Япония мўъжизасининг сирлари - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Япония мўъжизасининг сирлари

Yuklangan vaqt:

10.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.4306640625 KB

Ko'chirib olish

Япония мўъжизасининг сирлари Режа: Кириш. 1. Япония давлат тузуми, хусусиятлари 2. Ўзбекистон ва Япония: ҳамкорликнинг янги босқичи; 3- Япония иқтисодиётининг урушдан кейинги йўналиши 3. Япониянинг иқтисодий шароитлари. Хулоса.

Кириш XX асрнинг сўнги 10 йиллигида жаҳонда рўй берган сиёсийиқтисодий, ижтимоий ҳодисалар ғоят мураккаб ва қалтис бир вазиятни вужудга келтирди. Бунинг натижасида пуч ва ёлғон ғояларга, зўравонликка асосланган социализм тизими, маъмурий-буйруқбозликка асосланган тузум инқирозга юз тутди. Дунёнинг икки қарама-қарши лагерга бўлиниши барҳам топди. XXI аср бўсағасида жаҳон миқёсидаги умумий тараққиёт инсоният дунёқарашини ўзгартирди. Коммуникациялар юксалиши, халқаро муносабатларнинг янги асосларда ривожланиши ва унинг инсоният ҳаётига таъсири сезиларли даражада кучайиб бориши учун имконият кенгайди 1 . Шу билан бирга, илмий-техникавий тараққиёт имкониятларининг нотекис тақсимланганлиги туфайли давлатлараро муносабатлар тизимидаги мувозанатнинг ўзгаришига олиб келди. Бу ҳолат юксак илмий-техника тараққиётига эришган ривожланган мамлакатлар билан эндигина ривожланаётган давлатлар ўртасидаги муносабатларнинг янги иқтисодийсиёсий замини кучайишига ҳам олиб келди. Шундай қилиб, Ўзбекистон мустақил давлат сифатида кўплаб халқаро конвенцияларга ва БМТ, ЕХҲТ, ХМТ кабиларнинг протоколларига қўшилибгина қолмай, балки жаҳоннииг кўплаб тараққий этган мамлакатлари билан ўзаро дўстлик муносабатларини ўрнатишга эришди 2 . Бу алоқалар шунчаки маълум муддатга тузилган ҳамкорлик бўлмай, ўзаро ишонч асосига қурилган узоқ муддатли стратегик ҳамкорликдир 3 . Маълумки, шу йил март ойида Ўзбекистон ва АҚШ стратегик ҳамкорлар, деб эълон қилинган бўлса, Президентимиз Ислом Каримов Япония ҳукумати таклифига биноан шу йилнинг 28-31 июл кунлари Японияга ташриф чоғида ҳар икки мамлакат ўртасида узоқ муддатга мўлжалланган стратегик 1 Хидоятов Г. А. Всемирная история. Т. «Шарқ» 2000. 2 Ўзбекистон Республикаси жаҳон ҳамжамияти тизимида. Т. 2004. 3 Каримов И. Жамиятимиз мафкурави халқни-халқ, миллатни миллат қилишга хизмат этсин. Т.1998.

ҳамкорлик ҳақидаги Битимга имзо чекди. Оламшумул тарихий аҳамиятга эга бўлган бу воқеа туфайли мамлакатимиз расман ҳам ғарб, ҳам Шарқнинг энг қудратли давлатлари билан стратегик икки томонлама фойдали муносабатлар ўрнатишга эришди. Мавзунинг долзарблиги: Дунё тараққиёти билан бирга нодавлат халқаро ташкилотлар вужудга келдики, улар турли даражада ривожланган давлатлар ўртасида муроса ўрнатишга хизмат қила бошлади. Шу боисдан улар ўз фаолиятларини жаҳонда рўй бераётган йирик муаммоларга бефарқ қарамай, бу жараёнлар ичига кириб бориш, таъсир доирасини кенгайтириш, ҳаммага баробар, одилона ва холисона муносабатларни уюштиришга қаратмоқдалар. Шунинг учун ҳам бу халқаро сиёсий ташкилотлар дунё халқлари кўз ўнгида нуфузли ташкилотга айланмоқдалар. Ўзбекистон ўз мустақиллигини қўлга киритган дастлабки кунлардан бошлабоқ, жаҳон ҳамжамиятига тенглар ичида тенг бўлиб қўшилиш йўлини тутди 4 . Гап шундаки, ҳеч бир мамлакат ўз қобиғида ўралиб ривожланмаган. Инсоният тарихида бунга кўплаб мисоллар мавжудлиги ҳозирги кунда барчага маълумдир. Мамлакатимизда олиб борилаётган фаол ички ва ташқи сиёсат, Ўзбекистон Президенти И.Каримовнииг халқимизнинг бахт-саодати йўлидаги саъйҳаракатлари туфайли бу борада катта ҳажмдаги ишлар амалга оширилмоқдаки, оқибатда сиёсий ва иқтисодий мустақиллигимиз тобора мустаҳкамланиб бормоқда. Яқин ўтмишда чор Россиясининг, сўнгра «иттифоқ» нинг хом ашё базаси бўлиб келган ўзбекистон ўз мустақилллигини қўлга киритган дастлабки йилларданоқ жаҳонга, жаҳон эса ўзбекистонга юз тута бошлади. Бугунги кунда Ўзбекистон Республикаси мустақиллигини жаҳонда энг ривожланган давлатлар тан олиб, биз билан сиёсий, иқтисодий, маданий алоқалар ўрнатдилар. 4 Ўзбекистон Республикаси жаҳон ҳамжамияти тизимида. Т. 2004.

Зеро, Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамиятида муносиб ўрин эгаллаши учун барча шарт-шароитлар мавжуддир. Республикамизнинг моддий бойликлари, табиатининг ноёб имкониятлари ҳамда энг асосийси, халқимизнинг меҳнаткашлиги ва чуқур тарихий илдизларга эга бўлган маънавий салоҳияти ва яна битта муҳим фактор — Ўзбекистон Республикаси, унинг ҳукумати, йўлбошчиси Ислом Каримов раҳбарлигида олиб борилаётган ташқи сиёсат, ҳар қандай зўравонликлар, тазйиқлар ва ғоявий хуружларни бартараф этиш омиллари, халқаро муносабатларда ҳар қандай муаммони ақл-идрок ва дипломатик йўл билан ҳал этиш сиёсати жаҳондаги барча ривожланган давлатларнинг биз билан ҳар томонлама ҳамкорлик қилишларига йўл очиб бермоқда. Ишнинг мақсади ва вазифаси: Ўзбекистон Марказий Осиёда барқарорликни таъминлаш, ўзаро ҳамкорлик ва биродарликни чуқурлаштаришга ҳаракат қилмоқда. Шу боисдан ҳам у Осиё ва Европа қитьалари ўртасидаги муносабатларни мувофиқлаштирувчилик, Ғарбу-Шарқ ўртасидаги кўприкни боғлаб турувчилик вазифасини ўтай оладиган ягона давлат бўлиб майдонга чиқди. Гап шундаки, масалаларида муҳим ва оқилона таклифлари билан жаҳон миқёсида катта обрў қозонди 6 . Ғарбий, сиёсий, ижтимоий тангликларнинг маҳаллий ва халқаро ўчоқларини, «қайноқ» нуқталардаги нобарқарор вазиятни тинч йўл билан, музокаралар воситаси орқали ҳал этиш ҳақидаги аниқ ва равшан фикрлари халқаро муносабатлар ва дипломатия тарихида қолишига ишончимиз комилдир. Ҳаёт кўрсатганидек, янги минг йиллик масалаларни икки тоифага, глобал, яъни умумбашарий ва муҳим регионал муаммоларга бўлишни талаб қилмоқда. И.А.Каримовиинг «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари 5 » асарида ҳамда 5 Каримов И. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида; хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиѐт кафолатлари. // Каримов И. Хавфсизлик ва барқарорлик тараққиѐт йўлидан. 6-жилд.-Т.: «Ўзбекистон», 1998.

