Kriminalistik ro'yxatga olish - Huquqshunoslik - Referatlar

Kriminalistik ro'yxatga olish

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

128 KB

Ko'chirib olish

Kriminalistik ro`yxatga olish Reja: 1. Kriminalistik ro`yxatga olish tushunchasi va uning ahamiyati 2. Kriminalistik ro`yxatga olish tizimi

Kriminalistik ro`yxat (jinoyatni qayd qilish) deb, jinoyat sodir qilgan shaxs, shuningdek, jinoiy voqea bilan sababli bog`lanishda bo`lgan narsalar haqida ma`lumotlarni qayd qilish, yig`ish va tartibga solishning ilmiy usuliga aytiladi. Undan jinoyatni tergov qilish va oldini olish maqsadlarida foydalaniladi. Jinoyatlarni ochish va tergov qilishda tergovchi va tezkor xodim kriminalistik ro`yxatga olish deb ataluvchi turli xildagi hisobga olish axborotlaridan muntazam foydalanadilar. Ro`yxatga olish yordamida shaxslar, izlar, narsalar va boshqa turli obyektlar haqida kriminalistik jihatdan ahamiyatli axborot olinadi. Bunday axborot tergov va tezkor-qidiruv yo`li bilan to`planadi. Hisobga olish tizimi muntazam takomillashib bormoqda. Dastlab u jinoyatlarni ro`yxatga olish tariqasida boshlanib, so`ngra jinoiy ta`qib qilingan shaxslarni hisobga olgan. Hozirgi vaqtda bunday shaxslardan tashqari bir talay boshqa obyektlar ham hisobga olinadi. Shu sababli «kriminalistik ro`yxatga olish» atamasi «jinoyatlarni ro`yxatga olish»dan ko`ra zamonaviy hisoblarni to`laroq aks ettiradi. Kriminalistika amaliyoti bu xil axborotlarni ularning yaroqliligi jihatidan tekshiruvdan o`tkazadi, bir xillari ko`p yillar davomida mavjud bo`ladi, boshqalari o`zgaradi va bekor qilinadi. Jinoyat-protsessual qonunida kriminalistik ro`yxatga olish nazarda tutilmagan, u qonun osti hujjatlari – buyruqlar, yo`riqnomalar, dastur- qo`llanmalar bilan tartibga solinadi. Amaliyotda tergovchining, tezkor xodimning, prokurorning, sudyaning so`rovi hamda qiziqtiruvchi obyekt ro`yxatga olishdan o`tkazilganini ko`rsatuvchi holatlar mavjud. Ular ilgarigi ro`yxat bo`yicha tekshiriladi. Tekshirish natijalari yuzasidan javob tayyorlanib, so`rovchiga yuboriladi. Ba`zan tergovchi va

prokuratura xodimlari o`zlari so`rab olmay, bu ishni qonunga muvofiq surishtiruv organlariga topshiradilar. Kriminalistik hisobga olishlar yordamida qidirilayotgan va vafot etgan fuqaroning shaxsini, avvalgi sudlanganlikni, jinoyatlarni sodir etishda ilgari qatnashganlikni, qurol, raqamlangan ashyolar singari narsalarning kimga tegishliligini, bir xil usulda, bir shaxs, shaxslar guruhi tomonidan sodir etilgan jinoyatlar turkumini aniqlash mumkin bo`ladi. Kriminalistik ro`yxatga olishni kriminalistik ma`lumotlarni to`plash, tizimlashtirish, saqlash, izlash va qiyosiy tekshirish bo`yicha faoliyat sifatida ta`riflash mumkin. Ro`yxatga olish jarayonini hisobga olish obyektlarini aniqlashdan, ularning guruh holidagi va xususiy alomatlarini, shu alomatlarni qayd etish usulini, hisobga olish shaklini, ro`yxat hujjatlarini joylashtirish, kerakli obyektlar to`g`risida va obyektlarni hisobdan chiqarish qoidalari haqida ma`lumotlar olish tartibini belgilab qo`yishdan iborat. Hisobga olinishi lozim bo`lgan obyektlar jumlasiga ma`lum va noma`lum odamlar, narsalar izlar, hujjatlar, hayvonlar, ochilmagan jinoyatlar kiradi. Ma`lum odamlar – bular qidiruv e`lon qilingan, hibsga olingan, ushlab turilgan, sudlangan, bedarak yo`qolgan, daydilik va tilamchilik bilan shug`ullanuvchilar tezkor qiziqish uyg`otuvchi shaxslardir. Noma`lumlar – tanilmagan murdalar, yashiringan jinoyatchilar, ruhiy kasallar va shaxsi aniqlanmagan bolalardir. Ma`lum narsalar – yo`qolgan o`qotar qurol, o`g`irlangan ashyolar, olib qochilgan avtomobillardir. Noma`lum ashyolar esa, aniqlangan o`qotar qurol, soxta

