Kriminalistik identifikatsiya - Huquqshunoslik - Referatlar

Kriminalistik identifikatsiya

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

105.5 KB

Ko'chirib olish

Kriminalistik identifikatsiya Reja: 1 Kriminalistik identifikatsiya tushunchasi, vazifalari, prinsiplari va shakllari 2 Kriminalistik identifikatsiya obyektlari 3 Identifikatsiya obyektlarining tasnifi 4 Identifikatsiyaviy tadqiqot jarayoni 5 Kriminalistik diagnostika

Identifikatsiya atamasi lotincha ldem (aynan o`sha) so`zidan olingan bo`lib, aynanlikni aniqlashni bildiradi. Bu atamani birinchi marta fransiyalik olim Alfons Bertilon odamlarni ro`yxatga olishga bag`ishlangan o`z ixtirosida qo`llagan. Kriminalistik identifikatsiya jinoyat ishi bo`yicha qidirilayotgan, aniqlanishi lozim bo`lgan muayyan (odam, buyum) obyektning aynan o`zi ekanini bildiradi. Tabiatda va jamiyatda barcha obyektlar bir-biridan farq qiladi va faqat o`ziga xosligi bilan ajralib turadi. Bir obyekt boshqa obyekt bilan aynan teng bo`lolmaydi. Obyektlar o`zaro juda o`xshash, bir xildagi belgilarga ega bo`lishi mumkin. Aynanlik falsafiy asoslarga ega: 1) har bir moddiy obyekt faqat o`ziga teng; 2) obyektlar doimo o`zgarishda, lekin bu o`zgarishlar nisbiy bo`lib, ularni aniqlash va hisobga olish imkoniyati mavjud; 3) obyektlar o`zaro munosabatda, boshlanishda bo`lgani sababli, ularning belgilari boshqa obyektlarda o`z aksini topadi. Har bir obyekt boshqa obyekt kabi o`xshash xususiyatlarga ega. Shu asosda u muayyan guruh, turga oid hisoblanadi. Demak, aynanlikdan tashqari ba`zi hollarda o`xshashlik, ya`ni obyektlarning biror guruhga oidligini aniqlash bilan kifoyalanadi. Aynanlik va o`xshashlikni aniqlash vositasida jinoyat ishiga oid bir qancha holatlar aniqlanadi. Chunonchi: narsaning belgilari – uni qaysi korxona, qachon yasab chiqarganini; hodisa sodir bo`lgan joydagi moddiy izlar – u yerda kim, qanday harakat qilganini; o`q va gilzani tekshirib, otish qurolining turi va aynan o`zini; dastxat bo`yicha uni yozgan shaxsni; odam oyog`ining izi bo`yicha – shu odamning bo`yini; qog`oz va siyohning belgilari bo`yicha hujjatning necha yil muqaddam yozilganini aniqlash imkoniyatlari bor.

Jinoyat ishlarini tergov qilish jarayonida turli obyektlarni qidirish va aniqlash zaruriyati doimiy hodisa sodir bo`lgan joyda qolgan qo`l izi bo`yicha – shaxs, g`ildirak izlari bo`yicha – avtotransport vositalari, kiyim yoki poyabzaldagi tuproq va o`simlik qoldiqlari bo`yicha joy kabilar aniqlanadi. Identifikatsiya jarayonida iz qoldirgan obyekt qolgan iz bilan taqqoslab ko`riladi. Agar izni shu obyekt qoldirgan bo`lsa, aynanlik qayd etiladi. Iz deganda faqat moddiy izlar (qo`l, oyoq, buzish qurollari va h.k.) tushunilmay, balki tasviri bor barcha buyumlar: qo`lyozma, fotosurat, narsaning qoldiqlari, qismlari kabilarni, shuningdek, xotirani tasavvur etish lozim. Boshqacha aytganda, kriminalistik identifikatsiyada «izlar» atamasi keng ma`noda qo`llaniladi. Jinoyatni tergov qilish jarayonida o`xshashlik tushunchasi, uni aniqlash prinsiplari va metodikasiga oid qoidalar va amaliy tavsiyalar majmui kriminalistik identifikatsiya to`g`risidagi nazariyani tashkil etadi. Mazkur ta`limotning kelib chiqishi S.M.Potapov nomi bilan bog`liq. U 1940-yilda «Kriminalistik identifikatsiya prinsiplari» asarini e`lon qildi. N.V.Terziyev va V.Y.Koldinning tadqiqotlarida kriminalistik identifikatsiya nazariyasiga oid umumiy masalalar tadqiq etildi. Shu bilan birga kriminalistik, kimyoviy, biologik va tibbiy ekspertizalar metodikasining takomillashib borishi identifikatsiya nazariyasini rivojlantirishga imkon berdi. Kriminalistik identifikatsiya deganda, obyektlarning qiyosiy tadqiqoti tushuniladi, bunda aynanlik va o`xshashlikdan dalil sifatida foydalaniladi. Identifikatsiya uslubi mantiq va boshqa fanlarda ham qo`llaniladi. Kriminalistik identifikatsiyaning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: Kriminalistik identifikatsiya sud dalillari hisoblangan faktik ma`lumotlarni aniqlashga yo`naltirilgan, u jinoyat-protsessual qonun talablariga bo`ysunadi. Kriminalistik identifikatsiya ilgari sodir etilgan hodisa izidan borib, jinoyatni tergov qilish protsessida notanish obyektni tadqiq qiladi. Kriminalistik identifikatsiya metodi aniq bir moddiy obyekt yoxud uning eng kichik bir qismini aniqlashga yo`naltirilgan. Bu, bir tomondan, kriminalistik

