Hisobot. Bank ishi ta’lim yo’nalishi bo’yicha ishlab chiqarish amaliyoti - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Hisobot. Bank ishi ta’lim yo’nalishi bo’yicha ishlab chiqarish amaliyoti

Yuklangan vaqt:

06.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1287.9296875 KB

Ko'chirib olish

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI "Moliya - kredit" kafedrasi HISOBOT "BANK ISHI" TA’LIM YO'NALISHI BO'YICHA ISHLAB CHIQARISH AMALIYOTI Tayyorladi ______________guruh talabasi ____________________________ Amaliyot rahbari: ____________________ Kafedra tomonidan ro’yxatga olingan tartib raqami №______ “___” ____________2022 y. ________ ( imzo) Hisobot himoyaga tavsiya qilindi (qilinmadi) Sana “___” _____________2022 y. Rahbar imzosi: ___________ Hisobot bahosi _______ ball Komissiya a‟zolari: ______________________________ ______________________________ ______________________________

Toshkent - Kirish 1. Tijorat banki tashkiliy tuzilishi va faoliyatini tashkil etishda korporativ boshqaruv asoslarini tahlil qilish . 2. Tijorat banki filialida dasturiy texnologiyalari asosida yaratilgan bank mahsulotlari va xizmatlarini o’rganish. 3. Tijorat banklari kapitali va uning tashkil etish manbalari. 4. Tijorat banki faoliyatining asosiy ko’rsatkichlari va moliyaviy natijalari bilan tanishish. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati.

KIRISH Bozor munosabatlarining muhim bo'g'inlaridan biri bo'lgan bank tizimini isloh qilish va erkinlashtirish zamirida iqtisodiyotni rivojlantirish, xalqaro bank tizimi talablariga mos keluvchi mahalliy banklar faoliyatini tashkil qilish va ular faoliyatini yanada takomillashtirish shu kunning dolzarb vazifalaridan hisoblanadi. Jamiyat yaxshi taraqqiy qilgan bank tizimi va banklar faoliyatiga ega bo'lmasdan sog'lom taraqqiy qilishi mumkin emas. Iqtisodiyotni samarali boshqarish uning muhim subekti bo'lgan banklar faoliyatini o'rganishni, ularning ishlash usullari, funktsiya va operatsiyalarini bilishni taqozo qiladi. O'zbekiston Respublikasida ham bank tizimini erkinlashtirish va isloh qilish borayotgan shu bosqichda asosiy maqsad banklarimiz faoliyatini xalqaro bank amaliyoti andozalariga yaqinlashtirshdan, banklarning kapitalini ko'paytirgan holda, ularni xususiylashtirish, banklar faoliyatida yangi zamonaviy texnologiyalar qo'llash va umuman banklar faoliyatining samaradorligi orqali iqtisodiyotning samarasi va barqarorligiga erishishdan iborat. So'nggi yillarda O'zbekistonimiz iqtisodiyotida tub burilishlar ko'plab uchrab ularni bank sohasida ham yaqqol ko'rish mumkin. banklar iqtisodiyotning muhim richaglaridan biri bo'lib davlat iqtisodini yuritishda muhim omil bo'lib xizmat qiladi. Banklar maxsus muassasa sifatida o'ziga xos bo'lgan funktsiya va operatsiyalarni bajaradi. Ular bajardaigan bu funktsiya va operatsiyalar banklar faoliyatining qator boshqa bozor munosabat subektlari faoliyatidan ajralib turishiga asos hisoblanadi. Banklarning ish predmeti bo'lib pul mablag'lari hisoblanib, ular bozor munosabatining amalga oshirilishida vositachi sifatida maydonga chiqadilar. Pul doimo o'zi bilan ehtiyotkorona muomalada bo'lishni va saqlashni, uni ko'paytirishga harakat qilishni, uni iqtisod bilan samarali va oqilona ishlatishni talab qiladi. Respublikada bank infratuzilmalari kengayib borgan sari ularning mijozlari soni va shunga mos ravishda bajaradigan operatsiyalari ko'lami hamda soni ko'payib boradi. Demak, bank operatsiyalarini jahon andozalari talablari asosida

tez va to'g'ri bajarish, mijozlarga sifatli xizmat ko'rsatish uchun bank tizimining barcha tuzilmalari, bank boshqarmalari, filiallar, minibanklar uchun yetarli darajada malakali bank xodimlari talab etiladi. Amaliyot davomida ish o'rganuvchilar bank funktsiyalarini tatbiq etibgina qolmay o'z mulohaza va takliflarini ham berib boradilar. Bu orqali ya'ni yangi takliflar orqali banklar ham o'zlari uchun qaysidir ma'noda innovatsiya qiladi va rivojlanishida yanada yuksakroq pog'onalarga qadam quyadi. Amaliyotning asosiy va muhim vazifasi tijorat banklarining faoliyatini va ular tomonidan olib boriladigan operatsiyalar hisobini tashkil etilishini hamda ular asosida nazariy bilimlarni amaliyotga tatbiq etishni o'rganishdan iboratdir. Amaliyot yakunlangandan so'ng o'rgangan bilimlarini yoritib berish talab etiladi ya'ni hisobot yozib unda amaliyot davrida o'rgangan barcha bilimlarini yoritib, amaliyot vaqtida qilgan ishlarini yozib berish kerak bo'ladi. Shu orqali ularni tajribasisini oshirish siyosati amalga oshiriladi. Amaliyotchilarga dastur asosida bankda yo'nalishlar berilgan bo'lib unda, buxgalteriya bo'yicha buxgalteriya apparatining tuzilishi va qoidalari qaydnomasi, shaxsiy hisobvaraqdan ko'chirmalarni o'rganadilar. Hisob-kitob kassa xizmatining ko'rsatilishi yuzasidan mijozlarga hisob raqamlar ochish tartibi bo'yicha hisobvaraq ochish uchun ariza, imzolar va muhr namunasi tushirilgan varaqcha, kassa operatsiyalari bo'yicha pul topshirganlik to'g'risida e'lonnoma, kirim kassa orderi (turli shakllari), chiqim kassa orderi, kirim kassa jurnali, chiqim kassa jurnali, balansdan tashqari kirim orderi, balansdan tashqari chiqim orderlari haqida amaliy ko'nikmalarni olib boradi. Bundan tashqari, kredit, lizing va factoring operatsiyalari hisobi bo'yicha kredit olish uchun ariza, kredit berilishi va qaytarilishi bilan bog'liq bo'lgan hujjatlar, lizing va faktoring operatsiyalari bilan bog'liq hujjatlarni yuritib boradi, qimmatli qog'ozlar blankalari nusxalarini shakllari, valyuta operatsiyalari bilan bog'liq hujjatlarni yozish va ularni yuritish tartibini o'rganadilar. Banklarning ichki operatsiyalari hisobida esa bank asosiy vositalari va nomoddiy aktivlarni hisobga olish bilan bog'liq bo'lgan hujjatlar, kunlik balans, joriy, oylik va yillik buxgalteriya hisobotlari haqida amaliy

ko'nikmalarini kengaytirib, oshirib borish ham amaliyotdan ko'zlangan maqsadlardan biridir. Men Mirsaidova Barno Botir qizi Asaka bank Avtotransport filialida 2022 yili 14 fevraldan 12 martga qadar ishlab chiqarish amaliyotini o’tadim.

1. Tijorat banki tashkiliy tuzilishi va faoliyatini tashkil etishda korporativ boshqaruv asoslarini tahlil qilish. "Asakabank" – Oʻzbekistondagi ixtisoslashtirilgan davlat-aksiyadorlik tijorat banki. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga koʻra 1995- yil 7-noyabrda tashkil etilgan. Boshqaruvi Toshkent shahrida joylashgan. Respublikaning barcha viloyatlari markazlarida va Qoraqalpogʻiston (Nukus shahri)da, Asaka, Qoʻqon, shuningdek Toshkentda ("Avtotransport") filiallari bor. Respublikada avtomobil sanoati va unga xizmat koʻrsatadigan infratuzilmalarni rivojlantirishni moliyalash (asosan, "OʻzDEUavto" qoʻshma korxonasi va unga butlovchi qismlar ishlab chiqarish loyihalari), Oʻzbekiston fuqarolariga avtomobillar sotib olishda qulayliklar yaratish, yalpi kredit hisob-kitob xizmatlari koʻrsatish, qimmatli qogʻozlar bilan operatsiyalar va boshqa xizmatlarni amalga oshiradi. Aksiyadorlik kapitali summasi 5475, zaxira kapitali 2139, jami kapitali 8075; berilgan kreditlar 5001; koʻrilgan yillik foyda 667; jami aktivlari 18323 mln. soʻm (1997-yil 1yanvar) Bankimiz 25 yildan buyon moliyaviy xizmatlar bozorida o ' zining yetakchi mavqeini saqlab kelmoqda . Bank 1995 yilda tashkil etilgan bo ' lib , shu kungacha kapital va aktivlar hajmi bo ' yicha O ' zbekistonning yetakchi banklaridan biri hisoblanadi . ~ 22 filial Respublika bo’yicha ~ 22 bank xizmatlari markazlari ~ 6 mini bank Respublika bo’yicha ~ 149 bankomat Respublika bo’yicha Biz 25 yil davomida mijozlarimiz hurmati va sadoqatini qozonish uchun sifatli xizmatlarni taqdim etib kelmoqdamiz. +2 000 000 jismoniy shaxslar

+49 600 korporativ mijozlar Asaka banki O’zbekistonning yirik banklaridan biri hisoblanadi. Biz quyidagi talablarga javob berishga intilamiz: - taqdim yetiladigan, yeng zamonaviy xalqaro standartlarga javob beradigan bank mahsulotlari va xizmatlarining ko’lami va hajmlarini kengaytirish yo’li bilan, shuningdek, ulardan butun yurtimiz bo’ylab foydalanish imkoniyatini ta’minlash orqali davlatning yetakchi universal banki bo’lish; - xodimlar faoliyati uyg’unligini ta’minlash va ularning shaxsiy va kasbiy intilishlarini ro’yobga chiqarish yo’li bilan davlatimizning yeng yaxshi va talabgor ish beruvchilaridan biri bo’lish. Strategiyaning asosiy yo’nalishlari bilan quyidagilar belgilab berilgan:  Tashkiliy tuzilishini, qaror qabul qilish tizimi va korporativ boshqaruvni yanada takomillashtirish  Mijozlarning ehtiyojlari va imkoniyatlarini hisobga olgan holda, yangi bank mahsulotlari va xizmatlarini ishlab chiqish va joriy qilish  Samarali axborot siyosatini va brend strategiyasini ishlab chiqish  Samarali xodimlarni boshqarish tizimini yaratish  Ichki nazorat tizimini takomillashtirish  Chakana va korporativ biznesni rivojlantirish  Daromadlilik va rentabellik darajasini oshirish  Zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy qilish Strategiya bilan belgilangan asosiy vazifalarni hal yetishda, bank o’zining bank- moliya xizmatlari bozoridagi asosiy ustuvorligidan – yeng keng qamrovli bo’linmalari tarmog’idan to’laqonli foydalanadi. Kelgusi besh yil davomida bo’linmalarni takomillashtirishga qaratilgan bir qator choralarning majmuini

amalga oshirish ko’zda tutilmoqda. Xususan, ularning faoliyati tahlil qilinadi va natijalari bo’yicha rentabelli bo’linmalarni takomillashtirish hamda norentabelli bo’linmalarni yopish qarorlari qabul qilinadi. Davlat iqtisodiyotining real sohasini kreditlashga oid, shu jumladan, korxonalarni modernizasiyalash, texnik va texnologik qayta qurollantirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subektlarini qo’llab-quvvatlash bo’yicha davlat dasturlarida ishtirok etishga alohida e’tibor beriladi. Aksiyadorlar umumiy yig’ilishining vakolat doirasiga quyidagilar kiradi:  Bank Ustaviga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish yoki Bankning yangi tahrirdagi Ustavini tasdiqlash  Bankni qayta tashkil etish

