Navoiy shahar Moliya bo’limida amaliyot hisoboti - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Navoiy shahar Moliya bo’limida amaliyot hisoboti

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1298 KB

Ko'chirib olish

O ’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI MOLIYA FAKULTETI SIRTQI 2- MUTAXASSISLIK MOLIYA TA’LIM YO’NALISHI BO’YICHA ISHLAB CHIQARISH AMALIYOTI H I S O B O T I Bajardi : Rahbar : Toshkent 1

Reja: Kirish 1. Navoiy shahar moliya bo’limining iqtisodiy tavsifi hamda tashkiliy tuzilmasi bilan tanishish 2. Byudjetdan moliyalashtirishning mohiyati va uni amalga oshirish usullari. 3. Navoiy shahar maktabgacha tarbiya muassasasi, umumta’lim maktabi, sog’liqni saqlash muassasasi xarajatlarini moliyalashtirish. 4. Navoiy shahar moliya bo’limining ish faoliyatida qo’llanilayotgan dasturiy ta’minotlar bilan tanishish, ularning funksiyalari va afzalliklarini o’rganish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati 2

Kirish Men, Toshkent moliya instituti “Moliya” fakulteti 3-kurs MM 51k-2 guruh talabasi Quvondiqova Saida Umar qizi, 2022-yil 7-martdan 2022-yil 16-aprel kuniga qadar Navoiy viloyati Navoiy shahar Moliya bo’limida amaliyot o’tadim. Men amaliyot davomida Moliya bo’limining funksional vazifalari, Nizomi, ichki tartib qoidalari, bo’limning faoliyat olib borish tartibi, vazifalarini alohida hodimlar o’rtasida taqsimlanishini va bo’lim ish rejasi bilan tanishdim va o’rganib chiqdim. Shuningdek, men amaliyot davomida byudjetdan moliyalashtirishning mohiyati va uni amalga oshirish usullari, byudjet bo’g’inlari o’rtasida xarajatlarni moliyalashtirishning taqsimlanishi, xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish va u asosida moliyalashtirish, hamda xarajatlar smetasiga o’zgartirish kiritish amaliyotini o’rgandim va hisobotimda tumanning 3 yildagi mahalliy byudjetining rejasi va ijrosi to’g’risidagi statistik ma’lumotlarni, tuman byudjetidan moliyalashtiriladigan sohalar va tarmoqlar tuzilmasini ilova qildim. Amaliyot davrida Navoiy shahar mahalliy byudjeti daromadlari va xarajatlari tarkibini o’rganib tahlil qildim. Unda mahalliy byudjetlar daromadlarining iqtisodiy mohiyatini, ularni shakllantirish manbalari hamda daromadlarni ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishidagi o’rnini, mahalliy byudjetlar xarajatlarining iqtisodiy mohiyatini, ularning hududni rivojlantirishdagi ahamiyatini o’rgandim. Hisobotimda Navoiy shahar mahalliy byudjetining daromadlari va xarajatlarini rejalashtirishga doir me’yoriy-huquqiy hujjatlarni, mahalliy byudjetning oxirgi yillardagi yillik daromadlari va xarajatlari ijrosi bo’yicha hisoborlarni ilova qildim. Shuningdek, amaliyot davrida maktabgacha tarbiya muassasalari, umumta’lim maktablari, sog’liqni saqlash muassasalari xarajatlarini moliyalashtirish mexanizmini o’rgandim va hisobotimda ular moliyalashtirishni tartibga soluvchi me’yoriy-huquqiy hujjatlarni, xarajatlar smetasining hisob-kitobiga doir jadvallarni ilova qildim. 3