tadqiqotning eng zamonaviy, mukammal va ishonchli texnik asboblariga ega bo`lishi zarurligini, ikkinchi tomondan, tergov qilinayotgan hodisa asl holatini va ish yuzasidan haqiqatni aniqlash uchun kriminalistik identifikatsiya amaliyoti va nazariyasining katta ahamiyatini ko`rsatadi. Kriminalistik identifikatsiya – bilish vositasi, usuli va metodik majmui sifatida obyektning turli holati, ko`rinishi, turli vaqtlarda va har qanday murakkab sharoitda kriminalistik ahamiyatga ega bo`lgan aynanlik va o`xshashlikni aniqlashga imkon beradigan mukammal metodikaga ega bo`lishi kerak. Kriminalistik identifikatsiya ishonchli, universal va yuqori darajadagi nazariy ta`limotdir. Moddiy dunyoning obyektivligi, xilma-xilligi undagi o`xshashlik umumiy bo`lib, aynanlik har bir voqea va narsalarning o`zigagina xosligi, ikkita aynan voqea yoki narsa tabiatda va jamiyatda bo`lishi mumkin emasligi, ularning har biri faqat o`ziga teng ekanligi identifikatsiyaning tub mohiyatini anglatadi. Kriminalistik identifikatsiya nazariyasi uchun shu obyektlarning o`zaro ta`siri natijasida bir-birida qoladigan moddiy asoratlar, izlar, ularni tadqiq qilish imkoniyati mavjudligi asos bo`lib hisoblanadi. Zo`ravonlik sodir etilganda, uning izlari faqat jabrlanganlar badanida qolmay, jinoyatchining badanida yoxud kiyim- kechagida ham bo`ladi. Birinchi va ikkinchi turdagi iz ham kriminalistikada ahamiyatli hisoblanadi. Shuning uchun ham to`g`ri, teskari va qarshi identifikatsiya aloqalarini uzviylikda tadqiq qilish va ulardan foydalanish kriminalistik identifikatsiya nazariyasi va amaliyotining dolzarb vazifasidir. Kriminalistik identifikatsiya prinsiplari quyidagilarni o`z ichiga oladi: 1. Identifikatsiya protsessida qatnashadigan obyektlar identifikatsiyalanuvchi va identifikatsiyalaydigan turlarga bo`linadi. Identifikatsiyalanuvchi – bu aynanligi to`g`risidagi masalani hal qilish kerak bo`lgan yoki qidirilayotgan obyekt hisoblanadi, identifikatsiyalaydigan obyekt esa aynanlikni aniqlash uchun vosita bo`lib xizmat qiladi. Bunda har qanday moddiy va ideal izlardan foydalaniladi.

2. Identifikatsiya jarayonida hamma obyektlar - identifikatsiyalanuvchi ham identifikatsiyalaydigan ham o`zgarishsiz qoladi, deb bo`lmaydi, chunki ular doim harakatda, rivojlanishda. Shu bilan birga obyektlarning o`zgarish darajasi va tezligi har xil bo`ladi. Shuni hisobga olib kriminalistik identifikatsiya obyektlari o`zgaradigan va nisbatan o`zgaradigan xillarga bo`linadi. Nisbatan o`zgaradigan obyekt ma`lum vaqt davomida barqarorlik belgilarini saqlab turadi, unda o`xshashlik belgilari mavjudligi yoki mavjud emasligi aniqlanadi. 3. Identifikatsiya jarayonida bilishning analiz va sintez metodlari qo`llaniladi. Kriminalistik identifikatsiya tadqiqot obyektlarining o`ziga xos tomonlari qanchalik chuqur va mukammal analiz qilinganligiga bog`liq. Ammo qiyoslanayotgan obyekt belgilarini analiz qilish bilan jarayon yakunlanadi, deb bo`lmaydi. Qiyosiy analiz natijasida mos kelgan belgilar va farqlar taqqoslanishi va ularning har birini tushuntirish zarur. 4. Har bir taqqoslanayotgan belgi umuman identifikatsiya obyekti sifatida harakatda, o`sishda ekani e`tiborga olinishi kerak. Bunda har bir belgining kelib chiqishi va o`zgarish sabablariga aniqlik kiritish lozim. Identifikatsiya obyektining ayrim belgilari ma`lum darajada barqarorlikda qolishi mumkin. Hatto, identifikatsiya obyektining muhim belgilari qasddan o`zgartirilgan bo`lishi ehtimol. Kriminalistik identifikatsiya protsessual bo`lmagan va protsessual shakllarda amalga oshiriladi. Uning noprotsessual shakli o`z navbatida bir necha ko`rinishlarda bo`ladi: 1) surishtiruv organlari tomonidan tezkor-qidiruv tadbirlarini o`tkazish chog`ida amalga oshirilgan identifikatsiya; 2) fuqarolik va arbitraj sudlari, shuningdek, notariat organi faoliyatida foydalaniladigan ma`muriy- huquqiy identifikatsiya. Jinoyat-protsessual qonun normalari va talablariga muvofiq aynanlik dastlabki tergov, surishtiruv va sud muhokamasi davrida o`tkaziladi. Kriminalistik identifikatsiya tergov harakati masalan, tanib olish uchun ko`rsatish orqali amalga oshiriladi yoki sud tomonidan ish ko`rish jarayonida namoyon bo`ladi.

Yuqoridagi tasniflarga muvofiq kriminalistik identifikatsiya subyekti surishtiruvchi, tergovchi, sudya, ekspert bo`lishi mumkin. Bu subyektlar jinoyat- protsessual qonunda belgilangan tegishli kriminalistik usullar, vositalar, metodlardan foydalanib, identifikatsiyani protsessual shakllarda amalga oshiradi. 2 . Kriminalistik identifikatsiya obyektlari Kriminalistik identifikatsiya moddiy obyektlarning o ` xshashlik sifatini ifodalar ekan , obyektiv voqelikning qaysi elementlari taqqoslash obyekti sifatida xizmat qilishini aniqlab olish kerak . Tergov qilinayotgan hodisaning vaqti va joyini , predmet va shaxsning alohida xossalarini , zaharning ta ` sirchanlik darajasi , siyohning kimyoviy tarkibini aniqlash uchun identifikatsiya qoidalaridan foydalaniladi . Aynan obyekt tushunchasini belgilashda , birinchidan , buyumlar va ularning xususiyatlari to ` g ` risidagi falsafiy ta ` limotdan , ikkinchidan , kriminalistik identifikatsiyaning o ` ziga xos uslublaridan kelib chiqish lozim . Buyum falsafiy nuqtai nazardan xossalar, belgilar tizimi sifatida qaraladi. Xossalari bir xil bo`lgan buyumlar o`xshash hisoblanadilar. Kriminalistik identifikatsiyaning roli jinoyatning aniq mohiyatini belgilash, jinoiy xatti-harakatlar sodir etishda ishtirok etganlar, jabrlanganlar, jinoiy tajovuzlar sodir etishda foydalanilgan qurol va vositalarni aniqlashni taqozo qiladi. Bu vazifalarni hal qilish uchun tergov qilinayotgan hodisaning obyektiv aloqalarini ochish va kuzatish zarur. Aybdorning xatti-harakatlari bilan jinoyat natijalari o`rtasidagi bog`lanish bunga misol bo`la oladi. Ammo obyektning tergov qilinayotgan voqea bilan mavjud individual aloqasini, ular o`rtasidagi barqaror va betakror xususiyatlar yig`indisiga e`tibor berilgan taqdirdagina tadqiq qilib aniqlash mumkin. Demak, buyumlarning faqat alohida xossalari emas, balki betakror xususiyat va sifatlar yig`indisiga ega bo`lgan yaxlit holdagisi identifikatsiya obyektlari bo`la oladi. Identifikatsiyalash – muayyan moddiy buyum va predmetlarni boshqalaridan

