Готика даври архитектураси - Arxitektura - Referatlar

Готика даври архитектураси

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51 KB

Ko'chirib olish

Г отика даври архитектураси XII асрдан бошлаб феодализм формацияси ичида янги ижтимоий кучларнинг пайдо бўлиши ва ривожланиб бориши классик ўрта аср анъанъаларини инқирозига сабаб бўлди. Бу янги кучлар шаҳарнинг кенг тараққий этиши билан боқлиқ холда ўз кучини ошириб борди. Шаҳарларда савдогарлар корпорациялари ва хунармандчилик цехлари ролининг ортиб бориши ижтимоий тузум хараетерига таъсир қила бошлади. Феодал ҳукумдорларида озодликка, мустақилликка эришишга интилиш ортиб борди. Бу даврда дин ҳамон ҳукумронликда, черков эса архитектурага ўз талабини куяетган бўлса ҳам лекин шаҳардаги хунарманд ва савдогарларнинг билимига, ҳаётининг янги қирраларини очишга интилиш орта борди. Европа шаҳарларида дастлабки фан марказлари университетларининг ташкил топиши эса, бу интилиш равнақига замин ярата борди. Дунёга танқидий муносабатда бўлиш тенденцияси ортди. Халқ онгининг ортиб бориши эса жамият олдида тенглик, биродарлик масалаларининг ижобий хал этилишини талаб қила бошлади. Хаётий мавзудаги асарлар юзага кела бошлади. Бу даврларда тасиврий санъат ва меъморчиликда ҳам жиддий ўзгаришлар юз берди. Ғарбий Европа маданиятидан Византия санъати анъанналари ўзил кесил чиқариб ташланди. Давр руҳини ўзида ифодаловчи реалистик шакл ва мазмунидаги асарлар, функционал томони орта бошлаган меъморчилик бинолари юзага кела бошлади. Европада феодализм гуллаган XII-XV асрлар меъморчилиги «ГОТИКА» меъморчилиги деб юритилади. «ГОТИКА» ибораси ҳам шартли олинган Унинг лу²овий маъноси италянча сўзидан олинган бўлиб, «Готларники» деган мазмунни билдиради. (Готлар герман қабилаларининг бири). Бу ибора уй²ониш даврида киритилган бўлиб, санъатда гот қабилалари санъатнинг таъсири кучли

бўлганлигини билдиради. Готика услуби XII асрнинг иккинчи ярмида Францияда пайдо бўлади ва ривожланади. XIII-XIV асрларда эса қарбий Европада етакчи меъморлик услубига айланди ва айрим мамлакатларда бу услуб XV асргача давом этди. Готика услуби XII аср ўрталаридан бошлаб XIII асрда энг гуллаган даврини бошидан кечирди. Бу усулб турли мамлакатларда ўзига хос кўринишга эга, лекин бу унинг ички тўзилиши ва умумий томонини инкор этмайди. Меъморлик готика усулбини белгилашда муҳим ўринни эгаллайди. Готика услубида қурилган бинолари роман услубида қурилган биноларга нисбатан улуқвор, катта ва серхашам. Уларда ишлатилган меъморлик шакиллари енгил юқорига интилувчан ва сержилва. Бу давр соборининг функционал мазмуни ҳам ўзгаради. У шаҳарнинг ижтимоий марказига айланади. Бу ерда таот-ибодатдан ташқари шаҳар мажлислари ўтказилар, мунозаралар уюштирилар ҳамда университет лекциялари ўқилар эди. Эндиликда собор биносини қуришда фақат диний қояларнигина эмас, балки ижтимоий ҳаёт руҳи, катта коллектив қудрати ҳам тарқиб этилади. Готика соборларининг илгарига интилувчи шаклида эса давр кишиларининг озодликка ва ёруғликка интилишлари ўз аксини топди. Бундай таассурот беришда соборнинг миноралари муҳим ўринни эгаллайди. У соборнинг янада баланд, енгил бўлиб кўринишига хизмат қилади. Шу билан бирга, бу минораларда функционал аҳамиятига эга бўлган, яъний улар шаҳарни кузатиб туриш учун ҳамда ёнғин ўчирувчилар учун ҳам мўлжалланган. Баъзи минораларнинг уч қисми хуроз тасвири билан тугалланганлиги ҳам шу мазмунни-зийрак бўлиб туриш лозимлигини билдирган. Меъморчиликда готика усулубининг яратилиши давр заковати, техника тарраққиёти ютуғи асосида юзага келди. Бунинг аҳамияти роман меъморчилигида қўлланилган арка ва эгри равоқларнинг янгича талқин этилиши ва энг муҳими, бинонинг мустаҳкам синчлар (каркаслар)

