 270- moddasida ko`rsatilgan sudga murojaat qilish muddati o`tkazib yuborilgan bo`lsa, qanday asoslarga ko`ra uning tiklanishini so`rayotganligi ko`rsatiladi. Agar sud tomonidan da`vo arizada ko`rsatilmagan shaxslar javobgar yoki sherik javobgar sifatida protsessga jalb etilgan bo`lsa, ular haqidagi ma`lumotlar ham hal qiluv qarorining bayon qilish qismida ko`rsatilishi maqsadga muvofiqdir. Shundan so`ng, har bir javobgarning o`ziga nisbatan bildirilgan da`vo talablariga bo`lgan munosabatlari, da`voga to`liq yoki qisman va qancha miqdorda iqrorligi, uning da`voga bo`lgan e`tirozi nima bilan izohlanishi, shuningdek, ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarning tushuntirishlari ko`rsatilishi kerak. Xodimlar tomonidan ish beruvchiga nisbatan yetkazilgan zararni undirish to`g`risidagi ishlar yuzasidan chiqarilgan sud hal qiluv qarorining asoslantiruvchi qismiga alohida e`tibor berish talab etiladi. Xususan, ushbu qismda ishning sud tomonidan aniqlangan holatlari, xodimlarning moddiy javobgarligini keltirib chiqaruvchi asos va shart-sharoitlar, ish beruvchiga yetkazilgan haqiqiy zarar

miqdori, zarar va uning miqdori nimalar bilan asoslanayotganligi, javobgarning huquqqa xilof xatti-harakatlari (harakatsizligi) nima bilan ifodalanishi, uning haqiqiy zarar bilan miqdor o`rtasidagi sababiy bog`lanish, ishning holatlari to`g`risidagi sud xulosalariga asos bo`lgan dalillar, sud u yoki bu dalilni rad qilishda asoslangan xulosalar, javobgar yoki javobgarlar uchun moddiy javobgarlikning qaysi turi (to`liq yoki qisman) qo`llanilishi, mazkur javobgarlik qaysi qonunlarda o`z aksini topganligi, sud amal qilgan moddiy va protsessual huquq normalari ko`rsatilmog`i lozim. Masalan, xodimlarning moddiy javobgarligi to`g`risidagi nizoli ishlarni tahlil qilib, O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi ”ko`pgina sud qarorlarida qaysi moddiy qonun normalariga amal qilinganligi ko`rsatilmaganligi ta`kidlanadi”. Sud albatta, xodimdan (yoki xodimlarning har biridan) undirilishi lozim bo`lgan zarar miqdorining hisobini aniqlashi kerak bo`ladi. Lekin mazkur turkumdagi nizolarni hal qilish jarayonida sudlar tomonidan moddiy javobgarlik turi va undirilishi lozim bo`lgan zararning miqdorini aniqlashda xatoliklarga yo`l qo`yilmoqda. Agar javobgarlar yoki javobgar yetkazilgan moddiy zararni undirish to`g`risidagi ish beruvchining talablarini tan olsa, ushbu holat sud tomonidan qabul qilingan hal qiluv qarorida ko`rsatilishi mumkin. Ish beruvchi tomonidan Mehnat kodeksining 270-moddasida ko`rsatilgan sudga murojaat qilish muddati sud tomonidan tiklangan bo`lsa, uning uzrli sabablarga ko`ra o`tkazib yuborilganligini tasdiqlovchi ma`lumotlar ko`rsatilishi kerak. Agar sud xodimning zarar yetkazishdagi aybini va uning moddiy ahvolini hisobga olib, zarar miqdorini kamaytirishni lozim topsa, hal qiluv qarorida zarar miqdorini kamaytirishning sabablarini asoslab berishi lozim. Shu o`rinda ayrim sudlar tomonidan undirilishi zarur bo`lgan zararning miqdori nima sababdan kamaytirilganligi hal qiluv qarorlarida asoslab berilmaganligini ta`kidlab o`tish mumkin. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining "Sudlar tomonidan mehnat shartnomasi (kontrakti)ni bekor qilishni tartibga soluvchi qonunlarning qo`llanilishi haqida"gi 1998 yil 17 apreldagi 12-