ajratish, farqlash demakdir. Masalan, jinoyatchining izda aks etgan bo`yi, qo`l, oyoq izlari, jismoniy kuchi, boshqa har qanday xususiyatlari identifikatsiya obyekti bo`la olmaydi. Alohida individni xarakterlovchi bunday xususiyatlarning yig`indisi, tashqi qiyofasining o`ziga xos belgilari identifikatsiyaning oddiy obyekti hisoblanadi. Yurganda qo`lni silkish yoki qadam tashlashi shaxsning funksional xususiyatini ifodalaydi. Ammo bunday xususiyatlar ko`pgina shaxslarga xos bo`lishi mumkin va shu sababli identifikatsiyalash uchun yetarli emas. Faqat individual xususiyatlarning ma`lum yig`indisi bir shaxsga tegishli bo`lishi mumkin. Obyektning betakror yig`indisini tashkil etmaydigan alohida xususiyatlari ifodalangan izlar ham identifikatsiyalash uchun yetarli emas. Kriminalistik identifikatsiya moddiy obyektni tergov qilish voqeasi bilan aloqasini aniqlash uchun o`tkaziladi. Dastxat identifikatsiyalanmaydi, balki uning vositasida uni yozgan shaxs identifikatsiyalanadi yoxud texnologik jarayon identifikatsiyalanmaydi, aslida texnologik jarayonning o`ziga xos tomonlari bo`yicha mashina, sex, fabrika identifikatsiya qilinadi. Ish uchun jinoyatning yozuv, ovoz, jinoyat sodir etish usuli, texnologik jarayon belgilari bilan aloqasi emas, balki ko`rsatilgan belgilarga ega bo`lgan moddiy obyekt, shaxs, joyning aloqasi muhim. Ba`zi obyektlar, jumladan, o`z makon chegaralariga ega bo`lmagan, sochiluvchi, suyuq va gaz holatidagi jismlar ham kriminalistik identifikatsiya obyektlari bo`la olmaydi. Masalan, gumon qilinuvchidan topilgan patronlar, jinoyat sodir etilgan joydan olingan patron tipiga tegishli, o`lgan odam ichki organidan olingan ozuqa qoldiqlari va gumon qilinuvchidan tintuv qilinganda chiqqan buyumning kimyoviy tarkibi bir xil bo`lishi mumkin, gumon qilinuvchining kiyimidan topilgan qon o`z guruhi va tipiga ko`ra jabrlanganning qoniga o`xshaydi. Buyum turlaridagi umumiylik identifikatsiyalash uchun yetarli emas. Kriminalistik identifikatsiya tadqiq etayotgan obyekt turini belgilash bilan yakun topmaydi. O`z natijalariga ko`ra bu xildagi belgilash faqat oraliq ahamiyatga ega. Bunday holda kriminalistik identifikatsiyaning yagona obyekti to`g`risida

emas, balki qiyoslanayotgan obyektning qaysi guruhga mansubligini belgilash, ularning tur o`xshashliklari bilan cheklanadi. 3. Identifikatsiya obyektlarining tasnifi Yuqorida ta`kidlanganidek, identifikatsiyaviy tadqiqot jarayonida bitta obyektdan hosil bo`lgan bir necha izlar, masalan, bahsli qo`lyozma va gumon ostidagi shaxs dastxatining namunasi solishtirib ko`riladi. Qiyoslanayotgan bu obyektlarning birinchisi identifikatsiyalanadigan, ikkinchisi identifikatsiyalaydigan obyektlar hisoblanadi. Masalan, eshikni buzib o`g`irlik sodir etilgan joyda turli izlar topiladi, gumon qilingan shaxsning uyida buzish quroli topilib, undan eksperiment tarzida izlar olinadi. Jinoyat izlari va eksperimental izlar qiyosiy tadqiq qilinadi. Yashirinib yurgan shaxsni identifikatsiyalash uchun uning fotosurati va qo`lga olingan shaxsning fotosurati qiyoslanib tekshiriladi. Ana shu obyektlardagi barcha belgilar va xususiyatlar emas, bir-biriga solishtirish mumkin bo`lganlari taqqoslanadi. Masalan, jinoyat sodir etilgan joydan topilgan hajmli izlar bo`yicha lomning issiqqa bardoshliligi, elektr o`tkazuvchanligi, zichligi va boshqa xossalari o`rganilmay, uning iz qoldirish xususiyatlari tadqiq qilinadi. Identifikatsiyaga oid xossalar obyektlarning o`zaro ta`siridan va izning vujudga kelish mexanizmlaridan kelib chiqib aniqlanadi. Masalan, avtomashina yurgan yo`lda g`ildirakning izi qoladi, avtomashina biror to`siqlikka urilganda radiator, bufer, kuzov va mashinaning boshqa qismlarida iz qoladi. Identifikatsiyalaydigan obyektda uning xossalarini ifodalaydigan belgilargina foydali axborot beradi. Faqat o`sha belgilar o`rganiladi, qolganlari e`tiborga olinmaydi. Masalan, oyoq kiyimning yerdagi izlari o`rganilayotganda iz qoldirgan tagcharmning tashqi tuzilishi, zichligi, yumshoqligi va boshqa xossalari o`rganiladi. Tuproqning biologik va kimyoviy tarkibi izning shakllanishiga ta`sir etmasa, ular tadqiq qilinmaydi.

Identifikatsiyalaydigan va identifikatsiyalanuvchi obyektlardan foydali axborotni ajratib olish tadqiqotning dastlabki muhim vazifasi hisoblanadi. Zaruriyatga qarab, identifikatsiyalaydigan va identifikatsiyalanuvchi obyektlar bevosita va bilvosita tadqiqot qilinadi. Identifikatsiyalanadigan obyektdagi xossalar o`zgarmagan bo`lsa, u bevosita tadqiq etiladi. Obyekt o`zgargan bo`lsa, uning identifikatsiyalaydigan belgilari ilgarigi izlari orqali, ya`ni bilvosita tekshiriladi. Bevosita tadqiqot hamma hollarda ham mumkin bo`lavermaydi. Ba`zi holatlar va funksional-dinamik belgilar identifikatsiya maqsadida faqat ularning izlari, tasvirlari bo`yicha o`rganiladi. Masalan, yozuv mashinkasini identifikatsiyalashda uning o`zi emas, unda yozilgan matn tekshiriladi. Xotiraviy qiyofalar bo`yicha identifikatsiya qilishda ko`rsatuvlar, yozma yoki chizma shaklida ifodalangan qiyofasi vositasida shaxsni aynan o`sha qidirilayotgan odam ekanligi hal etiladi. Aynanlikning protsessual shaklida ham farq bor: tasvirlovchi materiallar bo`yicha identifikatsiya ko`zdan kechirish va ekspertiza o`tkazishni talab etsa, xotiraviy qiyofa bo`yicha aynanlikni aniqlash so`roq qilish va tanib olish uchun ko`rsatish shaklida amalga oshiriladi. Ba`zan qidirilayotgan obyekt bir vaqtning o`zida identifikatsiyalanadigan va identifikatsiyalaydigan obyekt bo`lishi mumkin. Masalan, jabrlangan shaxsning badanida iz qoldirgan avtomashinada ayni vaqtda qon izi qolishi mumkin, barmoq izlarini qoldirgan jinoyatchining qo`lida bo`yoq zarrachalari topilishi mumkin. Identifikatsiyadan foydalanib isbot qilishning maqsadi tergov qilinayotgan hodisa bilan bog`liq obyektni topishdan iborat. Bu obyekt qidirilayotgan hisoblanadi. Amalda isbotlashning vazifasi tekshirilayotgan obyektlar doirasini mumkin qadar cheklash va ularning orasidan qidirilayotgan obyektni ajratib olishdan iborat.

