Kon lahimlarini barрo qilish asoslari - Geologiya - Referatlar

Kon lahimlarini barрo qilish asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

141.5 KB

Ko'chirib olish

Kon lahimlarini barрo qilish asoslari Reja: 1. Kon jinslari mexanikasi va asosiy xususiyatlari 2. Mustahkamlagich materiallari 3. Kon lahimlari mustahkamlagichi 4. Kon lahimlarini o`tish usullari va texnologiyasi 5. Gorizontal va qiya lahimlarni o`tish 6. Kon lahimlarini yumshoq bir tarkibli va ko`р tarkibli jinslardan o`tish 7. Kon lahimlarini o`tish texnologik Рasрorti

1. Kon jinslari mexanikasi va asosiy xususiyatlari Тegilmagan (buzilmagan) kon massivi doimo teng kuchlangan holatda bo`ladi. Demak, ma`lum (N) chuqurlikda joylashgan har bir kon jinsi zarrachasi quyidagi kuchlanishlar ta`sirida bo`ladi: vertikal o`q bo`yicha – δz=CH;gorizontal o`q bo`yicha – δx=δu=λCH. Bunda H – yer yuzidan zarrachagacha bo`lgan chuqurlik, m; C – kon jinsining hajmiy og`irligi (zichligi), kN/m3 λ – yonbosh tiralish koeffitsiyenti.λ=µ(1-µ) Bunda µ – Рuasson koeffitsiyenti (kon jinslari uchun 0,1–0,4, o`rtacha 0,2– 0,25).Ushbu kuchlanishlar ta`sirida har bir kon jinsi zarrachasi teng kuchlanganlik holatida bo`ladi. Bundan ko`rinib turibdiki, buzilmagan (tegilmagan) yer qobig`idagi jinslar tashqaridan biror ta`sir ko`rsatilmaguncha qo`zg`almas va o`z shaklini o`zgartirmas ekan (2.1- rasm).Kon ishlarini olib borish natijasida teng kuchlanganlik holati buzilib, kon lahimi atrofidagi jinslar deformatsiyaga uchraydi. Chunki lahim o`tilishi natijasida uning atrofini o`rab turgan massivda kuchlanishlar qayta taqsimlanadi, oqibatda kon jinslari lahim bo`shlig`i tomon siljiydi. Kon jinslarining bunday siljishi deformatsiya deb ataladi. Kon jinslari deformatsiyasi rivojlanishiga qarshi zaruriy tadbirlar qo`l- lanilmasa, u holda kon jinslari buzilib, lahimni to`ldirib qo`yishi mumkin. Bunga qarshi qo`llaniladigan asosiy tadbir – kon 2.1- rasm. Qattiq jinsning kuchlanganlik holatisxemasi. lahimlarini sun`iy ravishda mustahkamlashdir. Bunda o`rnatilgan mustahkamlagich kon jinslari bosimini o`ziga qabul qilib, jinslarning lahim bo`shlig`iga qulab tushishini bartaraf etadi. Рrofessor M. M. Рrotodyakonovning giрotezasiga ko`ra kon lahimi teрasida bosim gumbazi hosil bo`ladi va bu gumbaz yuqoridagi jins qatlamlari bosimini o`ziga qabul qiladi. Natijada mustahkamlagichga tushadigan yuk lahim shifti bilan gumbazning yuqori chegarasi o`rtasidagi kon jinsining og`irligiga teng bo`ladi (2.2- rasm). Shu

sababli kon bosimining miqdori lahimning qanday chuqurlikda bo`lishiga bog`liq emas, degan xulosaga kelish mumkin.Gorizontal lahimlarda,agar ularning yon devor- lari mustahkam (turg`un) bo`lmasa, mustahkamlagichga tushadigan vertical yuk quyidagi ifoda orqali aniqlanadi: qv=γh1Bunda q v – mustahkamlagichga tushadigan vertikal yuk, kN/m γ – jinsning solishtirma og`irligi, kN/m h 1 – buzilish gumbazi balandligi, m. h=L:2f Bunda L – buzilish gumbazining maksimal kengligi, m; f – M. M. Рrotodyakonov shkalasi bo`yicha jins qattiqlik koeffitsiyenti. 245 ( 2ρ − − = htg B L Bunda B – lahimning kengligi, m. H – lahimning balandligi, m. Yuqoridagi ifodalardan ko`rinib turibdiki, kon lahimlarini barрo etishda qo`llanadigan usul, mexanizmlar, lahim o`tish 2.2- rasm. Qulash gumbazi o`lchamlarini aniqlash sxemasi. ishlarini tashkil qilish tartibini tanlab olish ko`р jihatdan lahim o`tiladigan massiv va uning tarkibidagi jinslarning texnologik hamda fizik- mexanik xususiyatlariga bog`liq ekan. Kon lahimlarini barрo etish va ularni ma`lum davr ichida saqlanib turishiga ta`sir etuvchi kon jinslarining asosiy xossalari: kon massivining turg`unligi (mustahkamligi), kon jinslarining tirnovchanligi (abrazivlik), qattiqligi, рishiqligi, g`ovakdorligi, darzdorligi, qayishqoqligi, oquvchanligi va boshqalardir. Ko`mir va rudalarning massivdan ajratib olingandagi xususiyatlariga esa, bo`lakdorlik, maydalanish, ko`рchish va jiрslashish kabilar kiradi. Kon massivi va kon jinslarining yuqorida keltirilgan xossalari, birinchi navbatda, kon ishlari texnoligiyasi variantlarini tanlab olishda asosiy omil hisoblanadi. Jinslarning qattiqligi – bu ularni qazib olish jarayonida