Zamonaviy bozor iqtisodiyati rivojlanib borayotgan bir sharoitda, korxona va xo’jalik yurituvchi sub’yektlarda sifatli xizmat ko’rsatish, ko’rsatilayotgan xizmatlar holatini texnologik yangilash va yaxshilash kabi innovatsion faoliyatni amalga oshirish orqali iste’molchilaming ehtiyojlarini qondirish masalasi har bir korxona oldida turgan dolzarb masalalardan biri bo’lib turibdi. Buning uchun esa samarali faoliyatni, ayniqsa innovatsion strategik faoliyatni hamda chora-tadbirlami amalga oshirish juda muhimdir. Shu o’rinda, innovatsion faoliyat - bu faoliyatning o’zida yangi bilimlar, yangi tovarlar, xizmatlami ishlab chiqarishning, xodimlami tayyorlash va boshqalami birlashtiruvchi murakkab turidir. Bugungi rivojlanayotgan zamonda bozor iqtisodiyoti talablariga javob berish har bir biznes egasi uchun zamon talabi bo’lib borayotgani siz-u biz uchun yangilik emas. Korxonalar, katta-katta korporatsiyalar yoinki barcha kichik korxonalar oldida kelajakda keladigan risklar tahlilini qilish kun masalasi bo’layotgani XXI asr biznes dunyosida ish faoliyatini olib borish naqadar katta ma’suliyat talab qilishini sezish qiyin emas. Shunday ulkan rejalar va maqsadlar oldida, albatta, davlat o’zi boshchiligida ish olib borishi kerak. Bizning dalatda juda ko’plab sohalar hali davlat nazoratida va davlat tomonidan boshqarilib turadi, nazorat qilinadi. Shu sababdan davlat hisobidagi byudjet mablag’larini oqilona boshqarishi, taqsim etishi va haqqoniy nazorat qilishi mun masalasidir. Har qanday soha bo’lmasin davlat nazoratini kuzatishimiz mumkin. Bu bizda davlatga bo’lgan ehtiyojni talab etadi. Davlat byudjetini yuqorida aytilgan ishlar yo’lida taqsimlash va nazorat qilish har bir hokimlik qarshisida tashkil qilingan moliya bo’limlarida amalga oshiriladi. Moliya bo’limlari shu hududda mavjud bo’lgan moliyaviy resurslari kam bo’lgan davlat va nodavlat tashkilotlariga yo’naltiradi. Ushbu tizimli boshqaruv orqali byudjet mablag’lari o’z joyiga yetib boradi. Rivojlanayotgan davlatimiz uchun byudjet mablag’ridan foydalanib, kichik, o’rta va yirik bizneslami rivojlantirishga yo’naltirish va ular orqali jahon bozori o’z 4

mahsuloti bilan chiqish naqadar muhim ekanligini barcha biladi. Shuning uchun mamlakatimizda byudjet mablag’rini yig’ish, ya’ni byudjet xazinasini to’dirishda holislik bilan jiddu-jahd qilish biz fuqarolaming burchimizdir. Eslab o’tish joizki, juda ko’p bo’lmasa ham ba’zan davlat byudjetini talon-tarosh qilish hollari ham yo’q emas. Bunday hollar bizning yurt uchun sharmandali hol. Yoshlarimizni vatanparvarlik ruhida yoshligidan to’g’ri tarbiyalasak va, albatta, biz o’zimizni ularga mos tutadigan bo’lsak, o’ylaymanki, bunday hollar bo’lmaydi va kuzatilmaydi. Shu o’rinda aytish kerakki, bu yurt bizniki. Ertaga bizdan keyin boshqa emas, bizning farzadlarimiz va nabiralarimiz yashashadi. Ularga turli xil illatlarga to’la davlat emas, balki har tomonlama ilg’or va dunyo sahnasida o’z o’miga ega bo’lgan yurt qoldirish siz-u bizning oliy burchimizdir. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev bugungi kunda xalqimizning yanada farovon va emin-erkin yashashi uchun olib borayotgan say-harakatlari barchamizga ayondir. Juda ko’plab davlatlar bilan tuzilayotgan xalqaro shartnomalar bugungi va kelajak avlod uchun zamin desam adashmagan bo’laman. Shu o’rinda mamlakatimiz prezidentining gaplaridan iqtibos keltirmoqchiman: “Tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlantirish bo’yicha yanada qulay sharoitlar yaratiladi. Bir narsani alohida ta’kidlash kerak, pandemiya davrida iqtisodiyotning barqaror ishlashi uchun tadbirkorlar davlat bilan tengma teng hissa qo’shdilar. Shuning uchun barchamiz tadbirkorlarga yelkadosh bo’lib, ulami doimo qo’llab- quvvatlashimiz shart.” 1 1 O’zbekiston respublikasi prezidentining oliy majlisga murojaatnomasi-2021 y 5