pul birliklari va turli hujjatlarni yasashda ishlatilgan bosma qoliplar, ochilmagan jinoyatlar joyidan olingan buzib kirish qurollaridir. Ochilmagan jinoyatlar joyida topib olingan barmoq izlari, qalbaki hujjatlar, qog`oz pullar va qimmatli qog`ozlar, o`g`irlangan va sayoq yurgan chorva mollari hisobga olinadi. Guruhlari va xususiy alomatlari bo`yicha tasniflash kerakli axborotni tezda axtarib topishni ta`minlaydi. Alomatlarni qayd etish usullaridan, bayon qilishdan tashqari, fotosuratga olish, sxema tarzida tasvirlash, bosib tushirilgan izlar va obyektlarni asl holida to`plash qo`llaniladi. Hisobga olish shakllari tariqasida kartotekalar, videotekalar, jurnallar, fotoalbomlar, EHM kolleksiyalaridan foydalaniladi. Kriminalistik ro`yxatga olishning ahamiyati avvalo moddiy obyektlarning o`ziga xos xususiyatga egaligi, ularning barqaror va takrorlanmas alomatlari, shuningdek, obyektlar o`zaro ta`sirda bo`lganda o`z xossalarini boshqa obyektlarda aks ettirish qobiliyati bilan bog`liqdir. Hisobga olinadigan obyektlarning tasnifi ham ilmiy asoslarga - tur bildiruvchi va xususiy alomatlardan tarkib topadi. Ro`yxatga olishning ilmiy asoslari ko`p hollarda tekshirishlarning natijalaridan dalillar tariqasida foydalanish imkonini beradi. 2.Kriminalistik ro`yxatga olish tizimi Ma`lumotlarni jamlash imkoniyatlari va zaruriyatiga, xizmat ko`rsatiladigan hududning katta-kichikligiga qarab barcha hisobga olishlarni quyidagi uch guruhga bo`lish mumkin, bular: markazlashtirilgan, mahalliy va aralash (markazlashtirilgan-mahalliy).

Markazlashtirilgan hisobga olishlar IIV Axborot markazida va IIV Ekspert-kriminalistika markazida olib boriladi. Mahalliy hisobga olishlar Qoraqalpog`iston respublikasida, viloyatlarda, Toshkent shahridagi ichki ishlar idoralarining tegishli axborot markazlarida, jinoyat qidiruvi va ekspert-kriminalistika bo`linmalarida olib boriladi. Ba`zi hisobga olishlar quyi bo`g`inlarda – ichki ishlar organlarining shahar, tuman, yo`l bo`limlarida olib boriladi. Markazlashtirilgan – mahalliy hisobga olishlar ham markazda, ham joylarda bir xil turdagi obyektlarni ro`yxatga olishni nazarda tutadi. Bu qaydlar ko`proqdir. Ulardan foydalanishda shuni nazarda tutish kerakki, joylarda hisobga olinadigan bir xil nomdagi obyektlarning barchasi ham markaziy devonlarda ro`yxatdan o`tkazilavermaydi. Masalan, har qanday jinoyat uchun hukm qilinganlar, jazo muddatidan qat`i nazar, mahalliy hisobga olishda ro`yxatdan o`tkaziladi, IIV Axborot markazida esa faqat xavfli jinoyatlar uchun, shuningdek, boshqa jinoyatlari uchun ozodlikdan mahrum etishga hukm qilinganlar hisobga olinadi. Shu sababli sudlanganlikni ayblanuvchi ilgari hukm qilinishi mumkin bo`lgan boshqa mintaqalarda ham tekshirish kerak bo`ladi. Hisobga olishlar qaydlov-ma`lumotnoma (alfavitli-daktiloskopik), tezkor-qidiruv, kriminalistik ma`lumot tariqasidagi kolleksiyalar tarzidagi qayd etishlarga bo`linadi. Alfavitli-daktiloskopik hisobga olish (markazlashtirilgan-mahalliy) sudlanganlar, ushlab turilganlar, hibsga olinganlar, qidiruv e`lon qilingan shaxslar, daydilik yoki tilamchilik qilgani uchun ushlab turilganlar to`g`risidagi ma`lumotlarni o`z ichiga oladi. Hisobga olish

ikkita o`zaro bog`liq kartochkada amalga oshiriladi, bular: a) familiyalar bo`yicha va b) ro`yxatga olishning o`n barmoqli tizimiga asoslangan daktiloskopik. Alfavitli kartochkada demografik ma`lumotlar va sudlanganlik, hibsga olishlar, ushlab turishlar to`g`risidagi ma`lumotlardan tashqari daktiloskopik formula ko`rsatiladi. Unda hukmning o`zgartirilishi, umumiy yoki xususiy afv qo`llanilganligi, jazo o`talgan vaqt va joy, shaxsning qidiruvda bo`lishi qayd etiladi. Daktiloskopik xaritada (quyida uning namunasi keltirilgan) demografik ma`lumotlar, to`liq daktiloskopik formula, o`nta barmoq izi, sudlanganlik, hibsga olinish haqidagi ma`lumotlar, alohida belgilar kiritiladi. Daktiloskopik kartoteka bo`yicha ushlab turilganlar, hibsga olinganlar, vafot etganlar, halok bo`lgan noma`lum fuqarolar (tanilmagan murdalar), hujjatsiz, o`zi haqida hech qanaqa ma`lumotni ma`lum qila olmaydigan fuqarolarning shaxsini aniqlash mumkin. Shaxs haqida so`rovlar: 1) respublika IIV Axborot markaziga; 2) Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida tegishli IIB Axborot markaziga va 3) shaxs boshqa hududda ham yashaganligi haqida ma`lumotlar bo`lsa, qo`shimcha ravishda o`sha hududdagi Axborot markazlariga ham so`rovlar yuboriladi. 3. Kriminalistik ro`yxat turlari Kriminalistik ro`yxat turlariga quyidagilar kiradi: Tezkor-qidiruv hisobga olishlar:

1) Bedarak yo`qolgan shaxslar, noma`lum bemorlar va tanilmagan murdalar hisobi respublika IIV Axborot markazida, IIB Axborot markazlarida yuritiladi. Bu hisobga olish sababsiz g`oyib bo`lgan shaxslar, uyidan yoki tibbiyot muassasalaridan qochib ketgan voyaga yetmaganlar, ma`muriyat ruxsatisiz nogironlar uylari va qariyalar uylarini tark etgan nogironlar va qariyalar; sog`lig`i holatiga ko`ra o`zi haqida hech qanday ma`lumot bera olmaydigan, davolash statsionarlari, nogironlar va qariyalar uylarida, bolalar uylari va internatlarida turgan shaxslar; noma`lum fuqarolarning murdalari kiritiladi. Ana shu hisobga olish bo`yicha shuningdek, tergovdan, suddan, jazoni o`tashdan yashiringanlar va boshqa qidirilayotgan shaxslar tekshiriladi. Hisobga olish uchta mustaqil parallel kartotekalarda olib borilib, ularda yagona namunaviy nusxadagi tanib olish kartochkalari bo`ladi. Bedarak yo`qolgan shaxsni tanib olish kartochkasi uning demografik ma`lumotlarini, tashqi ko`rinishi, kiyim-kechagi tavsifini, ajralib turadigan (o`ziga xos) belgilarini, tishlarining holatini, kasbi, mashg`uloti turi, g`oyib bo`lishi holatlari haqidagi ma`lumotlarni o`z ichiga oladi. Kartochkaga (жинси) дакт.Ф амилияси____________________________________ _ Исми__________________________________________ Отасининг исми_______________ форм. формула қўшимча тасниф

Tug`ilgan yili___________Tug`ilgan joyi____________________ ___________________________ _______________________________________________________ ___ ____________________________________________ ЎНГ ҚЎЛ 1. Бош 2. Кўрсаткич 3. Ўрта 4. Узук 5. Жимжилоқ 1 6 8 1 6 8 4 ЧАП ҚЎЛ 1. Бош 2. Кўрсаткич 3. Ўрта 4. Узук 5. Жимжилоқ 4 2 1 2 1 Назорат тариқасидаги бармоқ излари

Чап қўл Ўнг қўл Hibsga olinganning imzosi___________________ Karta to`ldirilgan vaqt_______________200 __ й . ______________ _____________________________________ __________________________________________________________ _ ___________________________________________ (qayerda va IIV qaysi organida ekani ko`rsatilsin) Eslatma. IIV – IIBda qo`shimcha tasnif formulasi tuzilmaydi. H isobga olinish – hukm qilinishlar haqidagi ma`lumotlar 1. Hibsga olingan_____________________________________ (qachon, kim tomonidan, nima uchun, JK va farmonlarning moddalari, moddalarining qismlari) 2. Hukm qilingan_____________________________________ (qachon, kim tomonidan, nima uchun JK va farmonlarning qaysi moddasi (moddalari)

_____________________________________________________ ______ ___________________________________________ moddalarining qismlari va qancha muddatga) Qo`shimcha ma`lumotlar (yangi daktiloro`yxatga olishlar, qamoq joylaridanqochishlar va boshqalar haqida) __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ ___ ___________________________ Alohida belgilari 1. Jismoniy nuqsonlari: _______________________________________________________ ___ _____ (mayibliklar, jarohatlar, so`gallar, dog`lar, chandiqlar, tirtiqlar, tananing _________________________________________________________ ______ _______________________________________ оғриқли ҳаракатлари, каллик (шакли), юзнинг номутаносиблиги, кўзларнинг турли тусдалиги, тил чучукл и ги, дудуқланиш ва ҳ.к.)

__________________________________________________________ ____________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ _____________________________________ 2. Бошқа белгилари:__ __ ____________________ ___________ (татуировкалар, одатлар-ўрганишлар (имо-ишоралар, ғайриихтиёрий ҳаракатлар ва ҳ.к.) ___________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________ ___________________________ Картани тузди: _______________________ _______________ (лавозими ва имзоси) Карта тўғри тузилганлигини текширди, формулани ҳисоблаб чиқарди: ___________________________________________________ (лавозими, имзоси ва сана) ro‘paradan, chap va o‘ng yondan olingan fotosuratlar, suratga olish vaqti ko‘rsatilgan holda, yopishtirib qo‘yiladi. Tanib olish kartochkasiga, agar ilgari shaxs daktiloskopiya qilingan bo‘lsa, daktilokarta ilova qilingan bo‘ladi.