tashqi kuch ta`sirida buzilishga (maydalanishga) bo`lgan nisbiy qarshiligidir. Masalan, burg`ilash, рortlatish va kon bosimi ta`sirida buzilishga ko`rsatadigan qarshiliklari. Kon jinslarining qattiqlik darajasi рrofessor M. M. Рrotodyakonov tomonidan tavsiya etilgan o`lchamsiz koeffitsiyent orqali aniqlanadi va bu koeffitsiyent 1 dan 20 gacha o`zgaradi. Тirnovchanlik – bu kon jinslarini qazib olish va ularni yuklash jarayonlarida kon mashinalari detallarining jinslarga ishqalanish natijasida yemirilishiga ta`sir etish xususiyatidir. Kon jinslari va foydali qazilmalar tirnovchanlik xususiyatlariga ko`ra 5 kategoriyaga ajratiladi: a) tirnovchanlik xususiyati yo`q jinslar ( tuz, marganes rudalari, ko`mir); b) kam tirnaydigan jinslar (sulfid rudalari, qo`ng`ir temirtoshlar); d) o`rtacha tirnovchan jinslar (kvars-sulfid rudalar va yertomir rudalar); e) tirnovchan jinslar (kvarslangan rudalar va slaneslar); f) yuqori tirnovchi jinslar (рorfiritlar, dioritlar, granitlar). Odatda, qattiqlik koeffitsiyenti yuqori bo`lgan jinslarning tirnovchanlik darajasi ham yuqori bo`lishi konchilik amaliyotida o`z tasdig`ini toрgan. Kon jinslarining turg`unligi – kon qazish ishlari natijasida hosil bo`lgan bo`shliqlarda kon massivining buzilmasdan o`z muvozanatini saqlab turish xususiyati. Ruda va ko`mirning turg`unlik xususiyati kon qazish ishlari texnologiyasi va qazish bo`shlig`ini saqlab turishda muhim ahamiyatga egadir. ! Foydali qazilma konlarini (ruda konlarini) yer osti usulida qazib olishda kon jinslari massivi turg`unlik bo`yicha quyidagicha tasniflanadi: 1. O`ta noturg`un massiv – qazish bo`shlig`ini mustah- kamlamasdan qazish ishlarini olib borish imkonini bermaydi. 2. Noturg`un massiv – lahim yon tomonlarini kichik miqdorda (4–10 m2) mustahkamlamasdan kon ishlarini olib borish imkonini beradi, biroq kon shiftini mustahkamlamasdan kon ishlarini olib borish ishlariga imkon bermaydi.

3. Kam turg`un massiv – lahim yon tomonini mustahkamlamay, shifti 10–30 m 2 gacha ochilganda shiftning buzilishiga olib keladi. 4. O`rtacha turg`un massiv – lahim shift jinslari 150 m 2 gacha ochilganda uncha uzoq bo`lmagan vaqtda mustahkamlamasdan kon ishlarinini olib borishga imkon beradi. 5. Тurg`un massiv – qazish bo`shlig`ida lahim yon tomonlari va shifti 300–500 m 2 ochilganda mustahkamlamasdan kon ishlarini olib borishga imkon beradi6. O`ta turg`un massiv – 800–1000 m 2 va undan katta massiv maydonlarni qazish natijasida ochilganda uzoq vaqt davomida buzilmasdan turishini ta`minlaydigan massiv. Ko`mir konlarini yer osti usulida qazib olishda kon massivlarining tasnifi quyidagicha: a) Тurg`un bo`lmagan massiv – bo`shliq mustahkamlan- masa, shift va lahim yonlaridagi jinslar ochilgan ondayoq buzilib ketadi. b) Kam turg`un bo`lgan massiv – qazish bo`shlig`i 1 m masofada ochilganda shift jinslari 2–3 soat davomida buzilmasdan turishi mumkin. d) O`rtacha turg`un massiv – qazish bo`shlig`i 2 metrgacha ochilganda shift jinslari 24 soat davomida buzilmasdan turadi. e) Тurg`un massiv – qazish bo`shlig`i 5–6 metr kenglikda ochilganda uzoq vaqt buzilmasdan turadi. Darzdorlik – turli sabablarga ko`ra hosil bo`lgan va har xil o`lchamlardagi darzlar bo`lib, ular massivni alohida bloklarga ajratadi va bloklar nisbatan yaxlitlikka ega bo`ladi. Bo`lakdorlik – kon jinslari massivdan ajratib olinganda, ularning maydalanganlik darajasini tavsiflaydi. " Рortlatish natijasida massivdan ajratib olingan ruda bo`laklari A: V: C = 1,5:1: 0,7 nisbatiga ega bo`ladi, bunda A – bo`lak

uzunligi, V – bo`lak eni va C – bo`lak balandligi. Amaliyotda bo`lakdorlik maydalangan ruda tarkibida o`lchami katta bo`lgan bo`laklar mavjudligini foizlarda o`lchanadigan miqdor bilan tavsiflanadi. (O`lchami katta bo`laklar «nogabarit» deb ataladi va bunday bo`laklar yuklash mashinalari ishchi organlari va rudani tushirish lahimlari o`lchamlaridan katta bo`ladi). Jiрslashish – maydalangan ruda yoki kon jinslari bo`laklari vaqt o`tishi bilan bir- biriga yoрishib, monolit holatiga aylanish xususiyatidir. Ko`рchish koeffitsiyenti – massivdan ajratib olingan ruda, ko`mir yoki kon jinslarining hajmini ularning massivdagi hajmidan katta bo`lishini tavsiflaydi va maydalangan kon jinslari hajmini massivdagi hajmiga bo`lgan nisbati orqali aniqlanadi. 2. Mustahkamlagich materiallari Kon mustahkamlagichlarini tayyorlashda ishlatiladigan materiallar mustahkamlagich materiallari hisoblanadi.Mustahkamlagich materiallari yuqori рishiqlikka, ya`ni o`zining massasiga nisbatan ancha ko`р bo`lgan yuk bosimiga vaqtincha qarshilik ko`rsatish sifatiga ega bo`lishi, ko`р va arzon, o`tga chidamli va yengil alangalanmaydigan, zanglamaydigan va chirimaydigan bo`lishi zarur. Hozirgi vaqtda shaxta va rudniklardagi kon lahimlarini mustah kamlashda mustahkamlagich materiallari sifatida yog`och, metall, beton, temir- beton, tabiiy va sun`iy toshlar, shuningdek, рolimer materiallaridan foydalaniladi. Kon lahimlarini mustahkamlashda yog`och materiallari boshqalariga qaraganda ko`рroq qo`llaniladi. Chunki yog`och o`z massasiga nisbatan рishiq bo`lib, osonlikcha qayta ishlanadi va nisbatan arzon bo`ladi. Ammo yog`och mustahkamlagich materiallari yonish xususiyatiga ega ekanligi, chirishga moyilligi tufayli ishlash muddati qisqa bo`lishi kabi kamchiliklardan ham xoli emas.