1. Navoiy shahar moliya bo’limining iqtisodiy tavsifi hamda tashkiliy tuzilmasi bilan tanishish. Navoiy shahar moliya bo’limida amaliyot o’tash jarayonida turli bilim va ko’nikmalami o’zlashtirdim. Ushbu joyda bir qancha bo’limlar bo’lib, ulardan mudir, mudir birinchi o’rin bosari, byudjet ijrosi hisobi sektori bosh hisobchisi, kommunal va yo’l xo’jaligini rivojlantirish, obodonlashtirish tadbirlarini moliyaviy ta’minlash sektori mudiri, jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari bo’yicha ishlarmi nazorat qilish va muvofiqlashtirish bo’yicha inspeksiya kabi bir qancha bo’limlar mavjud ekan. Men shunga o’xshash bo’limlarda amaliyot o’tadim. Ushbu bo’limlarda menga tayinlangan amaliyot rahbarlari tomonidan ko’plab bilim va ko’nikmalarni o’zlashtirdim. Jumladan Respublika moliyasi, moliya nima, moliyaviy tizim, davlat byudjeti asil mohiyati, byudjetni tashkil qilish, taqsimlash va nazorat qilishni tashkil qilish kabi bilimlami o’zlashtirdim. Quyida shu o’zlashtirgan bilim va ko’nikmalarimdan, moliya bo’limining iqtisodiy tavsifi, moliyaviy tizimning tub kelib chiqishi, davlatning daromadlar va xarajatlar rejasi haqida qisqacha aytiladi. Mamlakatda bozor islohotlarining amalga oshirilishi va mohiyatiga ko'ra butunlay yangi bo'lgan iqtisodiy va moliyaviy siyosatning hayotga tatbiq etilishi moliya tizimining sohalari va bo'g'inlariga nisbatan ob'ektiv ravishda yangicha yondashuvni taqazo etdi. Unga muvofiq ravishda, dastlab, moliya tizimi quyidagi ikki sohaga bo'linadi: • davlat moliyasi va mahalliy moliya; • xo'jalik yurituvchi sub'ektlar moliyasi. O'z navbatida, moliya tizimining har bir sohasi pul fondlari va daromadlami shaldlantirishning aniq shakllari va metodlariga bog'liq ravishda bir necha bo'g'inlardan tashkil topadi. Masalan, davlat moliyasi va mahalliy moliya quyidagi bo'g'inlardan iborat bo'lishi mumkin: • Davlat byudjeti; 6

• maqsadli nobyudjet fondlari; • davlat krediti. Shuningdek, xo'jaIik yurituvchi sub'ektlar moliyasi quyidagi bo'g'inlardan iborat: • tijorat korxonalari va tashkilotlari moliyasi; • moliyaviy vositachiIar moJiyasi; • notijorat tashkilotlari moliyasi. Hozirgi sharoitda Davlat byudjeti o'z oldida turgan quyidagi muammolami hal etishi kerak: • daromadlar asosini mustahkamlash zaminida byudjet defitsitining darajasini kamaytirish; • mamlakat taraqqiyotining ustuvor yo'nalishlari bo'yicha byudjet xarajatJarini restrukturizatsiya qilish; • byudjet yordamida tartibga solish mexanizmini takomillashtirish; • byudjet assignovaniyalaridan samarali foydalanish ustidan nazoratni kuchaytirish. Davlat maqsadli fondlari (nobyudjet fondlar yoki byudjetdan tashqari fondlar) oldindan belgilangan ma'Ium muddatlarda tuzilishi yoki doimiy ravishda mavjud bo'lishi mumkin. Bu fondlaming vujudga kelishi Davlat byudjetining qabul qilinishi yoki qabul qilinmasligidan qat'i nazar mablag'Iar maqsadli manbaining zarurligi bilan belgilanadi. Birinchi navbatda, bu ijtimoiy ta'minot, tekin sog'liqni saqJash, ishsizlikni kamaytirish va boshqa xuddi shunday bir qancha' muhim ijtimoiy ehtiyojlami qondirishga tegishlidir. Bu fondlar mablag'larini shakllantirish va ulardan foydalanish davlat tomonidan o'ziga xos bo'lgan shakllar va metodlar yordamida am alga oshiriladi. Shuning uchun ham ulami moliya tizimining «DavIat moliyasi va mahalliy moliya» sohasining alohida bo'g'ini sifatida ajratilishi maqsadga muvofiqdir. Mablag'lardan foydalanishning maqsadli yo'naltirilganligi belgisi bo'yicha davlat maqsadli fondlarini quyidagi ikki guruhga birlashtirish mumkin: 7