 Bankni tugatish, tugatuvchini (tugatish komissiyasini) tayinlash hamda oraliq va yakuniy tugatish balanslarini tasdiqlash  Bank Kengashining son tarkibini belgilash, ularning a'zolarini saylash va a'zolarning vakolatlarini muddatidan ilgari tugatish  e'lon qilingan aksiyalarning eng yuqori miqdorini belgilash  Bankning ustav kapitalini ko’paytirish yoki kamaytirish  Bankning o’z aksiyalarini olish  Bankning tashkiliy tuzilmasini tasdiqlash  Bankning Taftish komissiyasining a'zolarini saylash va ularning vakolatlarini muddatidan ilgari tugatish, shuningdek Taftish komissiyasi to’g’risidagi nizomni tasdiqlash  Bankning yillik hisobotlarini tasdiqlash  Bankning foyda va zararlarini taqsimlash  Bank Kengashining va Taftish komissiyasining o’z vakolat doirasiga kiradigan masalalar yuzasidan, shu jumladan Bankni boshqarishga doir qonun hujjatlarida belgilangan talablarga rioya etilishi yuzasidan Bank Kengashining hisobotlarini va Taftish komissiyasining xulosalarini eshitish  Aksiyadorlar umumiy yig’ilishining reglamentini tasdiqlash  Bank aksiyalarini maydalash va yiriklashtirish  qonun hujjatlarida ko’rsatilgan hollarda yirik bitimlar tuzish haqida qarorlar qabul qilish  qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda Bankning affillangan shaxslari bilan bitimlar tuzish haqida qarorlar qabul qilish  qonun hujjatlari va Bank Ustaviga muvofiq boshqa masalalarni hal etish Aksiyadorlar umumiy yig’ilishining vakolat doirasiga kiritilgan masalalar Bank Boshqaruvi hal qilish uchun berilishi mumkin emas. Aksiyadorlar umumiy yig’ilishining vakolat doirasiga kiritilgan masalalar Bank Kengashi hal etishi uchun berilishi mumkin emas, quyidagi masalalar bundan mustasno:  Bankning ustav kapitalini ko’paytirish, shuningdek Bank Ustaviga ustav kapitalini ko’paytirish bilan bog’liq o’zgartish va qo’shimchalar kiritish

 Aksiyalarni joylashtirish (qimmatli qog’ozlarning birja bozoriga va uyushgan birjadan tashqari bozoriga chiqarish) narxini belgilash  Bank tomonidan korporativ obligasiyalar, shu jumladan aksiyalarga ayirboshlanadigan obligasiyalar chiqarish to’g’risida qaror qabul qilish  Qimmatli qog’ozlarning hosilalarini chiqarish to’g’risida qaror qabul qilish  Bankning korporativ obligasiyalarini qaytarib sotib olish to’g’risida qaror qabul qilish  Bank Boshqaruvi (ijroiya organi)ni tuzish, Bank Boshqaruvi Raisini tayinlash, uning vakolatlarini muddatidan ilgari tugatish  Bank Boshqaruvi organiga to’lanadigan haq va kompensasiyalar miqdorlarini belgilash  Bankning yillik biznes-rejasini tasdiqlash. Asaka bank Avtotransport filialida bir qancha bolimlar bor. Burlarga quyidagilarni kiritamiza: Kassa operatsiyalari bo’limi Front ofiss Bek ofiss Kredit berish bo’limi Buxgalteriya xisobi bo’limi Chakana xizmatlar bo’limi Plastic bo’limi Monitoring bo’limi va boshqalar Bzning filialda 100 dan ortiq xodimlar mijozlarga xizmat ko’rsatadi.

2. Tijorat banki filialida dasturiy texnologiyalari asosida yaratilgan bank mahsulotlari va xizmatlarini o’rganish. Zamonaviy iqtisodiyotda axborot va raqamli texnologiyalardan foydalanish darajasini inobatga olib hamda oʼrta va uzoq muddatdagi raqobatbardoshlikni taʼminlash maqsadida bankda raqamli transformatsiyani amalga oshirish. Аmalga oshiriladigan tadbirlar:  xorijiy tajribani oʼrgangan holda zamonaviy axborot texnologiyalari hamda bank xizmatlarini sotish tizimlarini rivojlantirish;  bank boʼyicha umumlashgan telekommunikatsiya tizimini yaratish, hisobvaraqlar xavfsizligini boshqarish imkonini beruvchi zamonaviy texnologiyalarni joriy etish va maʼlumotlarni qayta ishlash tizimini rivojlantirish, nazorat hamda qayta ishlash tartibini xalqaro tajribaga muvofiqlashtirish yoʼli bilan toʼlovlar va pul oʼtkazmalarini amalga oshirish qoidalarini takomillashtirish;  yuridik shaxslar hamda kichik tadbirkorlik subʼektlarini toʼliq masofaviy bank xizmatlari koʼrsatishga (internet banking, mobil banking) oʼtkazish. Ular tomonidan masofaviy xizmatlar orqali amaliyotlar bajarilganda turli imtiyozlar tadbiq etish;  bank veb-sayti va “Asakabank” ilovasini bankning ichki avtomatlashtirilgan axborot tizimi bilan integratsiyasini amalga oshirish va bu orqali karta, kredit va depozit hisobraqamlarni masofadan boshqarishning toʼliq funktsionalini yaratish;  xalqaro plastik kartalar tizimini kengaytirish maqsadida Master Card toʼlov tizimlarini joriy etish hamda yagona hisobvaraqda yuritish hamda xalqaro toʼlov tizimlari orqali amalga oshiriladigan kirim va chiqim

amaliyotlarini avtomatlashtirish;  aholiga qulaylik yaratish maqsadida yangi plastik karta mahsulotlarini joriy etish;  plastik karta egalari uchun turli ragʼbatlovchi, chegirmali va bonusli loyihalarni jumladan, “Cashback” tizimini joriy etish orqali qulay va ishonchli jamgʼarish hamda toʼlov vositasi sifatida keng targʼib etish;  “PAY WAVE” (yoki PayPass) texnologiyalarini joriy etish, maxsus bank kartalari va mobil qurilmalar yordamida maxsus terminal orqali kontaktsiz (PIN kodsiz) toʼlovni amalga oshirish imkoniyatini yaratish;  toʼlovlarning xavfsizligini oshirish maqsadida “3D SECURE” texnologiyalarini bank kartalari tizimida joriy etish (qoʼshimcha autentifikatsiyani amalga oshirish uchun bir martalik tasdiqlash kodlarini ishlab chiqaruvchi texnologiya boʼlib, internet orqali onlayn toʼlovlarni amalga oshirishda qoʼshimcha xavfsizlik choralarini koʼrish uchun zarur);  xalqaro elektron hamyon tizimlariga ulanish va ular orqali ikki tomonlama pul oʼtkazmalari tizimini joriy etish hamda ushbu tizimga bankomatlar va infokiosklar tarmogʼini ulash;  bank filiallarining kassa tarmoqlarini kapital va joriy taʼmirlash, ularni zamonaviy kassa texnikalari bilan jihozlash;  bankning keng qamrovli tarmogʼini va geografik joylashuvini hamda mijozlar koʼlamini inobatga olgan holda yangi interaktiv xizmat turlarini keng joriy qilish, xususan IVR (Interactive Voice Response) dasturiy ovozli xabar berish orqali mijozlarga masofadan turib bank xizmatlarini koʼrsatishni tizimini tashkil etish;  bankomat, infokioskalar hamda “Asakabank” ilovasi orqali halqaro pul oʼtkazmalarini amalga oshirish imkoniyatini yaratish;  “Assakabank” ilovalarida “Feedback” funktsionalini (amalga oshirilgan

operatsiyalarning jarayondagi harakati toʼgʼrisida foydalaynuvchiga va bank operatoriga avtomatlashtirilgan xabarnomalar yuborish tizimi) joriy etish;  bankomat va mobil ilovalar orqali “Visa Money Transfer” kartadan kartaga pul oʼtkazmalari xizmatini yoʼlga qoʼyish;  zamonaviy informatsion texnologiyalaridan foydalangan holda mijozlar uchun bankning veb sahifasi orqali hisob raqam ochish va ularning holatini nazorat qilish va onlayn toʼlovlarni amalga oshirish imkoniyatini yaratish, shuningdek, hujjatlarni elektron tarzda qabul qilish tizimini joriy etish;  internet orqali kelib tushgan hujjatlar asosida mijozga xalqaro yoki milliy valyutadagi plastik kartasini pochta xizmati orqali yuborilishini yoʼlga qoʼyish;  Bosh ofis, hududiy boshqarmalar va filiallardagi axborot texnologiyalari qurilmalarni bosqichma-bosqich zamonaviy qurilmalar bilan almashtirish;  IP-telefoniya tizimini yanada takomillashtirish. Bosh ofis binosidagi mavjud IP-telefoniya tizimidan foydalanishni zamonaviy usulga oʼtkazish hamda har bir filiallar bilan video aloqa boʼlishni tashkillashtirish;  jismoniy shaxslarga kredit ajratish va depozit qabul qilish amaliyotlari uchun lozim boʼlgan birlamchi hujjatlarini masofadan almashinuvi amalga oshirish. Men amaliyot o’tagan filialida asosiy dasturiy ta’minot IABS hisoblanadi. IABS - bankning moliyaviy hujjatlari aylanishini, bankning buxgalteriya hisobi va boshqaruv hisobini amaldagi qonun va me’yoriy hujjatlarga muvofiq avtomatlashtirish, shuningdek, bankning texnologik jarayonlarini samarali boshqarishni axborot-tahliliy ta’minlash uchun mo’ljallangan. Bugungi kunga kelib, "IABS" kompyuterining yangi oltinchi versiyasini ishlab chiqish bo'yicha

ishlar olib borilmoqda. “IABS” ShK O’zbekiston Respublikasining 8 ta bankida ishlaydi. Bank texnologiyasidan foydalanish misollarini quyida ko'rish mumkin: To'lov hujjatini qo'shish uchun menyu bandini tanlang " Bilan ishlash hujjatlar"  "Hujjatlarni yuritish". Bu ekranda shaklni ko'rsatadi. "To'lov hujjatlari". Keyinchalik, qo'shish uchun tugmani bosishingiz kerak Qo'shish Bu ekranda shaklni ko'rsatadi. To'lov topshirig'ini kiritish .Harakatning keyingi bosqichida barcha kerakli maydonlar kiritiladi. Hozirgi vaqtda dunyoning rivojlangan mamlakatlari bank tizimida mijozlar bilan o’zaro munosabatlarini boshqarishda CRM (Customer Relationship