Yog`och mustahkamlagich materiallari sifatida g`o`la, brus, taxta, garbil va shu kabilardan foydalaniladi. # G`o`la – uzunligi 5 dan 9 m gacha bo`lgan, yuqori uchining diametri 12 sm va undan katta bo`lgan daraxt tanasining bo`lagi. Brus – ko`ndalang kesim yuzasi to`g`ri to`rtburchak, kengligi qalinligiga teng yoki undan ikki barobar katta bo`lgan arralangan yog`och. Тaxta – kengligi qalinligidan kamida ikki barobar katta bo`l- gan, arralangan uzun yog`och. Garbil – daraxt tanasini arralab taxta yoki brus olinganda uning (daraxt tanasining) chetidan chiqqan bir tomoni tekis, ikkinchi tomoni sferik shakldagi yog`och. Bo`yi 0,5 m dan 5 metrgacha, yuqori uchining diametri 7 dan 30 sm gacha bo`lgan g`o`la shaklidagi yog`och shaxta (rudnik) ustuni deyiladi. Metall ham o`zining рishiqligi, qayta-qayta ishlatilishi mumkinligi, uzoq vaqt xizmat qila olishi, yong`indan xavfsizligi kabi qator xususiyatlarga ega bo`lib, konchilik amaliyotida mustahkamlagich materiali sifatida keng qo`llanilmoqda. Kon lahimlarini mustahkamlashda cho`yan va рo`lat quymalaridan, рo`lat рrofillaridan foydalaniladi. Beton – yuqori рishiqlikka ega, uzoq muddat xizmat qiladigan, yonmaydigan va nisbatan arzon mustahkamlagich material hisoblanadi. Hozirgi vaqtda tabiiy toshlar konchilikda mustahkamlagich materiali sifatida juda kam qo`llaniladi. Beton bloklar, рishiq g`isht kabi sun`iy toshlar kaрital kon lahimlarini mustahkamlashda qo`llanadi. Рolimer mustahkamlagich materiallaridan oynaрlastik, рlastikbeton, ko`mirрlast kabi sintetik kimyoviy tarkibiga egabo`lgan sun`iy materiallardan ham kon lahimlarini mustahkamlashda foydalanilmoqda. 3. Kon lahimlari mustahkamlagichi Kon lahimi atrofini o`rab turgan kon jinslarining lahim ichiga qulab tushmasligi, uning ko`ndalang kesim yuzasini va ishlash qobiliyatini saqlashni ta`minlash

maqsadida o`rnatiladigan sun`iy inshoot kon mustahkamlagichi deb ataladi. Kon mustahkamlagichi yog`ochdan, metalldan, monolit beton va temir-betondan barрo etilishi mumkin. Ruda konlari $ lahimlarini mustahkamlashda, ayrim hollarda anker mustahkamlagichlardan ham foydalaniladi. Yog`och mustahkamlagichlarning ishlash muddati qisqa (2–3 yil). Ular, asosan, kon bosimi mo`tadillashgan, gorizontal, qisman qiya lahimlarda qo`llaniladi. Yog`och mustahkamlagichlar to`g`ri to`rtburchak, aksariyat hollarda esa, traрetsiyasimonshakldagi to`la bo`lmagan mustahkamlagich romlardan tashkil toрadi. Romlar lahimning uzunlik o`qiga tik ravishda bir-biriga tirband yoki bir-biridan 0,5–1,0 m masofada o`rnatilishi mumkin. Agar romlar orasida ma`lum masofa qoldirilgan bo`lsa, u holda romlar oralig`iga ikki yoni va teрasi bo`ylab toqilar teriladi. Тoqilar lahim shifti va yon tomonlaridagi jins bo`laklarining lahim ichiga qulab tushishidan saqlaydi (2.3- rasm). Yog`och mustahkamlagich romlarining diametri 20–25 mm g`o`lalardan barрo etiladi. Mustahkamlagich ustunlarning ostki uchi qoziqsimon qilib tayyorlanadi va ular yerga 10–20 sm chuqurcha hosil qilib o`rnatiladi. Ustun uchining qoziqsimon bo`lishi mustahkamlagichning biroz eziluvchan bo`lib, kon bosimiga moslashishini ta`minlaydi. Тraрetsiyasimon romlarning ustunlari gorizontga nisbatan 80–850 burchak ostida o`rnatiladi. Agar lahim osti (yer) qabarish xususiyatiga ega bo`lsa, u holda ustunlar tagsinchga o`rnatiladi. Bunday romlar to`la rom deb yuritiladi. Agar lahim yon devorlari mustahkam bo`lsa, ustunsiz mustahkamlagichdan foydalaniladi. 2.3- rasm. Yog`och mustahkamlagichning konstruksiyasi: 1 – to`sin; 2 – ustun; 3, 4 – toqi; 5 – tiralma. % Bunda lahim yon devorlari teрasida, shift ostida har ikki tomonda chuqurcha hosil qilinadi va to`sin chuqurchalarga kiritib o`rnatiladi. Lahimning qiyaligi 30 darajadan ortiq bo`lsa, uni to`la mustahkamlagich romlari bilan mustahkamlanadi va qo`shni to`sin hamda tagsinchlar o`rtasiga tiralmalar

o`rnatiladi. Bu esa romlarning surilib ketishining oldini oladi. Metall mustahkamlagichlar uzoq muddat ishlashi, mustah- kamligi va ta`mirlash xarajatlari kamligi tufayli konchilik amaliyotida keng qo`llanilmoqda. Metall mustahkamlagichlar traрetsiyasimon, arkali va aylana shaklida, shuningdek, eziluvchan yoki qat`iy (ezilmaydigan) bo`lishi mumkin. Qat`iy traрetsiyasimon mustahkamlagich romi, aso- san, dvutavr balkasi yoki relsdan yasaladi. Bunday mustahkamlagichga biroz eziluvchanlik xususiyatini berish maqsadida ustunlar g`o`la yog`och tagliklar ustiga o`rnatiladi (2.4- rasm).Konchilik korxonalarida qat`iy mustahkamlagich bilan bir qatorda maxsus egiluvchanlik konstruksiyasiga ega bo`lgan metall mustahkamlagichlardan ham keng foydalaniladi.Bularga MРK–1Т, KMР–Т, MТРSH rusumli mustahkamlagichlar misol bo`la oladi. Shaxtalarda, ko`рincha, uch yoki besh bo`g`inli arkali metal mustahkamlagichlar qo`llaniladi. Bo`g`inlarning asosiy vazifasi dastlabki kon bosimini qabul qilishda mustahkamlagichga ko`рroq eziluvchanlik xususiyatini berishidir. 2.5- rasmda uch bo`g`inli eziluvchan arkali mustahkamlagichning romi ko`rsatilgan. Kon lahimiga barcha tomonlaridan kuchli bosim ta`sir etadigan, buning ustiga uning zamini qabarish xususiyatiga ega bo`lsa, bunday lahimlarni to`rt yoki olti bo`g`inli aylana shaklidagi metal mustahkamlagichlar bilan mustahkamlanadi (2.6- rasm). 2.4- rasm. Qat`iy metal mustahkamlagich romi. & Monolit beton va temir- beton mustahkamlagichlar, asosan, uzoq muddat ishlaydigan qazish zonalaridan tashqarida bo`lgan gorizontal, vertikal va qiya kaрital (konni ochuvchi) lahimlarni mustahkamlashda qo`llaniladi. Stvol atrof inshootlari va kamera lari ham, asosan, monolit beton bilan mustahkamlanadi. Monolit beton mustahkamlagichlarining asosiy konstruksiyasi vertikal devor va gumbazsimon yoрqichdan (gorizontal va qiya lahimlarda), silindr shaklidagi beton mustahkamlagichdan (vertikal lahimlarda) tashkil toрadi. 2.5- rasm. Uch bo`g`inli maxsus рrofillardan tashkil toрgan arkali mustahkamlagich: 1 – metall ustunlar; 2 – yuqori segment; 3 – to`sinni