• ijtimoiy yo'nalishga ega bo'lgan davlat- maqsadli fondlari (nobyudjet fondlar yoki byudjetdan tashqari fondlar); • tarmoqlararo va tarmoq xarakteriga ega bo'lgan davlat maqsadli fondlari (nobyudjet fondlar yoki byudjetdan tashqari fondlar). Ayrim hollarda hududiy yo'naltirilgan (mo'ljallangan) davlat maqsadli fondlari (byudjetdan tashqari fondlar) tashkil qilinishi mumkin. Davlat maqsadli fondlari moliya tizimi «Davlat moliyasi va mahaUiy moliya» sohasining alohida bo'g'ini sifatida quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin: • Respublika yo'l fondi; • O'zbekiston Respublikasi Davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni qo'Jlab- quvvatlash davlat qo'mitasining maxsus hisob varag'i; • Ish bilan ta'minlashga ko'maklashuvchi davlat fondi; Moliya tizimini umumiy boshqarish mamlakatning oliy hokimiyat va boshqaruv organlari tomonidan amalga oshiriladi. Umumdavlat miqyosida moliyaviy boshqaruv tizimi quyidagi boshqaruv organlaridan tashkil topishi mumkin: • Prezident va Prezident devoni; • Oliy Majlis va moliya, byudjet, soliq va bank masalalari bo'yicha Oliy Majlis palatalarining tegishli qo'mitalari; • Vazirlar Mahkamasi; • Hisob palatasi; • Moliya vazirligi va uning joylardagi, jumladan, G'aznachilik tizimi organlari; • Markaziy bank; •Qimmatli qog'ozlar bo'yicha komissiya; • Byudjetdan tashqari fondlaming ijroiya idoralari va boshqalar. Mamlakat Prezidenti (Prezident devoni) moliya tizimi faoliyatini tartibga soladi, mamlakat byudjetini imzolaydi, Parlament tomonidan qabul qilingan moliyaviy qonunlarga «veto» qo'yish huquqiga ega. Ikki palatadan (Senat va Qonunchilik) iborat bo'lgan OIiy majlis soliqlar, yig'imlar, soliqdan tashqari to'Iovlami belgilaydi, DavIat 8

byudjetini ko'rib chiqadi va tasdiqlaydi. Shuningdek, u Davlat byudjeti ijrosi to'g'risidagi hisobotni ham tasdiqlaydi, moliyaviy qonunlami (masalan, Soliq kodeksi va boshqalar) qabul qiladi. Bir vaqtning o'zida davlat ichki va tashqi qarzining tegishli darajasini belgilash ham Oliy Majlis tomonidan amalga oshiriladi. Moliyaviy boshqaruvning umumiy boshqaruv organi sifatida Vazirlar Mahkamasi Davlat byudjetini ko'rib chiqadi, moliyaviy boshqaruvning yagona umumiy markazi sifatida ish yuritadi. Davlat moliyaviy nazorat organi sifatida Hisob palatasi moliyaviy boshqaruvga oid quyidagi vazifalami bajaradi: • hajmi va maqsadga mo'ljallanganligi bo'yicha Davlat byudjeti va byudjetdan tashqari fondlari daromadlar va xarajatlari o'z vaqtida ijro etilishi ustidan nazoratni tashkil qilish va amalga oshirish; • davlat mablag'larining sarflanish va davlat mulkidan foydalanishning maqsadga muvofiqligi va samaradorligini aniqlash; • Davlat byudjeti va byudjetdan tashqari fondlami shakllantirish va ulardan foydalanishga ta'sir ko'rsatadigan yoki xarajatlaming Davlat byudjeti hisobidan qoplanishini ko'zda tutadigan davlat hokimiyatining qonunlari va normativ-huquqiy hujjatlarini moliyaviy tahlil qilish; • Davlat byudjetining ijrosi va amalga oshirilayotgan nazorat tadbirlari natijalari to'g'risida Oliy Majlisning Senati va Qonunchilik palatasiga doimiy ravishda ma'lumotlami taqdim etish; • va boshqalar. Moliyaviy boshqaruvning markaziy organi Moliya vazirligi va uning joylardagi organlari hisoblanadi. U mamlakat miqyosida yagona moliyaviy, byudjet, soliq va valyuta siyosati amalga oshirilishini ta'minlaydi. Moliya vazirligining asosiy vazifalari . quyidagilardan iborat: • yagona davlat moliya siyosatini ishlab chiqish va uni am alga oshirish; • Davlat byudjeti loyihasini tuzish va uning ijrosini ta'minlash; 9