нуфузли халқаро давлат раҳбарларининг олий даражадаги турли кенгашларида сўзлаган нутқларида жаҳон ҳамжамияти эътиборини бу масалага тортган эди. Ҳукуматимиз ўзининг ташқи сиёсатида мана шу кўрсатмаларга амал қилмоқда. Давлатимиз бирон-бир буюк давлат таъсир доирасига тушиб қолмаслиги, халқаро майдонда тинчлик ва хавфсизликни таъминлаш, можароларни тинч йўл билан ҳал этиш, бошқа мамлакатларнинг ички ишларига аралашмаслик, мафкуравий қарашлардан қатъи назар ташқи сиёсатда очиқ-ойдинлик, халқаро ташкилотлар доирасида ҳамкорликни чуқурлаштириш ҳамда халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган қоидалари ва мезонларига асосланиб иш юритиш орқали жаҳон ҳамжамиятида обрў қозонмоқда. Мавзунинг илмий ўрганилиши: япония тарихига бир назар; Тарихий маълумотларга қараганда, японлар ўзларини «нихон-дзин», яъни қуёшли ўлка одамлари, деб атайдилар. Мамлакатнинг энг қадимги аҳолиси — айнлар бўлиниб, ҳозирги кунларда улар Хоккайдода ҳамда мамлакатнинг шимолидаги бир қатор оролларда яшаб келмоқда. Шунинг учун ҳам Япониянинг ўзига хос этник хусусиятлари айрим майда оролларда ва Рюкю архипелагида яшовчи халқларда сақланиб қолган. Япониянинг энг қадимги даври тарихи ҳақидаги умумий маълумот бу ерда топиб ўрганилган фанда — «дзёмон маданияти», деб ном олган неолит даврига оид археологик ёдгорлик билан боғликдир. Энеолит даврида, яъни милоддан аввалги I минг йиллик ўрталарида Жанубий Корея ярим оролларида яшовчи «Яён» маданиятини шакллантирган қабилалар гуруҳи япон оролига кўчиб ўтиб, у ерда яшаган айн ва малайя, полинез қабилалари билан қўшилган. Натижада бу ўлкада ўзига хос қадимги япон қабилалари шаклланган. Бу қабилаларнинг бирлашуви, элат сифатида уюшуви милодий IV асрда умумяпон давлати — Ямато подшолигининг ташкил топиши билан

якунланди 6 . қадимги япон қабилалари машғулотлари балиқ овлаш, табиат инъом этган неъматларини териб еб, тирикчилик қилиб келган бўлса, кейинчалик суғориладиган деҳқончиликни ўзлаштириб олдилар. Деҳқончиликдан эса астасекин ҳар хил ҳунармандчилик соҳалари ажралиб чикиб, такомиллашиб бориши натижасида чинни буюмлар, лакланган буюмлар ишлаб чиқариш, тўқимачилик ва бадиий ҳунарлар тез ривожланиб борди. Милодлан аввалги V аср, милодий IV асрларда деҳқончилик, чорвачилик ривожланиб, хўжаликда металл қуроллар қўлланила бошланди. Металлнинг хўжаликка киритилиши инсоният учун прогрессив аҳамиятга эга бўлди. Ишлаб чиқариш тараққиёти натижасила меҳнат тақсимоти вужудга келишига имкон яратди. Ижтимоий табақаланиш кўпайиб борди. III асрга келиб, йирик қабилалар иттифоқи — Ямато асосида синфий табақаланиш жараёни илк Япон давлатининг таркиб топишига олиб келди 7 . VI асрга келиб, Буддизм дини тарқала бошлаган. Ямато ҳукмдорлари ташқи алоқаларда «ТЭННО» унвонини қўллай бошлаган. Бу титул Европа тилларида «Император 8 » сўзи билан таржима қилинган. Илк феодализм даврида, яъни аниқроғи 646 йилдан бошлаб ер давлат мулки, деб эълон қилинди. Шу муносабат билан аҳоли чек ерларнинг эгасига айланди. Бу даврда Японияда Хитойдаги Тан давлати туридаги марказий маъмурият тузилиб, 710 йилдан бошлаб унинг пойтахти Нара шаҳри қурилди. 784 йилдан Нагаокуга шаҳри доимий пойтахтга айланди. 794 йилдан эса пойтахт Хэйанга кўчирилди. Шундай қилиб, XIX аср охири XX аср бошларида Япония иқтисодий жиҳатдан сезиларли даражада ўсди. Саноат маҳсулотларининг йиллик даражаси АқШ, Германия, Англияга қараганда уч 6 Хидоятов Г.А., Гулямов Х.Г. Всемирная история новейший период Европа и США после второй мировой войны. Т. 1999. 7 Хидоятов Г.А., Гулямов Х.Г. Всемирная история новейший период Европа и США после второй мировой войны. Т. 1999. 8 Ўша жойда

маротаба ортиқ бўлди. Шу кезлардан бошлаб Япония аграр мамлакатдан аграр-индустриал мамлакатга айланди 9 . Яқин Шарқда ўз позициясини йўқотган Япония 1920-1931 йиллар мобайнида ўз бошидан жиддий иқтисодий инқирозни кечирди. Бу инқироз узоқ муддатга чўзилмасада, Япония иқтисоди учун жуда оғир кўчди. 1931 йил май ойига келиб иқтисодий бўхронлардан қутилиш йўли очилди. Шу йили Япония Маньчжурияни босиб олиш орқали жаҳонни қайта тақсимлаш жараёнига қўшилди. Узоқ Шарқда Япония иқтисодий қайта кўтарилиши бошланди. Агар Япониянинг 1934-1940 йиллардаги иқтисодий аҳволига назар ташласак, унинг катта ютуқларга эришганлигини кузатамиз. Айниқса, энергетика, металлургия, машинасозлик, кимё, чўян эритиш юксак даражада ривож топди. Мамлакат иқтисодий ривожи учун миллий даромаднинг 30%ни, шу жумладан, 18-20% ишлаб чиқариш корхоналарини қуришга ва уларни янги технология асосида жиҳозлашга сарф қилиниши йўлга қўйилган. Япония жаҳон иқтисодий тараққиёти учун кўплаб иқтисодий ёрдам берувчи донор давлатга айланганлиги ҳозирги кунда сир эмас. Чунки бу мамлакат миллий иқтисодда жаҳонда иккинчи. ривожланаётган давлатларга беғараз ёрдам беришда дунёда биринчи, жамиятни тараққий эттиришда энг олдинги давлатлардан ҳисобланади. Президентимиз шу йил 28 июл куни расмий ташриф билан Японияга жўнаш олдидан Тошкент аэропортида журналистларга берган интервьюсида Япония ҳақида гапириб, бу мамлакат, нафақат Осиёда, балки жаҳон миқёсида иқтисодий, молиявий, илмий-техникавий ва сиёсмй жиҳатдан катта салоҳиятга эга эканлигини алоҳида таъкидлади. Бундай давлатлар билан ҳар томонлама ҳамкорликни ривожлантириш бизнинг миллий манфаатларимизга мос келишини алоҳида уқдириб ўтди. Чунки бу мамлакат 9 Современная Азия. М. «Наука» 1977.