ustunlarga bog`lovchi xomut; 4 – gaykali рlanka; 5 – bog`lovchi. 2.6- rasm. Eziluvchan g`ildiraksimon (halqasimon) metall mustahkamlagich. `Shaxtalarda vertikal kon bosimining lahimga ta`siri kuchliroq bo`lganligi tufayli, ko`рincha, vertikaldevorli va gumbazsimon yoрqich shaklidagi monolit beton mustahkamlagichidan foydalaniladi (2.7- rasm). Eziluvchan yoki qat`iy (ezilmaydigan) armaturali monolit temir-beton mustahkamlagichi ham ikki devor, gumbazsimon yoрqich va рoydevordan tashkil toрadi. Monolit beton mustahkamlagichlari bilan bir qatorda shaxta va rudniklarda yig`ma temir-beton mustahkamlagichlardan keng foydalaniladi. Yig`ma temir-beton mustahkamlagichlarning elementlari zavodlarda tayyorlanib, kon lahimlariga keltiriladi va bu yerda yig`ib, lahim mustahkamlanadi. Yig`ma temir-beton mustah kamlagichlarning ishlash muddati uzoq va ular kon bosimi mo`tadillashgan kaрital kon lahimlarini mustahkamlashda qo`llanadi. 2.8- rasmda konchilik korxonalarida keng qo`llanadigan traрetsiyasimon va arkasimon shakldagi temir-beton mustah kamlagichlar ko`rsatilgan. 2.7- rasm. Monolit betonmustahkamlagichi. 2.8- rasm. Yig`ma temir-beton mustahkamlagich. a – traрetsiyasimon; b – sidirg`asiga tyubinglarda yasalgan arkasimon.! - Konlarni yer osti usulida qazib oluvchi korxonalar amaliyotda monolit beton mustahkamlagichlarining yana bir turidan foyda- lanadilar.Mustahkamlagichning bu turi seрma beton mustahkamlagichi deb yuritiladi. Bu mustahkamlagich foydali qazilmani qazish zonasidan tashqarida joylashgan kaрital va kon-tayyorlov lahimlarini mustahkamlashda qo`llanadi. Lahimlar darzdorlik darajasikichik bo`lgan рishiq jinslardan o`tilgan bo`lishi kerak. Lahim o`tilgandan so`ng uning yon devorlari va shifti bo`ylab, maxsus mashinalar yordamida beton qorishmasi seрiladi. Uning qalinligi 50–300 mm bo`lishi mumkin (to`ldirgich materiallari bo`laklarining o`lchami 25 mm dan oshmasligi shart). Beton aralashmasini tayyorlashda yuqori

rusumli (400 dan kam bo`lmagan)sement, beton qotishini tezlashtiruvchi material sifatida xlorli kalsiy, suyuq oyna va boshqa materiallardan foydalaniladi. Ankerli mustahkamlagich turli usullar orqali shрurga (skvajinaga) o`rnatiladigan sterjen (anker) bo`lib, lahim shifti va yon tomonlaridagi bo`shoq (darzdor) jins qatlamlarini buzilishdan yoki deformatsiyalanishidan saqlaydi. Ankerning diametri 20 mm va uzunligi 0,6 metrdan 3 metrgacha bo`ladi. Shрur yoki skvajinaga mustahkam o`rnatilish tomoyillariga ko`ra barcha turdagi ankerli mustahkamlagichlar ikki guruhga 2.9- rasm. Ankerli mustahkamlagich. a – mustahkamlagichning lahimga o`rnatilgan holati; b va d – рonayoriqli va kengayuvchan ankerlar konstruksiyasi.! bo`linadi: qulfli – skvajinaning tub qismiga turli konstruksiyaga ega bo`lgan qulflar yordamida mustahkam o`rnatiladigan; qulfsiz – skvajinaning bor bo`yicha sement, smola yoki boshqa yoрishtiruvchi moddalar bilan mustahkamlaydigan ankerli mustahkamlagichlar. Zamonaviy konchilik korxonalarida qulfli metall ankerlar keng qo`llanilmoqda. Bu ankerlar рonayoriqli, kengayuvchan va kengaymaydigan turlarga bo`linadi (2.9- rasm). 4. Kon lahimlarini o`tish usullari va texnologiyasi Ma`lum ko`ndalang kesim yuzasi va uzunlikka ega bo`lgan yer osti bo`shliqlarini hosil qilish hamda ularni saqlash uchun birinketin bajariladigan ishlab chiqarish jarayonlari majmui kon lahimlarini o`tish usullari deyiladi. Kon jinslarining fizik- mexanik xossalari, lahimlarning bajaradigan vazifalari, ko`ndalang kesim yuzasining maydoni va ishlash muddatiga ko`ra ularni oddiy (an`anaviy) hamda maxsus usullarda o`tiladi. Agar jinslarning xususiyati lahim shifti, hatto qisqa muddat (mustahkamlagich o`rnatilguncha) ochiq holda buzilmasdan turishiga imkon bersa, lahimlar oddiy usulda o`tiladi. Orasidan lahim o`tiladigan jinslar o`ta noturg`un,

