Mehnat nizolarini oldini olish bo'yicha sudlarning faoliyati - Huquqshunoslik - Referatlar

Mehnat nizolarini oldini olish bo'yicha sudlarning faoliyati

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.5 KB

Ko'chirib olish

Mehnat nizolarini oldini olish bo`yicha sudlarning faoliyati Mehnat nizolarini oldini olish bo`yicha sudlarning faoliyati O`zbekiston mustaqillikka erishib, o`ziga xos va mos taraqqiyot yo`lini tanlab oldi. Bu yo`l bozor munosabatlariga asoslangan erkin fuqarolik jamiyatini qurish, xalqimizga munosib turmush sharoiti yaratib berishdan iboratdir. Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasida, Inson huquqlari to`g`risida xalqaro bitimlarda o`z ifodasini topgan har bir insonning mehnat qilish, ishni o`z erki bilan tanlab olish, mehnatning adolatli va qulay sharoitlari bo`lishi, ishsizlikdan muhofaza etilish huquqi O`zbekiston Respublikasining 1992 yil qabul qilingan Konstitutsiyasida mustahkamlab qo`yildi. Xodimlarni ishdan bo`shatish faqat qonunda ko`rsatilgan tartibdagina amalga oshirilishi mumkinligi ham fuqarolarning mehnat qilish huquqining eng muhim kafolatidir. Ushbu tartibning buzilishi esa o`z navbatida xodimning mehnat qilish huquqini paymol etish deb baholanib, xodimning ushbu huquqlarini sud orqali himoya qilish imkoniyati kengaytirildi. Xususan, Konstitutsiyamizning 44- moddasiga muvofiq, har bir shaxsga o`z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish kafolatlangan. Shunday ekan, hozirgi bozor munosabatlari davrida sudlar oldida turgan asosiy vazifalardan biri mehnat qonunchiligini to`g`ri tadbiq etish, mehnat nizolarini sifatli va o`z vaqtida ko`rib hal qilish, mehnatga oid huquqiy munosabatlar doirasida inson huquqlarini ta`minlash va ularning buzilishini oldini olishdan iboratdir. Prezidentimiz I.A.Karimov o`zlarining qator asarlarida fuqarolarning qonuniy huquqlari va erkinliklarini himoya qilish sudlarning va huquq-tartibotni muhofaza qilish organlarining faoliyatida asosiy mazmunga aylanmog`i kerakligini alohida ta`kidlab o`tadi. Darhaqiqat, mamlakatimizda yuz berayotgan ijtimoiy-iqtisodiy o`zgarishlar, fuqarolarning huquqiy madaniyatining o`sishi, ularning buzilgan huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilishning

rivojlanishi va kengayishiga olib kelmoqda. Jumladan, 1997 yilda sudlarga 42.400 ta, 1998 yilda 43.400 ta da`vo arizalari kelib tushgan bo`lsa, 2001 yilga kelib fuqarolik ishlari bo`yicha sudlarga 90.607 ta, 2002 yilning 9 oyida esa 88456 tani tashkil etgan. Sudlarda ko`rib hal etilayotgan fuqarolik ishlari ichida mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan ishlar ko`pchilikni tashkil etishini alohida qayd etish lozim. Jumladan, ishga tiklash haqidagi ishlar bo`yicha kelib tushgan da`vo arizalari 1999 yilda 865 ta, 2000 yilda esa 890 tani tashkil etgan. Shuningdek, mehnat vazifasini bajarishda xodimlar tomonidan yetkazilgan mulkiy zararni undirish to`g`risidagi ishlar 2001 yilda 5457 ta, 2002 yilning 9 oyida esa ja`mi 3489 tani tashkil etgan. Yuqorida keltirilgan ma`lumotlar shundan dalolat beradiki, fuqarolarimiz ongida sud idoralari inson huquq va erkinliklarini samarali himoya qilish usuli sifatida shakllanib bormoqda. Aytish joizki, sudlarga murojaat qilayotgan shaxslar da`vo talablarining asosiy qismi qanoatlantirilmoqda. Statistik ma`lumotlarga qaraganda, 2001 yilda ja`mi davol ishlar bo`yicha sudlar tomonidan ko`rib hal qiluv qarori chiqarilganishlar Respublika bo`yicha 90607 tani tashkil etgan bo`lsa, shulardan 85346 tasi, ya`ni 94,2 foizi yuzasidan da`volar qanoatlantirilgan. 2002 yilning 9 oyida hal qiluv qarori chiqarilib ko`rilgan ishlar 71902 tani tashkil etgan bo`lsa, shulardan 63420 tasi bo`yicha da`vo talablari to`liq, 3884 tasi esa qisman qanoatlantirilgan. Shuningdek, mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizoli ishlar bo`yicha keltirilayotgan da`vo talablarining ham asosiy qismi sudlar tomonidan qanoatlantirilayotganligini alohida qayd etish lozim. Masalan, 2000 yilda ishga tiklash to`g`risidagi da`volar bo`yicha hal qiluv qarori chiqarilib ko`rilgan ishlar 522 tani tashkil etgan bo`lsa. Shulardan 348 tasi, ya`ni 66,6 foizi yuzasidan da`vo talablari qanoatlantirilgan. Mehnat vazifalarini bajarish davomida xodimlar tomonidan yetkazilgan ishlar 2001 yilda 5457 tani tashkil etib, shulardan