Tanilmagan murdalarga doir tanib olish kartochkasi murdaning bo‘yini va ko‘rinishidan yoshini, topilgan sanasi va joyini, vafot etish sababi va vaqtini, yorib ko‘rish sanasini, murdaning holatini, u ko‘milgan joyni, tashqi ko‘rinishi, kiyim-kechagi tavsifini, tishlarining holati, ajralib turadigan belgilari, sog‘lig‘ining hayotligidagi holatini aks ettiruvchi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. Kartochkaga murda tartibga keltirilgandan keyin olingan uchta (ro‘paradan, o‘ng va chap yondan olingan) surat qo‘shib qo‘yiladi, agar barmoq izlarini olish imkoniyati bo‘lsa, unga daktilokarta ilova qilinadi. Obyektni hisobga qo‘yish paytida uni mavjud kartochkalar bo‘yicha tekshiriladi. Kartochkalar ikki yoki uch nusxada to‘ldiriladi va mahalliy axborot markaziga yuboriladi. Hisobga olish bo‘yicha bundan keyingi yumushlarni axborot markazi xodimlari amalga oshiradilar. Notanish kasalning kartochkasida ham ayni shunday ma’lumotlar ko‘rsatiladi. Yo‘qotilgan va aniqlangan o‘qotar qurolni hisobga olish O‘zbekiston Respublikasi IIV Axborot markazida yo‘qotilgan qurolni qidirish va undan foydalanib sodir etilgan jinoyatlarni ochish maqsadida yuritiladi. O‘g‘irlangan, yo‘qotilgan, olib qo‘yilgan (musodara qilingan), topib olingan va g‘ayriqonuniy ravishda saqlanib ixtiyoriy topshirilgan jangovar, sport, ov soyli qurollari: to‘pponchalar – pistoletlar, revolverlar, miltiqlar – vintovkalar, karabinlar, avtomatlar, pulemyotlar va soyli stvolli ov miltiqlari, texnik holatidan qat’i nazar, hisobga olinadi. Agar olib qo‘yilgan, topib olingan yoki topshirilgan qurolda seriyasini, tartib raqamini, ishlab chiqarilgan sanasini yo‘q qilish izlari

aniqlansa, uni ana shu belgilarini tiklash uchun ekspert-kriminalistika bo‘linmasiga yuboriladi. Agar quroldan jinoyatni sodir etishda foydalanilgan deb taxmin qilish uchun asoslar mavjud bo‘lsa, u ekspert- kriminalistika bo‘linmasidagi mavjud o‘q-gilza qaydnomasi bo‘yicha tekshiriladi. Axborot markazining qurol hisobga qo‘yilgani to‘g‘risidagi ma’lumotnomasining bir nusxasi tegishli jinoyat ishiga qo‘shib qo‘yiladi. O‘g‘irlangan, olib qo‘yilgan raqamli ashyolar, qadimgi va tasviriy san’at buyumlari (osori atiqalar)ni hisobga olish mintaqaviy axborot markazlarida, O‘zbekiston Respublikasi IIV va shuningdek, shahar, tuman, yo‘l IIB tomonidan olib boriladi. O‘g‘irlangan, olib qo‘yilgan, topilib ixtiyoriy ravishda topshirilgan, xususiy, inventarlash raqamiga yoki antiqiy belgilarga ega bo‘lgan ashyolar (audio, videomagnitofonlar, kino va foto kameralar, soatlar, ov miltiqlari, silliq stvolli miltiqlar va h.k.), madaniy boyliklar (rasmlar, ikonalar, cherkov anjomlari, tanga, orden, medal, marka, zeb- ziynat kolleksiyalari, muzeyga qarashli buyumlar) va boshqa tarixiy, ilmiy hamda qimmatbaho antiqiy, tasviriy san’at buyumlari hisobga olinadi. Tegishli hisobga olish kartochkasida narsaning nomi, hisobga qo‘yish uchun asos bo‘lgan holatlar aks ettiriladi, narsaning, shu jumladan uning o‘ziga xos xususiyatlarining ta’rifi beriladi. Kartochka ashyo haqidagi ma’lumotlar olingan kuni navbatchi qism tomonidan to‘ldiriladi. Bir nusxa navbatchi qismda qoladi, ikkitasi IIV, IIBB, IIB mintaqaviy axborot markaziga yuboriladi. Axborot

markazi xodimlari bu ashyo oldin hisobga olingan-olinmaganini tekshiradilar. Raqamlanmaydigan ashyolarni hisobga olish mahalliy xususiyatga ega bo‘ladi va shahar, tuman, yo‘l ichki ishlar organlarida olib boriladi. O‘g‘irlangan ashyo uchun tuzilgan kartochka narsaning nomini, uning tavsifini va hisobga qo‘yishga asos bo‘lgan holatlarni o‘z ichiga oladi. Raqamlanmaydigan ashyolar hisobiga faqat o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan ashyolar olinadi. Ashyo boshqa mintaqa hududida o‘g‘irlangan bo‘lishi mumkin degan taxmin bo‘lsa, tegishli axborot markaziga so‘rov yuboriladi. O‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lmagan bir nechta bir xil ashyoga bir nusxadagi kartochka to‘ldiriladi. Katta hajmdagi axborotni qayd etish va zarur ma’lumotlarni tezda olish imkonini beradigan EHMlar joriy etilishi munosabati bilan kriminalistik ro‘yxatga olish imkoniyatlari oshib ketdi. Avtomatlashtirilgan axborot-qidiruv tizimlari (AAQT) universal (avtomatik ma’lumotlar banki – AMB-markaz, AMB-viloyat) va ixtisoslashtirilgan tizimlarga bo‘linadi. Universal maqsadga mo‘ljallangan AAQT axborotni ishlovdan o‘tkazishning kompleks tusda bo‘lishini ta’minlaydigan ko‘p ixtisosli (ko‘p tomonlama) tizimlardir. Chunonchi AMB-viloyatda tezkor-qidiruv hisobiga qo‘yilgan shaxslar, ochilmagan jinoyatlar, raqamli yoki farqlaydigan belgilarga ega bo‘lgan o‘g‘irlangan va olib qo‘yilgan ashyolar, yo‘qotilgan va aniqlangan o‘qotar qurol, o‘g‘irlangan va aniqlangan osori atiqalar, yo‘qotilgan va aniqlangan avtotransport vositalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar ishlovdan o‘tkaziladi. Ixtisoslashtirilgan AAQT muayyan turdagi obyektlar haqidagi axborotni