• byudjet mablag'lari va byudjetdan tashqari fondlar mablag'lari oqilona va maqsadli ishlatilishi ustidan moliyaviy nazoratni amalga oshirish; • davlat moliyasining barqarorligini ta'minl~sh va moliyaviy bozomi rivojlantirishga oid chora-tadbirlami ko'rish; • uzoq, o'rta va qisqa muddatli istiqbolga mo'ljallangan mamlakat taraqqiyotining ijtimoiy-iqtisodiy bashoratlarini ish lab chiqishda ishtirok etish; • iqtisodiyotni moliyaviy sog'lomlashtirish va uni tarkibiy jihatdan qayta qurish, mamlakatdagi tovar ishlab chiqaruvchilar, ishlar va xizmatlami bajaruvchilaming manfaatlarini himoya qiluvchi va qo'llab-quvvatlovchi chora-tadbirlami ishlab chiqish va ulami amalga oshirishda qatnashish; • mamlakatdagi pul-kredit siyosatining asosiy yo'nalishlari, iqtisodiyotdagi hisob-kitoblar va to'lovlaming ahvolini yaxshilash bo'yicha takliflami ishlab chiqishda ishtirok etish; • faol investitsion siyosatni shakllantirish va uni amalga oshirishga yo'naltirilgan choralami ishlab chiqish, davlat investitsiya dasturlari va mamlakat Taraqqiyot byudjetini ishlab chiqish va moliyalashtirishga qatnashish; • moliyaviy rejalashtirish va milliy xo'jalikni moliyalashtirish sohalarida uslubiy rahbarlikni amalga oshirish; • mamlakat moliyaviy resurslar balansini ishlab chiqishda (lqtisodiyot vazirligi bilan birgalikda) faol ishtirok etish; • moliyaviy intizom buzilganda moliyalashtirishni cheklash yoki umuman to'xtatib qo'yish; • va boshqalar. Moliya vazirligining muhim bo'linmasi G'aznachilik tizimi bo'lib, u davlat byudjetining kassa ijrosini ta'minlashga mas'uldir. Moliyaviy boshqaruvga bevosita daxldor bo'lgan G'aznachilik tizimining asosiy vazifalari tarkibiga quyidagilar kiradi: • mamlakat byudjeti ijrosini tashkil qilish, amalga oshirish va nazorat qilish; 10

• kassaning yagonaligi prinsipidan kelib chiqib, Xazinachilikning bankdagi hisob varaqlarida bo'lgan byudjet daromadlari va xarajatiarini boshqarish; • davlatning byudjetdan tashqari fondlari moliyaviy ijrosini ta'minlash; 2. Byudjetdan moliyalashtirishning mohiyati va uni amalga oshirish usullari. Byudjetdan moliyalashtirish deyilganda rejada ko’zda tutilgan tadbirlarni amalga oshirish uchun subyektlarga byudjetdan mablag’larni taqdim etish tizimi tushuniladi. U pul mablag’larni taqdim etish tizimi tushuniladi. U pul mablag’larini taqdim etishning o’ziga xos bo’lgan shakl va metodlari bilan xarakterlanadi hamda ma’lum bir prinsiplariga tayanadi. Byudjetdan moliyalashtirishning prinsiplari, shakllari va metodlari bu tizimning tarkibiy elementlari bo’lib hisoblanadi va uning amal qilish natijalariga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Muhim ijtimoiy-iqtisodiy vazifalar hal etilayotgan hozirga paytda oqilona va samarali byudjetdan moliyalashtirish tizimining ahamiyati yanada ortadi. Davlatning o’z funksiyalari va vazifalarini bajarishi bilan bog’liq ravishda vujudga kelgan chiqimlar – byudjet xarajatlari davlatning markazlashtirilgan pul fondlari mablag’larini turli yo’nalishlar bo’yicha foydalanish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni ifodalaydi. Byudjet tashkilotlari O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tomonidan tasdiqlangan byudjetdan mablag’ bilan ta’minlash normativlari asosida smeta va shtatlar jadvalini mustaqil ravishda ishlab chiqadilar va tasdiqlaydilar. Smeta – notijorat faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotning maqsadga yo’naltirilganligi nuqtai nazaridan pul mablag’larining tashkil topishi va sarflanishi to’g’risidagi axborotni o’zida mujassamlashtiruvchi moliyaviy rejasidir. Ish haqini to’lashga va joriy faoliyatga xarajatlar byudjetdan ajratilganligi, shuningdek, mablag’larning maqsadliligi va choraklar bo’yicha taqsimoti hajmini belgilovchi hujjatdir. 11

