Роман даври архитектураси - Arxitektura - Referatlar

Роман даври архитектураси

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45 KB

Ko'chirib olish

Р оман даври архитектураси Буюк Карл империяси узоққа чўзилмади. Унинг инқирози инператор ҳаёт вақтида бошланди. Вафотидан сўнг унинг ўғил ва набиралари орасидаги низонинг кучайиши мамлакат осойишталигини бузди. Атрофдан кучманчилар хужуми ҳам халқ бошига оқир кулфатлар келтирди. Бу даврдан бошлаб санъат тараққиёти ҳам сусайди. Илгари қурилган бинолар харобага айлана борди. Нодир архитектура ёдгорликлари таланди ёки йўқ бўлиб кетди. Факат Х аср охирларидан бошлаб, Европада ҳаёт изига туша бошлади. Кўпкина ерларда феодал муносабатлар шакилланиб бўлди. Санъат архитектура тараққиёти янги босқичга кўтарила бошлади. Х- ХП асрларни ўз ичига олган бу тараққиёт босқичи Роман асри меъморлиги деб юритилади. Бу давр «Роман архитектураси» термини илмий манбаларда 1825 йили француз археологи Арнисс Комон томонидан қарб Европа меъморчилигини билдирувчи омил сифатида қўлланилди. Бу давр Европа ижтимоий ҳаётида черковнинг роли катта эди. Айниқса, Франция, Англия, Германия, Испанияда йирик қурилиш ва у билан боқлиқ бўлган санъат турлари черков буюртмаси билан яратилди. Роман даврида меъморчилик ўрнини эгаллайди. Роман услубидаги бино бирмунча, паст кўриниши жиддий ва оқир. Унинг деворлари ҳам қалин ва мустахкам, эшик, дераза ва дарвозалари энсиз. Функционал ва декоратив мақсадда қўлланилган устунлар ҳам дағал ва йўғон бўлган. Роман меъморчилигига мос бўлган бу хусусиятлар ўзига хос кўринишга, характери ва кишига берадиган психологик таъсирини белгилайди. Роман даври меъморчилигининг яна бир хусусияти унинг ички деворларида текис юзанинг сероблигидир. Бу хусусият эса монументал ранг-тасвирнинг ривожланишига имконият яратади. XI асрда бу давр ўзининг энг гуллаган даврини бошидан кечирди. Витраж ҳам меъморчиликнинг ажралмас қисмига айланжи. Бу даврда

хайкалторошлик меъморлик билан боқлиқ холда ривожланди. Бинонинг пештоқ, устун ва капителлари, девордаги махсус токчалар хайкалторошлик санъати билан безатилган. Миниатюра ва майда хайкалторошлик ҳам меъморчилик таъсирида бўлди. Роман меъморчилиги услубининг фуқоро қурилишига таъсири катта бўлди. «Роман» ибораси шартли бўлиб, лотинча «римники» деган сўздан олинган, бу давр меъморчилигида рим меъморчилигида кенг қўлланилган шакллар ишлатилганлигини билдиради деб тахмин қилинади. Роман меъморчилиги Королинглар даври ютуқларига таянган холда ривожданган бўлса ҳам лекин унинг кўринишига махаллий шароит ўрнига қараб антика, Византия ҳамда араб мамлакатлари меъморчилигининг таъсири бўлди. Феодал тарқоқлик эса роман меъморчилигида жуда кўп махаллий мактабларнинг юзага келиши ва мусобақасига сабаб бўлди. Бу мактаблар канчалик ранг-баранг бўлмасин, уларнинг асосида ягона принциплпр борлигини инкор этиб бўлмайди. Бу хол план ва конструкцияда декоратив шакллар характерида кўринади. Бу давр бинолари тошдан яратилган бўлиб, қурилишда базилика типи асосий ўринни эгаллайди. Лекин Базилика аввалги даврдагидан фарк қилиб, кўпроқ икки трансептли ҳамда бинонинг черков хизматкорлари, руҳонийлар учун ажратилган шарқий қисми (хор) кенгайтирлган, қўшимча хона ва ертулалар қурилгандир. Роман меъморчилигининг ўзига хос томони томнинг эгр ровоқ гумбаз тарзида ёпилиши ва дарчаларнинг жойлаштирилишидадир. Бу қурилиш техникаси мукаммалашиб бориши билан кенг ўринни эгаллайди. Меъморчиликда қўлланилган устунлар ва унинг капителлари хар хил. Роман архитектурасининг ривожланган даврида эса капител ва устунлар ўзига хос хайкалторошлик кўринишига ўхшаб борди. Бу асрга келиб, феодал турадиган алохида ўзига хос уй типи каср пайдо бўлди. Одатда касрнинг катта ховлиси, унинг ўрта қисмида пишиқ ва баланд минорасимон бино қурилган бўлиб, у бир неча қаватли, феодал яшайдиган кўп хоналардан ташкил топган.