Marketing) dan qo’llanish juda keng amaliyotga kiritilgan. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, ushbu tizimni sotish xajmlari yildan – yilga ortib borishiga qaramay unga bo’lgan ehtiyoj hozirda juda kattadir. Olimlar tahliliga ko’ra Sears, Roebuck and Co.,Burger King Corp. va boshqa AQShning mashhur deb tanilgan kompaniyalari marketologlari o’zlarining faoliyati natijalariga ko’ra kompaniyalarining o’sib borayotgan talablariga asosan ular bilan qayta aloqa usullari yordamida o’z mijozlari to’g’risida aniq va muhim ma’lumotlarga erishish lozimligi to’g’risidagi xulosaga kelganlar. Ular mijoz to’g’risida barcha ma’lumotlarning to’la - to’kis bilgan holda, kompaniya unga o’z xizmatlarini taklif qilganda mijoz undan voz kecha olmaydi va albatta qabul qiladi degan fikrga kelganlar. CRM (Customer Relationship Marketing / Management) o’z mohiyatiga asosan programma mahsuloti ham emas, texnologiya ham emas. CRM – bu «mijozga yo’naltirilganlik» tamoyiliga asoslangan biznesni doimiy rivojlantirish bo’yicha biznes – strategiyani shakllantirishdan iboratdir. Ushbu biznes strategiya barcha mijozlar faoliyatining barcha jarayonlarida oldi – sotdini amalga oshirish to’g’risida barcha ma’lumotlarni yig’ish va tahlil etish bo’yicha ilg’or boshqaruv hamda informatsion texnologiyalardan foydalanadi. CRM - bu turli buyurtmalar bilan biznes jarayonlarining avtomatizatsiya qilish uchun muomalaga modullar yig’indisidir. Dunyodagi yetakchi CRM tizimi kompaniyalarning faoliyatini asosini hozirgi zamon mashhur o’nta kredit muassasalari mijozlari bilan ishlashdagi mantiqiy biznesni tashkil etadi. CRM tizimidan tashqari amaliyotda mijoz bilan o’zaro munosabatlarini olib borishda tajribadan o’tgan an’anaviy tizimlar ham mavjud. Lekin ular alohida olingan tijorat bankining har bir mijozga moslasha olishligini to’la ta’minlay olmaydilar. CRM tizimi texnik jihatdan tijorat bankining mijozlari to’g’risidagi barcha ma’lumotlarni yig’ish, ularni qayta ishlash, tahlil etish va ma’lumotlarni operativ ravishda doimo yangilab turilishini ta’minlovchi maxsus vosita va programma ta’minotidan iborat. Bundan tashqari texnik jihatdan mijozlarning xo’jalik moliya faoliyati, marketing, sotuv, xizmat ko’rsatish sohasidagi biznesjarayonini

to’liq avtomatlashtirishga imkoniyat yaratadi. Ushbu faoliyat yordamida har bir iste’molchining kompaniya faoliyatidagi ishtiroki va uning mahsulotlarining yaratilishi, ishlab chiqarilishi hamda servis xizmat ko’rsatish jarayoniga bevosita ta’sir ko’rsatishiga erishiladi. CRM tizimida ma’lumotlar, ya’ni sodda mijozlar bazasidan boshlab murakkab bank operatsiyalari bazasigacha saqlanishi mumkin. Bundan tashqari CRM tizimida juda katta analitik va marketing ma’lumotlar bazasi ham saqlanadi. Bunda bankning kafillangan mijozlari to’g’risidagi to’liq ma’lumotlardan tashqari, bank xizmatlari mahsulotlarini sotish rejasi to’g’risidagi ma’lumot ham saqlanadi. Har bir mijoz bilan ichki xujjat aylanishi to’g’risidagi ma’lumotlar tarixi CRM tizimining yagona ma’lumotlar bazasida saqlanadi. Xalqaro amaliyot tajribasi shundan dalolat beradiki CRM tizimini amaliyotga kiritilishi va uning rivojlanishi barcha sohalar uchun samarador emas. Ushbu tizimni amaliyotga kiritish uchun investitsiyalar qilish quyidagi kompaniya va muassasalar uchun maqsadga muofiq xisoblanadi: - mijozlari va boshqa sohalar bo’yicha juda katta xajmdagi ma’lumotlar yig’ish, qayta ishlash va tahlil etuvchi muassasalar. Bularning tarkibiga tijorat banklari, kredit kartochkalarga xizmat ko’rsatuvchi kompaniyalar, sug’urta kompaniyalari va uyali telefon kompaniyalari kiradi; - o’z mijozlarining tarkibida yuqori darjadagi talabga ega va moliyaviy barqarorlari mavjud kompaniyalar. Ta’kidlab o’tilgan omillar eng avvalo tijorat banklari uchun o’z faoliyati natijasida mijozlari to’g’risida juda katta ma’lumotlarga ega bo’ladilar. Mijozlarning barcha hisobotlari, eksport-import operatsiyalari to’g’risidagi to’liq ma’lumotlar bilan birga ularning pul oqimlari to’g’risida ham yetarli ma’lumotga ega bo’ladilar. Shu bilan birgalikda mijozlar o’zlariga xizmat ko’rsatayotgan banklaridan ko’rsatilayotgan xizmat turlarini ko’paytirishi, ularning sifatini oshirishi va servisni doimo rivojlantirish talab etadi. Ushbu omillar esa aynan bank tizimida CRMning keng rivojlanishiga olib keldi. CRM tizimini sotib oluvchilar tarkibida aynan tijorat banklarining ulushi yuqoriligini e’tirof etadilar. Bunga asosiy sabablardan biri o’z faoliyatining xususiyatidan kelib chiqqan holda turli tijorat banklari va ularning bo’limlari turli maqsadlarni ko’zda

tutadilar. Shunga asosan tijorat banklari va ularning mutaxassislari o’z mijozlari bilan o’zaro munosabatlarni boshqarishda CRM tizimini kiritishda o’zlariga mos faoliyat yuritishdagi daromad olishga harakat qiladilar. Tijorat banklarida CRM tizimidan va ulardagi ma’lumotlardan asosiy foydalanuvchilar bo’lib, mijozlar bo’limi bilan o’zaro munosabatlarini boshqaruvchi menejerlar hisoblanadi. Tijorat banklari o’z faoliyatiga CRM tizimini kiritishda quyidagi maqsadlarni qo’yadilar: Shuni alohida ta’kidlash lozimki, bank mijozlari uchun ko’zga ko’rinmaydigan CRM tizimi texnologiyalarni yangi avlodlaridan foydalanishlikni taqazo etadi. Har bir tijorat banki o’z faoliyatida turli dasturlardan foydalanadilar. Ayrim tijorat banklari Outlookdan, ayrimlari Exceldan foydalanadilar. Bank faoliyatida CRM tizimini amaliyotga kiritilishi esa, tijorat banklari xizmatchilarining ish o’rinlarini o’zgarishligini, bank marketingi funksiyalarini demarkazlashuvini va mijozlar to’g’risidagi ma’lumotlarni yig’ish, qayta ishlash hamda undan foydalanish tartibiga o’zgartirishlar kiritilishini taqazo etadi. Elektron hujjatlar mas'ul shaxslar imzolari o’rnini bosuvchi - elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan bo’lishi lozim. Elektron hujjatlarni qabul qilish va qayta ishlash jarayonida ularning biror ko’rsatkichlarini o’zgartirishga yo’l qo’yilmaydi. Elektron hujjatlar asosida hisob-kitob operatsiyasi amalga oshirilayotganda pul hisob- kitob hujjatining asl nusxasi bankka taqdim qilinmaydi. Elektron hujjatdagi barcha ma’lumotlarning to’g’riligiga mijoz javobgar hisoblanadi. Bankning ichki operatsiyalari bank xodimlari tomonidan normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiq o’rnatilgan shakllarda rasmiylashtiriladigan hujjatlar bo’yicha amalga oshiriladi. Bunga, xususan, memorial orderlar, kirim va chiqim kassa orderlari, ko’zda tutilmagan holatlar hisobvaraqlari bo’yicha memorial orderlar, kredit bo’limi hamda bankning alohida operatsiyalari bo’yicha tayinlangan mutasaddi xodimining farmoyishlari va boshqalar kiradi. Bank tomonidan beradigan kvitantsiyalarda so’z bilan yoziladigan summa satrning boshidan katta harf bilan boshlanishi shart. "Summa raqam bilan"

rekvizitidagi summadan oldin va keyin qolgan bo’sh joyga ikki parallel to’g’ri chiziq tortib qo’yiladi. Pul omborida saqlanayotgan qimmatliklar va hujjatlarni kirim qilish va hisobdan chiqarishga doir kirim-chiqim orderlarida yakuniy summalar so’z bilan qayta yoziladi. 3. Tijorat banklari kapitali va uning tashkil etish manbalari. Kapital - (nem. Kapital; lot. capitalis — bosh, asosiy), sarmoya — keng ma'noda — o'z egasiga daromad keltirish xususiyatiga ega bo'lgan jami vositalar va mablag'lar; yangi qiymat keltiruvchi, o'zini o'zi ko'paytiruvchi qiymat. Tijorat banklarining passiv operatsiyalarining to'rtta shakli mavjud Passiv operatsiyalarning dastlabki ikki shakli yordamida kredit resurslarining birinchi katta guruhi - o'z resurslari shakllanadi. Passiv operatsiyalarning keyingi ikkita shakli resurslarning ikkinchi katta guruhini - qarzga olingan yoki jalb qilingan kredit resurslarini tashkil qiladi. Shunday qilib, bank resurslarining manbalari quyidagilardir: • a) muassislar va ishtirokchilarning badallari hisobiga shakllanadigan o’z kapitali, ya’ni ustav fondi, zahira kapitali, taqsimlanmagan foyda; • b) mijozlarning omonatlari (depozitlari) hisobidan shakllanadigan jalb qilingan kapital, mijozlarning hisobvaraqlaridagi naqd pul qoldiqlari;