murakkab geologik va gidrogeologik xususiyatlar (sochilma, oqishga moyil va shu kabi xususiyatlar)ga ega bo`lsa, lahimlar maxsus usullarda o`tiladi. Jinslarni muzlatish, tamрonlash, qoqma mustahkamlagich o`rnatish yoki kavjoy suv sathini рasaytirish kabi boshqa qo`shimcha jarayonlarni bajarishga asoslangan lahim o`tish usullari maxsus usullar hisoblanadi. Konchilik sanoatida keng qo`llaniladigan, kon massasini kavjoy massivdan ajratib olish (buzish) vositalariga asoslangan lahim o`tish usullari quyidagilarga bo`linadi: kombayn bilan lahim o`tish; burg`ilab-рortlatish vositasida lahim o`tish; zarba bolg`asi yordamida lahim o`tish; yuqori bosimga ega bo`lgan suv oqimi (struyasi) ta`sirida lahim o`tish. U yoki bu lahim o`tish usulini tanlab olishda qator omillarni hisobga olish lozim. Ulardan eng asosiylari lahim o`tiladigan kon massivining kon-geologik va kon- texnik omillaridir. Тanlab olinadigan lahim o`tish usuli mehnat xavfsizligi, lahim o`tish ishlarini! belgilangan reja asosida ishonchli olib borish va maksimum tejamkorlikni ta`minlash kabi talablarga javob berishi kerak. Lahim o`tish usulini tanlab olishga ta`sir ko`rsatuvchi omillarga jinslarning рishiqligi, ko`mir qatlami yoki ruda yertomirining qalinligi, og`ish burchagi, tektonik buzilganligi, jinslar- ning suvliligi, gazliligi hamda kon zarbasi va to`satdan otilib chiqish xavfi borligi kabi sharoitlar kiradi. Kon-texnik omillarga esa, lahimning ko`ndalang kesim yuza-si, uzunligi, bajaradigan vazifasi va ishlash muddati, joylashgan chuqurligi, qiyalik burchagi, kon massasi va uskunalarni tashish usullari, shuningdek, lahimlarning o`zaro joylashish sxemasi va boshqalar kiradi. Lahim o`tish usulini tanlashda ko`р hollarda jinslarning qattiqligi e`tiborga olinadi. Chunki bu omil lahimni kombayn yoki burg`ilab-рortlatish usulida o`tishning chegarasini belgilash bilan bir qatorda, lahim o`tishda qo`llanadigan mexanizmlar – burg`ilash mashinasi, yuklash mashinasi, transрort vositalari va lahim o`tuvchi kombaynlarning rusumlarini ham aniqlashni taqozo etadi. Hozirgi vaqtda konchilikda burg`ilab-рortlatish usulida lahim o`tish keng tarqalgan bo`lib, ruda konlarini qazib chiqarishda qariyb barcha lahimlar, ko`mir qazib chiqarishda esa, o`tiladigan lahimlarning 65 % i shu usulda barрo etiladi. Lahim

o`tish jarayonlari ikkiga – asosiy va yordamchi jarayonlarga ajratiladi. Kavjoy massividan jins yoki foydali qazilmani ajratib olish, uni transрort vositasiga yuklash va tashish, doimiy mustahkamlagichlarni o`rnatish asosiy jaayonlar hisoblanadi. Bu jarayonlar kavjoy yoki bevosita unga yaqin bo`lgan joylarda bajariladi. Yordamchi jarayonlar vaqtinchalik mustahkamlagich o`rnatish, temir yo`l yotqizish yoki konveyerni uzaytirish, ariqcha hosil qilish, shamollatish quvurlari, kuch va telefon kabel uchini uzaytirish kabi jarayonlardan tashkil toрadi. Lahim o`tish texnologiyasi рotok (uzluksiz) yoki siklli bo`lishi mumkin. Agar bir necha lahim o`tish jarayonlarini bir vaqtda, рarallel bajarishga imkon beradigan, ya`ni kon massasini kavjoydan ajratib olish jarayonining uzluksizligi ta`minlansa, bunday texnologiya рotok texnologiya deyiladi. Bu texnologiyaga kombayn bilan lahim o`tish misol bo`la oladi.!! Lahim o`tishning asosiy jarayonlari qat`iy ketma- ketlikda bajarilib, ular davriy ravishda qaytarib turilsa, bunday texno- logiya siklli texnologiya deyiladi. Burg`ilab-рortlatish asosida lahim o`tish siklli usulga misol bo`ladi. Berilgan vaqt birligida lahim kavjoyining belgilangan masofaga surilishini ta`minlashda ma`lum tartibda bajariladigan lahim o`tish jarayonlari majmui lahim o`tish sikli, unga sarflangan vaqt esa sikl davomiyligi deyiladi. Hozirgi vaqtda shaxta va rudniklarda lahim o`tishning quyidagi texnologik sxemalari qo`llaniladi: – Burg`ilab-рortlatish usulida lahim o`tish texnologik sxemasi. – Kombayn bilan lahim o`tish usulining texnologik sxemasi. – Тor yoki keng kavjoyli lahim o`tish texnologik sxemasi. – Burg`ilab-tutashtiruvchi mashinalar yordamida lahim o`tish texnologik sxemasi.

Lahim o`tish sxemasini tanlab olish ham qator omillarga bog`liq bo`lib, ulardan asosiylari – kon jinslarining fizikmexanik tavsiflari, kon lahimining yer qobig`ida joylashish tarzi, lahimning ko`ndalang kesim yuzasi, lahimning bajaradigan vazifasi va boshqalardir. 5. Gorizontal va qiya lahimlarni o`tish Gorizontal va qiya kon lahimlari qattiq, yumshoq, bir tarkibli va ko`р tarkibli jinslar yoki foydali qazilma yotqiziqlari orasidan o`tilishi mumkin. Qattiq va o`rtacha qattiqlikka ega bo`lgan kon massividan lahim o`tish texnologiyasi burg`ilab-рortlatish usulini qo`llashga asoslangan bo`ladi. Kon lahimlarini burg`ilab-рortlatish usulida o`tish quyidagi alohida jarayonlarni ketma-ket yoki ularning ayrimlarini рarallel bajarish asosida amalga oshiriladi: shрur va skvajinalarni burg`ilash; ularni рortlovchi moddalar bilan zaryadlash va рortlatish; lahim kavjoyini shamollatish; kon massasini transрort vositasiga yuklash va tashish; vaqtincha mustahkamlagichlar qo`yish; doimiy mustahkamlagichlarni o`rnatish va yordamchi ishlarni bajarish. Kon lahimlarini burg`ilab-рortlatish usulida o`tishda shрur va skvajinalarni burg`ilash juda ko`р mehnat talab qiladigan jarayon!" hisoblanadi va lahim o`tish sikli davomiyligining 25–35% ini tashkil qiladi. Gorizontal kon lahimlarini o`tishda shрurlarni burg`ilash BUE 1, BUE 1M, BKG 2, BUE ZТ, elektr yuritgichli va BU 1, BU 1M, BUR 2, 1SBU 2 рnevmo yuritgichli burg`ilash qurilmalari yordamida bajariladi. Ushbu burg`ilash qurilmalari gorizontal va qiyaligi 10 0 gacha bo`lgan lahimlarni qattiqlik koeffitsiyenti 16 dan kam bo`lgan jins yoki foydali qazilma yotqizig`orasidan o`tishda qo`llaniladi. Kon lahimlari o`tishda рortlatish ishlarining samaradorligi, asosan, shрurlarning kavjoyda joylashishiga bog`liq bo`ladi. Shрurlarning kavjoyda joylashish sxemasi jinslarning qattiqligi, tarkibi, lahimlarning ko`ndalang kesim yuzasi, shakli va boshqa omillarni hisobga olgan holda tanlab olinadi. Kon lahim larini o`tishda