5200 tasi, ya`ni 95,3 foizi, 2002 yilning 9 oyida esa 3489 tani tashkil etib, shulardan 90 foizi, ya`ni 3111 tasi bo`yicha da`vo talablari qanoatlantirilgan. Ushbu ma`lumotlardan ko`rinib turibdiki, sudlarga kelib tushayotgan da`vo talablari, xususan, mehnatga oid ishlar yuzasidan da`vo talablarining asosiy qismi sudlar tomonidan qanoatlantirilmoqda. Bu esa mehnat huquqiy munosabatlarda qonun buzilishlarining ko`plab sodir bo`layotganligidan, fuqarolarimiz hamda ayrim mansabdor shaxslarning mehnatga doir qonunlarni yetarli darajada bilmasliklaridan dalolat beradi. Mehnat nizolarining yuzaga kelish sabablarini bartaraf etish uchun kurashish lozim bo`ladi. Aytish joizki, keyingi yillarda mehnat qonunchiligining buzilishiga sabab bo`ladigan omillarni o`rganish, ularni bartaraf etish, shuningdek mehnat qonunchiligini mustahkamlash, uning bajarilishi ustidan nazoratni kuchaytirish borasida barcha jabhalarda tegishli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Ayniqsa, bu borada sud organlarining faoliyatini kuchaytirish, sudlar tomonidan mehnatga oid qonunlarni o`rganish va ularga amal qilish masalalarida tarqibot-tashviqot ishlarini yanada rivojlantirish davr talabiga aylanmoqda. Mehnatga doir munosabatlarda qonun buzilishlarini oldini olish borasidagi sud organlari o`ziga xos protsessual vositalardan foydalanadilar. Xususan, mehnat nizolarining kelib chiqish sabablari chuqur tekshirilishi hamda ularni bartaraf etish bo`yicha chora- tadbirlar ko`rish to`g`risida tegishli ish beruvchilarga yoki mansabdor shaxslarga nisbatan xususiy ajrim chiqarishi shular jumlasidandir (FPKning 19-moddasi). Lekin sud amaliyoti shundan dalolat bermoqdaki, mehnat qonunchiligini qo`pol ravishda buzgan mansabdor shaxslarga nisbatan sudlar tomonidan qonun buzilishlarini bartaraf etish yuzasidan xususiy ajrim chiqarish qoniqarsiz ahvolda. Ma`lumotlarga murojaat qilsak, Respublikamizning barcha fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo sudlarida 2000 yilda jami hal qiluv qarori chiqarilib ko`rilgan ishlar 74624 tani tashkil etib, shulardan 4258 tasi yuzasidan xususiy ajrim qabul qilingan. 2001 yilda esa hal qiluv qarori chiqarilib ko`rilgan ishlar 88600 tani tashkil etib, shulardan bor-yo`g`i 1986 tasi bo`yicha sudning xususiy ajrimi chiqarilgan. 2002 yilning so`nggi 9 oyi bo`yicha ma`lumotlarga murojaat