юқорида таъкидлаб ўтилганидек, замонавий илмий-техника салоҳиятига асосланган қудратли ишлаб чиқариш имкониятига згадир. Биз бу ўринда Япониянинг кейинги ўн йилликка (1999-2008) мўлжалланган иқтисодий режаси ҳақида тўхталиб, мамлакат мўътадил йўлга қўйилган хўжалик ўсишини таъминлашни энг асосий мақсад қилиб қўйилганлигини айтиб ўтмоқчимиз.2001 йил иқтисодиётида ички ялпи маҳсулотнинг 2% ошишига эришилган. Шунингдек, ҳукумат бу босқичда молия соҳасида пулнинг қадрсизланишига йўл қўймаслик сиёсатини олиб боришни назарда тутади 10 . 2001-2002 йилларда иқтисодий тараққиёт етарли даражага етгач, давлат унга ёрдам бериш амалиётидан воз кечиш йўлини назарда тутса, 2003-2008 йилларга мўлжалланган учинчи босқичда давлат томонидан пул муомаласини тўлиқ эркинлаштириш (нейтраллаштириш) сиёсатини олиб бориш ҳамда хукуматга давлатнинг иқтисодий дефицитини ёпиш имкониятини яратиш кўзда тутилган. Шу мақсадда режага кўра давлатга қарашли бойликларни сотиш, яъни мулкни тўлиқ хусусийлаштириш, бу орқали давлат харажатларини камайтириш кўзда тутилган. 10 Хидоятов Г.А., Гулямов Х.Г. Всемирная история новейший период Европа и США после второй мировой войны. Т. 1999.

Япония давлат тузуми, хусусиятлари Япония — Тинч океанининг ғарбий қисмида ҳамда Осиёнинг шарқий соҳилига жойлашган бўлиб, табиати мўътадил, субтропик ва тропик минтақаларга тўғри келади. Япония ҳудудида 4 мингга яқин орол бўлиб шимоли-шарқдан жануби-ғарбга қарийб 3,5 минг км. га чўзилган. Энг йирик ороллари Хоккайда, Хонсю, Кюсю, Секоку ҳисобланади. Мамлакатнинг асосий ороллари улкан муҳандислик иншоотлари, сув ости тоннеллари, кўприклар орқали ўзаро бир-бири билан боғланган. Майдони 377815 км 2 ни ташкил этиб, унда 126 миллион 959 минг киши истиқомат қиладиган улкан мамлакат ҳисобланади 11 . Япониянинг пойтахти Токиода 12 миллион 976 минг киши яшаса, Осакада, Йокохамо каби йирик шаҳарлари борки, уларнинг ҳар бирида 3 миллиондан ортиқ аҳоли яшайди. Япония маъмурий жиҳатдан уездларга бўлинган, 47 префектура ва 14 округга, шунингдек, Хоккайдо маъмурий вилоятга ажратилиб бошқариладиган давлатдир. Япония давлат тузуми Конституцион монархия бўлиб, бу тузум Иэясу Токугавалар ҳукмронлиги даврида (1603-1867 йил) марказлашган феодал-монархия давлатига айланган эди. 1889 йили императорга мутлоқ кенг ҳуқуқлар берувчи, парламент фаолиятини чеклаб қўйувчи Конституция қабул қилинди. Шундан сўнг Эво оролининг номини Токио деб ўзгартириб, мамлакат пойтахтига айлантирилди. 1926 йилдан то 1946 йилларгача Япония давлати тахтида Сёва исимли император ҳукмронлик қилган. Бу даврда мамлакат кўплаб қийинчиликларга дучор бўлди. Шу туфайли 1946 йил император ўзининг меросий ҳуқуқларидан воз кечишга қарор қилди. Мана деярли 50 йилдирки, 1947 йил 3 майда кучга кирган амалдаги Конституцияга мувофиқ Япониянинг меросий императори давлат ишларида 11 Хидоятов Г. А. Всемирная история. Т. «Шарқ» 2000.

расман иштирок этмайди. Лекин у давлат ва халқ бирлиги рамзи ҳисобланиб, мамлакат фуқаролари томонидан жуда катта хурмат билан қараладиган шахс сифатида эъзозланади. Император гарчи давлат раҳбари ҳисоблансада, аслида у давлатни рамзий маънода бошқариш ҳуқуқига эга. Барча сиёсий вазифаларни парламент тавсиясига кўра тайинланган Бош Вазир амалга оширади. Шу боисдан император парламент тавсиясига кўра Бош Вазирни тайинлайди. Ўз навбатида ҳукумат тавсиясига кўра император Олий Суд раиси ва унинг аъзоларини ҳам тайинлайди. Олий қонун чиқарувчи ҳокимият органи икки палатали парламентдан иборат бўлиб, вакиллар палатаси 4 йилга, маслаҳатчилар палатаси 6 йилга сайланади. 20 ёшга етган барча япон фуқаролари сайлов ҳуқуқига эгадирлар. Конституцияга кўра парламент ҳукумат фаолиятини назорат қилиб туради. Шу билан биргаликда парламент халқаро шартномаларни ратификация қилиб, керак бўлганда давлат Конституциясига баъзи тузатишлар киритиш ҳамда давлат бюджетини қабул қилиш ҳуқуқига эга. Парламент ўз резолюциясига кўра депутатлар ичидан Бош Вазир тайинлайди. Вазирлар Маҳкамаси Олий ижроия ҳокимият органи ҳисобланади. Шундай қилиб, 1947 йил янгидан қабул қилинган Япония Конституцияси халқ ҳокимиятига кенг имкониятлар эшигини очиб берди. Халқнинг олий ҳокимияти тикланиши ва инсон ҳуқуқлари ҳурмат қилиниши янги Конституциянинг бош тамойилига айланди. Император ҳокимиятидан халқ суверинетига ўтилиши — Япония тарихида туб ўзгариш эди. Бу ҳолат япон миллатининг ўзини кўрсатиши, ўз истеъдодини тўла намоён этишига имкон яратиб берди. Шу йиллардан бошлаб Япония иқтисодини тезроқ оёққа турғазиш ҳокимият учун бош мақсадга айлантирилди.

Бунга эришиш учун қонун чиқарувчи, ижро ва суд ҳокимияти вазифалари тенг тақсимлаб берилди ва ижроси таъминланди. Бу барча тизимларнинг аниқ бир маромда ишлашига катта ёрдам берди. Бу борада 1947 йилда қабул қилинган «Давлат хизматчилари тўғрисида» ги қонуннинг аҳамиятини алоҳида қайд этиб ўтишни жоиз деб биламиз. Гап шундаки, бу қонун маъмурий ва давлат бошқаруви тизимини ислоҳ қилиш, ҳукумат хизматчиларининг халқ, миллат олдидаги маъсулилтини оширишга мажбур этади. Натижада коррупция, порахўрлик, алдамчилик йўлларига тўсиқ қўйилди. Японияда парламент маҳкама туридаги тизим сифатида иш олиб боради. Парламент икки палатали — вакиллик палатаси ҳамда маслаҳатчилар палатасидан таркиб топган. Вакиллик палатасига 500 нафар депутат тўрт йил муддатга сайланади. Аммо бу палата тарқатиб юборилиши ҳам мумкин, Маслаҳатчилар палатасига 252 депутат олти йилга сайланади, депутатларнинг ярми ҳар уч йилда кайта сайланади. Бироқ тарқатиб юборилмайди. Вакиллик палатаси мавқеи юқори бўлиб, қонунларни чиқаришда, мамлакат бюджетини тасдиқлашда, Бош Вазирни тайинлашда уларга катта ҳуқуқлар берилган. Агар Япониянинг сўнгги эллик беш йиллик тарихини кўздан кечирадиган бўлсак, давлат минг йиллик император тизими, 250 йиллик дунёдан узилиб қолиш режимидан бутунлай воз кечиб, демократик бозор иқтисодиёти йўлини танлаб хато қилмаганининг гувоҳи бўламиз. Шуниси эътиборлики, Япония ҳукумати давлат хизматчилари юқори малакага эга бўлишларига қарамай, АҚШ Англия, Франция, Германия, Канада ва бошқа давлатларда машҳур бўлган университетларга узоқ муддатли стажировкага ҳар йили юбориб турилади. Шунингдек, Австралия, Швейцария, Канада, Янги Зеландия, Швеция, Хитой, Жанубий Корея, Малайзия каби 30 дан зиёд давлатларнинг ҳукумати қошидаги ташкилотларга қисқа муддатли хизмат сафарлари мунтазам уюштарилади. Кадрлар ўз ватанига қайтиб келишгач, бошқарув тизимига ва ишлаб