Amaliyotda byudjetdan moliyalashtirish, yuridik nuqtai nazaridan, quyidagi ikki ko’rinishda amalga oshiriladi: Shtatlar jadvali esa doimiy ishchilarning lavozimlari nomlarining ro’yxati bo’lib, unda bir nomdagi lavozimlar va lavozim bo’yicha maoshlarning hajmi qayd etiladi, u mulk egasi, rahbar yoki yuqori organ tomonidan tasdiqlanadi. Shtat jadvali korxona, tashkilot va muassasalarning tarkibiy bo’linmalari shtatlarini tegishli toifadagi ishchilar bilan to’ldirib olish huquqini beradi. Byudjet tashkilotlari tasdiqlangan smeta va shtatlar jadvalini ro’yxatdab o’tkazish uchun O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligiga yoki hududiy moliya organlariga taqdim etadilar. Smetalar O’zbekiston Respublikasi davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarining amaldagi tasnifnomasiga muvofiq xarajatlarning to’liq yoyilmasi ilova 12

qilingan holda xarajatlarning to’rt guruhi bo’yicha tuziladi va hisobot berish maqsadida foydalaniladi. 13

1-rasm. Xarajatlar smetasining mohiyati 2 Byudjetdan mablag’ oluvchilarni xarajatlar guruhlari bo’yicha davlat byudjetidan moliyalashtirish: 2-rasm. Byudjetdan mablag’ oluvchi tashkilotlar smetalaridagi xarajatlarning tarkibi 3 O’zbekiston Respublikasi “Byudjet tizimi to’g’risida”gi Qonunning 22- moddasida respublika byudjetidan moliyalashtiriladigan xarajatlar tarlibi keltirilgan bo’lsa, u o’z navbatida, Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjetidan va mahalliy byudjetlardan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda moliyalashtiriladigan xarajatlar tarkibi yuqoridagi qonunning 23-moddasida keltirilgan. Byudjetdan mablag’larni taqdim etishning metodlari byudjetdan moliyalashtirishning muhim elementi bo’lib hisoblanadi. Ularning yordamida moliya organlari byudjetda ko’zda tutilgan tadbirlarni pul mablag’lari bilan ta’minlaydi, pul mablag’laridan foydalanishda yuqoriroq natijalarga erishish uchun mablag’larni qayta 2 T.Malikov, N.Haydarov. Byudjet daromadlari va xarajatlari. T.: Iqtisod-moliya, 2007 y. 3 T.Malikov, N.Haydarov. Byudjet daromadlari va xarajatlari. T.: Iqtisod-moliya, 2007 y. 14

o’zgartirib taqdim etishni amalga oshiradi, moliyaviy resurslarni taqsimlashda tarkib topayotgan proportsiyalarni tartibga solidi. Byudjet mablag’larini sarf qilishning asosiy tamoyili ularning mo’ljallanganligi va vaqt bo’yicha qattiq reglamentatsiya qilinganligidir. Xarajatlarni moliyalashtirish byudjet ijrosi jarayonida xarajatlar ro’yxati va smetasiga kiritiladigan o’zgarishlarni hisobga olga holda tasdiqlangan byudjet parametrlariga hamda byudjet tashkilotlarining xarajatlar smetalariga muvofiq tuzilgan byudjet xarajatlarining yillik ro’yxatiga binoan amalga oshiriladi. 3-rasm. Byudjetdan mablag’ oluvchi tashkilotlar smetalaridagi xarajatlarning tarkibi 4 Byudjetdan mablag’ oluvchi tashkilotlarning tasdiqlangan xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini, shuningdek, amaldagi smeta va shtatlar jadvaliga kiritiladigan moliya organlarida ro’yxatdan o’tkazilgandan so’ng amalga kiritiladi. Byudjet tashkilotlarining tasdiqlangan xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini, shuningdek amaldagi smeta va shtatlar jadvaliga kiritiladigan o’zgarishlar albatta Moliya vazirligining G’aznachiligi va uning hududiy bo’linmalari bilan kelishiladi. 4 Iqtisodiy adabiyotlar asosida tayyorlandi. 15