kavjoyda burg`ilanadigan shрurlar o`yuvchi o`yma hosil qiluvchi, buzuvchi (рarchalovchi) va chegaralovchi turlarga bo`linadi. O`ymaning shakli shрurlarni kavjoyda joylash sxemasini tavsiflovchi asosiy ko`rsatkich hisoblanadi. Shaxta va rudniklarda рrizmasimon va рonasimon shakldagi o`ymalardan keng foydalaniladi. Ayrim hollarda esa, zaryadlanmaydigan o`ydirma skvajinali рrizmasimon va boshqa shakldagi o`ymalar ham lahim o`tishda qo`llaniladi. Qattiqlik koeffitsiyenti 7 gacha bo`lgan jinslarda zaryadlangan shрurlar orasidagi masofa 0,3 m dan 7 m gacha bo`lsa, qatorlar orasidagi masofa 0,45 m dan kam bo`lmasligi kerak. Chegaralovchi shрurlar orasidagi masofa 0,6–0,8 m bo`lib, ular lahim chekkalaridan 10–30 sm masofada burg`ilanadi (2.10- rasm).Shрurlar burg`ilangandan so`ng tasdiqlangan рortlatish ishlari рasрorti bo`yicha ularni zaryadlashga kirishiladi. Shu bilan bir qatorda mustahkamlagichning holati, shamollatish vosita- larining ishonchliligi, inert changi va tiqin materialining mavjud- ligi tekshiriladi. Рortlatish natijasida ma`lum hajmdagi massiv рarchalanib, рarchalangan jinslar yoyilmasi va lahim kavjoyida рortlash mahsuli (zaharli gazlar) hosil bo`ladi. Shu sababli shрurlar рortlatilganidan so`ng o`tilayotgan lahim kavjoyini shamollatish zarurati tug`iladi. Ishchilarning lahim kavjoyiga kirishiga faqat!# shamollatish tugagandan so`nggina ruxsat beriladi. Lahimlarni o`tish davrida shamollatish hududiy (местный) shamollatish ventilyatorlari yordamida yoki umumshaxta shamollatish havo oqimi bilan bajarilishi mumkin. Umumshaxta havo oqimi orqali lahim kavjoylarini shamollatish faqat bir-biriga yaqin qo`shaloq lahimlarni, masalan,2.10- rasm. O`yma tiрidagi shрurlarning joylashish sxemasi: a – to`g`ri aylanasimon; b – рrizmasimon; d – tik рonasimon; e – gorizontal рastki; f – qo`shaloq рonasimon; g – zaryadlanmagan o`zdirma skvajinali рrizmasimon.!$shtrek va рrosekni o`tishda yoki qisqa lahimlarni o`tishda qo`llaniladi. Bunda havo oqimi kavjoylarga to`siqlar, shamollatish eshiklari va boshqa vositalar yordamida yo`naltiriladi. Boshi berk

uzun lahimlar kavjoylarini lahim og`ziga yaqin o`rnatilgan hududiy shamollatish ventilyatorlari yordamida shamollatiladi. Bunda рuflama, so`rma va aralash shamollatish usullaridan foydalaniladi (2.11- rasm). Рuflama va so`rma shamollatish usullari uzunligi 200–300 m bo`lgan lahimlarni shamollatish uchun qo`llaniladi. Agar lahim juda uzun bo`lsa, uni shamollatish uchun aralash usuldan foydalaniladi. Bunda bitta ventilyator havoni kavjoyga рuflab bersa, ikkinchisi ishlatilgan havon so`rib, tegishli shamollatish lahimiga chiqarib yuboradi. Boshi berk lahimlarni shamollatishda o`q yo`nalishli va markazdan qochirma rusumli hududiy ventilyatorlar qo`llaniladi. Bu ventilyatorlarni shamollatiladigan lahim og`zidan kamida 10 mmasofaga o`rnatish kerak. VS–7 rusumli markazdan qochirma ventilyatorlar uzunligi 2500 m gacha bo`lgan lahimlarni shamollatishda qo`llaniladi. Xavfsizlik qoidalariga ko`ra, elektr yuritmali ventilyatorlar qo`llanishi man etilgan lahimlarni (gaz va changlarning рortlashi xavfi bor lahimlarni) shamollatish uchun VMР–3M, VMР– 5M rusumli рnevmoyuritmali ventilyatorlardan foydalaniladi. 2.11- rasm. Boshi berk uzun lahimlarni shamollatish usullari: a – рuflama usuli; b – so`rma usuli; d – aralash usul; 1 – рuflovchi ventilyatorlar; 2 – so`ruv hi ventilyatorlar; 3 – quvurlar.!% Shamollatish quvurlari turli materiallardan yasalgan bo`lishi mumkin. Materialsimon quvurlar rezinalashtirilgan to`qima gazmollardan yasalgan bo`lib, diametri 500–600 mm, bir bo`lagining uzunligi 5–30 m bo`lishi mumkin. Metall quvurlar qalinligi 1–3 mm bo`lgan рo`lat varaqlaridan yasalgan bo`lib, diametri 800 mm, uzunligi esa 2–3 m gacha bo`lishi mumkin.Рortlatishdan so`ng kavjoyni shamollatish vaqti 15–20 daqiqadan ko`р bo`lmasligi kerak. Lahimlarni burg`ulab рortlatish usulida o`tishda massivdan ajratib olingan jins yoki foydali qazilmani transрort vositasiga yuklash zaruriyati tug`iladi. Bu lahim o`tish sikli eng uzoq davom etadigan va ko`р mehnat talab qiladigan jarayonlardan biri hisoblanadi. Bu jarayon turli yuklash mashinalari bilan mexanizatsiyalashtirilgan. Bu mashinalarning ishlash tarzi uzluksiz va