sonli qarorida “xodimdan undirish lozim bo`lgan zararning miqdorini kamaytirish masalasini sud o`z qarorida to`liq ko`rsatib berishi alohida ta`kidlanib, shuningdek, qasddan sodir etilgan jinoyat natijasida yetkazilgan zarar miqdorining kamaytirilishiga yo`l qo`yilmasligiga sudlar e`tibor berishlari to`g`risida tushuntirishlar berilgan. Umumiy qoida bo`yicha, bir necha javobgar tomonidan zarar yetkazilganida sud ularning yetkazilgan zarardagi ayb darajasini, moddiy javobgarlik turi va doirasidan kelib chiqib, o`z hal qiluv qarorida ular majburiyatlarini aniqlaydi. Lekin, agar sudning hukmi bilan bir necha xodimlarning yoki xodim va korxona bilan mehnat munosabatlarida bo`lmagan boshqa shaxslar tomonidan yetkazilganligi ko`rsatib qo`yilgan bo`lsa, hal qiluv qarorida mazkur shaxslarning birgalikdagi javobgarligi ko`rsatilishi kerak. Agar hukm e`lon qilinib, unda fuqarolik da`vosi ko`rilmasdan qolgan bo`lsa yoki hukmning fuqarolik da`vosi bekor qilinib, ishning bu qismi fuqarolik sud ishlarini yuritish tartibida yangidan ko`rish uchun yuborilgan bo`lsa, sud fuqarolik ishlarini yuritish tartibida mazkur shaxslardan yetkazilgan zararni birgalikda undirib olish huquqiga ega. Shu bilan birga sud sudlanuvchilar zimmasiga, birgalikdagi xatti-harakatlari oqibatida yetkazilgan zarar uchun umumiy emas, balki alohida-alohida moddiy javobgarlik yuklashi ham mumkin. Zarar undirishning mazkur tartibi da`vogarning manfaatlariga to`g`ri kelsa va zarar undirishni ta`minlashga yordam bersagina, yo`l qo`yiladi. Ushbu turkumdagi ishlar yuzasidan chiqarilgan sud hal qiluv qarorining xulosa qismida sudning arz qilingan talablarni qanoatlantirishi yoxud butunlay yoki qisman rad etish to`g`risidagi xulosasi, da`vogarning foydasiga javobgardan (yoki har bir javobgar) undiriladigan zararning aniq summasi, sud xarajatlarining miqdori, uning taqsimlanishi, hal qiluv qarori ustidan shikoyat berish muddati va tartibi ko`rsatilishi lozim. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining “Sudning hal qiluv qarori haqida”gi 1998 yil 17 apreldagi qarorida hal qiluv qarorining xulosa qismida

taraflarning familiyasi, ismi, otasining ismi va yuridik shaxsning nomi to`liq keltirilishi, da`vo talablarining qanoatlantirilganligi (to`liq yoki qisman), da`vodan voz kechganligi (to`liq yoki qisman), da`voning bir qismi qanoatlantirilib, boshqa qismi bo`yicha ish yuritish tugatilganligi yoki da`voning boshqa qismi ko`rmasdan qoldirilganligi, da`vo talablarining bir qismi qanoatlantirilganligi yoki rad etilganligi, da`vo talablarining boshqa qismi esa alohida ish yuritish uchun ajratilganligi haqidagi sudning uzil-kesil, qisqa va aniq xulosasi aks ettirilgan bo`lishi lozimligi o`z ifodasini topgan. Shuningdek, hal qiluv qarorining xulosa qismi qarorni ijro etish chog`ida tushunmovchiliklar va nizolar vujudga kelmasligi uchun tushunarli hamda aniq tarzda ifoda etilmog`i kerak. Zarur hollarda, sud o`z hal qiluv qarorida uni ijro etishning usuli va tartibini ko`rsatishi ham mumkin. Masalan, xodimning yetkazilgan zarar uchun moddiy javobgarligi chorasi masalasini hal qilishda sudya javobgarning da`vogarga bir xil bahodagi mulkni bera olish yoki zarar yetkazilgan mulkni tiklay olish imkoniyatiga egaligini va shuningdek, buning uchun ish beruvchining roziligi mavjudligini albatta, aniqlashi shart. Agar qonunda yetkazilgan zarar natura shaklida qoplanishi ko`rsatib qo`yilgan bo`lsa, u holda ish beruvchining roziligi talab qilinmaydi. Mehnatga oid nizoli ishlarni sudda ko`rib hal qilish jarayonida xodimga nisbatan yetkazilgan ma`naviy zararni undirish masalasini hal qilayotgan sudlar ma`naviy zarar miqdorini belgilashda qanday mezonlarga asoslanganligini o`z hal qiluv qarorlarida ko`rsatib o`tmaslik holatlari ham uchrab turadi. To`g`ri, ish beruvchi tomonidan xodimni g`ayriqonuniy ravishda ishdan bo`shatish bevosita ma`naviy zararni undirishga asos bo`la oladi. Lekin ma`naviy zararni baholashda sud albatta xodimning qanday ma`naviy va jismoniy azoblar chekkanligini, yetkazilgan azoblarning og`irligini tasdiqlovchi aniq holatlarni e`tiborga olmog`i va shunga qarab ma`naviy zarar miqdorini belgilashi talab qilinadi. Shunday ekan, sudlarning ma`naviy zarar miqdorini belgilashda qanday mezonlarga asoslanganligini o`z hal qiluv qarorlarida ko`rsatmasliklari sud hal qiluv qarorlariga qo`yilgan talablarning buzilishi deb baholanadi va keyinchalik mazkur