чиқаришга жаҳон пешқадам давлатлари яигликларини дадил жорий этадилар. Раҳбар кадрларга давлат ва жамоат ташкилотларига, кичик ва ўрта бизнесга, молиявий институтларга таяниб иш олиб боришларига етарли шароит яратиб берди. Саноатда Ўзбекистонда бўлаётгани каби ислоҳотлар босқичма-босқич олиб борилди. Эндиликда «Темир иқтисод даври» дан «интеграл схемалар иқтисоди» га жадал ўтилди. Бу Япония тараққиётининг дебочаси эди. Эндиликда Япония Осиё минтақаси давлатларига ўз инвестицияларини жалб эта бошлади. Ўз навбатида, япон жамияти шароит тақозосига кўра давлат маъмурий, давлат молияси, ижтимоий кафолат, иқтисод, молиявий таълим тизимида янги-янги ислоҳотларни аниқ маромда ўтказишга киришди. Юқоридагилардан кўриниб турибдики, Япония давлат тузуми демократияга асосланган бўлиб, Конституцияга кўра парламент йўли билан ҳукумат фаолиятини назорат қилиб турувчи эндигина мустақилликнинг 11 йиллигини нишонлаган Ўзбекистон давлати учун Япония каби ривожланган мамлакатлар босиб ўтган йўл, улар эришган улкан ютуқлар ҳақидаги маълумотлар муҳим аҳамият касб этади.

Ўзбекистон ва Япония: ҳамкорликнинг янги босқичи; Ўзбекистон мустақил давлат сифатида дунёнинг барча мамлакатлари билан ўзаро манфаатли ҳамкорлик алоқаларини ривожлантириб бормокда. Ўзбекистон Республикаси Президеити И.А.Каримов ўзининг «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари» асарида ўзбекистон барча тараққийпарвар давлатлар билан мафкурасидан қатъи назар, ўзаро тенг манфаатли ҳамкорлик ўрнатишга тайёр эканлигини алоҳида таъкидлаб ўтган. Бугунги кунда мустақиллигимизнинг ўн бир йиллиги ўтган қисқа давр ичида давлатимиз кенг кўламдаги ютуқларга эришди. қарийб бир ярим асрлик мустамлакачиликни ўз бошидан кечирган ўзбекистон, мустақилликнинг ўн бир йили ичида жуда катта иқтисодий, сиёсий ва маънавий соҳалардаги ютуқларни қўлга киритди. Республикамиз дунёнинг тараққий этган давлатлари билан тенглар ичра тенг бўлган икки томонлама фойдали сиёсий, иқтисодий, маданий ва маърифий муносабатларни ривожлантиришга ҳаракат қилмоқда. Ҳозирги кунда ўзбекистон дунёнинг энг тараққий этган Европа давлатларидан ташқари, Осиёнинг, жумладан, Шарқ ва Тинч океани ҳавзаси мамлакатлари — Хитой, Жанубий Корея, Индонезия, Малайзия ва ниҳоят Узоқ Шарқда қудратли бўлган Япония давлати билан ҳам дипломатик, иқтисодий ва маданий алоқаларни йўлга қўйишга эришди. Юртбошимиз Ислом Каримов Ўзбекистон-Япония муносабатларига алоҳида эътибор билан қараб келмоқда. Чунки аввалги бобда таъкидлаганимиздек, Япония ҳукумати қисқа вақт ичида ўзининг оқилона олиб борган ички ва ташқи сиёсати туфайли дунёнинг энг бой, ривожланган, нуфузли давлатига айланди. Биз бошқаларнинг ибратли ишларига ҳамиша ҳавас билан қараб келган, ҳар қандай эзгу ишдаи ўрнак оладиган халқ эканлигимиз туфайли

ҳам «Ўзбекистон ўз мустақиллигининг дастлабки кунлариданоқ шу фалсафага амал қилиб келаяпти», деб ёзганида халқаро шарҳловчи И.Норматовнинг нақадар хақ эканлигига амин бўламиз 12 . Иқтисодий жиҳатдан тараққий этган, демократик ривожланиш йўлига тушиб олган, ҳамжамиятда ўзининг муносиб ўрни ва ўз қарашларига эга бўлган давлатларга ҳавас билан қараб, улар билан қалин дўстлик ва яқин ҳамкорлик ипларини боғлаш ўзбекистон давлатининг ташқи сиёсатини белгилаб беради. Нафақат Япония, балки бутун жаҳон даалатлари бугунги кунда Ўзбекистонни Марказий Осиёдаги энг барқарор мамлакат ва ишончли ҳамкор сифатида тан олмокда. Шу боис ҳам ўтган йиллар мобайнида жаҳонинг кучли ва илғор мамлакатлари Ўзбекистон билан барча соҳалар бўйича ўзаро манфаатли алоқалар ўрнатишга ҳаракат қилмокдалар. Дунё ҳамжамиятининг бизга очиқ ва дўстона муносабатлар ўрнатишга бҳлган ҳаракатлари боисини ташқи алоқаларда Юртбошимиз амалга ошираётган ҳалол сиёсат замирида халқаро ҳуқуқнинг энг одил, инсонпарвар, башариятга ҳар томонлама мақбул келадиган устувор тамойилларга асосланганлигида, деб ту-шунмоғимиз лозим. Бу қудратли давлатлар Ўзбекистоннинг келажаги буюклигига ишонади ва буни аниқ тасаввур этади. Бунинг моддий асоси сифатида табиий бойликларимиз кўлами ва ҳажми, захираларимиз улканлиги, бебаҳолиги ва хилма-хиллигини жаҳон аҳли жуда яхши билади. Шу боисдан ҳам қисқа вақт ичида дунёнинг кўплаб мамлакатлари билан иқтисодий, илмий-техникавий ва маданий соҳалардаги алоқалар ўрнатишга эришдик. Жумладан, Япония Ўзбекистонни мустақил давлат сифатида биринчилардан бўлиб 1991 йил 28 декабридаёқ тан олган эди 13 . Кўп ўтмай, 1992 йилнинг бошидан икки мамлакат ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилди. Бу бежиз эмас. Бизлар қадимий Буюк ипак йўли 12 Тараққиѐтнинг Ўзбек модели. Т., «Ижод дунѐси», 2000. 13 Бозоров А. Инсоният тарихида янги давр. //Мулоқот. 2004, № 4.