• v) banklararo bozorda jalb qilingan boshqa banklarning kreditlari hisobiga shakllanadigan qarz kapitali. Barcha passiv operatsiyalar iqtisodiy mazmuniga qarab quyidagilarga bo'linadi: • 1) depozit - banklararo kreditlar olishni o'z ichiga oladi; • 2) emissiya - bank aksiyalari yoki qimmatli qog'ozlarini joylashtirish. Tijorat banklarining resurslari quyidagilar hisobidan shakllanishi mumkin: o'z mablag'lari; jalb qilingan mablag'lar; mablag'lar chiqarildi. Bankning o'z mablag'lari eng umumiy tushuncha bo'lib, bankning ichki faoliyati jarayonida shakllanadigan barcha majburiyatlarni o'z ichiga oladi: • - ustav kapitali (ulushli badallar; aksiyalar uchun to’lov; moddiy va nomoddiy aktivlar; uchinchi shaxslarning qimmatli qog’ozlari) • - zahira va maxsus fondlar (zararlarni qoplash uchun zaxira fondi; maxsus fondlar; iqtisodiy rivojlanish fondi) • - sug'urta zaxiralari (majburiy va bank xizmatlari narxiga kiritilgan) • - taqsimlanmagan foyda (zaxira kapitaliga, maxsus fondlarga va dividendlar to’lovlariga ajratilganidan keyin qolgan foydaning bir qismi) Banklarning ustav kapitali ulushli badallar (aksiya banki) yoki aksiyalar uchun to’lov sifatida olingan mablag’lar (aksiyadorlik banki) hisobidan shakllantiriladi. Kapital nafaqat pul mablag'lari, balki moddiy va nomoddiy aktivlar, shuningdek, uchinchi shaxslarning qimmatli qog'ozlari hisobidan ham shakllanishi mumkin. Uning qiymati markaziy banklarning qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi va Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatining (EEC) kelishuvi predmeti hisoblanadi. Quyidagilar bank ustav kapitalini oshirish manbalari hisoblanadi: 1) taqsimlanmagan foyda, shu jumladan bank zahiralari. • 2) qimmatli qog'ozlarning qo'shimcha chiqarilishini joylashtirish. • 3) yangi aktsiyadorlarni jalb qilish. Birinchi guruh - banklarning zahira fondi - banklar faoliyatida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan yo'qotishlarni qoplash uchun tuziladi va ularning faoliyati barqarorligini ta'minlaydi.

Mablag'larning ikkinchi guruhi ishlab chiqarilgan mahsulotga (asosiy vositalarning amortizatsiyasi) yoki olingan yoki foydalanilgan foydani ma'lum maqsadlar uchun (iqtisodiy) qayta taqsimlash natijasida mehnat vositalarining qiymatini o'tkazish jarayonining aksi sifatida shakllanadi. rag'batlantirish fondlari, bank rivojlanishi uchun mablag'lar). Uchinchi guruh fondlari tashqi iqtisodiy omillar, masalan, inflyatsiya va milliy valyuta va boshqa mamlakatlar valyutalari o’rtasidagi kurs farqlari natijasida shakllanadi. Inflyatsiya «Maxsus jamg'armalar» mablag'larida balans qiymatining bozor qiymatidan orqada qolganligi sababli asosiy vositalarni qayta baholash bo'yicha o'z aksini topadi. Yana bir fond – chet el valyutasini qayta baholash – milliy valuta va boshqa mamlakatlar valyutalari o’rtasidagi farq natijasida shakllanadi. To'rtinchi guruh fondlari alohida bank operatsiyalari bo'yicha risklarni kamaytirish va shu tariqa yaratilgan zahiralar (kredit risklarini qoplash va qimmatli qog'ozlar amortizatsiya fondi) orqali yo'qotishlarni o'zlashtirib, banklarning barqarorligini ta'minlash maqsadida tashkil etiladi. Taqsimlanmagan foyda - bank ixtiyorida qoladigan to'plangan foyda summasi. U bank rahbariyati va aksiyadorlar yig’ilishi tomonidan boshqariladi. Bankning o'z kapitali hisoblash yo'li bilan belgilanadigan qiymatdir. U iqtisodiy ma'noda bank kapitali funktsiyalarini bajarishi mumkin bo'lgan o'z mablag'lari (va hatto qarz mablag'lari) moddalarini o'z ichiga oladi. Bank resurslarida kichik ulushni (taxminan 10%) egallagan o'z kapitali quyidagi funktsiyalarni bajaradi: 1. Himoya, bu bank likvidligi holatida omonatchilarga kompensatsiya to'lash, shuningdek, aktivlarni yaratish orqali to'lov qobiliyatini saqlab qolish imkoniyatini bildiradi. • 2. Operatsion. Ishni boshlash uchun bankka boshlang'ich kapital kerak bo'lib, u yer, binolar, uskunalar sotib olish va moliyaviy xarajatlarni yaratish uchun ishlatiladi.

• 3. Banklarning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishidan jamiyatning alohida manfaatdorligi bilan bog'liq bo'lgan tartibga solish. Bank kapitali ko’rsatkichi yordamida davlat organlari bank faoliyatini baholaydi va nazorat qiladi. Bank kapitalining bu funktsiyalari o'z kapitali bank tijorat faoliyatining asosini tashkil etishini ko'rsatadi. Bu uning mustaqilligini ta'minlaydi va moliyaviy barqarorligini kafolatlaydi. O'z mablag'lari (kapital) miqdori Markaziy banki tomonidan belgilangan standartlarni hisobga olgan holda bank tomonidan mustaqil ravishda belgilanadi. Kapital har qanday kredit tashkilotining moliyaviy barqarorligini quyidagi parametrlar bo'yicha tavsiflaydi: kapital miqdori; tuzilmasi (kapital tarkibiy qismlarining nisbiy ulushlari); butun kapital va uning tarkibiy qismlarining o'sish sur'ati. Agar ustav kapitali saqlanib qolsa, bank to'lovga qodir deb hisoblanadi, ya'ni aktivlar miqdori majburiyatlar summasidan ta'minlanmagan majburiyatlar va uning ustav kapitalini olib tashlagan holda teng bo'ladi. O'z kapitali banklarning imkoniyatlari va sifatini tavsiflovchi muhim ko'rsatkichdir. Mijozlar va boshqa kredit tashkilotlarining jalb qilingan mablag'lari kapitaldan ancha katta bo'lgan bank resurslarining ikkinchi manbasini tashkil etadi. Bankning jalb qilingan mablag'larining hajmi va tarkibi quyidagilarga bog'liq: banklarning ixtisoslashuviga; bank bozori sharoitlari; makroiqtisodiy vaziyat; Markaziy bankning tartibga solish siyosati. Bankning jalb qilingan mablag'lari ham depozit, ham depozitsiz bo'lishi mumkin. Iqtisodiy mazmuni bo'yicha depozit quyidagilardan iborat: talab bo'yicha; shoshilinch; tejash; qimmatli qog'ozlarga investitsiyalar. Depozitsiz - bu: bankning qarz majburiyatlari; majburiyatlar, veksellar, ipoteka; banklararo kredit; boshqa kreditlar; boshqa vositalar. Talab qilib berilgunga qadar depozitlar - bank mijozlari tomonidan maxsus bank hisobvaraqlariga kiritiladigan va ular tomonidan istalgan vaqtda bankni oldindan ogohlantirmasdan yechib olinishi mumkin bo’lgan mablag’lar.

Ushbu hisobvaraqlar past foiz oladi yoki bankda bepul kassa va hisob-kitob xizmatlarini oladi. Bu guruhga, shuningdek, joriy hisobvaraqning joriy schyoti, bankning mijozlar bilan barcha hisob-kitob va kredit operatsiyalari hisobga olinadigan hisob kiradi. U bankka katta ishonchga ega bo'lgan ishonchli mijozlar uchun ochiqdir. Talab qilib berilgunga qadar depozitlarga vakillik hisobvaraqlaridagi mablag’lar kiradi. Bunday hisoblar vaqt hisoblari deb ataladi. Ushbu hisobvaraqlarda pul mablag'larining mavjudligi mijozlar nomidan hisob- kitoblar va to'lovlarni amalga oshirishning zaruriy sharti bo'lib, bo'sh qoldiq qarz mablag'lari sifatida ishlatilishi mumkin. Jahon bank amaliyotida depozit hisobvaraqlari bilan bir qatorda ilmiy hisoblar va sertifikatlangan cheklar (AQSh) ishlab chiqilgan. Hay-hisob-kitoblar talab qilinadigan hisobvaraqlar bo'lib, ularga hisob-kitob hujjatlari uchinchi shaxslar foydasiga berilishi mumkin. Hisoblar faqat jismoniy shaxslar va notijorat firmalar tomonidan ochiladi. Sertifikatlangan chek hisobvaraqlari - bu sertifikatlangan cheklarni to'lash uchun mablag'lar ajratiladigan talab schyotlari. Muddatli depozitlar - bu ma'lum muddatga bankka qo'yilgan mablag'lar. Ular bo'yicha banklar yuqori foizlarni to'laydilar, ammo ularning miqdori foydalanish uchun berilgan resurslarning muddati va hajmiga qarab belgilanadi, Muddatli depozitlar ikki xil bo'lishi mumkin: • 1. Shoshilinch: saqlash muddati bo'yicha - 30 kungacha, 30 kundan 90 kungacha, 90 kundan 180 kungacha, 180 kundan 360 kungacha, 360 kundan ortiq. • 2. Pulni yechib olish to’g’risida oldindan ogohlantirilgan depozitlar. Arizani topshirishning oxirgi muddati shartnomada ko'rsatilgan. Pul o'tkazish to'g'risida ogohlantirish muddati etti kundan bir necha oygacha. Tijorat banklari muddatli depozitlar ulushini oshirishdan manfaatdor. Muddatli depozitlar quyidagi xususiyatlarga ega: • 1. Hisob-kitoblar uchun foydalanish mumkin emas va ular uchun hisob-kitob hujjatlari berilmaydi.

