Афғонистон архитектураси - Arxitektura - Referatlar

Афғонистон архитектураси

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

43 KB

Ko'chirib olish

А фғонистон архитектураси Бу ерда ҳам феодализмнинг пайдо бўлиши IX-VI асрларга тўқри келади. Илк феодализм асридан бизгача жуда кўпгина ёдгорликлар сақланиб келган. Булар ичида буддизм билан боқлиқ бўлган хайкал ва хайкалчалар алохида ўринни эгаллайди. Буддизм билан боқлиқ бўлган ступа, қор ичига ишланган ибодатхоналар Хиндистоннинг Шимолий районларидан Афқонистонга ҳам кириб келди. У ерларда эса, Ўрта Шарқ ва Узоқ Шарққа қараб тарқалди. Аф²онистон майдонида Будда билан боқлиқ бўлган икки мингдан ортик қор ичига ишланган ибодатхоналар эранинг I-V асрларида яратилган. Бамиан дарёси вохаси атрофидаги қор ичига ишланган ибодатхона комплекси характерлидир. Улар анча бетартиб қурилган, кўпчилиги катта. Ташқи томондан бу ибодатхоналар кўримсиз. Лекин уларнинг ички безагига алохида эътибор берилган. қордаги ибодатхоналарнинг хоналари думолоқ, тўртбурчак, квадрат, кўпбурчакли, томлари ҳам текис. Шундай қордаги ибодатхоналардан бирининг квадрат шаклидаги хонаси шипига ёқоч билан ёпилган кўриниш ўйиб ишланган. Баъзи қордаги ибодатхоналарда токчалар мавжуд бўлиб, унга ўтирган холатдаги Будда хайкали қўйилган, деворлари эса, суратлар билан безатилган. Фундикистон (Кобўлдан шимолий-қарбда) монастирида ҳам деворий сурат ва хайкалторошлик асарлари сақланиб қолган. Бу монастир безагида су²д монументал-декоратив санъатига ўхшашлик бор. Арабларнинг Аф²онистон ерларини босиб олишлари натижасида унинг қадимий архитектура ва маданиятига катта зарар етди. қадимги дин билан боқлиқ бўлган ибодатхона ва тасвирий санъат асарлари вайрон қилинди. Унинг архитектура, маданияти характерида шу давр Ўрта Шарқнинг умумий маданиятига хос фазилатлар шакллана бошланди. Ислом дини билан боқлиқ бўлган масжид, миноралар қурилди. Хукумдорларнинг серхашам мақбаралари қурилишига эътибор

берилди. Қурилишда пишиқ ғишт, сирли кошинлар ишлатилиши эса давр архитектурасига ўзгача файз киритди. X асрларга келиб, Афғонистон араб халифалигидан ажралиб, махаллий феодал системасининг ривожланишига имконият яратди. X асрдан XIII аср бошларига қадар у гох сомонийлар, гох ганзавийлар кейинчалик саджўқий ва ниҳоят, гуридийлар давлати таркибида бўлди. Қазнавийлар даврида бу ерда кўплаб хашаматли бинолар, масжид ва мадрасалар, карвонсарой, ҳаммом ва бозорлар қурилди. Айниқса, жума масжиди қурилишига алохида эътибор берилди. Унинг бадиий безатилишига эса энг яхши усталар ва қурувчилар жалб этилди. Қандахор яқинидаги XI-XII асрларда қурилган масжид харобалари ҳозир ҳам ўзининг улуқворлиги, сернақш ва нафислдиги билан кишини хайратлантиради. Афғонистон меъморлигида миноралар қурилиши кенг ўрин эгаллади. Думалоқ, баъзан қиррали қилиб пишиқ ғиштдан қурилган минораларнинг юзаси сирли кошин ва пишиқ қиштлардан ишланрган нақш ва ёзувлар билан безатилган. Балх водийсидаги Давлатоободда қурилган миноранинг бой безаги, асосан, пишиқ қиштларнинг комбинацияси ҳисобига қурилган. Минораларнинг айримлари эса тайёр ўйма сирли кошинлар билан пардозланган. Бу даврда мадрасалар, мақбаралар қурилиши ҳам кенгайди. Шох ва зодогонларнинг саройлари серхашам қилиб ишланди. Деворларни безатишда буртма тасвирлардан, ўймакорлик санъатидан ҳам фойдаланилган. Афғонистон архитектурасининг ва маданиятининг янги тараққиёт босқичи темурийлар даврига тўғри келди. Темур империясига қўшилган ҳозирги Афғонистон ерларининг катта қисми Темўрнинг ўқли Шохрухга берилди. Темур вафотидан сўнг эса Ўрта Осиёнинг асосий хукумдорларидан бўлиб қолган Шохрух даврида Хирот унинг маданий ва сиесий марказига айланди. ва XVI асргача ўзининг мавқеини сақлаб қолди. Шу ерда буюк ўзбек мутафаккири Алишер Навоийнинг кўп йиллик