ishlovdan o‘tkazish uchun mo‘ljallangan. Ular Respublika hududiy va mahalliy tizimlarga bo‘linadi. O‘zbekiston Respublikasi IIVda yuritiladigan AAQT jumlasiga quyidagi tizimlar kiradi: «Tanib olish» - tanilmagan murdalarni hisobga olish va identifikatsiyalash; «Xabar qilish» - qidiruv e’lon qilingan shaxslarni hisobga olish; «Pasport» – qidirilayotgan shaxslarning pasportlarini va pasportlarning o‘g‘irlangan blankalarini hisobga olish; «Texpasport» – avtomototransportning o‘g‘irlangan va yo‘qotilgan texnik pasportlarini hisobga olish; «Avtoqidiruv» - olib qochilgan, o‘g‘irlangan va egasiz avtomototransportni hisobga olish; «Yuklar» - temir yo‘l va havo transportida o‘g‘irlangan bagaj va yuklarni hisobga olish. Kriminalistika bo‘linmalarida olib boriladigan, ish yuritishda maxsus bilimlar talab qilinadigan hisobga olishlar kriminalistik hisobga olishlar deb ataladi. Ochilmagan jinoyatlar sodir bo‘lgan joylarda topilgan noma’lum jinoyatchilarni va ichki ishlar organlari tomonidan hisobga olingan shaxslarni daktiloskopik hisobga olish ikkita kartotekada yuritiladi: - ochilmagan jinoyatlar sodir bo‘lgan joylardan olingan qo‘l izlarining fotosuratlari (izlar kartotekasi); - ichki ishlar organlarida hisobga olingan shaxslarning daktilokartalari (daktilokartotekalar)dan iborat bo‘ladi.

Hisobga olish shahar, tuman, yo‘l ichki ishlar organlarining mahalliy ekspert-kriminalistika bo‘linmalari tomonidan olib boriladi. Daktilokartalar yordamida hodisa sodir bo‘lgan joyda kim iz qoldirganini hamda ayni bir shaxs hodisaning turli joylarida iz qoldirgan-qoldirmaganini aniqlash mumkin. Izlar kartotekasi ikki guruhda bo‘ladi. Birinchisida qo‘l barmoqlarining ekspertiza tomonidan papillyar naqsh tipi va turi aniqlangan izlarining fotosuratlari turadi. Mahalliy bo‘linmalar fotosuratlarining dublikatlari yuqori turuvchi ekspert-kriminalistika bo‘linmalariga yuboriladi. Ana shu izlar kartotekasi bo‘yicha gumon qilinuvchilarning daktilokartalari va ochilmagan jinoyatlar sodir bo‘lgan joylarda yangitdan to‘ldirilgan kartalar, shuningdek, ichki ishlar organlarida hisobga olingan shaxslarning daktilokartalari tekshiriladi. Izlar kartotekasining ikkinchi guruhi naqshining tipi va turi aniqlanmagan qo‘l barmoqlarining, shuningdek, kaftlar izlarining fotosuratlaridan iborat bo‘ladi. Bu guruhdan muayyan jinoyatlarni sodir etishda gumon qilingan shaxslarning daktilokartalarini tekshirish uchun foydalaniladi. Daktilokartoteka ichki ishlar organida hisobda turgan shaxslarning daktilokartalarini (ular bo‘yicha xizmat ko‘rsatiladigan hududdagi ochilmagan jinoyatlar sodir bo‘lgan joylardan olingan qo‘l barmoqlarining izlari tekshiriladi) hamda jinoyat qidiruv xizmatlaridan, tergov bo‘limidan tushadigan daktilokartalarni o‘z ichiga oladi. Bu guruhdan gumon qilinuvchilarning daktilokartalarini tekshirish uchun foydalaniladi.