Xarajatlarning I va II guruhlariga kiritilgan byudjet tashkilotlari xarajatlari birinchi navbatda moliyalashtiriladi. Bunda II xarajatlarning guruhiga tegishli mablag’ o’tkazmasdan I guruh xarajatlarini amalga oshirish taqiqlanadi. Yagona g’azna hisob raqamida, shuningdek, hududiy g’aznachilik hisob raqamida birinchi va ikkinchi guruhlar bo’yicha to’lanmagan xarajatlar summasidan ortiq mablag’lar mavjud bo’lganda ortiqcha summa miqdorida uchinchi va to’rtinchi guruhlar bo’yicha xarajat qilishga ruxsat etiladi. Kapital qo’yilmalarga ajratmalar joriy yil byudjet yili uchun tasdiqlangan Respublika investitsiya dasturiga muvofiq qurilishlarning aniq ro’yxatlariga muvofiq ajratiladi. G’aznachilik tomonidan xizmat ko’rsatiladigan buyurtmachilar obyektlari qurilishiga davlat byudjetida nazarda tutilgan xarajatlar G’aznachilik va uning hududiy bo’linmalari tomonidan O’zbekiston Respublikasining joriy yilgi tasdiqlangan Investitsiya dasturiga hamda qurilishlarning aniq ro’yxatiga muvofiq, buyurtmachilarning Moliya Vazirligining G’aznachiligida va uning hududiy bo’linmalarida ro’yxatdan o’tkazilgan shartnomalarga asosan to’lanadi. Xarajatlarning I va II guruhlarini respublika va mahalliy byudjetlardan xarajatlarini moliyalashtirish smetalarga va byudjet xarajatlari ro’yxatlariga, ularga kiritilgan o’zgartirishlarning hidsobga olgan holda, shuningdek, oldingi hisobot davri uchun belgilangan baholash ko’rsatkichlarining bajarilishiga muvofiq har oyda amalga oshiriladi. Kapital qo’yilmalar va boshqa xarajatlarni moliyalashtirish byudjetga mablag’lar tushushiga qarab har oyda amalga oshiriladi. Byudjet tashkilotlarining xarajatlarini moliyalashtirishda yangi byudjet yilida mablag’ ajratish rejasi byudjet tashkilotlarining hisobot yilidan keying yilning 1 yanvaridagi holatiga ko’ra tovar-moddiy boyliklarning normativdan ortiq qoldig’i summasiga kamaytiriladi. 16

O’tgan yillar debitorlik qarzlarining qaytarilgan summasi, asosiy vositalarni va boshqa tovar-moddiy boyliklarni sotishdan tushgan summa (byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari mablag’lari hisobiga sotib olinganlari bundan mustasno) tegishli byudjetlar daromadiga o’tkaziladi. Byudjet mablag’lari byudjet tashkilotlari tomonidan mustaqil ravishda, byudjet ijrosi jarayonida belgilangan tartibda ularga kiritilgan o’zgartirishlarni hisobga olgan holda tasdiqlangan xarajatlar smetasi doirasida sarflanadi. Bunda xarajatlarning I va II guruhlarini moliyalashtirish birinchi navbatda amalga oshiriladi. Xarajatlarning III guruhi byudjet tashkilotlari tomonidan Respublika investitsiya dasturida joriy moliya yili uchun belgilangan limitlar doirasida moliyalashtiriladi. Xarajatlarning u yoki bu guruhida paydo bo’lgan kreditorlik qarzlar joriy moliya yiliga belgilangan limitlar doirasida ularning paydo bo’lishi navbatiga ko’ra har qaysi guruh bo’yicha to’lanadi. Hisobot choragining oxirgi ish kuni oxirida byudjet tashkilotlarining hisob raqamlarida qolgan tefab qolingan byudjet mablag’lari olib qo’yilmaydi, byudjet tashkilotini rivojlantirish jamg’armasiga o’tkaziladi. G’azna ijrosiga o’tgan byudjet tashkilotlari bo’yicha hisobot choragining oxirgi ish kuni oxirida byudjet tashkilotlarining Moliya Vazirligi G’aznachiligida va uning hududiy bo’linmalarida ochilgan hisob raqamlarida qolgan tejab qolingan mablag’lar olib qo’yilmaydi, byudjet tashkilotlari rivojlantirish jamg’armasiga o’tkaziladi. Shaharlar — viloyatlar markazlari hokimliklari moliya bo’limlarining NAMUNAVIY TUZILMASI Mudir Mudirning birinchi o’rinbosari — bo’lim boshlig’i Davlat maqsadli dasturlari monitoringi masalalari bo’yicha mudir o’rinbosari — Budjet ijrosi hisobi va 17