• 2. Hisoblardagi mablag'lar sekin aylanadi. • 3. Moliyalashtirilgan foizlar to'lanadi. • 4. Omonatchiga pul mablag'larini yechib olish to'g'risida bankni oldindan xabardor qilish talabi o'rnatiladi. • 5. Majburiy zahiraning pastroq koeffitsienti o'rnatiladi Aholidan jalb qilingan depozitlar bank amaliyotida jamg’arma depozitlari deb ataladi. Ular talab bo'yicha ham, shoshilinch ham bo'lishi mumkin. Omonat hisobvaraqlari talab qilib olinmagan depozitlar bo’yicha ochiladi. Ular omonat va chek kitoblari, plastik kartochkalar orqali chiqarilishi mumkin. Muddatli jamg'arma depozitlari omonat daftarchalari yoki shartnomalar bo'yicha beriladi. Mahalliy amaliyotda omonat hisobvaraqlari faqat jismoniy shaxslar uchun ochiladi. Jamg’arma omonatlarining ko’p turlari mavjud: muddatli depozitlar, qo’shimcha badallar bilan muddatli omonatlar, yutuqli omonatlar, yutuqli naqd omonatlar, pul mablag’larini yechib olish to’g’risida oldindan ogohlantirilgan joriy depozitlar va boshqalar. Turli muddatli depozitlar va jamg'arma depozitlari depozit va jamg'arma sertifikatlaridir. Depozit sertifikati - emitent-bankning pul mablag'larini depozitga qo'yganligi to'g'risidagi yozma guvohnomasi, omonatchi yoki uning vorisi tomonidan belgilangan muddat o'tgandan keyin pul mablag'larini va u bo'yicha foizlarni olish huquqini tasdiqlaydi. Sertifikatlar quyidagilar bo'lishi mumkin: depozit (xo'jalik yurituvchi sub'ektlarga beriladi) va jamg'arma (aholiga beriladi), nominal va taqdim qiluvchi; o'tkazilishi yoki hadya qilinishi mumkin, sotilgan tovarlar va ko'rsatilgan xizmatlar uchun to'lov vositasi yoki to'lov vositasi sifatida xizmat qilishi mumkin. Kredit resurslarini safarbar etishning yangi shakllari qatoriga bank veksellarini kiritish kerak. Banklar faqat veksellarni chiqaradilar. Veksel - bu o'z egasiga vekselda ko'rsatilgan pul summasini muddati tugagandan keyin va ma'lum bir joyda to'lashni talab qilish huquqini beruvchi qarzdorning qarz majburiyatidir.

Veksellar quyidagi afzalliklarga ega: ular tovar va xizmatlar uchun to'lash uchun ishlatilishi mumkin; kreditlar uchun garov sifatida ham foydalanish mumkin; yuqori likvidlikka ega; yuqori foiz stavkasiga ega; vekselni o'tkazishda hech qanday cheklovlar yo'q; har xil shoshilinchlikka ega. Belarus banklari amaliyotida boshqa tijorat banklaridan yoki Belarus Respublikasi Milliy bankidan kredit shaklida olingan kredit resurslari keng qo'llaniladi. Banklararo kredit - bu tijorat banklariga tegishli muddatli kreditlarning bir turi. Depozit operatsiyalarini tashkil etishda tijorat banki quyidagi talablarga rioya qilishi shart: • 1) depozit operatsiyalari turlarini kengaytirish; • 2) depozit resurslari mablag' bilan ta'minlangan faol operatsiyalar bilan muddat va miqdorlar bo'yicha muvofiqlashtirilishi kerak; • 3) muddatli depozitlarni va muddatli omonatlarni jalb qilishga e'tibor qaratish; • 4) bank foydasini maksimal darajada oshirishga hissa qo'shishi kerak. Bank puldan foydalanish huquqi uchun foizlar to'laydi. Foiz - ssuda kapitalining narxi, foizning miqdoriy ta'rifi - foiz stavkasi yoki stavkasi. Unga hisoblangan foizlar bilan omonat summasi oddiy yoki murakkab foizlardan foydalangan holda hisoblanishi mumkin bo'lgan omonatning hisoblangan summasidir. Oddiy foiz stavkasi - depozitning dastlabki summasidan foizlar undiriladi. Murakkab foiz stavkasi - har bir keyingi davrda o'tgan davrlar uchun hisoblangan foizlar bilan dastlabki depozit summasi bo'yicha hisoblanadi. Tijorat banklari o'z faoliyatini amalga oshirishda ma'lum tamoyillarga amal qiladilar, ularga rioya qilish asosiy maqsad - foyda olishga erishishni ta'minlash imkonini beradi. Asosiy tamoyil - mavjud resurslar chegarasida ishlash. Banklar ixtiyorida bo'lgan resurslar doirasida o'zining faol operatsiyalarini amalga oshirishda erkindir, ularning hajmi va tuzilishini davlat tomonidan ma'muriy usullar bilan cheklab bo'lmaydi.

Majburiyatlarni boshqarish bankka arzon moliyaviy resurslarni olish imkoniyatini topish va majburiyatlar tarkibini farqlash imkonini beradi, bularning barchasi xarajatlarni nazorat qiladi va ularning mumkin bo'lgan qisqarishiga erishadi. Shunday qilib, bankning o'z faoliyatida mavjud bo'lgan resurslari o'z mablag'lari, jalb qilingan va jalb qilingan mablag'lardan iborat. Shu bilan birga, bank resurslarining katta qismi o'z mablag'lari hisobidan emas, balki jalb qilingan mablag'lar hisobidan shakllantiriladi. Ya'ni, bankning resurs bazasida asosiy o'rinni depozit mablag'lari egallaydi. Shuning uchun bank o'z aylanmasiga eng katta miqdorda uchinchi tomon mablag'larini jalb qilishi kerak. Tabiiyki, bank qancha ko’p resurslarga ega bo’lsa, ularni foydali sarmoya kiritish imkoniyatlari shunchalik ko’p bo’ladi. Loyihalarni moliyalashtirish «Asaka» banki yangi ishlab chiqarishlarni qurish va mavjudlarini kengaytirish, zamonaviylashtirish, texnik qayta jihozlash (shu jumladan, jihozlar, matereallar, yangi buyum namunalarini, boshqa moddiy boylik va texnologiyalarni) olishga qaratilgan investitsiya loyihalarini moliyalashtirilishini amalga oshiradi. «Asaka» banki yangi ishlab chiqarishlarni qurish va mavjudlarini kengaytirish, zamonaviylashtirish, texnik qayta jihozlash (shu jumladan, jihozlar, matereallar, yangi buyum namunalarini, boshqa moddiy boylik va texnologiyalarni) olishga qaratilgan investitsiya loyihalarini moliyalashtirilishini amalga oshiradi. Bank tomonidan iqtisodiy jihatdan istiqbolli, foyda keltiradigan, rantabellik darajasi yuqori loyihalar moliyalashtiriladi. Kreditdan foydalanish muddati, loyiha o’zini-o’zi qoplash muddatidan kelib chiqib yoki jalb qilingan xorijiy banklar va boshqa xorijiy moliya institutlarining kredit liniyalari hisobidan (Vazirlar Mahkamasining tegishli qarorlari va kredit bitimlari bilan belgilangan shartlarda) berilishi mumkin.

Kreditni ta’minoti sifatida bank tomonidan ko’char va ko’chmas mulkni garovga olish, uchinchi shaxslar kafilliklari, O’zbekiston Respublikasi Hukumati, sug’urta tashkilotlari va banklar kafolatlari hamda O’zbekiston Respublikasi qonunchiligida ta’qiqlanmagan boshqa ta’minot turlari qabul qilinishi mumkin. Kichik biznes sub'ektlarini kreditlash Tadbirkorlik sub`ektlarni milliy va horijiy valyutada aylanma mablag`lar to`ldirish uchun kreditlash. Kredit ajratayotgan loyihaning 70% kredit maksimal miqdori Kredit muddati 36 oygacha Kredit foiz stavkasi 20 foizgacha Qoplanmagan akkreditivlar ochish Akkreditiv – bu tomonlar o’rtasida tuzilgan shartnomaga ko’ra amalga oshiriladigan o’zaro hisob kitob turi bo’lib unda mahsulot beruvchi jo’natilgan mahsulot buyicha o’ziga tegishli to’lovlarni akkreditiv shartnomasida ko’zda tutilgan sartlar va muddatlarda tegishli bank orqali olib turadi. Bank tomonidan quyidagi maqsadlarga kreditlar berilishiga yo’l qo’yilmaydi:  siyosiy maqsadlar uchun kreditlar;  qurol-yarog’, o’q-dori, portlovchi moddalar hamda giyohvandlik va psixotrop moddalarni moliyalashtirish (O’zbekiston Respublikasi qonunchiligida ruxsat etilgan holatlar bundan mustasno);  nolikvid va past daromadli qimmatli qog’ozlar bilan kafolatlangan kreditlar;  bankrot deb e’lon qilingan qarz oluvchilarga kreditlar;  yashirin, noqonuniy bo’lishi extimol bo’lgan maqsadlarga kreditlar;  boshqa davlatlarning yuridik shaxslariga kreditlar;  xaridorgir bo’lmagan, uzoq vaqt ishlatilmay yotgan, nokomplekt, nostandart, sifati past boyliklarni garovi evaziga.

Bank kredit siyosatida quyidagi holatlarda kreditlar ajratish rad etilishi ko’zda tutilgan:  mahalliy hukumat idoralari va byudjet tashkilotlariga (O’zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligida ko’zda tutilgan holatlar bundan mustasno);  zarar ko’rib ishlayotgan yoki muddati o’tgan qarzdorligi mavjud korxonalarga;  tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanmaydigan jamoat tashkilotlariga.  Investitsiya loyihalarini moliyalashtirish manba’lari sifatida xorijiy davlatlarning eksport-kredit agentliklari kafolati ostida mazkur davlatlarning banklari va boshqa moliya muassasalarining mablag’lari bo’lishi mumkin. Bank shuningdek, loyihalarni moliyalashtirisda sindikatlashtirilgan kreditlash turidan foydalanishi mumkin. Moliyalashtirishga qabul qilingan loyiha belgilangan tartibda tasdiqlangan loyiha TIA, to’liq hajmda loyiha-smeta hujjatlari bilan va o’rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan zarur texnologik jihozlarni yetkazib berish, pudrat ishlarini amalga oshirish to’g’risidagi shartnomalar bilan hamda loyihani ishga tushirish va uning ishlab chiqarish – tijorat faoliyatini ta’minlovchi boshqa kelishuvlar bilan ta’minlangan bo’lishi kerak. «Asaka» bank korxonalarning, shu jumladan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarining investitsiya loyihalarini amalga oshirishdan manfaatdordir. Investitsiya loyihalarini amalga oshirishning barcha bosqichida Investitsiya faoliyatini muvofiqlashtirish va loyihalarni boshqarish markazi va bank filiallari malakali mutaxassislari zaruriy yordam ko’rsatishga va ko’mak berishga hamisha tayyor.