Giyohvandlik vositalarini va kuchli ta’sir ko‘rsatuvchi dori vositalarini olish uchun qalbaki doriqog‘ozlarni (tibbiy retseptlarni) hamda ularni qalbakilashtirish bilan shug‘ullanuvchi shaxslarning dastxati namunalarini hisobga olish - mahalliy hisobga olish turi bo‘lib, IIV, IIB kriminalistika bo‘limlarida yuritiladi. Uni yuritish shakli aralash – kartotekalar va kolleksiyalar tariqasida bo‘ladi. Qalbaki doriqog‘ozlar kartotekalari yordamida bir nechta doriqog‘ozning yagona manbaini, shuningdek, muayyan tayyorlovchilarni aniqlash mumkin. Dastxat namunalari kolleksiyasi doriqog‘ozdagi matn muayyan shaxs tomonidan yozilganligini aniqlashda yordam beradi. Tergovchi o‘zini qiziqtirgan ma’lumotlarni olish uchun surishtiruv organiga beriladigan alohida topshiriqnomada qalbaki doriqog‘oz, gumon qilinuvchi yoki ayblanuvchi qaysi hisob bo‘yicha va qanday maqsadda tekshirilishini ko‘rsatishi zarur. Buzib ochish qurollari va asboblar izlarini hisobga olish ham mahalliy bo‘lib, ochilmagan jinoyatlar sodir bo‘lgan joylardan olingan, IIV, IIB ekspert-kriminalistika bo‘linmalarida turgan izlar va asboblar kolleksiyasi tarzida olib boriladi. Bu hisobga olish yordamida bitta qurol bir necha jinoyatni sodir etishda qo‘llanilganligini aniqlash mumkin. Kolleksiyada ochilmagan jinoyatlar sodir bo‘lgan joydan topilgan buzib ochish qurollari va olingan nusxa (qolip) tariqasidagi izlar turadi. Jinoyatlarni ochish va tergov qilish jarayonida topilgan qurol o‘qlari, gilzalari va patronlarini hisobga olish – bu markazlashgan- mahalliy bo‘lib, ekspert-kriminalistika bo‘linmalarida: markazda – O‘zbekiston Respublikasi IIV EKBda, joylarda – IIV, IIB, TIIB EKBda

turgan o‘qgilzotekalar deb ataluvchi kolleksiyalar tariqasida olib boriladi. Markazlashtirilgan o‘qgilzoteka jinoyatlar munosabati bilan olib qo‘yilgan soyli o‘qotar qurol izlari bo‘lgan o‘qlar, gilzalar, patronlar, shuningdek, ichki ishlar organlari foydalanishidagi, yo‘qotilgan yoki o‘g‘irlangan quroldan tajriba tariqasida otib olingan nazorat gilzalaridan jamlanadi. Mahalliy o‘qgilzotekalarga markazlashtirilgan o‘qgilzotekaning obyektlariga ochilgan axborot kartochkalari joylashtiriladi. Joylarda ov qurollari patronlarining, silliq stvolli yoki pnevmatik quroldan otilgan snaryadlarning gilzalari, shuningdek, ashyoviy dalil sifatida olib qo‘yilgan soyli o‘qotar qurol izlari bo‘lgan o‘qlar, gilzalar va patronlar hisobga olinadi. Mazkur hisobga olish yordamida bir qancha jinoyatlarni sodir etishda bitta nusxadagi quroldan foydalanilganligi aniqlanadi va jinoyatni sodir etishda qo‘llanilgan qurol olib qo‘yilgan, topib olingan, ixtiyoriy ravishda topshirilgan qurollar orasidan aniqlanadi. Hodisa sodir bo‘lgan joydan olib qo‘yilgan o‘qlar, gilzalar va patronlar tergovchi tomonidan ekspertiza tayinlash to‘g‘risidagi qaror bilan birgalikda, jinoyat ochilgani yoki ochilmaganligidan qat’i nazar, hududiy ekspert muassasasiga topshiriladi. Ekspertiza o‘tkazilganidan keyin obyektlar O‘zbekiston Respublikasi IIV EKB o‘qgilzotekasiga tekshirish va vaqtincha saqlash uchun yuboriladi. Shuningdek, davlat muassasalarida, jamoat tashkilotlarida yoki ayrim fuqarolarda g‘ayriqonuniy saqlangan olib qo‘yilgan yoki ixtiyoriy ravishda topshirilgan soyli o‘qotar qurollar: revolverlar, pistoletlar,

avtomatlar, karabinlar, kichik kalibrli va jangovar qirqma vintovkalar va karabinlar, yasama soyli qurollar O‘zbekiston Respublikasi IIV EKB o‘qgilzatekasi tekshiruvidan o‘tkazilishi kerak. Ular tergovchi tomonidan mahalliy ekspert bo‘linmasiga yuboriladi. Jinoyatni sodir etishda muayyan nusxadagi tekshirilayotgan qurol qo‘llanilganligi aniqlangan taqdirda, tergovchi ekspertiza o‘tkaziladigan joy to‘g‘risidagi masalani hal qiladi. Qalbaki qog‘oz pullarni hisobga olish ham markazlashtirilgan- mahalliy bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi IIV EKBda olib boriladi. Uning yordamida qalbaki tanga va qog‘oz pullarning tayyorlanish usuli va texnologiyasi bo‘yicha kelib chiqishi umumiy ekanligi aniqlanadi, shuningdek, ularni tayyorlash bilan shug‘ullangan shaxslar fosh etiladi. Bitta to‘p qalbaki pullarning old va orqa tomonlari fotosuratlari bo‘lgan hisobga olish kartochkalaridan, ikkinchisi asl holidagi namunalar kolleksiyasidan iborat bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasi IIV EKBda qalbaki pul belgilarining turli kartotekalari mavjud. Bular: poligrafiya usulida yoki texnik vositalar yordamida tayyorlangan qog‘oz pullar; rasmi chizib yasalgan pullar; chet el valyutasi va metall tangalar. Poligrafiya usulida tayyorlangan qalbaki hujjatlarni hisobga olish – markazlashtirilgan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi IIV EKBda olib boriladi. Bu hisobga olish yordamida bosma ish qog‘ozlari (blankalari) bitta klishedan, matbaa harflari termasidan foydalanib, tayyorlangan qalbaki hujjatlarning kelib chiqishi umumiyligi, shuningdek, ularni tayyorlash bilan shug‘ullangan shaxslar aniqlanadi. Hisobda qalbaki hujjatlarning fotonusxalari kartotekasi va bosma ish qog‘ozlarining kolleksiyasi mavjud bo‘ladi. Hisobga olish