орқали боғланган халқлармиз. Жумладан, каттага ҳурмат, кичикка иззат, оилага садоқат, саранжом-саришталик, хуллас, барча шарқона урф- одатларимиз бир-бирига яқин. Шунинг учун ҳам Япония халқи Ўрта Осиё халқлари, жумладан, Ўзбскистоннинг мустақил давлат сифатида мавжуд бўлишидан манфаатдор эканлигига шубҳамиз йўқ. 11 чақириқ Олий Мажлиснинг биринчи сессиясида айтилганидек, Ўзбекистон ташқи сиёсатининг энг муҳим йўналишларидан бири Шарқий ва Жануби-Шарқий Осиё мамлакатлари билан алоқаларини мустаҳкамлаш эканлиги ҳам бежиз эмас эди. Шу маънода Япония ва Жанубий Корея мамлакатлари минтақамизда хавфсизлик ва барқарор тинчликка эришишда, атроф- муҳитни муҳофаза қилиш масалаларини ҳал қилишда, мамлакатимиз иқтисодиётига инвестициялар кириб келишида, қўшма корхоналар тузишда фаол иштирок этаётгани муҳим ўрин тутади. Ўз олдига ҳуқуқий-демократик давлат қуришни мақсад қилиб олган, келажаги буюк бўлган Ватанимиз учун илғор мамлакатлар билан ҳар томонлама ҳамкорлик алоқаларини ривожлантириш, уларнинг илғор замонавий технологияларини юртимизга олиб кириш, қўшма корхоналар очиш ўта муҳимдир. Зеро, бугунги кунда бирон-бир давлат хориж сармоясисиз яшай олмайди. Ҳозирги пайтда республикамизда фаолият кўрсатаётган 2000 дан ортиқ қўшма корхоналарнинг кўпчилиги жаҳоннинг кучли «етти» лигига кирувчи АҚШ, Япония, Франция, Буюк Британия, Германия, Канада мамлакатлари ҳиссасига тўғри келаётгани бежиз эмас. Бу муносабат Ўзбекистоннинг Ғарб билан интеграциясида муҳим қадам бўлса, кўп ўтмасдан Ўзбекистон дунёнинг яна бир қудратли давлати Япония билан узоқ муддатга мўлжалланган стратегик ҳамкорлик ўрнатишга эришди. Бу мамлакатимиз учун Шарқда мустаҳкам ҳамкорлик демакдир. Ушбу алоқалар шунчаки маълум муддатга тузилган бўлмай, ўзаро ишонч асосига қурилган ҳамда узоқ муддатни кўзлаган стратегик ҳамкорликдир.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Японияга ташрифи чоғида икки мамлакат ўртасида дўстлик, стратегик шериклик ва ҳамкорлик тўғрисидаги ҳамда ўзаро иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш ва Ўзбекистондаги ислоҳотларни қўллаб-қувватлаш тўғрисидаги икки қўшма баёнот имзоланганлиги икки мамлакат ўртасидаги ўзаро муносабатларда янги саҳифа очилганлигидан далолат бермоқда. Шуни алоҳида таъкидлаш зарурки, имзоланган бу стратегик ҳамкорлик узоқ муддатли, ўзаро ишончга асосланган муносабатларни ўз ичига олган. Чунки стратегик ҳамкорлик деганимизда, биз икки мамлакат ўртасида маълум синфлар манфаатларини амалга ошириш мақсадидаги шартномани эмас, балки кенг маънода минтақалар ўртасидаги сиёсий, иқтисодий ва ғарбий соҳалардаги ҳамкорлик алоқаларини тушунмоғимиз жоиздир. Зеро, бу ҳамкорлик ҳар икки мамлакат халқлари учун ҳам бирдек хизмат қилишга қаратилган узоқ муддатли ҳамкорликдир. Мазкур ҳужжатда томонлар тенглик, ўзаро англашув ва халқаро ҳуқуқнинг умумий қабул қилинган тамойил ва меъёрларга асосланган ҳолда дўстона муносабатларни ҳар томонлама ривожлантириш ниятини билдирдилар. Ўз навбатида Япония Ўзбекистон билаи шериклик ўрнатишдан манфаатдор эканлигини изҳор этиб, бу муносабатларни Марказий Осиё минтақасидаги энг муҳим ва катта салоҳиятли шериклик, деб баҳоламоқда. Гап шундаки, 1995 йилдан буён Япониянинг Ўзбекистон иқтисодиётига киритган сармояси 1 миллиард 600 миллион АҚШ долларидан ошиб кетди 14 . Бу борада Япония-Ўзбекистон иқтисодий ҳамкорлиги йилдан-йилга ошиб борганлигини кузатамиз. Бу икки давлат ўртасида ўзаро товар айирбошлаш ҳажми йил сайин кўпайиб бораётганлиги фикримизнинг далили бўла олади. Япониянинг Ўзбекистон иқтисодиётига киритаётган сармояси ошиб бораётганлиги ҳам бежиз эмас. Масалан, Япония ҳамкорлиги натижасида Кўкдумалоқ ва Шўртан нефт-газ саноати иншоотлари ҳамда Япониянинг Ўзбекистондаги ўнлаб фирма ва 14 Тараққиѐтнинг Ўзбек модели. Т., «Ижод дунѐси», 2000.

компаниялари имтиёзли кредитлар билан таъминлаб келинаётганини эслатиб ўтмоқчимиз. Икки мамлакат ташқи ишлар вазирликлари ҳамкорлиги натижасида «Мицубиси», «Мицуи», «Марубени», «Нише Иваи» корпорациялари билан ҳамкорлик ўрнатилиши ҳамда Ўзбекистон ташқи иқтисодий фаолият миллий банки билан «Ваnк of Тоkуо -Мitsubisi» ўртасида имтиёзли кредит, «Ўзбектуризм» Миллий компанияси билан Япония алоқаларининг қайта тикланишига олиб келди, десак хато бўлмаса керак. Хусусан, Япония «Тараққиётга расмий ёрдам» дастури доирасида мамлакатимизга беғараз ёрдам сифатида 100 миллион доллардан зиёд маблағ ажратганлиги фикримизнинг исботидир. 2000 йилдан буёғига кичик ҳажмли лойиҳалар учун жами 2,225 миллион долларлик маблағ ажратишни назарда тутувчи 48 шартнома тузилди. Ҳозирги кунда ўзбекистонда 18 япон компаниясининг ваколатхонаси, 10 га яқин қўшма корхона фаолият кўрсатмоқда. Бундан ташқари, жаҳоннинг энг қудратли давлатлари сафига кирувчи етти мамлакат вакиллари томонидан 2000 га яқин қўшма корхоналарнинг ишга туширилувини ҳисобга олсак, нима сабабдан Ўзбекистонга қизиқиш бу қадар улкан эканлигини ўйлаб қоламиз. Чиндан ҳам жаҳоннинг ривожлангаи давлатлари Ўзбекистоннинг келажаги буюклигига ишончлари комил эканлигига имон келтирамиз. Чунки Ўзбекистоннинг ер ости ва ер усти табиий бойликлари кўп, энг муҳими ажойиб меҳнаткаш халқи бор. Ҳозир Ўзбекистон пахта ва пилла етиштириш ва қайта ишлаш буйича жаҳонда 23- ўринда, олтин, мис, газ, нодир металлар, уран захиралари бўйича 8-10ўринда турибди. Эндиги вазифа шу бойликлардан миллат ва халқ мамлакат манфаатлари йўлида самарали фойдаланишдан иборат 15 . Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов раҳбарлигида олиб борилаётган ички ва ташқи сиёсат, халқ фаровонлигини ошириш йўлидаги саъй- ҳаракатлар натижасида бу борада катта ҳажмдаги ишлар амалга 15 Тараққиѐтнинг Ўзбек модели. Т., «Ижод дунѐси», 2000.

оширилмоқда. Натижада сиёсий ва иқтисодий –мустақиллигимиз кун сайин мустаҳкамланиб бормоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов 1999 йил 6 апрел куни «Дўрмон» қароргоҳида Япониянинг «Кейзай-Доюкай» корпоратив раҳбарлар уюшмаси президенти Коичи Минагучи раҳбарлигидаги делегация аъзолари билан учрашувда қурилиши бошлаб юборилган «Андижон-Ўшқашқар» темир йўли ва шу йўналишдаги автомобил йўли ҳақида сўзлаганида бу йўл орқали Ўзбекистон Хитой портларига, ундан Японияга йўл очишни кўзда тутаётганлиги ҳақида айтиб ўтган эди. Шуни таъкидлаб ўтишимиз жоизки, Шарқ ва Ғарбни бир-бирига бирлаштирадиган ТРАСЕКА лойиҳасининг тўла ишга туширилиши шу йўл ўтадиган мамлакатлар ўртасида нафақат иқтисодий, балки сиёсий, маданий ва маънавий алоқаларни мустаҳкамлашни назарда тутган улкан дастурнинг амалга ошуви ҳамдир. Негаки, мазкур йўлак бу йўналишдаги барча давлатларга бирдек фойда келтиради. Чунки бу лойиҳадан нафақат Ўзбекистон орқали Европа мамлакатлари Осиёга, ўз навбатида Осиё мамлакатлари Европага чиқиш имкониятларига эга бўладилар. Шунинг учун ҳам Юртбошимиз Ислом Каримов Япония ҳукумати юритаётган «Ипак йўли минтақаси дипломатияси» сиёсатига юксак баҳо берган эди. Токиода Президеит Ислом Каримов ва Япония Бош Вазири Жунъитиро Коидзуми имзолаган тарихий ҳужжатда икки томонлама ҳамкорликнинг муҳим вазифалари сифатида савдо, сармоя, технология, таълим соҳаларидаги алоқаларни янада ривожлантириш белгилаб қўйилган. Жуда қисқа вақт жаҳоннинг энг илғор мамлакатлари ичида ўрин олишига сабаб бўлган омиллардан бири мамлакатда таълим соҳасида ўтказилган ислоҳотнинг тўғри олиб борилганида, деб ўйлаймиз.