4. Identifikatsiyaviy tadqiqot jarayoni Kriminalistik identifikatsiyaviy tadqiqot jarayoni to`rt bosqich: dastlabki tekshiruv, alohida-alohida holda va qiyosiy tadqiqot, shuningdek, ularning natijalarini baholashdan iborat. Dastlabki tadqiqot bosqichi bir qator tayyorgarlik ishlarini ko`rishni talab etadi: tadqiqot uchun zarur bo`lgan materiallarni izlash, ularni tekshirish metodikasini tanlash, tegishli ilmiy texnika vositalari va asboblarini tayyorlash, identifikatsiyaning protsessual shakllarini aniqlash, taqdim etilgan tadqiqot materiallari miqdori va sifatiga baho berish, ularni tadqiqot o`tkazish uchun qanchalik yaroqliligini belgilash. Qidirilayotgan va qidirishga yordam beruvchi obyektlarning xossalarini alohida-alohida tadqiq etganda, masalan, hodisa sodir bo`lgan joydan olingan iz, uni qoldirgan predmet yoki maxsus tayyorlangan iz, soxta qo`lyozma, dastxat namunasi va boshqalar topilishi mumkin. Alohida-alohida analiz qilinganda ularning barcha belgilari o`rganiladi. Masalan, xatning matni dastlab shoshilmay yozilganligi, ammo keyin shoshib yozilgan qismi aniqlanadi, bunda dastxat sun`iy ravishda o`zgartirilgan, degan xulosa chiqarish ham mumkin. Obyektlarning qiyosiy tadqiqi bosqichida ularga xos belgilarning o`zaro farqi va mos tushishi aniqlab olinadi. Qiyosiy obyektlar mohiyatidan kelib chiqib, qiyoslashning u yoki bu texnik usullari tanlab olinadi, o`lchov, optik vositalar yordamida obyektivlik, aniqlik va to`la-to`kislikka erishiladi. Identifikatsiyaviy tadqiqot jarayonining oxirgi bosqichi uning natijalarini baholash hisoblanadi. O`xshashlik bor yoki yo`qligi haqida oxirgi xulosani chiqarish uchun qo`lga kiritilgan barcha tadqiqot materiallarini taqqoslab ko`rish, alohida-alohida analiz qilinganda obyektlar holatiga va alohida belgilariga umumiy baho berish, ba`zi belgilarning mos kelish darajasi, ularning ahamiyati, mos keladigan va kelmaydigan belgilarning o`zaro aloqalari va h.k. Amaliyotda taqqoslanayotgan obyektlarning qiyosiy belgilari kamdan kam mos keladi. Ko`pgina muhim belgilari mos kelgan holda ham, ayrim detallari tasodifiy vaziyatlar tufayli mos kelmay qoladi.

Identifikatsiyaviy tadqiqot jarayonida ekspert izlarda aniq va to`la-to`kis tasvirlangan belgilarni yetarli miqdorda aniqlab, o`xshashlik bor-yo`qligi to`g`risida ishonch hosil qilgan bo`lsa, bu haqda qat`iy xulosa chiqaradi. O`z-o`zidan ma`lumki, qat`iy va taxminiy xulosalar o`rtasida katta farq bor. Birinchisi, qat`iy tasdiqni anglatadi, masalan, jasaddan olingan o`q mazkur quroldan otilgan. Ikkinchi holda izlar aniq va to`la ifodalanmagani sababli ularni tadqiq etishda katta qiyinchiliklar tug`ilsa, belgilar mosligi yoki farqi haqida ekspert taxminiy xulosa chiqaradi: mazkur matn fuqaro Ivanov tomonidan yozilgan bo`lishi ehtimol. Taxminiy xulosa, uning nomidan ham ko`rinib turibdiki, faktni aniq emas, balki taxminiy baholaydi. Shu bois ekspertning bunday xulosasini tergovchi va sud ayblov uchun asos qilib olmasligi lozim. Taxminiy xulosani boshqa dalillar yordamida sinchkovlik bilan tekshirish kerak. Odatda, ekspertning taxminiy xulosasi tergovchi uchun u yoki bu versiyani olg`a surish imkoniyatini beradi, qo`shimcha dalillar izlashda yangi qulayliklar yaratadi. Ba`zi bir holatlarda ekspertlar qo`yilgan savollarga aniq javob bera olmay, uni hal qilish imkoniyati bo`lmadi, deb xabar qiladi. Ekspertning bunday javobini ekspertiza o`tkazishga yetarlicha tayyorgarlik ko`rilmaganligi, savollar noto`g`ri qo`yilganligi, topilgan izda individual belgilar yetarli ifoda topmaganligi, u yoki bu masalani hal qilish uchun ilmiy asoslar yetishmasligi bilan izohlash mumkin. Bunday hollarda tergovchi yuqoridagi to`siqlarni bartaraf etishi yoxud ish yuzasidan chiqqan muammolarni boshqa tergov harakatlari yordamida hal qilishi lozim. Yuqorida ta`kidlanganidek, tergovchi identifikatsiyaning eng faol subyekti bo`lib, o`zi ham mazkur vazifani mustaqil hal qilish imkoniyatiga ega. Tergovchining identifikatsiyaviy harakatlari deganda, shunday tergov harakatlari tushuniladiki, u o`z mazmuniga ko`ra, obyektning qiyosiy tadqiqoti asosida o`xshashlik yoki aynanlik mavjudligi yoki mavjud emasligi to`g`risida yakun chiqarishga qaratilgan faoliyatni amalga oshira oladi.