Уша давр шаҳар қурилиши ҳам феодал қўрқонга ўхшаш бўлган. Шаҳар атрофи калин девор билан ўраб чиқилган. Курилган бинолар кам ва содда бўлган. Роман тасъвирий санъати ҳам ўзига хос ва конкретдир. Бу давр санъатида етакчи ўринни хайкалтарошлик биринчи навбатда буртма тасвирлар эгаллайди. У бевосита меъморчилик элиментлари сифатида қаралган холда томашабинга катта мазмун етказади. Илк роман даврида X аср хайкаллар меъморчилик формаларига қўшиб ишландилар. Масала капител устун ва ҳ. қ. XII асрга қилиб эса, у мустақиллик кашф эта борди, ҳамда меъморчилик ансамбли безагининг маълум системасига айланди. ФРАНЦИЯ. Мамлакатда феодализмнинг классик ватанидир. Ўрта аср санъатининг гуллаган даврида унинг санъати ғарбий Европада етакчи ўринни эгаллайди. Француз меъморчилигида роман удубининг ўзига хос томонлари яққол намоён бўлади. Ўзининг декоратив безатилиши ва конструктив тўзилиши жиҳатдан ранг-баранг бўлган француз меъморлиги Европа қурилиши санъатида муҳим ўринни эгаллайди. Бу ерда яратилган меъморчилик типлари Европанинг кўпгина ша- харқларида тахлид учун намуна бўлиб қолди. Пуатьедаги Нотр дам ла Грант XI-XII аср ибодатхонаси роман стилига хос хусусиятларини намоён қилади. Кўриниши жиҳатдан бирмунча паст, тош деворлари қалин ва салобатли қилиб ишланган. Шу даврларда қолдирилган кичиқ тор дарчалар бу деворлар қалинлигини янада бурттириб, унинг вазминлигини оширади. Бу ибодатхона уч нефдан иборат ўртадаги неф икки ён томондаги нефдан бироз баланд у ердаги кичиқ дарчалардан ичкарига кун тушиб туради. Бино деворлари хайкалторошлик асарлари тўрини архитектура декоратив элементлари билан безатилган, бинонинг пастки яруси тепадагига нисбатан катта бўлиб, асосан, ўша нақш ва буртма тасвирлар билан безатилган. Иккинчи ва учинчи ярусдаги токчалар бўлиб, унинг ичига хайкаллар

ўрнатилган қўлланилган ярим қолонна, ярим айлана шаклидаги арк ва ҳоказолар бинонинг жиддий кўринишига латофат киритган. Меъморчилик ёдгорлиги шу давр сиёсий вазиятини акс эттиради. Бургундияда қурилган ибодатхоналарда формаларини ўзгартиришга интилиш сезилади. Бу хусусият айниқса Клюнийдаги черковда яққол кўзга ташланади. Бу черков XI аср охирларида бунёд этилган. Ўша даврда Европадаги энг катта ибодатхоналардан бири бўлган. XIX аср бошларида бўзилиб кетган бу бино принциплари кўпгина черковлар учун асос қилиб олинади. Беш нефли бу ибодатхона ташқи элиментларининг ритмикаси ҳажмларининг тугал кўриниши ҳамда майда бўлаклариннинг яхлит юзага чиқканлиги ва уйғунлиги билан характерланади. ГЕРМАНИЯ. Мамлакатда қурилган роман услубидаги бинолар ўзининг кубсимон аниқ шакллари ҳамда кўринишининг улуғворлиги билан характерланади. Оқир минораларнинг сероблиги эса унинг динамик кўринишини таъминлайди. Текис девор юзасидаги линзалар бино динамик кўринишига хизмат қилади бу хусусда Вермосдаги собор характерлидир. ИТАЛИЯ . Бу мамлакатда меъморчилигида стилистик бирлик йўқ. Бунга сабаб унинг тарқоқлигидадир. Шунинг учун унинг айрим областларида Византиянинг таъсири бўлса, бошқа бирида роман архитектура анъаналари сезилади. Илқор Тоскана ва Ломбардия мактабларида маҳаллий антика анъаналари таъсири борлиги кўринади. Пизадаги меъморчилик ансамбли бу хусусда диққатга сазоворлир. Ансамблдаги ҳар бир бин мустақил аҳамиятга эга. Уларнинг ташқи деворлари нафис арқадалар билан қатор ярусларга ажратилган. Бу хол бино кўринишига енгиллик ва нафис ўзига хос латофат киритган. Натижада кўриниш жиҳатжан жуда катта Пиза собори ҳам енгил ва жозибали бўлиб кўринади. Элипс шаклидаги гумбаз эса унинг гармоник тугал кўринишини таъминлайди.

O'xshashlar

Готика даври архитектураси

Ўрта асрлар даври архитектураси

Афғонистон архитектураси

Хиндистон архитектураси

Туркия архитектураси