системасининг найзасимон арк, ички устун ва контрофорслар асосида ечилиши эди. Меъмор мустаҳкам синчлар системасидан фойдаланиб, иложи борича девор ва айниқса, равоқлардаги оқирликни камайтиришга харакат қилади. Шу мақсадда равоқлардан тушадиган оқирлик таксимига эътибор беради. Асосий неф бир қатор тўртбурчакларга ажратиб, уларнинг ҳар бири бир-бири билан кесишган найзасимион аркалар билан ёпилди. Бу равоқлардан тушадиган ва ён томонга тортувчи оғирлик кучини камайтиришга хизмат қилади. Нервюрдан фойдаланиш эса равоқ оғирлигини янада камайишини таминлайди. Нервюрали равоқларни мустаҳкам қилиб ишланган устунларга ўрнатилади. Бундай конструкцияларда деворлар ўз функциясини йўқотади. Унинг вазифаси синчлар оғирлигидаги бўшлиқни тўлдириш билан чегараланади. Бундай очиқ қисмларни дераза дарчалар билан тўлдириш мумкинлиги ҳам бу услубнинг имкониятларини кўрсатади. Меъморчиликда содир бўлган бу янгиликлар эндиликда баланд ва кенг ҳажмдаги биноларни ҳам қуриш имкониятини яратди. Деворларнинг таянч функциясини бажаришдан кутилиш эса кенг миқёсда дарча, дераза, пештоқ, галерея, айвонлардан фойдаланиб бинонинг ички қисмини нурга тўлдириш имконини беради. Курилган биноларнинг енгил ва нафис бўлиб кўринишини таъминлайди. Готика меъморчилигида найзасимон арка муҳим ўринни эгаллайди. Бу шакл эгик дераза, равоқ ва галерея, айвон ва пешайвонларда қайтарилиб, готика меъморлигида ўзига хос қайтарилмас руҳ ва енгиллик киратади. Аркалар тортиб чиқиб кетмоқчидек туюлади. Бу хусусиятни готика меъморлигида кенг ишлатилган вертикал тўғри чизиклар(контраст) янада оширади. Мъморлик конструкциясида содир бўлган бу ўзгаришлар бинонинг ички ва ташқи томони кўринишида ҳам ўз ифодасини топди. Готика интерьерлари кенг, бахаво, ёруғ. Трансепт ва асосий неф орасидаги кескин

чегараси намойиши ҳам бу хусусиятини янада орттиради. Соборнинг олд томони гавжум, кенг майдонга қаратиб қурилади. Унинг безатилишига эса алохида эътибор берилади. Хайкалтарошлик ҳамда меъморликнинг декоратив элиментлари бино олд томонининг янада сержилва ва нафис бўлиб кўринишига хизмат қилади. Готика интерьерлари деворларида яхлит текис юзаларнинг камлиги, монументал деворий рангтасвирларнинг ривожланишига сабаб бўлди. Унинг ўрнини витраж санъати эгаллади. Готика биноларнинг катта-катта деразаларини витраж композициялари эгаллади. Бу даврда хайкалтарошлик ҳамон етакчи ўринда бўлиб, инсонийлик, олийжаноблик, ҳамкорлик улуқланиб, ўз ифодасини топа борди. Донаторларга атаб ёдгорликлар ўрнатиш, хайкаллар қўйиш (масалан, Эккегарт ва унинг кайлиги Ута Германия, XIII аср) одати пайдо бўлганлиги ҳам санъатнинг тарқиботчилик роли ортиб бораётганлигини кўрсатади. XII- XV асрларда готика услубини деярли ҳамма мамлакатлар ўз бошидан кечирди. Лекин бу услуб маҳаллий шароит ва давр талабидан келиб чиқиб, ўзига хос кўринишни кашф этди. ФРАНЦИЯ. Готика ватани ҳисобланган Францияда бу услубда ишланган асарлар нисбатининг нафислиги билан характерланади. Париждаги Биби Мариям собори (Нотр Дам, де Пари, 1163 йили бошланиб айрим қисмлари 1314 йилда тугалланган) илк готикага мансубдир. Беш нефли, кичиқ трпнсепли базилика типидаги бу бинонинг олд томонида икки минора мавжуд. У соборнинг баланд ва «фалакка интилаетгандек» бўлиб кўринишига хизмат қилади. Пештоқ, дарча, дераза ва эшиклар тепасига найзасимон аркалар унинг енгил ва динамик кўринишини таъминлайди. Рейемдаги собор (XIII асрда бошланиб, XIV асрда тугалланган)

готиканинг энг ривожланган даврига мансуб. Унинг узунлиги 150 м, миноранинг баландлиги 80 м. Бу собор ўз вақтида халқ бирлигини тараннум этувчи рамзий белги сифатида қабул қилинган. Бу бинода готика услуби ўзининг классик кўринишгини намоён қилди. Амьендаги собор готикага хос нисбатлар гўзаллиги, умумий кўриниши яхлитлиги бузула бошлайди. Декоратив безакларнинг муллиги эса бинонинг, конструктив аниқлигига салбий таъсир қилган. ГЕРМАНИЯ . Мамлакатда готика услуби французлар таъсирида ривожланди. Лекин немис готикасида яхлитлик етишмайди ва унга хос бўлган драматизм, роман меъморлиги анъаналари билан қўшилиб кетади. Бундан ташқари, немис готикасида бир минорали соборлар ҳам кенг учрайди. Биноларнинг ташқи томони содда кам безатилган. Кельндаги собор (1248-1880) Амьен соборига ўхшатиб қурилган. ИТАЛИЯ . меъморчилигида готика услуби XIII асрнинг охирида кириб кела бошлади. Лекин дастлабки пайтларда роман меъморлиги принципларига таъсир қилмади. XIV асрда готика услуби принциплари тўлиқ кўрина бошлади. ИСПАНИЯ. Испания готикаси мусулмон меъморлиги принципларидан бойиган. АНГЛИЯ . Англия готикаси оғир, конструкцияда хаддан ортиқ деталлар кўпайиб кетганлиги ва архитектура безагининг мўллиги билан характерланади.

O'xshashlar

Роман даври архитектураси

Ўрта асрлар даври архитектураси

Афғонистон архитектураси

Хиндистон архитектураси

Туркия архитектураси