Tanib olish bilan tergov identifikatsiyasi o`tkazish tergovchidan identifikatsiya nazariyasi talablariga rioya qilishni talab etadi. Tergovchi o`zi mustaqil identifikatsiya harakatlari o`tkazishdan tashqari ko`p hollarda identifikatsiya vazifalarini turli ixtisosdagi ekspert-kriminalistlarga topshiradi. Bu identifikatsiya tadqiqoti o`tkazish uchun fan, texnika, san`at va hunarmandchilik sohasida maxsus bilimlar talab qilingan holatlarda amalga oshiriladi. Kriminalistik ekspertiza tayinlashga tergovchi boshqa protsessual harakatlar kabi jiddiy tayyorlanishi kerak. JPKning 125-moddasi ish bo`yicha so`roq qilinganlarga tanib olish uchun shaxsni va predmetni ko`rsatishni nazarda tutadi. Uni amalga oshirish uchun tergovchi quyidagi vazifalarni bajarishi lozim: tanib olish uchun ko`rsatiladigan obyekt to`g`risida identifikatsiyaviy axborotni yig`ish, identifikatsiya qilinadigan obyektni izlash; bir qancha obyektlar orasida tanib olish uchun ko`rsatilishi lozim bo`lganlarni aniqlab olish; tanib olish uchun hujjatlarni va fotosuratlarni tayyorlash; tanib olishga imkon beruvchi usul va vositalarni aniqlash, jumladan, ovoz va funksional belgilari asosida tanish uchun imkoniyatlar yaratish; tanish natijalarini baholash, to`g`riligini va o`ziga xos tomonlarini tekshirish; 5) o`xshashlikning mavjudligi va mavjud emasligi to`g`risida xulosaga asos bo`ladigan identifikatsiyaviy belgilar tasviri bilan tanib olishi uchun sharoitlarni hozirlash. Ekspertizaning muvaffaqiyati ekspert xulosasining dalillik ahamiyati unga taqdim qilingan materiallar qanchalik yaxshi tanlanganligiga va ekspertning malakasiga bog`liq. Identifikatsiyaviy ekspertiza uchun materiallar tayyorlashga bir qancha talablar qo`yiladi; ekspertiza tayinlashning protsessual asoslanganligi; ekspertiza o`tkazish qanchalik zarurligi va ekspertga topshiriladigan haqiqiy vaziyat naqadar aniqligi;

tadqiq qilinadigan obyektlarning kelib chiqishiga oid ma`lumotlar to`g`riligi. Kriminalistik identifikatsiyaviy ekspertizani tayinlashning protsessual asoslanganligi jinoiy-protsessual qonun talablaridan kelib chiqadi. U faqat jinoyat ishlari yuzasidan surishtiruvchi tergovchi, prokuror yoki sud tomonidan tayinlanishi mumkin. Jinoyat ishi qo`zg`atilgan bo`lmasa-da ekspertiza tayinlash qonunga ko`ra mumkin (JPK 329-m.). Ekspertiza tayinlash to`g`risidagi qarorda tergovchi qanday ekspertiza o`tkazish kerakligini ko`rsatadi: dastxatshunoslik, daktiloskopik, ballistik, portretga oid va qismlarning ilgari bir butun ekanini aniqlash bo`yicha ekspertizalar shular jumlasiga kiradi. Agar bunga zarurat tug`ilgan bo`lsa va barcha kerakli materiallar yig`ilgan bo`lsa, o`z vaqtida ekspertiza tayinlanishi, bu haqda tegishli qaror qabul qilinishi lozim. Ekspertga berilgan savollar aniq, ekspertiza predmetiga tegishli bo`lishi, ishdagi ma`lumotlar va ekspertiza tayinlash bilan bog`liq shart-sharoitlar to`g`risida ekspertga yetarli axborot berish kerak. Noto`g`ri axborot ekspert xulosasining shakllanishiga salbiy ta`sir qiladi. Tergovchi taqdim qilingan namunalar sifati uchun javob beradi, shu sababli u materiallarni sinchiklab o`rgangan holda tayyorlashi zarur. Ashyoviy dalillar bo`yicha ekspert tadqiqoti- o`xshashlik mavjudligi yoki mavjud emasligi to`g`risida dalillarga erishish maqsadida moddiy qayd qilingan izlar-tasvirlar, odamlar va buyumlarni qiyoslash, o`xshashlik yoki aynanlikni aniqlashning asosiy va eng ishonchli usuldir. Umumiy qoidaga ko`ra ekspert identifikatsiyani to`rt asosiy bosqichda amalga oshiradi: dastlabki tadqiqot – obyektlarni ko`zdan kechirish; identifikatsiya obyektlarini alohida-alohida tadqiq etish; ularni qiyosiy tadqiq etish; qiyosiy natijalarni baholash. Tekshirilayotgan obyektlarni individuallashtirish jarayonida avval qidirilayotgan va tekshirilayotgan obyektning guruhga xos belgilari aniqlanadi, so`ngra ularning individual belgilari o`rganiladi.

Identifikatsiya jarayonida ekspert obyektlarni sinchiklab tadqiq qiladi, sudlov-tadqiqot fotografiyasining turli usullarini, fizik va kimyoviy metodlarini qo`llaydi. Bundan tashqari, obyektlarni alohida-alohida tadqiq qilganda belgilangan identifikatsiya aloqalarini to`la va har tomonlama o`rganish maqsadida izlarni ko`pincha eksperimental tayyorlash zarur bo`ladi. Masalan, qiyosiy mikroskop yordamida o`qotar qurolning o`qi va gilzasi bo`yicha identifikatsiya qilishda ekspert quroldan eksperimental otib ko`rish vositasida identifikatsiya belgilarini o`rganishga kirishiladi. Qiyosiy tadqiqot-ekspert identifikatsiyaning hal qiluvchi bosqichidir. Bu bosqichda ekspert obyektlarni qiyoslashning uchta asosiy usulidan foydalanadi: taqqoslash, ustma-ust qo`yish va belgilarni birga qo`shish. Tasvirlarni taqqoslash usuli o`zining soddaligi va qulayligi bilan keng tarqalgan bo`lib, kriminalistik identifikatsiyaning barcha turlarida qo`llaniladi. U taqqoslanayotgan tasvirni bir- biriga yaqin qo`yib yagona ko`rinish maydonini paydo qiladi. Bunda taqqoslanayotgan tasvir imkon boricha oydinlashtiriladi va kattalashtiriladi. Taqqoslashga eng yaxshi sharoitlar yaratish maqsadida qiyosiy mikroskop qo`llash mumkin. Taqqoslanayotgan obyektni fotosuratga olish va qiyoslashni yengillashtiradigan qo`shimcha ishlov berish mumkin (qiyosiy to`r, geometrik shakl, chiziq va h.k.). Bunday ishlovlarning ahamiyati shundaki, ular ba`zi belgilar o`rtasidagi nisbatni bilish, guruhga xos tomonlarini taqqoslab ko`rish va shunday qilib yangi belgilarni kashf qilish imkonini beradi. Ustma-ust qo`yish usuli taqqoslanayotgan tiniq tasvirni boshqasini ustiga qo`yib, belgilari to`g`ri kelsa, yagona tasvir hosil qilishga yordam beradi. Agar taqqoslanadigan tasvir tiniq bo`lmasa, masalan, karton qog`ozga tushirilgan bo`lsa, ulardan diopozitiv tayyorlanadi yoki maxsus optik asboblardan ham foydalanish mumkin.