to‘plamasida uchta bo‘lim bor, bular: oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarini tamomlaganlik to‘g‘risidagi diplomlar va diplomlarning blankalari, haydovchilik guvohnomalari va ularning blankalari, boshqa hujjatlar. Haqiqiyligi shubha tug‘dirgan hujjat tergovchi tomonidan ekspertiza o‘tkazish uchun mahalliy ekspert bo‘linmalariga yuboriladi, shundan so‘ng uning asl nusxasi yoki fotonusxasi, ekspert xulosasining nusxasi, axborot kartochkasi Respublika IIV EKBga yuboriladi. Kriminalistik ma’lumot tariqasidagi kolleksiyalar majburiy, tavsiya qilinadigan va fakultativ (ixtiyoriy) turlarga bo‘linadi. Majburiy –buzib ochish quroli sifatida foydalaniladigan asboblar va boshqa narsalarning; poyabzal tagcharmi va ustki qismi tasvirlarining; faralar nur tarqatgichlari-ning; avtomototransport lak- bo‘yoq qoplamalarining; avtomototransport shinalari protektorlari izlarining kolleksiyalaridir. Tavsiya qilinadigan – chet elda ishlab chiqarilgan plombalarning; metallni termik kesish apparatlarini qo‘llanish izlarining; qulflarning; muhrlar va shtamplar bosilgan izlari (bosma nusxalari)ning; tolali materiallarning; hayvonlar junlarining; yonilg‘i-moylash materiallarining; xonaki usulda tayyorlangan giyohvandlik moddalarining va eng ko‘p tarqalgan kuchli ta’sir qiluvchi farmatsevtik dorilarning kolleksiyalaridir. Fakultativ – bular sovuq qurol, porox va portlovchi moddalarning; yengil avtomobillar va mototsikllar dvigatellarida tartib raqamlari tushirilgan puansonlar izlarining; yopishtiruvchi moddalarning; yozuv

materiallarining, qog‘ozlarning (bosmaxona, mashinkada yozuv va ro‘zg‘or qog‘ozlarining) kolleksiyalaridir. IIV ekspert-kriminalistika bo‘limlarida barcha turdagi kolleksiyalar vujudga keltiriladi; shahar (tuman) organlarining ekspert- kriminalistika guruhlarida tavsiya qilinadigan va fakultativ kolleksiyalar vujudga keltirilishi mumkin. Kriminalistik ma’lumot tariqasidagi kolleksiyalar obyektlarni asl holida, shuningdek, ularning tasvirlarini: fotosuratlari, videotasvirlari, nusxa olingan qoliplari, ta’rif-tavsifini o‘z ichiga olishi mumkin. Buzib ochish qurollari sifatida foydalaniladigan asboblar va boshqa narsalar kolleksiyalari sanoat usulida tayyorlangan narsalarning xossalari, shakli, o‘lchamlari va boshqa alomatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. Kolleksiyalar fondi jinoyatlarni fosh etish amaliyotini tahlil etish, trasologiya ekspertizalari, shuningdek, xizmat ko‘rsatiladigan hududdagi korxonalar va savdoga keltirilayotgan buyumlar turlarini o‘rganish asosida belgilanadi. Poyabzal tagcharmi va ustki qismi tasvirlarining ma’lumot tariqasidagi kolleksiyasida muayyan artikul, fason, modeldagi tagcharmlar va poyabzallarning hodisa sodir bo‘lgan joyda iz qoldirgan poyabzal qaysi guruhga mansubligini aniqlash uchun mo‘ljallangan rasmlari turadi. Poyabzallar tagcharmi va ustki qismi tasvirlarini hamda ular haqidagi ma’lumotlarni ma’lumotnoma nashrlardan, kataloglardan, savdo korxonalaridan va ekspertiza amaliyotidan olinadi. Metallni qirqish namunalarining ma’lumot tariqasidagi kolleksiyasi metallni termik va mexanik usulda qirqish uchun qo‘llaniladigan, seyflar va boshqa metall to‘siqlarni buzib ochish uchun