Qoplanmagan akkreditivlar ochish Akkreditiv – bu tomonlar o’rtasida tuzilgan shartnomaga ko’ra amalga oshiriladigan o’zaro hisob kitob turi bo’lib unda mahsulot beruvchi jo’natilgan mahsulot buyicha o’ziga tegishli to’lovlarni akkreditiv shartnomasida ko’zda tutilgan sartlar va muddatlarda tegishli bank orqali olib turadi. Tomonlar kelishuviga asosan kredit maksimal miqdori Muddati 365 kungacha ya’ni 1 yil Kreditni hisoblash Asaka bank sayti orqali hisoblash Miqdor 100025000100000500000 Kredit muddati 12 12 oy Imtiyozli davr Foiz stavkasi: 8 % Qoshimcha to`lov: 4 352,51 usd Hisob-kitoblar faqat ma'lumot berish uchun mo'ljallangan. Umumiy miqdor alohida-alohida hisoblanadi. Kreditni to'lash jadvali № To'lash muddati D Qarz Asosiy qarz bo'yicha muntazam Kredit bo'yicha foizlar bo'yicha to'lovlar Jami to'lovlarDemo 1 100 000 0 oy (lar)

to'lovlar 1 15.06.2022 31 100 000,00 8 333,33 679,45 9 012,79 2 15.07.2022 30 91 666,67 8 333,33 602,74 8 936,07 3 15.08.2022 31 83 333,33 8 333,33 566,21 8 899,54 4 15.09.2022 31 75 000,00 8 333,33 509,59 8 842,92 5 15.10.2022 30 66 666,67 8 333,33 438,36 8 771,69 6 15.11.2022 31 58 333,33 8 333,33 396,35 8 729,68 7 15.12.2022 30 50 000,00 8 333,33 328,77 8 662,10 8 15.01.2023 31 41 666,67 8 333,33 283,11 8 616,44 9 15.02.2023 31 33 333,33 8 333,33 226,48 8 559,82 10 15.03.2023 28 25 000,00 8 333,33 153,42 8 486,76 11 15.04.2023 31 16 666,67 8 333,33 113,24 8 446,58 12 15.05.2023 30 8 333,33 8 333,33 54,79 8 388,13 100 000,00 4 352,51 104 352,51 Depozit (lot. depositum — omonat, asrab qoʻyilgan) — 1) bankka qoʻyilgan omonatlar. Bunday Depozitlarning muddatli (muayyan muddatdan soʻng qaytarib beriladigan) va talab qilib olinadigan (omonat egasining birinchi talabi bilan beriladigan) turlari bor. Kredit muassasasi omonatchiga Depozitni olish huquqini beruvchi hamda mazkur pul mablagʻining bankka deponent qilinganini tasdiqlovchi yozma guvohnoma — Dipozit. sertifikati beradi; 2) bank daftaridagi mijozlarning bankka boʻlgan muayyan talablarini ifodalovchi yoki tasdiklovchi yozuvlar; 3) kredit muassasalariga saqlash uchun topshirilgan qimmatli qogʻozlar (aksiya va obligatsiyalar) va pul vositalari; 4) turli muassasalarga talab qilinadigan toʻlovlarni taʼminlash uchun oldindan oʻtkaziladigan badallar. O’zbekistonda omonatlarning eng keng tarqalgan turlari quyidagilardir:

 talab qilib olinguncha omonatlar . Ularda pul mablag’lari uchun qat'iy bir cheklangan muddat mavjud emas va omonatchi istalgan vaqtda o’z mablag’larini olishi mumkin. Amaliyotda, talab qilib olinguncha omonatlarning foiz stavkalari boshqa omonat turlarining foiz stavkalariga qaraganda pastroq yoki bo’lmasa foizsiz bo’ladi;  muddatli omonat (ma'lum bir muddat uchun omonatlar - 3, 6, 9 oylik, yillik yoki undan ko’p). Bunday holda, omonat summasi bank va Siz o’rtangizda tuzilgan shartnomada ko’rsatilgan muddat tugagandan so’ng qaytariladi. Hisoblangan foizlar omonat muddati davrida (har oyda, har chorakda va h.k.) yoki muddat tugagandan so’ng ham to’lanishi mumkin;  jamg’arma omonatlar – ushbu omonat turining o’ziga xos tomoni pul mablag’larini ma'lum maqsad uchun (o’qish, mashina, kvartira sotib olish va h.k.) to’plash va sarflashdir. Omonat ma'lum bir muddatga (odatda uzoq muddatga) qo’yiladi va uni to’ldirish imkoniyati mavjud bo’ladi, bu esa hamma omonat turlarida ham mavjud emas. Yuridik shaxslar uchun depozitlar Hozirgi kunda "Asaka" bank aholi va xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning muddatli depozitlarini jalb qilish bo'yicha O'zbekistonning yetakchi banklaridan biri hisoblanadi. Bankning asosiy depozitorlari O'zbekiston Respublikasi vazirliklari va Davlat qo'mitalari, byudjet va byudjetdan tashqari jamg'armalar, mamlakatning yirik sanoat kompaniyalari va korporatsiyalaridir. Shu munosabat bilan, biz barcha tashkilotlarga "Asaka" bankidagi muddatli depozitlarga, kamida 3 oy muddatga va yillik 15 foizgacha bo'lgan foiz stavkalariga milliy va xorijiy valyutada bo'sh pul mablag'larini ishonchli va foydali tarzda investitsiya qilishni taklif etamiz.

"Asaka" bank investitsiya qilingan mablag'larning o'z vaqtida qaytarilishini va foizlarni to'lashni kafolatlaydi. Xorijiy valyutadagi depozit AQSH dollarida Joylashtirish muddati, kun Yillik foiz stavkasi 31-60 1.0% 61-90 1,5% 91-180 2,0% 181-270 2,5% 271-365 3,0% 366-540 3,5% 540 kundan ortiq 4,5% EVROda Joylashtirish muddati, kun Yillik foiz stavkasi

31-60 0 61-90 0 91-180 0 181-270 0 271-365 0 366-540 2,0% 540 kundan ortiq 2,5%

4. Tijorat banki faoliyatining asosiy ko’rsatkichlari va moliyaviy natijalari bilan tanishish. Bank daromadlarini tahlil qilish Boshlash uchun bankning davr uchun olingan daromadlarining umumiy miqdorini hisoblash, so'ngra bank operatsiyalarining har xil turlaridan olingan daromadlar turlariga bo'linish kerak. Bankning yalpi daromadi odatda foizli va foizsiz bo'linadi: Foiz daromadlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:  Milliy valyutada kreditlar bo'yicha hisoblangan va olingan foizlar:  xorijiy valyutadagi kreditlar bo'yicha hisoblangan va olingan foizlar. Bankning foiz daromadlari tarkibini quyidagicha ifodalash mumkin:  banklararo kreditlardan olingan foizli daromadlar;  tijorat kreditlaridan olingan foizli daromadlar; Foizsiz daromad - bu:  investitsiya faoliyatidan olingan daromadlar (qimmatli qog'ozlar bo'yicha dividendlar, korxona va tashkilotlarning birgalikdagi faoliyatida ishtirok etishdan olingan daromadlar va boshqalar);  valyuta operatsiyalaridan olingan daromadlar;  olingan komissiyalar va jarimalardan olingan daromadlar;  Boshqa daromad. Bank daromadlarini tahlil qilishda har bir turning ularning umumiy miqdoridagi ulushi yoki tegishli daromadlar guruhi aniqlanadi. Daromad moddalarining dinamikasini o'tgan davrlar, shu jumladan choraklar bilan solishtirish mumkin. Bank daromadlarining barqaror va ritmik o’sib borayotgani uning normal faoliyat yuritayotganidan, malakali boshqaruvidan dalolat beradi.

Konsolidatsiyalangan moddalar bo’yicha bank daromadlarining strukturasini tahlil qilgandan so’ng, jami daromadda eng katta ulushni egallagan konsolidatsiya moddasini tashkil etuvchi daromadlar tarkibini batafsilroq o’rganish zarur. (Rossiya banklari uchun bu odatda foiz daromadidir.) Bir vaqtning o'zida ma'lum bir bankning daromadlarini va balans aktivi tuzilmasining dinamikasini tahlil qilib, bankning barcha aktivlari unga etarli daromad keltirmaydi degan xulosaga kelamiz. Bu odatda daromad keltirmaydigan aktivlarga (masalan, kassadagi va vakillik hisobvarag'idagi mablag'lar, Markaziy bankdagi zaxiralar va asosiy vositalarga), shuningdek bank tomonidan sotib olingan qimmatli qog'ozlar va boshqa ishtirok huquqlari kabi aktivlarga taalluqlidir. qo'shma faoliyat va nomoddiy aktivlar. Bu qo’shma loyihalar, sotib olingan qimmatli qog’ozlar va nomoddiy aktivlarning sifati nihoyatda past ekanligini anglatadi. Demak, tijorat banklarining daromadi kredit investitsiya operatsiyalari rentabelligi darajasiga, bank tomonidan xizmatlar uchun undiriladigan komissiya to’lovlari hajmiga, shuningdek, aktivlar miqdori va tuzilishiga bog’liq. Bank xarajatlarini tahlil qilish Bank xarajatlarini tahlil qilish uning daromadlarini tahlil qilish bilan bir xil sxema bo'yicha amalga oshiriladi. Bankning yalpi xarajatlarini foizli va foizsiz xarajatlarga bo’lish mumkin. Foiz xarajatlari quyidagilardan iborat:  Milliy valyutada hisoblangan va to'langan foizlar:  chet el valyutasida hisoblangan va to'langan foizlar. Foizsiz xarajatlarga quyidagilar kiradi:  operatsion xarajatlar:  Xizmatlar va korrespondentlik aloqalari uchun to'lanadigan komissiyalar: qimmatli qog'ozlar bilan operatsiyalar bo'yicha xarajatlar:  valyuta bozoridagi operatsiyalar bo'yicha xarajatlar;

 bank faoliyati uchun xarajatlar (boshqaruv apparatini saqlash xarajatlari; tadbirkorlik xarajatlari);  boshqa xarajatlar (jarimalar, penyalar, to'langan jarimalar; o'tgan yillardagi foizlar va komissiyalar va boshqalar). Bankning operatsion xarajatlarining eng katta moddalari an'anaviy ravishda quyidagi xarajatlar hisoblanadi:  joriy va muddatli depozitlar bo'yicha foizlarni to'lash bo'yicha;  ko'rsatilgan xizmatlar uchun boshqa banklar va boshqa moliya-kredit tashkilotlariga komissiyalar to'lash bilan bog'liq:  binolar va jihozlarga texnik xizmat ko'rsatish va ulardan foydalanish;  xodimlarning ish haqi uchun;  maxsus zaxiralarni yaratish. Moliyaviy ko'rsatkichlar 2020 yil 1 yanvar holatiga ko'ra bankning jami aktivlari 34,7 trln so'mni tashkil etmoqda. Bankning jami kapitali 6,1 trln.so’m “Asaka” bank doimiy asosda turli xil mahalliy va xorijiy assotsiatsiyalar bilan sheriklikni muntazam rivojlantiradi va hozirgi kunda O’zbekiston Banklari Assotsiatsiyasi, O’zbekiston Respublikasi Savdo-Sanoat Palatasi, Osiyo Bankirlar Assotsiatsiyasi (OBA), Osiyo va Tinch Okeani Moliyaviy Institutlarini Rivojlantirish Assotsiatsiyasi (OTOMIRA), SWIFT, THOMSON REUTERS va Mastercard kabi tashkilotlarning a’zosi hisoblanadi. "Asaka" bankining 2019 yil 1 chorak uchun asosiy ko'rsatkichlari 2019 yil boshidan buyon "Asaka" bank tomonidan uzoq muddatli investitsiya loyihalarini moliyalashtirish uchun 1 545,3 mlrd. so'm ajratildi

Quyidagi jadvalda biz Asaka bankning 2019-2020 yillardagi daromad va zararlarini ko’rishimiza mumkin. Demak: Sof foiz daromadi 2019-yilda 774926 mln. so’mni tashkil qilgan bo’lsa 2020-yilga kelib 1299968 mln. so’mni tashkil qilgan.