Belgilarni qo`shish usulida taqqoslanganda tasvir shunday joylashtiriladiki, bunda tasvirdagi biror belgi mos kelib qolganda tabiiy ravishda boshqasining davomi ko`zga tashlanadi. Bir-biriga yondosh qo`yilgan tasvirlar taqqoslanayotgan tasvirning tarkib topish mexanizmidan ancha farqli bo`lsa-da, kattalashtirib foydalanish imkoniyatini beradi. Kesilish, ishqalanish va boshqa usulda hosil bo`lgan murakkab izlarni taqqoslashda bu usul muhim ahamiyat kasb etadi. Tasvirni qiyoslash maqsadida har xil optik asboblarni, asosan turli mikroskoplarni qo`llash mumkin. Fotosuratlar bo`yicha tasvirlarni bir-biriga qo`shib aniqlash keng yoyilgan. Shu maqsadda suratlar shunday qirqilsinki, kesishgan chiziq tasvirning xarakterli tomonlarini ko`proq qamrab olsin. Nomlari keltirilgan qiyosiy tadqiqotning har bir turi qiyoslashning xususiy usulidir. Alohida-alohida va qiyosiy tadqiqot natijasida olingan ma`lumotlar majmuiga baho berish, ya`ni qidirilayotgan obyektlar o`xshashligi yoki farqli ekani to`g`risida ekspert xulosasi - ekspert identifikatsiya jarayonining oxirgi bosqichini tashkil etadi. Qiyosiy tadqiqot natijalarini baholash avvalgi bosqichlarda o`tkazilgan tadqiqot jarayonining mantiqiy davomi desa bo`ladi. Obyektlarni ko`zdan kechirishdayoq shakllangan versiyalardan biri sifatida o`xshashlik yoxud farq to`g`risida fikr yuritish, identifikatsiya belgilarini qiyoslash bosqichida mustahkamlanadi, identifikatsiya tugashi bilan esa uzil-kesil hal etiladi. Masalan, ekspert barmoq izi bo`yicha shaxsni topishda barmoq izlari belgilarini ko`zdan kechirib, taqqoslashni boshlaydi, izdagi mavjud barcha aniq ifodalangan va o`zaro bog`liq tomonlarni belgilab oladi. Guruhga ajratilgan barmoq izlari yoki ularning kelib tutashgan joyi o`xshash ekani to`g`risida xulosa chiqarish uchun ekspert qiyosiy tadqiqot o`tkazadi. Belgilar kompleksining ko`pchiligi to`g`ri kelgan bir vaziyatda ba`zi farqlar chiqib qolganda ish ancha murakkablashadi. Bunday holda ekspert tadqiqotning avvalgi bosqichlariga murojaat qilib qiyoslanayotgan obyektning har biriga xos

identifikatsiyaviy belgilarni to`la tahlil etadi. Buning natijasida ilgari kuzatilmagan belgilar kelib chiqishi mumkin. Ba`zi hollarda qiyoslangan natijalarga baho berish bosqichida identifikatsiyalanadigan va identifikatsiyalaydigan obyektlar belgilarini yana taqqoslab va qiyoslab qo`shimcha eksperimentlar o`tkazishga to`g`ri keladi. Dastlab qiyosiy tadqiqotdagi farqlar aniqlanib, unga baho beriladi. Bunday baholashning asosiy vazifasi bo`lib o`tgan hodisaga aniqlik kiritish, ya`ni aynan o`sha obyektning o`zidagi o`zgarishlar sababli ikki obyektdagi farqlar yuz bermadimi, degan savolga javob olishdan iborat. Xossalarning tasviri bir xil bo`lmaganligi bilan bog`liq belgilardagi farq bilan qiyoslanayotgan obyekt xossalarida mavjud bo`lgan farqni aralashtirmaslik kerak. Qiyoslanayotgan dastxat belgilaridagi farq imzolashning bir xil sharoitda bajarilmaganligi; qurol izlaridagi farq ularning vujudga kelish mexanizmi bir xil bo`lmaganligi, fotosuratdagi farq suratga olish sharoitlari bir xil bo`lmaganligi sababli yuz bergan bo`lishi mumkin. Bunday farqlarni qiyoslanayotgan obyektlarning o`z xossalaridagi farq bilan aralashtirmaslik kerak. Agar aynan qiyoslanayotgan obyekt xossalarida farq sezilsa, qidirilayotgan obyekt o`tgan ancha uzoq davr ichida o`zgarganidan darak berishi mumkin. Masalan, yozuv mashinkasi foydalanish jarayonida shikastlangan, oyoq kiyim tagcharmi kiyib yurish jarayonida yoki ta`mirlashdan keyin o`zgargan bo`lishi ehtimol. Odam qariganda, jarohat olganda, kasallanganda yoki operatsiya natijasida tashqi ko`rinishi o`zgaradi. Obyektning o`zgarishi identifikatsiyadan qochish maqsadida manfaatdor shaxs tomonidan ataylab qilingan bo`lishi mumkin. Topilgan farqni to`g`ri baholay olish uchun o`rganilayotgan predmetdan foydalanish, ta`mirlash, saqlash, tozalash rejimini, tekshirilayotgan shaxsning yoshi, patologik va boshqa o`zgarishlarini o`rganish talab etiladi. Agar topilgan farq obyekt o`zgargani oqibatida yuz bermagan bo`lsa, binobarin, qidirilayotgan va tekshirilayotgan obyekt xossalari bir-biriga to`g`ri kelmasa, o`xshashlik to`g`risidagi masala inkor etiladi. To`g`ri kelmaslik qiyoslanayotgan obyekt xossalarining guruhli farqlariga ham taalluqli.