ҳаёти ўтди. Темурийлар даврида хашаматли мадраса, масжид ва мақбаралар, ажойиб миноралар қад кўтарди. Парк-боқ санъатининг илмий қонуни яратилди. Фуқоро меъморрлиги қурилиши авж олди. ўз отасидан ўрнак олган Шохрух Хирот шаҳри кўчаларини қайта қуриб чиқиш ва тартибга солиш масаласи билан шуғулланди. Шаҳарда карвонсарой, ҳаммом ва бошқа ижтимоий бинолар қад кўтарди. Гавхаршод мақбараси шу давр ёдгорликларидан бўлиб, у ўз қурилиши жихатидан Темур мақбарасини эслатади. Ўша даврда Хиротдан ташқарида ҳам бир қатор йирик меъморлик ёдгорлиги яратилди. Шулар ичида Балхдаги масжид ўзининг оргиналлиги билан ажралиб туради. Дин тарқиботчиси шайх Абу Наср Порсга атаб қурилган бу пештоқ- гумбазли масжид ишланиш услуби ва меъморлик ҳажмлариннг ишланиши ҳисобига ўзига хос кўриниш касб этган. Бинонинг баланд найзасимон аркали пештоғи, унга епишган арконсимон ярим устунлари бинонинг кўринишига салобат киритган. Абу Наср мақбараси билан бир вақтда қурилган Балхдаги мозори Шариф зиёротгохи ҳам ўзининг сирли кошин ва нақшлари билан киши кўзига кувонч бахш этади. XVIII аср меъморчилиги ичида Афгонистон давлатининг асосчиси Ахмад шох Дуррага атаб қурилган мақбара ажралиб туради. Анънанавий шарқ мусулмон меъморлиги услубида қурилган пештоқ- гумбазли бу мақбара ҳам бой безакка эга. Афғонистон архитектурасида хайкалторошлик бутун фенодализм даврида мавжуд бўлди. Илк феодализм даврида кўпроқ Будда ҳаёти ва фаолияти билан боғлиқ бўлган ибодатхоналар қурилган бўлса, афғон ерларига арабларнинг кириб келиши натижасида ислом дини билан боғлиқ бўлган архитектура ёдгорликлари кенг тарқалди. Қадимий дин билан боғлиқ бўлган ёдгорликлар барбод қилинди. Лекин ислом дини жонли нарсаларни расмини чизиш ва хайкалини ишлашни ман этгани билан, зодогонлар ва хонларнинг сарой, қасрлари деворий сурат ва буртма тасвирлар билан безатилди. Албатта, бу хол кенг

миқёсда ёйилмаган бўлса ҳам, айрим саройлар қолдиқларида шу санъат намуналарини топилиши фикримизнинг далилидир. Бу хусусда қанзавийлар саройи деворидаги сурат ва буртма тасвирлар диёққатга сазовордир. Бу тасвирларда рақсга тушаётган раққосаларнинг буртма тасвири, султонлар ҳаётига бақишланрган тематик композициялар мавжуд. Афғонистон феодал даври меъморчилиги бевосита халқ ҳаёти билан боғлиқдир. Бу меъморчилик унинг ўтмиш анъаналарини давом эттирди.

O'xshashlar

Хиндистон архитектураси

Туркия архитектураси

Озарбайжон архитектураси

Эрон архитектураси

Византия архитектураси