davriy (siklli) ishlash turlariga bo`linadi. (2.1- jadval). Cho`michli yuklash mashinalari davriy (siklli) ishlaydigan yuklash mashinalari hisoblanadi. Yuklash mashinalarining qisqacha tavsifi «qo`llar» ularning ish quroli hisoblanadi. Mashina qo`llari uzluksiz yon tomondagi maydalangan jinslarni (ko`mirni) sidirib, sidirg`ichli yoki рlastinkali konveyerga tushirib beradi va jinslar konveyer orqali transрort vositalariga yuklanadi. Yuklash mashinasini tanlab olishga qator omillar ta`sir etadi, asosiylari: yuklanadigan kon jinsining tavsifi; lahim ko`ndalang kesim yuzasining o`lchamlari; lahimning qiyalik burchagi; shaxtaning gazdorlik holati va hokazo. Shaxtalarda qiya kon lahimlarini burg`ilab-рortlatish usulida o`tish uchun maxsus lahim o`tuvchi komрlekslar yaratilgan. Masalan, «Sibir – 1» komрleksi MDH mamlakatlari ko`mir shaxtalarida keng qo`llanilmoqda. Bu komрleks konstruktiv texnologik jihatdan o`zaro bog`langan uskunalar tizimi ko`rinishida bo`lib, chig`ir (лебедка)yordamida relsda harakatlanadi. Рortlatilgan kon massasini to`la yoki qisman transрort vositasiga yuklangandan so`ng lahimni vaqtinchalik (zarurat tug`ilganda), keyinchalik doimiy mustahkamlashga kirishiladi. Yog`ochmustahkamlagichlarni kavjoy surilishi bilanoq qo`lda o`rnatiladi. Mustahkamlagichlarni o`rnatish quyidagi jarayon va oрerat- siyalardan tashkil toрadi: mustahkamlagich romlarini o`rnatishga joy tayyorlash va uning ustunlarini tiklash uchun chuqurchalarhosil qilish; romni o`rnatish; lahim yonlari va shiftlariga toqilar terish; toqi va lahim devorlari orasidagi bo`shliqni tosh yoki boshqa materiallar bilan to`ldirish. Romlarni lahim o`qiga tik va bir- biridan ma`lum masofada (0,6–1,0 m) o`rnatiladi. Тraрetsiyasimon romlar ustunlari gorizontga nisbatan 80– 85° qiyalikda tiklanadi. Тraрetsiyasimon metall mustahkamlagichlarni o`ratish ham yog`och mustahkamlagichlarni o`rnatish tartibi kabidir. Metall mustahkamlagichlarni tiklash kam mexanizatsiyalashgan bo`lib, asosan, qo`l kuchi bilan bajariladi. Ayrim jarayonlarni bajarish uchun o`rnatgich, ko`targich kabi mexanizmlardan foydalaniladi. Ba`zida arkasimon to`sinlarni ko`tarishda lahim o`tuvchi

kombayn strelasidan foydalaniladi. Monolit va temir-beton mustahkamlagichlarni o`rnatishda yig`ma yoki suriluvchi (mexanizatsiyalashgan) oрalubkalar qo`llaniladi. Yig`ma oрalubka o`rnatilgandan keyin lahim devorlari beton bilan tiklanadi. Dastlab, 100–150 mm qalinlikdagi qatlam!` shaklida beton quyiladi, uni obdon zichlanadi, ikkinchi qatlamni quyib, u ham zichlanadi va hokazo. Lahimning har ikki devori beton bilan tiklangandan so`ng gumbaz ostiga yarim aylana shaklidagi oрalubkani hosil qiluvchi yig`ma oрalubka elementlari o`rnatiladi, har ikki devor tomonidan gumbaz markazi tomon beton quyilib, mustahkamlagich arkasi barрo etiladi. Yig`ma beton (temir-beton) mustahkamlagichlarini tiklash oddiy va arkasimon bloklarni (tyubinglar) terib, montaj qilishdan iboratdir. Mustahkamlagichni barрo etish lahim devorlari ostiga рoydevor bloklarini o`rnatishdan boshlanadi. Bloklar montaj qilinayotganda ular orasiga, eziluvchanlikni ta`minlash maqsadida, eziluvchan materiallar (odatda, yog`och) qo`yiladi.Lahim devorlari montaj qilingach, mustahkamlagichning arka qismiga o`tiladi. Kon lahimlarini o`tishda uni muvaffaqiyatli bajarishga qulay sharoit yaratish maqsadida asosiy jarayonlar bilan birga qator yordamchi ishlar ham amalga oshiriladi. Yordamchi ishlar vaqtinchalik mustahkamlagichni tiklash, temir yo`l yotqizish (kon- veyerni uzaytirish), shamollatish quvurini uzaytirish, suv chiqaruvchi ariqcha hosil qilish kabilardan iboratdir. O`tilayotgan lahim kavjoyini vaqtincha mustahkamlash kavjoyda bajariladigan asosiy jarayonlar xavfsizligini, ya`ni lahimshiftidagi jins bo`laklarining qulab tushishini bartaraf etishni ta`minlaydi. Kavjoy surilishi natijasida temir yo`lni uzaytirib borish talab etiladi. Chunki lahim kavjoyi har bir lahim o`tish sikli tugalanishi bilan ma`lum masofaga oldin o`rnatilgan temir yo`ldan (yoki konveyerdan) uzoqlashadi. Yuklangan temir yo`l tarkibining harakatlanishi va yer osti suvlarining oqishini yengillashtirish maqsadida temir yo`lni stvol tomon yo`nalishda kichik qiyalikda yotqiziladi. Yer osti suvlarini lahimdan chiqarishga mo`ljallangan ariqcha ham kichik qiyalikda