Kreditni so’ndirishdan keyin sof foiz daromadi 2019-yilda 269706 mln. so’m bo’lgan bo’lsa, 2020-yilga kelib 558437 mln. so’mga oshgan. Foizsiz daromadlar 2019-yilga kelib 258407 mln. so’m tashkil qilgan bo’lsa, 2020- yilga kelib 206712 mln. so’mga kamaygan. Foizsiz xarajatlar 2019-yilda 401705 mln. so’mni tashkil qilgan bo’lsa, 2020-yilga kelib 536911 mln.so’mga oshgan. Daromad solig’I xarajatlaridan oldingi foyda 2019-yilda 126408 mln. so’mni tashkil qilgan, 2020-yilda 228158 mln.so’mga ko’paydi. 2019-yil uchun foyda 120476 mln so’mni tashkil qilgan. 2020-yil uchun foyda 211650 mln so’mga oshdi. Quyidagi jadvalda biz 2019-2020 yil uchun daromadlarni ko’ramiza. 2019-yil uchun 120476 mln so’mni tashkil qilgan bo’lsa, 2020-yil ucun esa 211650 mln. so’mni tashkil qilgan. Bularga bank aksiyadorlari hamda nazorat

qilinmaydigan manfaatdorlar kiradi. Kor’rib turganimizdek 2019 yilga nisbatan 2020 yilda 1 baravardan ko’proq miqdorda ko’paygan. Demak, xar yili bank daromadlari ko’tarilib boradi. Pandemiya davrida Oʻzbekiston Respublikasi tijorat banklari oldida mijozlarni bank ofislariga tashrifi cheklanishi, qarzdorlarning toʻlov qobiliyati kamayishi, aktivlar va daromadlar sifati pasayishi bilan bogʻliq katta tavakkalchiliklar yuzaga keldi. Bunga qarshi choralar sifatida banklar masofaviy banking raqamli texnologiyalariga sarmoyalarni koʻpaytirmoqda, harajatlarni maqbullashtirmoqda hamda tavakkalchiliklarni boshqarishning zamonaviy usullarini joriy etmoqda. Bank faoliyatini yaxshilash va COVID-19 qarshi kurashish boʻyicha birinchi yarim yillik davomida hamda pandemiya davrida amalga oshirilgan chora-tadbirlar samaradorligini taqqoslash maqsadida masofaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyati, boshqaruv sifati, aktivlar sifati va daromadlar generatsiyasiga oid qobiliyati kabi koʻrsatkichlar asosida banklarning alohida va yakuniy reytinglari tuzildi. Taʼkidlash joizki, banklarning moliyaviy hisobotlari hamda Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy bankining omma foydalanishi uchun ochiq boʻlgan statistik maʼlumotlari reyting uchun manba sifatida xizmat qiladi. 1. Masofaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyati Masofaviy bank xizmatlaridan foydalanish imkoniyati koʻrsatkichi onlayn tarzida bank xizmatlaridan foydalanuvchi ham jismoniy, ham yuridik shaxslarni qamrab oladi. 1-jadvalga koʻra, 2020 yil 1 iyul holatiga masofaviy bank xizmatlari tizimlaridan foydalanuvchilarning umumiy soni 11,7 mln.ga yetdi, ularning 93,8% - jismoniy shaxslar, 6,2% - yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar. Yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan masofaviy xizmatlardan foydalanuvchilar soni boʻyicha Ipotekabank ilgʻor (108,5 ming foydalanuvchi), jismoniy shaxslar (1 746 ming) va umumiy foydalanuvchilar soni boʻyicha (1 783 ming) Oʻzsanoatqurilishbank - oldinda.

Foydalanuvchilar umumiy soni boʻyicha top-5likda Xalq banki (1 681 ming), Agrobank (1 482 ming), Ipoteka bank (1 224 ming) va Milliy bank (1 147 ming) oʻrin. Masofaviy xizmatlar foydalanuvchilarining eng kam soni Tenge bank (756), Saderat bank (926), Uzagroeksportbank (1 280), Madad Invest bank (2 601) va Poytaxt bank (3 430) larda. 1-jadval. Masofaviy bank xizmatlari foydalanuvchilarining umumiy soni 1 (01.07.2020y.) № Банк Yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar Jismoniy shaxslar Jami 1 Oʻzsanoatqurilishbank 36 892 1 745 955 1 782 847 2 Xalq banki 93 833 1 587 554 1 681 387 3 Agrobank 92 602 1 389 243 1 481 845 4 Ipoteka-bank 108 509 1 115 724 1 224 233 5 Milliy bank 54 579 1 092 840 1 147 419 6 Xamkor bank 75 184 812 090 887 274 7 Mikrokreditbank 51 169 661 655 712 824 8 Asaka bank 22 082 640 320 662 402 9 Ipak yo'li 21 011 336 713 357 724 10 Aloqa bank 14 581 325 100 339 681 11 Qishloq qurilish bank 19 592 262 703 282 295 12 Invest Finans bank 18 474 251 325 269 799 13 Oriyent Finans bank 12 351 182 301 194 652 14 Turon bank 18 921 168 239 187 160 15 Kapital bank 20 874 159 856 180 730 16 Aziya Alyans bank 10 643 138 395 149 038 17 Trastbank 23 967 93 785 117 752 18 Savdogarbank 10 737 67 026 77 763 1 www.cbu.uz

19 Davr bank 18 139 52 051 70 190 20 Universalbank 4 581 49 010 53 591 21 UzKDB Bank 697 25 008 25 705 22 Xay-Tek bank 1 422 20 383 21 805 23 Ravnaq bank 1 749 15 906 17 655 24 Ziraat bank 1 448 14 613 16 061 25 Turkiston bank 3 365 8 711 12 076 26 Poytaxt bank 662 2 768 3 430 27 Madad Invest bank 550 2 051 2 601 28 Oʻzagroeksportbank 102 1 178 1 280 29 Saderat bank Tashkent 147 779 926 30 Tenge bank 120 636 756 Jamo 738 983 11 223 918 11 962 901 Yuqorida keltirilgan maʼlumotlardan kelib chiqqan holda, masofaviy mijozlar umumiy sonining banklar filiallari soniga nisbati, yaʼni bitta filialga masofaviy mijozlar soni hisoblandi (2-jadval). Ushbu koʻrsatkich boʻyicha Oʻzsanoatqurilishbank ilgʻor (bitta filialga 39 619 mijoz). Yetakchilar beshligiga Ipoteka bank (31 391), Asaka bank (28 800), Oriyent Finans bank (27 807) va Aloqabank (24 263) ham kiradi. Masofaviy bank xizmati tizimlari foydalanuvchilarining eng kam soni Tenge bank (756), Saderat bank (926), Oʻzagroeksportbank (1 280), Madad Invest bank (2 601) va Poytaxt bank (3 430) kabi banklarga toʻgʻri kelmoqda. Manba: banklar moliyaviy hisobotlari asosida mualliflar hisob-kitoblari Eng past amaliyot samaradorligiga ega banklar (yuqori CIR) beshligiga Xay-Tek bank (81,3%), Ravnaq bank (75,9%), Savdogar bank (74,1%), Kapital bank

(65,9%) va Aziya Alyans bank (61,5%) kiradi. 3. Bank aktivlari sifati Oʻzbekiston Respublikasi tijorat banklari aktivlari sifatini aniqlash uchun NPL (non performing loans) koʻrsatkichini koʻrib chiqamiz. Ushbu koʻrsatkich oʻz vaqtida toʻlov amalga oshirilmaslik tavakkalchiligi mavjud boʻlgan yoki 90 kun davomida toʻlanmagan muammoli kreditlar ulushini aks etadi. 4-jadval. NPL koʻrsatkichi (01.07.2020й.) 2 № Bank Kredit portfeli (mlrd. soʻm) Ulardan , muammoli kreditlar (mlrd. soʻm) NPL (в %) Jami 244 906 7 087 2,9% 1 OʻzKDB bank 799 0 0,0% 2 Tenge bank 352 0 0,0% 3 DB Banka Saderat Irana 6 0 0,1% 4 Turkiston bank 813 1 0,1% 5 Universal bank 654 1 0,1% 6 Davr bank 1 063 2 0,2% 7 Oriyent Finans bank 2 775 5 0,2% 8 Turon bank 5 303 11 0,2% 9 Xay-Tek bank 248 1 0,3% 10 Invest Finans bank 2 960 11 0,4% 11 Kapital bank 3 416 16 0,5% 2 www.cbu.uz

12 Savdogar bank 816 5 0,6% 13 Ziraat bank 487 3 0,6% 14 Agrobank 21 020 248 1,2% 15 Poytaxt bank 91 1 1,3% 16 Mikrokredit bank 6 484 85 1,3% 17 Ravnaq bank 410 6 1,4% 18 Qishloq qurilish bank 11 903 165 1,4% 19 Trastbank 1 911 36 1,9% 20 Aloqa bank 5 432 130 2,4% 21 OʻzMilliybank 61 104 1 511 2,5% 22 Aziya Alyans bank 1 707 43 2,5% 23 Ipoteka bank 20 806 623 3,0% 24 Xalq banki 15 397 483 3,1% 25 Madad Invest bank 147 6 3,8% 26 Ipak yo'li банк 4 415 182 4,1% 27 Asaka bank 31 515 1 460 4,6% 28 Oʻzsanoatqurilishbank 36 122 1 725 4,8% 29 Ҳамкор банк 6 663 322 4,8% 30 Oʻzagroeksportbank 88 7 8,5%

Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki maʼlumotlariga koʻra, 01.07.2020 y. holatga, eng past NPL koʻrsatkichli banklar beshligiga Tenge bank (0%), OʻzKDB bank (0%), Saderat bank (0,1%), Turkiston bank (0,1%) va Universal bank (0,1%) kiradi. Muammoli kreditlarining eng koʻp koʻrsatkichlari Oʻzagroeksportbank (8,5%), Hamkor banka (4,8%), Oʻzsanoatqurilishbank (4,8%), Asaka banka (4,6%) va Ipak yoʻli banki (4,1%) da qayd etilgan. Umuman olganda, amalga oshirilgan karantin choralari va hukumat tomonidan taqdim etilgan imtiyoz va kreditlar boʻyicha qarzlarni toʻlash muddatlari uzaytirilganini hisobga olgan holda muammoli kreditlar ulushi oshishi kutilgan edi va bu Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan joriy yil 6 iyuldagi 2020- 2025 yillarda bank tizimini isloh qilish strategiyasini amalga oshirish masalalariga bagʻishlangan yigʻilishidagi maʼruzasida tilga olingan. 4. Tijorat banklarining daromadlar generatsiyasiga oid qobiliyatlari Bankning tijorat korxonasi sifatidagi faoliyati samaradorligini baholash foizlik daromad va foizlik harajatlar tahliliga asoslanadi, chunki mablagʻlarni depozitlarga jalb qilish va foizlar hisobiga kreditlash kunlik bank amaliyot faoliyatining salmoqli qismini tashkil etadi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, foizlik daromadlarning foizlik harajatlarga nisbati bankning daromad generatsiyasi qobiliyatining indikatori sifatida xizmat qilishi mumkin. Bankning depozitlar boʻyicha toʻlagan foizining har bir soʻmiga daromad olish qobiliyati qancha katta boʻlsa, shuncha mazkur koʻrsatkich yuqori boʻladi. 5-jadval. Foizlik daromadlarning foizlik harajatlarga nisbati (01.07.2020 й .) № Bank %-lik daromadlarning %-lik harajatlarga nisbati № Bank %-lik daromadlarning %-lik harajatlarga nisbati 1 UzKDB Bank* - 16 OʻzMilliybank 180,8%

2 DB Banka Saderat Irana 6427,9% 17 Turon bank 176,5% 3 Poytaxt bank 3576,6% 18 Mikrokredit bank 174,1% 4 Madad Invest bank 1263,0% 19 Xamkor bank 157,2% 5 Tenge bank 497,3% 20 Aziya Alyans bank 148,6% 6 Ziraat bank 368,4% 21 Invest Finans bank 145,3% 7 Uzagroeksportba nk 336,9% 22 Народный банк 144,2% 8 Trastbank 296,7% 23 Universal bank 142,1% 9 Oriyent Finans bank 224,1% 24 Agrobank 141,5% 10 Davr bank 217,4% 25 Savdogar bank 141,4% 11 Ipak yo'li bank 204,2% 26 Turkiston bank 139,2% 12 Xay-Tek bank 192,4% 27 Qishloq qurilish bank 137,3% 13 Ipoteka bank 188,4% 28 Asaka bank 136,7% 14 Ravnaq bank 183,8% 29 Aloqa bank 136,6% 15 Oʻzsanoatqurilish bank 183,3% 30 Kapital bank 131,8% Manba: banklarning moliyaviy hisobdorligi

(*) – Emitentning joriy yil I va II choraklari boʻyicha hisobotiga koʻra, OʻzKDB foizlik harajatlarga ega emas, bu esa nisbat znamenatelini nolga teng qiladi. Foizlik daromadlarning harajatlarga nisbati boʻyicha banklarning top-5giga OʻzKDB bank, Saderat bank, Poytaxt bank, Madad invest bank va Tenge bank kirdi. Buni mazkur banklar depozitlar bozorida hali mustahkam oʻrin egallamaganligi va ularda jalb etilgan mablagʻlar boʻyicha foizlar toʻlovlari kamligi bilan izohlash mumkin. Tegishlicha, ularning muddatli depozitlar umumiy xajmidagi ulushi 0,16 foizga teng. Oʻz navbatida, foizlik daromadlarning harajatlarga eng kam nisbati bilan banklar beshligiga asosan oʻrta va yirik aylanma mablagʻlarga ega banklar kiradi, ular katta xajmdagi muddatli depozitlar va boshqa zayom mablagʻlarni jalb qilishlari zarur. Bular Kapitalbank, Aloqabank, Asakabank, Qishloq qurilish bank va Turkiston bank. Ularning muddatli depozitlar umumiy xajmidagi ulushi 24,97 foizni tashkil etadi.

XULOSA Men Asaka bank Avtotransport filialida 2022 yili 14 fevraldan 12 martga qadar ishlab chiqarish amaliyotini o’tadim. Ushbu amaliyot davomida o’rgangan bilimlarimni amaliyotda qay darajada kerak bo’lishini, nazariya bilan amaliyotning bog’liq va bog’liq bo’lmagan jixatlarini, amaliyotda qo’llash uchun qanday nazariy bilimlar kerakligini o’rgandim. O’rgangan nazariy bilimlarim xamda ushbu 4 haftalik tanishuv amaliyotimdan kelib chiqan xolda Asaka bank rivojlanishi uchun quyidagilarni tavsiya qilam - aholi va bank xodimlari o'rtasida muloqot madaniyatini yanada yaxshilash, ya'ni aholiga bank va uning faoliyati, ishlash prinsiplarini sodda shaklda tushuntirish, bankda o'zini tutish, bank xodimlari hamda bank jihozlari (bankomat, infokiosk…) bilan bevosita aloqa qila olish malakalarini oshirish; - yuqori sifatli va ishonchli zamonaviy bank xizmatlarining toʼliq spektrini taqdim etish orqali mijozlarimizning talablarini qondirishdir. Biz moliyaviy xizmatlarning shunchaki oʼzidan-oʼzi mijozlar uchun unchalik qiziq boʼlmasligini, ular boshqa sezilarli talablar va maqsadlarni amalga oshirish uchun vosita boʼlishlarini tushunamiz. Mijozlarimiz bizni qadrlashlari uchun ushbu maqsadlarga yaqinlashishlariga yordam berishni istaymiz. - iqtisodiyotni tarkibiy oʼzgartirishlarda, iqtisodiyotning bazaviy tarmoqlarini modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash boʼyicha yirik

investitsiya loyihalarini amalga oshirishda faol qatnashishda davom etishimiz lozim. Bizning barcha harakatlarimiz odamlarning, shu jumladan mijozlar va xodimlarning hayotini yaxshilaydi va ularning maqsadlariga erishishga yordam beradi. Biz mijozlarning mablag'lari va shaxsiy ma'lumotlarini himoya qilish, yangi tahdidlarni kuzatish va himoyani yaxshilash uchun qo'limizdan kelganicha harakat qilamiz. Asaka bank oʼz mijozi uchun qadrli boʼlishi kerak, biz barchaga oʼz maqsadlariga erishishda yordam beramiz FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI 1. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: “O'zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b. 2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak. – Toshkent: “O'zbekiston” NMIU, 2017. – 104 b. 3. Mirziyoyev Sh.M. Yerkin va farovon, demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: “O'zbekiston” NMIU, 2017. – 56 b. 4. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “O'zbekiston” NMIU, 2017. – 48 b. 5. Frederic S. Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson Education Limited. 2013 y.- 695 pages. 6. AbdullayevaSh.Z., Davirova Sh.Sh. Pul nazariyasi namoyondalari, monografiya. T.:- “IQTISOD-MOLIYA”, 2019 y. - 137 b. 7. Azizov U. Bankovskoye delo. / pod red. Azizov U. T.: «Iqtisod-Moliya», 2019 g. -502s. 8. T.I.Bobakulov, U.A.Abdullayeva, R.T.Shomurodov. Monetar siyosat. O'quv qo'llanma. –T.: Iqtisod va moliya nashriyoti. 2018 yil. – 224 b. 9. Bobakulov T.I., Abdullayev U.A. Isakov J.Ya. “Monetar siyosat” Darslik. – “Iqtisod-Moliya”, 2019. 274 b.

10. I.M.Alimardonov, R.T.Shomurodov, J.K.Majidov. Tijorat banklari aktiv va passivlarini boshqarish. (Darslik). T.: “Nihol print” OK, 2021 –216 b.] 11. Lavrushin O.I. Denьgi. Kredit. Banki. Uchebnik. – M.: KNORUS. 2018. – 448 s. 12. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – T.: O'zbekiston, 2018. – 76 b. 13. O'zbekiston Respublikasining “O'zbekiston Respublikasining Markaziy banki to'g'risidagi qonuni”. 11.11.2019 yil, № O'RQ-582. 14. O'zbekiston Respublikasining “Banklar va bank faoliyati to'g'risidagi qonuni”. 11.11.2019 yil, № O'RQ-580. 15. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi “2022-2026 yillarga mo'ljallangan yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida” gi PF-60-sonli Farmoni. 16. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 18 noyabrdagi “Inflyatsion targetlash rejimiga bosqichma-bosqich o'tish orqali pul-kredit siyosatini takomillashtirish to'g'risida”gi PF-5877 – sonli Farmoni. 17. 2020 yil 12 maydagi “2020—2025 yillarga mo'ljallangan O'zbekiston Respublikasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi to'g'risida” PF-5992-sonli Farmoni. 18. Shomurodov R. Innovatsiyalar asosida monetar siyosatni takomillashtirish masalalari//Xalqaro hisob va moliya. -Toshkent 2021. №12. 0,5 b.t. 1-9-betlari. 19. R.T.Shomurodov Monetar siyosat vositalarini takomillashtirish masalalari. “Moliya” ilmiy jurnali №6, 2021. 20. R.T.Shomurodov. Opыt zarubejnыx stran v osuщestvlenii monetarnoy politiki. Molodoy uchenыy, 2021. M Tokunaga, R Shomurodov, O Alimov. A Conflict of State-led Initiative and Economic Rationality: Focusing on the State Language and Lingua Franca in Uzbekistan. Kyoto University, Institute of Economic Research 2021. 21. Shomurodov R.T. Ochilov B.B. Some using questions instruments of monetary policy. Galaxi, In Volume 10, ussue 3, March, 2022 ISSN (E)2347-6915 22. Itai Agur, Maria Demertzis. Will macropreduntial policy counteract monetary

polycy’s effects on financial stability? North American Journal of Economics and Finance 48 (2019) 65-75. 23. Jonas E. Arias, Dario Caldara, Juan F. Rubio-Ramirez. The systemic component monetary policy in SVARs: Journal of Monetary Economics 101 (2019) 1-13. 24. Martin Bodenstein, Junzhu Zaho. Employment, wages and optimal monetary policy. Journal of Monetary Economics. February 14, 2019. 25. Itthipong Mahathanaseth , Loren W. Tauer. Monetary policy transmission through the bank lending channel in Thailand. Journal of Asian Economics. 60 (2019)14-32. 26. www. cbu . uz O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki sayti 27. www.mf.uz – O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti. 28. www.lex.uz – O'zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi. 29. www.mineconomu.uz – O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi sayti.

O'xshashlar

“Bank ishi” bakalavriat ta’lim yo’nalishi bo’yicha ishlab chiqarish amaliyoti hisoboti

“Bank ishi” bakalavriat ta’lim yo’nalishi bo’yicha tanishuv amaliyot hisoboti

Navoiy shahar Moliya bo’limida amaliyot hisoboti

“Poytaxt avto parking” MCHJ da amaliyot hisoboti

ATB “Qishloq Qurilish Bank” Gala Osiyo filialida amaliyot hisoboti