Qidirilayotgan oyoq kiyimi va qo`lga olingan shaxsning oyoq kiyimi razmeridagi katta farq; shikast yetkazishda foydalangan va tintuv vaqtida topilgan turli ko`rinishdagi tig`li buyum (masalan, bolta, hanjar) ham shular jumlasiga kiradi. Ekspert belgilangan hodisalarning jamini baholar ekan, ular individualmi yoki o`xshashmi degan savolga javob beradi. Agar mos kelish yig`indisi uning turli obyektlardagi takrorlanish imkoniyatini inkor etmasa, bunda obyektlar o`xshash yoki bir turdagi hodisa sifatida talqin etiladi. Agar mos kelish yig`indisi individual bo`lsa, turli obyektlarda takrorlanmasa, qidirilayotgan va tekshirilayotgan obyekt aynan o`sha, deb qabul qilinadi. Mos kelish individual majmuini baholashda indentifikatsiya tadqiqoti va identifikatsiya xossalari va ularni qo`shib takrorlash soni ustidan ekspert kuzatuvi katta ahamiyatga ega. Farqlar va mos kelishlarning natijalarini taqqoslash asosida obyektlar o`xshashligi to`g`risida xulosa chiqariladi. 5.Kriminalistik diagnostika Biror obyekt qidirilayotgan narsa, hujjat yoxud shaxsning aynan o`zi ekanligi aniqlanmasa, tekshirilayotgan obyektlar jinoyatga aloqador bo`lishi mumkinligi, qidirilayotgan obyektga o`xshashligi to`g`risida xulosaga kelinadi. Bu holda guruh o`xshashligi aniqlanadi va shu guruhga kiradigan obyektlar orasidan jinoyatga aloqadorini aniqlash vazifasi kelib chiqadi. Guruhga mansub obyektlar o`z xususiyatlari bilan biri jinoyatga juda aloqador, ikkinchisining bunday aloqasi aslo yo`q ekanligi obyektni qidirishga katta yordam beradi. Masalan, ish bo`yicha barcha “Tiko” mashinalari emas, balki faqat oq rangli, bamferining chap tomoni shikastlangan, chirog`i singani qidirilishi kerakligi vazifani ancha yengillashtiradi. Ana shu shikastlangan avtomashinani boshqa shu guruhdagilaridan farqlash kriminalistik diagnostika ta`limotiga oiddir. «Diagnostika» so`zi grekcha bo`lib, «farqlash», «aniqlash» degan ma`noni anglatadi. Meditsinada kasallanishning odatiy, unga o`xshash simptomlarga ega bo`lgan boshqa formalaridan ajratilganda diagnostika tushunchasi ishlatiladi. Kriminalistikada bu tekshirilayotgan holatni odatiy holat bilan o`xshashligini

aniqlashdan tashqari farqlash, ya`ni shu holatni unga o`xshash holatlardan ajratish, differensiyalashtirish tushuniladi. Kriminalistik diagnostikaning umumiy vazifasi obyektiv haqiqatni obyektning xususiyatlari va holatlarini o`rganish orqali aniqlashdir. Binobarin, diagnostika zamirida umumiy voqealar va ularning natijalari bo`yicha tanib olish jarayoni yotadi. Diagnostika murakkab sud–isbotlov tizimining usullaridan biri sifatida haqiqatni aniqlash umumiy qonun-qoidalariga to`laligicha mos keladi. Kriminalistik diagnostikaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1) jinoyat sodir etilgan vaziyatni o`rganish (jinoyat qayerda, qanday vaziyatda sodir etilgan, mavjud izlarning qaysi biri jinoyatga aloqador); 2) hodisaning turli bosqichiga oid mexanizmni o`rganish (to`siqni buzib o`tishning xususiyati va yo`nalishi, transport vositalarining to`qnashuvdan oldin va hodisa paytida o`zaro joylashuvi, qalbaki pul belgilari tayyorlashning usullari va hokazo); 3) hodisa yuz bergan joydagi buyumlarning alohida belgilarini aniqlash (ularning holati va xususiyatlari, jinoyat qurolini tanlashga, jinoyatchi va uning kiyimida iz qoldirishga, jinoyatni yashirishga aloqadorlik); 4) jinoiy hodisaning vaqtga oid xususiyatlarini o`rganish (qachon yuz bergan, uni amalga oshirish uchun qancha vaqt ketgan bo`lishi mumkin, qaysi izlar avval, qaysilari keyinroq paydo bo`lgan va hokazo); harakatda bo`lgan obyektlarning miqdori va xususiyatlarini aniqlash (jinoyat ishtirokchilari nechta bo`lgan; qulfni ochgan shaxs professional mahoratga ega bo`lganmi, o`q otish quroli yoki portlovchi moddalarni tayyorlashda qanday moslamalar ishlatilgan va hokazo). sababli bog`lanishni o`rganish (ma`lum bir xatti-harakatlar va kelib chiqqan natija o`rtasida sababli aloqalar bormi, yong`inning sababi, tepkini bosmay yuz bergan o`q otilishining sababi nima va hokazo). Bayon etilganlarni inobatga olgan holda kriminalistik diagnostikani obyektning (vaziyatning) xususiyatlari va holatlarini unda yuz bergan

o`zgarishlarni aniqlash maqsadida tekshirish, ushbu o`zgarishlarning sababini va uni sodir etilgan jinoyat bilan aloqasini aniqlash deb ta`riflash mumkin. Diagnoz tushunchasi dastlab tibbiyot bilan, kasallikni aniqlash bilan bog`liq bo`lgan. Fan va texnikaning rivojlanishi, bilim va usullarning birlashuvi, ularning bir sohadan ikkinchisiga o`tishi sayin diagnostikaning texnik, botanik, zoologik, psixologik va boshqa tushunchalari paydo bo`ldi va tatbiq etila boshladi. Masalan, psixologik diagnostika sud-psixologik ekspertizasida keng qo`llanilib, insonning ruhiy xususiyatlari va holatini aniqlash usullarini o`z ichiga oladi: individual farqlanish, bolalar va o`smirlarning shaxs sifatida rivojlanishi, intellekt, aqliy zaiflik va hokazo. Texnik diagnostika sud-avtotexnika ekspertizasida keng qo`llaniladi. Kriminalistik diagnostikaning ilmiy asoslarini yaratish uchun alohida obyektlarning va butun bir jinoiy vaziyatlarning xususiyatlari va o`ziga xos jihatlarini ifodalovchi katta hajmdagi ko`p uchraydigan belgilarni tahlil qilish va ularni bir tizimga solishga to`g`ri keladi. Bulardan kelib chiqqan qonuniyliklardan foydalaniladi. Kriminalist-trasolog izlar klassifikatsiyasiga asoslanib, hodisa ro`y bergan joyda izlarning paydo bo`lish sharoitlarini aniqlash bo`yicha diagnostik vazifani yechadi: avval har bir izni alohida, so`ngra bir turdagi izlar guruhini, undan so`ng har xil izlar guruhini va ularning birikmasi tahliliga asoslanib butun bir vaziyatni diagnostika qilishga o`tadi. Identifikatsiyada obyektning belgilari bir-biriga mos kelganda qidirilayotgan obyekt deb e`tirof etish uchun izda aks ettirilgan belgilar bilan solishtiriladi. Diagnostikaning maqsadi ma`lum, lekin yagona bo`lmagan belgilarni aniqlashdir. Bu yerda qiyosiy usul aks ettirilgan tasvirlar orqali o`rganilayotgan obyektni takrorlanuvchi belgilari bilan solishtirish uchun ishlatiladi. Har qanday diagnostikaning (tibbiy, texnik yoki kriminalistik) asosi o`xshashlik bilan taqqoslashdir. O`xshashliklari orqali taqqoslash usuli yordamida ehtimollik darajasi, o`xshashlik alomatlari soni va ularning muhimligiga bog`liq bo`lgan xulosaga kelish mumkin.