qaror ustidan apellyatsiya, kassatsiya shikoyati va protesti berish uchun asos bo`la oladi. Sud xodimga yetkazilgan ma`naviy zararni qoplash masalasini hal etishda qaysi holatlarda va ish beruvchining aynan qaysi harakatlari (harakatsizligi) oqibatida unga zarar yetkazilganligi, ish beruvchi aybining darajasi, mehnat shartnomasini bekor qilish yoki boshqa ishga o`tkazishda qonun ochiq-oydin buzilgan-buzilmaganligini aniqlashi, xodimning qanday ma`naviy va jismoniy azoblar ko`rganini belgilashi, bu zararlarni u qancha summada yoki boshqacha moddiy shaklda qoplanishini baholamog`i va muayyan nizoni hal qilish uchun muhim bo`lgan boshqa holatlarni oydinlashtirmog`i lozim. Ma`naviy va jismoniy azoblar darajasi yetkazilgan ma`naviy ziyonning haqiqiy holati jabrlanuvchining shaxsiy xususiyatlari, ishchanlik obro`si, jamoa o`rtasidagi mavqei, shuningdek yetkazilgan azoblarning og`irligini tasdiqlovchi aniq holatlarga qarab sud tomonidan aniqlanishi lozim. Shuningdek, sud ma`naviy zararni undirish haqidagi hal qiluv qarorini chiqarish vaqtida FPKning 18-moddasi talablariga qat`iy amal qilishi shart. Binobarin, sud hal qiluv qarorining qonuniy, asosli va albatta adolatli bo`lishi talab etiladi. Ayrim mualliflar ma`naviy zarar uchun to`lov miqdorini aniqlash jarayonida sud ish beruvchining aybi darajasini, ishdan bo`shatish asoslari va ta`rifini, xodimning ishga tiklanishigacha bo`lgan davrni, xodimning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olgan holda uning jismoniy va ruhiy azoblarining xususiyatlarini e`tiborga olishi lozimligini ta`kidlab o`tadilar. Bizningcha, sud xodimga yetkazilgan ma`naviy zarar uchun to`lov undirish masalasini hal qilar ekan, albatta hal qiluv qarorining adolatli bo`lishini ta`minlash maqsadida javobgarning moddiy ahvoliga, aybli xatti-harakat (harakatsizlik)lar sodir etishi uchun sabab bo`lgan holatlarga to`g`ri baho berishi maqsadga muvofiqdir. Darhaqiqat, FKning 1022-moddasida ham sud zararni qoplash miqdorini aniqlashda oqilonalik va adolatlilik talablarini e`tiborga olishi lozimligi mustahkamlab qo`yilgan.

Hal qiluv qarorining asoslantiruvchi qismida shuningdek, sud amal qilgan moddiy va protsessual huquq normalari ham ko`rsatilishi lozim bo`ladi. Hal qiluv qarorining xulosa qismida sudning da`vo talablarini qanoatlantirish (yoki qanoatlantirishni rad etish) bilan bog`liq xulosalari o`z ifodasini topadi. FPKning 209-moddasiga muvofiq, sud o`z hal qiluv qarorida xodimga nisbatan yetkazilgan ma`naviy zarar uchun ish beruvchilardan undirilishi lozim bo`lgan pul summasining turini, shuningdek, undiriladigan summa javobgarning bankdagi qaysi hisobidan olinishi kerakligini ko`rsatishi lozim. Agar ish bo`yicha hal qiluv qarori qabul qilgan sud xodimni ishga tiklash va yetkazilgan ma`naviy zararni undirish haqidagi masalani mazmunan hal qilib, lekin ma`naviy zarar uchun undiriladigan summa miqdorini hal qiluv qarorining xulosa qismida ko`rsatmagan bo`lsa, u holda ishda ishtirok etayotgan shaxslarning arizalariga ko`ra yoki o`z tashabbusi bilan qo`shimcha hal qiluv qarori chiqarishi mumkin. Qo`shimcha hal qiluv qarori chiqarish masalasi hal qiluv qarori chiqarilgan kundan e`tiboran o`n kundan kechiktirmay qo`zg`atilishi mumkin. (FPKning 214-moddasi). Qo`shimcha hal qiluv qarori chiqarish masalasini ko`rish bilan bog`liq muddat uzrli sabablarga ko`ra o`tkazib yuborilgan holda u FPKning 130-moddasida belgilangan tartibda sud tomonidan tiklanishi yuzasidan O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining «Sudning hal qiluv qarorlari haqida»gi 1998 yil 17 aprel 13-sonli qarorida tushuntirishlar beriladi.

O'xshashlar

Sud qarorlari yuzasidan shikoyat

Mehnat ishlari bo'yicha isbotlash va dalillar

Mehnat ishlari bo'yicha kelishuv bitimi

Mehnatga oid nizoli ishlarni ijro etish xususiyatlari

Mehnat nizolarini oldini olish bo'yicha sudlarning faoliyati