Япониядаги таълим тизими 1947 йилда қабул қилинган «Таълим тўғрисидаги асосий қонун» ва «Мактаб таълими тўғрисидаги қонун» негизида амалга оширилади 16 . Мажбурий таълимнинг биринчи босқичи 6-12 ёшли болалар учун олти йиллик бошланғич мактаб ҳисобланади. Мажбурий бўлган олти йиллик таълимдан сўнг имтиҳонларни топшира олган ўқувчилар мажбурий таълимнинг уч йиллик иккинчи босқичида (12-15 ёшли) ўқишни давом эттирадилар. Шу билан мажбурий таълим тугалланиб, келгуси босқич таълим жараёнлари ихтиёрий равишда контракт асосида пулли олиб борилади. Ҳисоб-китобларга қараганда мажбурий таълимни ўтаб чиққан ўқувчиларнинг 94% бу имтиҳонлардан ўта олиш даражасида билим олишга эришадилар. Юқори малакали ишчилар корхоналардаги, хусусий фирмалар қошидаги ўқув марказларида, қиска муддатли курслар ва хусусий ҳунар- техника мактабларида тайёрланади. Шунингдек, беш йиллик техника коллежлари мавжуд бўлиб, 20 хилдан иборат муҳандислик йўналиши бўйича таълим олиш имконияти бор. Уларнниг кўпчилиги давлатга қарашли бўлиб, талабалар катта танлов асосида қабул килинади. Бу коллежларни битирган талабалар давлат томонидан иш билан таъминланадилар. 1976 йилдан бошлаб йирик фирма ва компаниялар қошида махсус тайёргарлик мактаблари тузилган. Ўқувчилар қайси фирма ёки компаниялар ҳисобидан билим олса, ўша фирмалар томонидан иш билан таъминланиш ҳуқуқига эга. Олий таълим университетлар ва институтларда олиб борилиб, уларга ўрта мактабнинг тўлиқ босқичини ўтаб келган ёшлар қабул қилинади. Олий таълимни эгаллаш учун тўрт йил ўқиш жорий қилинган. Мутахассислар тайёрлашда давлат университетлари етакчи рол ўйнайди. Булардан ташқари хусусий ўқув юртлари бўлиб, уларда ўқиш учун катта миқдорда контракт тўлаш зарур бўлади. 16 Каримов И. Ўзбекистон буюк келажак сари. Т., «Ўзбекистон», 1998.

Энг йирик давлат университетлари Токио, Сендай шаҳрида жойлашган Тохоку университети, Киото, Осака, Саппоро, Нагое, Фукуоке, Сендай университетлари ҳисобланади. Хусусий университетлардан энг машҳурлари Васода, Кето, Тюо, Токиодаги Мэйдзи, Осакадаги Кансай, Киотодаги Рицумэй университетлари ҳисобланади. Юқоридагилардан ташқари 200-300 талабага эга бўлган митти университетлар ҳам Япония таълим жараёнларида фаол қатнашадилар 17 Япония таълим соҳасига назар ташлар эканмиз, унинг кўп жиҳатлари Ўзбекистонда қабул қилинган «Таълим тўғрисида» ги қонун ва «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури» га яқин томонларини кўрамиз. Масалан, Япония таълим тизимига мувофиқ бошланғич мактабнинг олти йиллик биринчи босқичи ва уч йиллик иккинчи босқичи мажбурий таълим тизимига кириб, тўлиқ ўрта мактабнинг 15-18 ёшдаги ўқувчиларни ўқитиши мажбурий таълим тизимига кирмайди. Бизда эса «Таълим тўғрисида» ги қонун ва «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастурига мувофиқ 12 йиллик мажбурий таълим жорий қилинган. Шунга биноан, Ўзбекистонда мактаб тизими умумий мажбурий таълимнииг икки босқичини — бошланғич таълим (I-IV синфлар) ҳамда таянч таълим (V-1Х синфлар) жараёнини ўз ичига олади. Ўзбекистонда мажбурий 9 йиллик мактабни битирган ёшлар касб- ҳунар коллежларига кириб ўқиш ёки ўқишни ўз хохишига кўра академик лицейларда давом эттириш ҳуқуқига эга. Ўзбекистонда касбий таълимни эгаллаш уч йил давомида олиб борилади. Энг қизиқ жойи шундаки, японлар болага таълим бериш боғчадан эмас, балки бола туғилганидан бошланади, деган ақидага амал қилсалар, бизда эса болага тарбия беришни бешикдан бошлаб ота-боболаримиздан қолган удум асосида олиб боришга ҳаракат қилмоқдамиз. Шунга қарамай, Япониядаги бошланғич ва ўрта таълим жаҳондаги энг мукаммал, самарали ва талабчан тизим ҳисобланади. Нафақат муайян доирадагн одамларнинг. балки мамлакат бутун аҳолисининг 17 Зуннунов /. Глобаллашув ва жаҳон касаба уюшмалари. //Мулоқот. 2003. № 2.

эътибори таълимга йўналтирилган. Шунинг учун ҳам мураккаб технологияга асосланган ишлаб чиқаришда барча япон ишчи аҳли алоҳида ғайрат, интизом ва сабот билан муваффақиятли қатнашиш хусусиятига эгадир. Япония давлатининг жаҳондаги энг илғор тараққиёт даражасига эришувига сабаб бўлган омиллардан яна бири мамлакатда илм-фанга бўлган катта эътибор билан боғлиқ, деб биламиз. Яратилган ва яратилаётган ғаройиб ихтиролар, япон мўъжизаси, деб тан олинган кашфиётларнинг барчаси илмга бўлган эътиборнинг натижасидир. Шунинг учун ҳам Япония таълим соҳасида эришган ютуқлари билан нафақат Осиёда, балки бутун жаҳонда машҳур давлатга айланган. Шу туфайли Ўзбекистонда қабул қилинган «Таълим тўғрисида» ги қонун ҳамда «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури 18 » бўйича таълимнинг барча соҳаларида олиб борилаётган ислоҳотларга бефарқ қараб турмасдан, ҳаётга жорий этишда бутун жамият масъул ва фаол бўлмоғи лозим. Бинобарин, бизнинг таълим соҳасидаги ислоҳотларимиз Японияда ҳам юксак баҳоланмоқда. Президенти-миз Ислом Каримов Япониянинг энг нуфузли олий ўқув юртларидан бири бўлган Веседа университетида бўлиб, у ердаги учрашув чогида шу университетнинг ректори жаноб Окушима Такаясу Юртбошимизнинг давлат бошқариш, жаҳон ҳамжамияти қатори Япония била ҳамкорлик алоқаларини мустаҳкамлаш борасидаги улкан хизматларини алоҳида таъкидлаб ўгди. Шу билан биргаликда, изчиллик билан амалга оширилаётган кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг самаралари нафақат мамлакатимизда, балки халқаро миқёсда ҳам эътиборга лойиқ эканлигини қайд этди. Шундан сўнг, Веседа университети Илмий кенгашининг қарорига биноан Ислом Каримовга мазкур олий ўқув юртининг фахрий доктори унвони 18 Тўраев Б., Убайдуллаев У. Ўзбекистон минтақада тинчлик ҳимоясида. Т. «Ўзбекистон». 2001.