foydalaniladigan apparatlar turini, qirqish vaqtini va jinoyatchining ana shu apparatlardan foydalana olish darajasini aniqlash uchun mo‘ljallangandir. Tolali materiallarning ma’lumot tariqasidagi kolleksiyasi kelib chiqishi hayvonotga, o‘simlikka oid va kimyoviy tolalar, gazlamalar va sun’iy mo‘yna namunalari. Mikroobyektlar bilan ishlashda foydalaniladi. Yonilg‘i-moylash materiallarining ma’lumot tariqasidagi kolleksiyasi neftni qayta ishlovchi, sanoat, savdo korxonalaridan olingan, ekspertizaga kelib tushadigan asl holidagi namunalardan to‘planadi. Asl holidagi namunalardan olingan spektrlar va xromatogrammalar atlasi tuzib boriladi. Kolleksiyadan tekshirish uchun olib kelingan yonilg‘i-moylash materiallari tarkibini aniqlashda foydalaniladi. Giyohvandlik vositalari va kuchli ta’sir etuvchi moddalar kolleksiyasi asl holidagi namunalarni va ulardan olingan spektrlar atlasini o‘z ichiga oladi. Tekshirish uchun keltiriladigan notanish giyohvandlik vositalarini va kuchli ta’sir qiluvchi moddalar tarkibini tezkor aniqlash uchun mo‘ljallangan. Shu tariqa, kriminalistik ma’lumot tariqasidagi kolleksiyalar ma’lumotlar banklari vazifasini bajaradi. Ular yordamida ko‘rsatib o‘tilgan ma’lumotlarni olish mumkin bo‘ladi. Ulardan ekspress tekshiruvlarni o‘tkazish, ekspertizalarni bajarish, tezkor tahlil qilish uchun foydalaniladi. Ma’lumot tariqasidagi kolleksiyalar ayrim to‘plarining videonusxalari tezkor amaliyotda foydalanish uchun

RO‘YXATGA OLISH TURLARI Tezkor ma’lumotli Tezkor-єidiruv Kriminalistik Xibsga olingan, ayblangan, sudlangan, єidiruvda bo‘lgan, jinoyat sodir etgan, ammo jamoatchilik ta’siri chorasi єo‘llanilganligi munosabati bilan jinoiy jazodan ozod etilgan shaxslarga doir Chet el fuєarolari, fuєaroligi bo‘lmagan shaxslar va chet elda yashayotgan fuєarolar sodir etgan ѕuєuє- buzarliklar va jinoyatlarga doir q idiruv e’lon єilingan shaxslar bedarak yo‘єolgan shaxslar, tanib olinmagan murdalar, kimligi ma’lum bo‘lmagan bemorlar va bolalar o‘¦irlangan antikvar buyumlar va madaniy boyliklar o‘¦irlangan, yo‘єolgan, olib єo‘yilgan, o‘z ixtiyori bilan topshirilgan rezbali o‘є otish єurollari umumdavlat muomalasidagi o‘¦irlangan va olib єo‘yilgan ѕujjatlar, tartib raєami bo‘lgan buyumlar єidirilayotgan va egasi yo‘є avto- operativ a h amiyatga molik shaxslarning daktokartotekalari, ochilmagan jinoyatlar joyidan olingan daktoizotekalar jinoyatni sodir etish usuliga ko‘ra o‘є, gil’zoteka єalbaki pullar va єimmatbaѕo єo¦ozlar matbaa usulida tayyorlangan salbachi xujjatlar giyoѕvandlik va kuchli ta’sir єiluvchi dorivor vositalarsh olish uchun yasalgan єalbaki tibbiy retseptlar va єalbakilashtiruvchi shaxslar dastxatining namunalari tashєi alomatlari bo‘yicha operativ aѕamiyatga molik shaxslar ovozi va nutєi fotolentasi (fonotekasi) buzish єurollari ko‘chma kriminalistika laboratoriyalariga joylashtiriladi va hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish paytida foydalaniladi.

O‘єotar va sovuє. єurollar ѕamda єurol- aslaѕalar kolleksiyasi Turli buyum va materiallar kolleksiyasi Detal va jiѕozlar (poyabzal poshnalari, fara shishalari) kolleksiyasi Spektrlar, xromotogrammalar, rentgenogrammalar Ovoz, nutє, shovєin fonotekasi Turli kataloglar Ekspert-kriminalist bo‘limlarining koleksiya va kartotekalari KRIMINALISTIK RO‘YXATGA OLISH USULLARI KRIMINALISTIK RO‘YXAT OBYEKTLARINI TARTIBGA SOLISH Kartotekalar Kriminalistik ro‘yxat obyektlarini tartibga solish – bu ularning maxsus joylashuvi bo‘lib, ro‘yxatga olingan obyektlar ѕaєida ma’lumotlar axborot єidirishning tez va єulayligini ta’minlaydi Izlar jamlanmasi Albomlar Kolleksiyalar Jurnallar Ro‘yxatlar Tartibga solish usullari

AralashMa’lumotlar yoki ma’lumotlar bankining kompyuter bazalari Xronologik Daktiloskopik Alfavitli Tashєi alomatlar Elektron- h isoblash

O'xshashlar

Kriminalistik trasologiya

Kriminalistik identifikatsiya

Kriminalistik ballistika

Kriminalistik texnikaning umumiy qoidalari

Kriminalistik taktikaning umumiy qoidalari