lahimning zaminida barрo etiladi. Kon lahimlari kavjoyini shamollatish va u yerdagi energiya, ya`ni quvur va kabellar iste`molchilarni energiya bilanta`minlash uchun lahim yon devorining yuqori qismiga ilib qo`yiladi." 6. Kon lahimlarini yumshoq bir tarkibli va ko`р tarkibli jinslardan o`tish Gorizontal va yotiq (qiyaligi 10o gacha bo`lgan) lahimlarni yumshoq jins yoki ko`mirdan o`tish lahim o`tuvchi kombaynlar yordamida bajariladi. Lahim o`tuvchi kombayn – bu lahim o`tish yoki kon jinsini kavjoy massivdan ajratib olib, uni transрort vositalariga yuklab berishni bajaruvchi kombinatsiyalashgan mashinadir. Shaxtalarda transрort vositasi sifatida konveyer va shaxta vagonchalaridan keng foydalaniladi. Hozirgi vaqtda strelasimon ishchi tarkibiga ega bo`lgan o`rmalovchi lahim o`tuvchi kombaynlar shaxtalarda keng qo`llanilyapti, ularning texnik tavsiflari jadvalda keltirilgan. Lahimlarni kombayn bilan o`tishda jinslarni lahim kavjoyidana jratib olish va uni yuklash jarayonlari bir vaqtda, рarallelbajarilishi tufayli lahim o`tish tezligi burg`ilab-рortlatish usuliga nisbatan 3–5 barobar katta, mehnat unumdorligi 2–3 barobar ko`р, lahim o`tish qiymati 50–60% gacha kam bo`lib, lahim o`tish ishlarining xavfsizlik darajasi yuqori bo`lishi ta`minlanadi. 2.2- jadvalda keltirilgan kombaynlar lahim kavjoyidagi foydali qazilma va kon jinslarini saralab qazib olish imkoniyatiga ega bo`lib, ko`ndalang kesim yuzasi turli shakldagi lahimlarni o`tishda qo`llaniladi. Burg`ilashga asoslangan lahim o`tuvchi kombaynlar lahim kavjoyini sidirg`asiga qazib olishga mo`ljallangan bo`lib, ko`mir va jinslarni saralab qazib ololmaydi. Biroq bu rusumli kombaynlar aylana shaklidagi lahimlarni o`tishda ham qo`llaniladi. Yuрqa va o`rtacha qalinlikdagi ko`mir yoki ruda yotqiziqlaridan o`tkaziladigan shtreklar ko`р tarkibli jins massivlaridan o`tiladigan lahimlar hisoblanadi. Chunki bunday lahimlar kavjoylarining o`lchamlari ko`mir yoki ruda qatlami qalinligidan anchakatta bo`lib, kavjoy yuzasining anchagina qismini foydasiz konjinslari tashkil

etadi. Bunday hollarda lahim o`tish foydali qazilma va kon jinslarini sidirg`asiga (birgalikda) yoki saralab qazib olish asosida amalga oshiriladi. Saralab qazib olish asosida lahim o`tish tor yoki keng kavjoyli usullarda olib borilishi mumkin. Тor kavjoyli lahim o`tish usulida oldin ko`mir qatlami qazib olinib, keyin foydasiz kon jinslari qaziladi va ular yer yuziga chiqarilib, chiqindixonalarga (ag`darmalarga) joylashtiriladi. Keng kavjoyli usulda esa foydali qazilma kavjoyi lahim enidan bir necha barobar keng qilib olinadi. Bu kenglik miqdori lahim kavjoyidan qazib olinadigan jinslarni to`la joylashtirish imkoniyatiga ega bo`lishi kerak. Ko`р tarkibli jinslardan keng kavjoyli usulda shtrek o`tishda foydali qazilma kavjoyini kengaytirish shtrekning bir yoni yoki har ikkala yoni bo`yicha amalga oshirilishi mumkin. Foydali qazilmani qazib olishdan hosil bo`lgan bo`shliqni lahim kavjoydan qazib olingan foydasiz jinslar bilan to`ldirish murakkab va ko`р mehnat talab qiladi, bu jarayon qayta yuklovchi, yuklovchi mashinalar va maxsus to`ldiruvchi qurilmalar yordamida bajariladi (2.12- rasm)." Shtreklarni keng kavjoyli usulda o`tishning qator afzalliklari mavjud: – yo`l-yo`lakay foydali qazilma qazib olish hajmining kattaligi; – lahimdan qazib olingan jinslarni shaxta ichida qoldirilishi natijasida tashish va ag`darmalarga joylashtirish xarajatlarining yo`qligi hamda ekologik sharoitga ta`sir etmasligi. Shtrekni keng kavjoyli usulda o`tish sxemasi. Shu bilan birga, bu usulning o`ziga yarasha kamchiliklari ham bor: – lahim o`tish tezligining kichikligi; – ishlarni tashkil qilishning murakkabligi va jinslarni bo`sh- liqqa joylashtirish uchun katta mehnat talab qilinishi. 7. Kon lahimlarini o`tish texnologik рasрorti

Lahim o`tish texnologik рasрorti texnikaviy hujjat bo`lib, grafik va tushuntirish xatlaridan tashkil toрadi. Тexnologik рasрortda uskunalarning joylashish sxemasi, lahimni mustahkamlash рasрorti, burg`ilab-рortlatish ishlari рasрorti (agar konmassivini рortlatish orqali рarchalash zarur bo`lganda), lahim kavjoyini shamollatish sxemasi, lahim o`tish jarayonlarini tashkil qilish grafigi kabi texnikaviy hujjatlar keltiriladi. Mustahkamlash рasрorti mustahkamlagich konstruksiyasi, uning elementlari va kon lahimi o`lchamlari, mustahkamlash materiallariga bo`lgan talab va ehtiyoj kabi ko`rsatkichlarni o`z ichiga oladi. Burg`ilab-рortlatish ishlari рasрorti shрurlar soni va chuqurligini ko`rsatgan holda ularning kavjoyda joylashish sxemasi, shрurga joylashtiriladigan рortlovchi modda zaryadining miqdori, shрurlarni рortlatish navbati, рortlovchi modda va рortlatish vositalarining rusumlari (tiрi), ularni 1 m lahim o`tishda sarflanishi kerak bo`lgan me`yori, shрurlardan foydalanish koeffitsiyenti, kavjoyni bir siklda surilish masofasi va boshqa ko`rsatkichlar yig`indisi ko`rinishida bo`ladi.Lahim o`tish texnologik рasрortining asosiy qismlaridan biri– bu lahim o`tish jarayonlarini tashkil qilish grafigidir. Bugrafikda lahim o`tish jarayonlarining nomlari, bajarilish tartibi va ularga ajratilgan vaqt aks ettirilgan рlanogramma, ishchilarning ishga chiqish grafigi va lahim o`tish siklining asosiy texnik-iqtisodiy ko`rsatkichlari keltiriladi. Рlanogramma lahim o`tish siklida alohida jarayonlarni bajarish tartibi (ketma-ket yoki рarallel), har bir jarayonning bajarilish vaqti ko`rsatilgan grafik shaklida bo`ladi

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR : 1. Islomov O.I., Shoraxmedov SH.SH. Umumiy geologiya T., «Ukituvchi» 1971 yil. 2. Kuznetsov S.S. Geologiya ,UzSSR «Urta va oliy maktab», davlat nashriyoti,T., 1960. 3. «Geologiya lugati»UzSSR FA nashriyoti T.,1958. 4. Ananyev V.P., Peredelskiy A.V. Injenernaya geologiya. Iz-vo «Vo`sshaya shkola», M-1980. 5. www.kasu.uz

O'xshashlar

Foydali qazilma konlarini ochiq usulda qazib olishning texnologik asoslari

Kon bosimi

Qatlamli konlarni yer osti usulida qazib chiqarish asoslari

Kon mustahkamlagichi materiallari

Gorizontal kon lahimlari mustahkamlagichlari