берилди 19 . Ташриф чоғида Ислом Каримов Японияда таълим олаётган ўзбекистонлик 70 га яқин талабалар билан учрашиб, улар билан мамлакатимиз учун замонавий кадрларнинг аҳамияти, бу борада мамлакатимизга Япониянинг кўрсатаётган ёрдами хусусида суҳбат ўтказди. Энг қувонарлиси шуки, Ўзбекистон ва Япония ҳукуматлари ўртасида 348 миллион иен миқдорида янги грант ажратиш тўғрисида битим имзоланди. Бу битимга мувофиқ яна 20 нафар Ўзбекистонлик йигит-қизларнинг Японияда таҳсил олиши учун имкониятлар яратилди. Таълим соҳасидаги ҳамкорлигимиз ҳам икки мамлакат ўртасида тузилган стратегик ҳамкорликнииг узвий қисмига айланиб бораётгани қувонарлидир. Зеро, ушбу алоқалар том маънода ўзаро ишончга йўғрилган муносабатларни назарда тутади. Икки томонлама ҳамкорликнинг муҳим вазифалари сифатида савдо, сармоя, технология, таълим ва бошқа соҳалардаги алоқаларни янада ривожлантириш белгилаб берилган. Ташриф чоғида томонлар Марказий Осиё худудида хавфсизлик масалаларини атрофлича муҳокама қилдилар. ЎзА махсус мухбири Анвар Бобоев Афғонистон масаласида ҳар икки мамлакат учун ҳам бу минтақада барқарор тинчлик ўрнатилишидан манфаатдорлик таъкидлаб ўтилганлигини алоҳида қайд қилди. Шуниигдек, Япония томони Ўзбекистоннинг Марказий Осиёда ядро қуролидан холи зона яратиш -ташаббусини қўллаб-қувватлашини таъкидлайди. Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов ва Япония Бош Вазири Жунъитиро Коидзуми томонларидан имзоланган стратегик ҳамкорлик ҳақида битим билан бирга иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш ва Ўзбекистондаги олиб борилаётган ислоҳотларни қўллаб-қувватлаш тўғрисидаги қўшма баёнот 19 Ўзбекистон миллий энциклопедияси. Т. «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» 2004.

муносабатларимизда муҳим аҳамият касб этди. Бу эса иқтисодиётнинг кўплаб соҳалари бўйича икки томонлама ҳамкорликни такомиллаштиришни назарда тутади. Жумладан, энергетика сохасидаги ҳамкорлик, савдо-иқтисодий муносабатлар, сармояларни ўзаро ҳимоялаш ва рағбатлантириш, ҳаво алоқасида ҳамкорликни янада кенгайтириш каби масалалар қамраб олинган. Япония бундан буён ҳам Ўзбекистондаги ислоҳотларни қўллаб-қувватлаши алоҳида таъкидлаб ўтилган. Барча хужжатлар Япония Бош Вазирилинг қароргоҳида қабул қилингани Япониянинг мамлакатимизга, Президентимиз Ислом Каримовга нисбатан юксак ҳурматидан далолатдир. Ҳақиқатан ҳам, қабул қилинган барча сиёсий, иқтисодий ҳужжатлар кўлами, сафар чоғида Ислом Каримовнинг хукумат, ишбилармон ва академик доиралар вакиллари билан самарали, сермазмун. Очиқ ; дўстона музокаралари ушбу ташрифининг юксак даражада ўтганлигидан далолат беради. қувонарлиси шуки, таомилга биноан, Япония императори ҳеч маҳал бир давлат раҳбарини, у неча марта Японияга ташриф буюриши ва ташрифи қандай мақомда ўтишидан қатьи назар, икки маротаба қабул қилмайди. Эсингизда бўлса, Президентимиз Ислом Каримов кунчиқар мамлакатда биринчи бор 1994 йилнинг май ойида бўлганида император саройида меҳмон бўлиб, Акихию билан учрашган эди. Бу сафарги ташрифида ҳам Ислом Карлмов император саройида меҳмон бўлди. Шуниси диққатга сазоворки. император камдан-кам ҳолларда меҳмонларни шахсан кутиб олиб, кузатиб қўяди. Мамлакат халқининг фахри ҳисобланган бу шахснинг Ўзбекистон раҳбарига ғоят илиқ муносабат билдириши — музокаралардаги очиқлик ва самимийлиги, юртимизга хайрихохлиги кишини ғурурлантиради. Демак, Япония императорининг давлатимиз раҳбарига кўрсатаётган эҳтироми заминида катта маъно-мазмун мужассам. Зеро, халқ ўзи эҳтиром этадиган, фаҳрланадиган кишининг нуқтаи назарини қўллаб-қувватлайди.

Юртбошимизнииг Японияга қилган ташрифи, биринчидан, ЯпонияЎзбекистон муносабатларига янада кенг ва чуқур халқаро ҳуқуқий замин яратди. Бу ҳамкорликнинг ҳаётий ва зарур эканлигига расмий тус берди. Иккинчидан, сиёсий соҳадаги муносабатлар тамомила янги босқичга кутарилди. Бу борада ҳозирги кунда Япониядаги олтита сиёсий партия билан ҳам муносабатларимизда катта силжиш рўй берди. Жумладан, уларнинг энг нуфузлиси Япония Либерал демократик партияси ҳисобланиб, Ўзбекистон билан алоҳида муносабат ўрнатган. Бу партия 1955 йилда икки консерватив партияларнинг қўшилиши натижасида тузилган бўлиб, 50 йилдан буён ҳукмрон партия сифатида давлат сиёсатининг асосларини белгилаб келмоқда. ҳозир ана шу партия ташаббуси билан парламентда «ДП - Ўзбекистон» дўстлик лигаси тузилган. Токиода ДП бош қароргоҳида партия етакчилари билан Президентимиз Ислом Каримов учрашиб, улар билан ғоят самимий суҳбат ўтказди. Мезбонларнинг муносабатида чуқур эхтиром, меҳр ва дўстлик руҳи яққол сезилиб турди. қолаверса, Япониядаги кўппартиявийлик тизими тажрибалари ҳам Ўзбекистон учун ғоят муҳим аҳамиятга эга эканлигини таъкидлаш жоиздир. Учинчидан, ташриф иқтисодий масалалардаги музокараларга бой бўлганлиги билан ажралиб туради. Япопиянинг нуфузли ишбилармонлари вакиллари билан учрашув чоғида энергетика, ахборот-технологиялари, тўқимачилик, кимё ва еигил саноат, коммуникация тизимларини такомиллаштириш борасида кўплаб аҳлашувларга эришилди. Айниқса, пахта ва ипакни қайта пшлаш саноати соҳсидаги келишувлар алоҳида эътиборга молик бўлди. Шундай қилиб, Ислом Каримовнинг Японияга сафари улкан иатижалар билан якунланди. Бу ютуқларга албатта, ўз-ўзидан эришиб бўлмайди. Бунга