Kriminalistik identifikatsiya nazariyasida obyektlar identifikatsiyalashtiriluvchi va identifikatsiyalashtiruvchi, izlanayotgan va tekshirilayotgan turlarga ajratiladi. Bunday klassifikatsiya diagnostikada ham mavjud. Bunda obyektlar diagnostikalashtiriluvchi va diagnostikalashtiruvchi, izlanayotgan va o`rganilayotganga ajratiladi. Diagnostikalashtiriluvchi - bu obyektning holati, xususiyatlari, hodisa mexanizmidir. Diagnostikalashtiruvchi esa, holat, xususiyat, mexanizmni moddiy aks ettiruvchi izlar, alomatlardir. Ko`pincha, diagnostikalashtiriluvchi obyekt sifatida qandaydir konkret narsa, diagnostikalashtiruvchi sifatida esa turli xil ma`lumot: qolip, nusxa, tergov harakatlari bayonnomalaridagi tavsif, sxemalar, rejalar, ko`rsatuv foto-kino- videotasvirlar uchraydi. Konkret obyektni diagnostikalash, yuqorida keltirilgan ma`lumot bilan cheklanmay, alohida tergov harakatlari; tergov eksperimenti, hodisa yuz bergan joyni qayta ko`zdan kechirish, ekspertiza o`tkazishni talab qiladi. Ma`lumotning ishonchliligi va yetarliligiga baho berish juda muhimdir. U yetarli yoki ishonchli bo`lmasa, yana qanday manbalardan va qanday vositalar yordamida tekshirish, to`ldirish mumkinligini aniqlash lozim. Hozirgi paytda diagnostikani kriminalistik ekspertiza jarayonida ishlatish rivojlangan. Bunda quyidagi vazifalar hal etiladi. Obyektning bevosita xususiyatlari va holatini o`rganish, shu jumladan, ma`lum bir andozaga mos keluvchi xususiyatlarni o`rganish muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, obyekt o`q otish qurolimi, mazkur kukun giyohvandlik vositasimi? Obyektning asl holati qanday bo`lgan, hujjatning boshlang`ich matniga qanday o`zgarishlar kiritilgan; odam qo`lyozma yozayotganda qanday holatda bo`lgan; matnga ximiyaviy ta`sir ko`rsatilganmi, yuvilganmi, kiyimdagi qon izlarining shakli va joylashishiga qarab ularning paydo bo`lish mexanizmini aniqlash mumkinmi; mazkur hujjat blankini tayyorlashda maxsus qoidalardan chetga chiqishlarga yo`l qo`yilganmi, degan savollarga javob olish imkoniyati bor. Harakat vaqtini, ketma-ketligini aniqlash, hodisa joyidagi izlarga ko`ra, jinoyatchi qanday harakat qilgani haqida xulosa chiqarish mumkin.

Tergovchi alohida izlarni aniqlash va ularni paydo bo`lish sabablarini tushuntirishdan (sabablari va o`zaro aloqalari) bir xil izlar guruhini o`rganishga o`tadi va so`ngra ularning alomatlari asosida jinoyat hodisasi haqida muayyan bir taxminni olg`a suradi. Bu taxminni asoslashda kriminalistik diagnostika paytida aniqlangan sabab-natija aloqalari muhim ahamiyatga ega. Kriminalistik diagnostikaning elementlari boshqa tergov harakatlarini o`tkazganda ham yaqqol ko`zga tashlanadi. Tergovchining tintuv qilinayotgan, so`roq qilinayotgan shaxsning xulq-atvori, so`roq paytidagi reaksiyalari ustidan kuzatuvi diagnoz sxemasi bo`yicha amalga oshirilishi kerak: belgilar tahlili, taxmin qilish, uni tekshirish ijobiy rol o`ynaydi.

Идентификациялашга имконият берувчи шарт- Идентификация объектлари Моддий дунёдаги предметлар ва ѕодисаларнинг ўзига хослиги, уларнинг такрорланмаслиг Моддий дунё объектларининг ўзаро алоєадорлиги, ўзаро бо¦лиєлиги, акс этишга Акс этиш шаклига кўра Моддий дунё объектларинин г нисбий ўзгармаслиги (барєарорлиги) Улардаги ўзгаришларнин г ишончли таѕлил єилиш имконияти Моддий єайд єилинган Психофизиологик (тасаввурдаги образ бўйича) Єўлланиш соѕаси бўйича Процессуал фаолиятда тергов ѕаракати шаклида, суд экспертизаси шаклида, процессуал Субъектлар терговчи, суриштирувчи, суд, эксперт, Идентифика ция єилинув- чи (ўхшати- лаётган) Идентифика ция єилинув-чи (ўхшатди- Якуний натижа бўйича Идентификация Гуруѕ мансублигини Идентификация єилувчи бўйича одамлар ѕужжатлар предметлар жараён ва ѕодислар ѕайвонлар ашёларнинг мажмуи бинолар бирламчи ашёлар жойнинг моддалар Идентификация єилинаётган объект бўйича бутуннинг єисмлари моддий єайд єилинган акс этиш тавсифи тасаввурдаги образлар кимёвий тузилма физик хусусиятлар тизимиИдентификаци я турлариКриминалистик идентификация ва диагностика

Идентификация белгилари Одам идентификация Объектни єамраб олиш даражасига кўра * Умумий * Хусусий Аѕамиятига кўра * Гуруѕга оид * Индивидиуаллаштирилишга Характерига кўра * Миєдорига кўра * Сифатига кўра Объект билан алоєасига кўра * Зарурият туфайли * Тасодифий алоєаларга бо¦лиє Излар бўйича-єўл, бармоє, оёє, тиш ва тананинг бошєа аъзолари излари бўйича Таниб олишда тасаввурдаги образ Биологик ажратмалар Єўёзма ` матни бўйича Ташєи єиёфани тасфирлаб бериш (о¦заки портрет) бўйича Суяк єолдиєлари бўйича Овознинг магнит ёзувлари бўйича Фото, рентген ва бошєа тасвирлар бўйича

O'xshashlar

Kriminalistik trasologiya

Kriminalistik ballistika

Kriminalistik ro'yxatga olish

Kriminalistik texnikaning umumiy qoidalari

Kriminalistik taktikaning umumiy qoidalari