qilsak, sudlar tomonidan hal qiluv qarori chiqarilib ko`rilgan ishlar 71902 tani tashkil qilgan bo`lsa, shulardan 63420 ta, ya`ni 88,2 foiz ishlar yuzasidan da`vo talablari qanoatlantirilgan va shulardan 1589 tasi bo`yicha xususiy ajrim chiqarilgan. Mehnat huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan ishga tiklash to`g`risida hal qiluv qarori chiqarilib ko`rilgan ishlar 1999 yilda 537 ta bo`lib, shundan 347 tasi bo`yicha da`vo qanoatlantirilgan va 42 ta xususiy ajrim chiqarilgan. 2000 yilda esa 522 ta ishdan 348 tasi bo`yicha da`vo qanoatlantirilib, shulardan 31 tasi yuzasidan sudning xususiy ajrimi chiqarilgan xolos. Ushbu ma`lumotlardan ko`rinib turibdiki, yildan-yilga sudlarda xodimlarni ishga tiklash to`g`risidagi da`vo talablarining qanoatlantirilishi ko`rsatkichi ortib bormoqda, lekin qonun buzilishiga yo`l qo`ygan mansabdor shaxslarga nisbatan xususiy ajrim chiqarish esa borgan sari kamayib bormoqda. Mehnat nizolarining yuzaga kelish sabablarini bartaraf etish choralari sifatida sudlar tomonidan olib borilayotgan huquq-targ`ibot ishlarining muhim protsessual ko`rinishi sifatida mehnatga oid nizoli ishlarni sayyor sudlarda ko`rib hal qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu o`rinda huquq-targ`ibot ishlarini amalga oshirishning yuqoridagi protsessual vositasi faqat sudlar tomonidangina olib borilishini alohida ta`kidlab o`tish joiz. Binobarin, mehnat nizolarini xodimning ish joyida, jamoatchilik ishtirokida ko`rib, hal qilish samarali va sud majlisining ta`sirchanligini oshiruvchi muhim tadbir hisoblanadi. Ko`pchilik huquqshunos olimlarlar ham mehnatga oid nizoli ishlarini sayyor sudlarda ko`rib hal qilinishining ijobiy xususiyatlari to`g`risida fikr bildirganlar. Darhaqiqat, mehnat ishlarining sayyor sudlarda ko`rib hal etilishi fuqarolar hamda mansabdor shaxslarning huquqiy madaniyati va tarbiyasini oshirishning muhim shakli bo`lib, qonuniylik va huquq-tartibootni mustahkamlashga ko`maklashadi. Sud statistikasiga murojaat qiladigan bo`lsak, 2002 yilning so`nggi 9 oyida Respublika bo`yicha fuqarolik ishlari yuzasidan hal qiluv qarori chiqarilib ko`rilgan ishlar 71902 tani tashkil etgan bo`lsa, shulardan 9229 tasi, ya`ni 13 foizi sayyor sudlarda ko`rib hal etilgan.

Shu o`rinda aytish joizki, sayyor sud majlisi fuqarolik protsessual qonunchiligida o`z aksini topmagan. Bu fuqarolik protsessida o`ziga xos bo`lgan an`analardan biridir. Lekin shunday bo`lsada, O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining "Sudlar tomonidan mehnat shartnomasi (kontrakti)ni bekor qilishni tartibga soluvchi qonunlarning qo`llanilishi haqida"gi 1998 yil 17 apreldagi 12- sonli qarorida xodimlarni ishga tiklash, mehnatga oid yetkazilgan zararlarni undirish haqidagi ishlarni mumkin qadar sayyor sudlar tomonidan korxonaning o`zida ko`rilishi yuzasidan tushuntirishlar berib o`tilsa, maqsadga muvofiq bo`lar edi.

Adabiyotlar: 1. Avdyukov M.G. Prinsip zakonnosti v grajdanskom sudoproizvodstve.- M.: MGU, 1970. 97 s. 2. Arxipov V.D., Konyayev N.I., Xorev P.S.. Kommentariy k Polojeniyu o poryadke rassmotreniya trudovo`x sporov.-M.: Yurid.lit, 1976-212 s. 3. Baru M.I. Regressno`ye obyazatelstva po trudovomu prave.-M.: Gosyurizdat, 1962-141 s. 4. Budeyev B.A. Obyazatelno`ye opredeleniya suda pervoy instansii po grajdanskom delam: Sverdlovsk: in-t; Trudo` in-t. Sverdlovsk. № 15; 1971.-68 s. 5. Golovanova YE.A. Trudovo`ye sporo` i poryadok ix rassmotreniya.- Perm: B.I., 1970-73 s. 6. www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Jinoyatchilikning oldini olish

Mehnat ishlari bo'yicha kelishuv bitimi

Mehnat ishlari bo'yicha isbotlash va dalillar

Voyaga yetmagan shaxslar jinoyatchiligi va ularning oldini olish

Ayollar sodir etadigan jinoyatlar va ularning oldini olish