сабаб Ўзбекистоннинг минтақамиздаги стратегик, жуғрофий, сиёсий аҳамияти, захиравий имкониятлари, иқтисодий салоҳияти ва энг муҳим бойлик — меҳнаткаш ўзбек халқи деб билмоқ даркордир. Хулоса қилиб айтганда, жорий йил давомида Ўзбекистоннииг Япония билан ҳамкорлик стратегиясига эришуви Президентимиз раҳбарлигида мамлакатимиз ташқи сиёсатининг буюк ютуғидир 20 . Японич иқтисодиётининг урушдан кейинги йўналиши Япониянинг 50 йиллик урушдан кейинги иқтисодий йўлини кўриюб чиқадиган бўлсак. 1945-1950 йилларда иқтисодиётни тиклаш даври билан. Аҳолнинг асосий қисми аграр ҳўжаликда ишларди 9,7% га ошди.1974 йилда нефт танқислиги бошланди. 1975-1985 йилларда ялпи даромад 35% га барқаророртиб борди. 1986-1991 йиллар давлат иқтисодиётидаги ўсиш «совун кўпиги» нибилдириб йилига 4,6% иқтисодий ўсиш кузатилди. 1988- 90 йилларда бу 5-6% ни кўрсатди. 1992 йил «кўпик» ёрилиб янги давр (совун кўпигидан кейинги иқтисодиёт) ҳозирги давргача даво этиб келмоқда. Урушдан кейигнги 15-18 йил Япониянинг иқтисодий ўсиши умумий йилига 10% ни ташкил қилган. (ялпи даромад) 1970 йилда ялпи даромад 2000 АқШ доллорига етган. ХХ асрнинг хоирларига 1990 йилгача 15 йил давомида биринчи нефт инқирозидан сўнг Япония иқтисодий ўсиш сурати Европа давлати ва АқШ дагига нисбатан юқори бўлди. 1990 йилларда текширувлар натижаси шуни кўрсатадики «ёрилган кўпик» қтисодида кўлланган узоқни кўзловчи станцияси натижасида биринчи 1998 йилнинг ўзид Япония миллий даромади йилига тахминан 30 минг АқШ доллорига етди. Шунга нисбатан Япониянинг урушдан кейинги 20 Аргументы и факты. № 17 (267).

иқтисодий ривожининг асосий уч хусусиятли қисмларига ажратамиз. Узоқ (йиллар давомида) давр иқтисодий ўсиш суратининг ортиши ва Ялпи Миллий даромаднинг ортиши ёки, умумий» пирог» даги улушнинг ортганлиги. Даромаднинг параллел равишда тарқалиши: яъни бойлар ва камбағаллар ўртасидаги фарқнинг ортиб кетмаслиги, умумий» пирог» нинг тенг тақсимланиши. Ички жамғарма ҳисобига иқтисоди ўсишнинг молиялаштирилиши. Бу даврда иқтисодиётнинг ўсишга ва жараённинг барқарор давом этишида давлатнинг ўрни катта. Ҳозирги кундаги иқтисодий вазият юзасидан шуни айтиб ўтиш лозимки, хокимият сиёсатининг биринчилик сиёсати катта роль ўйнайди.

Хулоса. Япониянинг иқтисодий аҳволи иккинчи жаҳон урушидан сўнг унинг юқори сураътда ривожланишигача бўлган даврда ачинарли аҳволда эди. Агар уни сўз билан айтадиган бўлсак «фожиали ва абгор» эди. Токио ва бошқа шаҳарлар авиазарбалардан вайронага айланган, шсизлар ва бечорахол болалар билан тўлган эди. Иқтисодиётда қатъий маъмурий ва қора бозор хукмронлик қиларди. Табиий ресурслар бир қадар кейинги ўринларда турган. Энергетика манбаини оладиган бўлсак нефт умуман олинмас эди, кўмир эса кам миқдорда кўп ҳаражатлр эвазига олинар эди. Гидроэлектр станциялар кам ва сифатсиз электр энергияси чиқарган. Ҳамма турдаги мағданлар импорт эвазига келган. Иқтисодий барқарорлик 58,6% га йўқ қилинган эди. Нефт қайта ишлаш эса 54,1 % га (сульфат аммоний ишлаб чиқариш билан бирга) тушиб кетган эди. Японияга келган бутун жаҳон банки ўз докладида «Японияда йўллар йўқ лекин уларни куриш учун участкалар бор халос» йўллар умуман расво бўлиб улгурган эди 21 . Молиявий ресурслар эса ўта ачинарли аҳволда эди. Хаттоки маъданлар ва хом ашё учун ҳам етмас эди. 1950 йилда бутун жаҳон банки «Японияда бирор экспорт қилиш учун нарса борми ўзи» деган саволга «ҳа ипак ва жавоҳир» деб жавоб берганлар. Ўша пайтда япон иқтисодиёти нималарга эга эди. Бу инсон ресурслари эди. 1948 йилда Япония аҳолиси 80 млндан иборат эди, шундан 35 млн одам иш қобилиятига эди. 1953 йил маълумотларига кўра аҳолиси Японияни 87 млнга етди, шундан 45 млн одам иш қобилиятига эга эди. ХIX асрда ўрнатилган таълим тизими (Мейдзи инқилоби) одамларни меҳнатга нисбатан юксак хурмат руҳида тарбиялар эди. Шунингдек, давлат сиёсатига 21 Хидоятов Г. А. Всемирная история. Т. «Шарқ» 2000.

нисбатан юритилган «Бой давлат кучли армия шиори саноатни ривожлантириш даражасини, ва шу билан бирга юқори техник мавқени таъминлади Шунга қарамасдан Япония АҚШдан ҳалиям ортда эди Кейинги босқичда Япониянинг асосий вазифаси янги технологияларни жалб этиш эди. Давлат бошқаруви ўша вақтда Мейдзи инқилобига асосан қурилган , бунга яна бюрократик институтлар ва солиқ органлари ҳам асосланган эди 22 . Бу тизим, асосан, давлат бошқаруви аҳолининг ишончига кўра тузилган эди. Молия-кредит тизими мавжуд эдики, унинг ҳам асоси банк ва почта- жамғарма тармоғи эди. Урушдан сўнг юзага келган инфляция натижасида йиғилган йиғим ва ва депозитлар қадри қолмади. 1949 йил фонд бозори урушнинг тугалланиши билан ўз ишини янгидан бошлади. Япон фуқаролари урушдан сўнг Япониянинг асосий бойлиги эди. Бундан шу нарса келиб чиқдики, япон иқитсодиёти олдида урушдан сўнг битта муаммо туради. У ҳам бўлса, инсон ресурсидан қандай фойдаланиб бўлса ҳам ўзининг моддий ва молиявий имкониятини яхшилаш. 22 Современная Азия. М. «Наука» 1977.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Марказий Осиё: ғоявий жараёнлар ва мафкуравий таҳдидлар. Т., «Ижод дунёси», 2002. 2. Страны Европы сегодня. С.П-г, 2003. № 2. 3. Тўраев Б., Убайдуллаев У. Ўзбекистон минтақада тинчлик ҳимоясида. Т. 4. «Ўзбекистон». 2001. 5. Хидоятов Г.А., Гулямов Х.Г. Всемирная история новейший период Европа и США после второй мировой войны. Т. 1999. 6. Хидоятов Г. А. Всемирная история. Т. «Шарқ» 2000. 7. Тараққиётнинг Ўзбек модели. Т., «Ижод дунёси», 2000. 8. Тошбоев О. Глобаллашув ва миллий маданият. //Тафаккур. 2006. № 1. 9. Ўзбекистоннинг мустақил тараққиёти ва мафкуравий жараёнлар. Т., «Ижод дунёси», 2002.

O'xshashlar

Миллий бойлик тушунчаси

Республикамиз иқтисодиётини ривожлантиришда хорижий инвестицияларнинг ўрни ва уларнинг самарадорлигини аниқлаш

Жаҳонда (Осиё давлатлари)да камбағаллик ва қашшоқликнинг камайиши

Hisobot. Bank ishi ta’lim yo’nalishi bo’yicha ishlab chiqarish amaliyoti

Xalqaro kreditning to'lov va hisob-kitob shartlari