sho’ba mudiri hisoboti sho’basi 2Mahalliy budjetni shakllantirish va budjet tashkilotlarini moliyaviy ta’minlash bo’limi 3 — 6 Kommunal va yo’l xo’jaligini rivojlantirish, obodonlashtirish va narxlarni belgilash chora-tadbirlarini moliyaviy jihatdan ta’minlash sho’basi 2 Jismoniy va yuridik shaxslar murojaatlari bilan ishlashni nazorat qilish va muvofiqlashtirish inspektori 1Budjetning daromad bazasini mustahkamlash va subvensiyaviylikni kamaytirish bo’yicha bosh iqtisodchi 1 Yuriskonsult 1 Tuman va shaharlar hokimliklari moliya bo’limlarining NAMUNAVIY TUZILMASI Mudir Mudirning birinchi o’rinbosari — bo’lim boshlig’i Davlat maqsadli dasturlari monitoringi masalalari bo’yicha mudir o’rinbosari — sho’ba mudiri Budjetni ijro etish hisobi va hisoboti sho’basi 2 Mahalliy budjetni shakllantirish va budjet tashkilotlarini moliyaviy ta’minlash bo’limi 1 — 4 Kommunal va yo’l xo’jaligini rivojlantirish, obodonlashtirish va narxlarni belgilash chora- tadbirlarini moliyaviy jihatdan ta’minlash sho’basi 1 Jismoniy va yuridik shaxslar murojaatlari bilan ishlashni nazorat qilish va muvofiqlashtirish bo’yicha inspektor 1Budjetning daromad bazasini mustahkamlash va subvensiyaviylikni kamaytirish bo’yicha bosh iqtisodchi 1 Yuriskonsult 1 18

3. Navoiy shahar maktabgacha tarbiya muassasasi, umumta’lim maktabi, sog’liqni saqlash muassasasi xarajatlarini moliyalashtirish. Bizga ma’lumki, ta’limda uning sifati va samarasini oshirish bilan bir qatorda, tizimni moliyaviy ta’minlash muamolari ham islohotlarning markazida turgan masalalardan hisoblanadi. Ma’lumki, 1997 yilda “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun hamda Kadrlar tayyorlash milliy dasturi qabul qilindi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi doirasida amalga oshirilgan islohotlarning asosiy yo’nalishlari quyidagilardan iborat bo’ldi: 4-rasm. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi doirasida amalga oshirilgan islohotlarning asosiy yo’nalishlari 5 5 Nurmuxamedova B.I, Srojiddinova Z.X. “O‘zbekiston respublikasida ta’lim xarajatlarini rejalashtirish”. T.: “Info Capital Group”. 2013. B.10. 19

Bugungi kunda ta’lim tizimini moliyalashtirishning ko’pkanalli tizimi shakllangan bo’lib, moliyaviy resurslarning quyidagi manbalariga ega: 5-rasm. Ta’lim tizimini moliyalashtirish manbalari 6 Davlatdan moliyalashtirish manbalari:  davlat (respublika va mahalliy) byudjeti;  davlat maqsadli jamg’armalari (masalan, Kitob jamg’armasi, Bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasi (ma’lum davrlarda), Ta’lim va tibbiyot muassasalarining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish jamg’armasi). 6 urmuxamedova B.I, Srojiddinova Z.X. “O‘zbekiston Respublikasida ta’lim xarajatlarini rejalashtirish”. T.: “Info Capital Group”. 2013. B.17. 20

Nodavlat moliyalashtirish manbalari:  to’lov-kontrakt asosida o’qitishdan tushgan mablag’lar;  ta’lim muassasalarining o’z tadbirkorlik faoliyatidan daromadlari va tushumlari;  xorijiy kreditlar va grantlar;  ota-onalarning (o’qitish uchun) to’lovlari, qo’shimcha pullik ta’lim;  jamoatchilik yordamlari;  boshqa xususiy manbalar (masalan, tadbirkorlar va homiylarning, hayriya tashkilotlarining moliyaviy yordamlari). Mamlakatimizda sog’lom va barkamol avlodni voyaga yetkazish hamda ularning huquqlarini muhofaza qilish borasida keng ko’lamli ishlar amalga oshiril moqda. Xususan, 2015-2017-yillar mobaynida davlat byudjetining qariyb 60 foizi ijtimoiy sohalarga yo’naltirilganligi, uchdan bir qismi ta’lim sohasiga safarbar qili nayotganligi ham kelajagimiz vorislariga bo’lgan g’amxo’rlikning yorqin ifodasidir. Ta’lim tizimi, klassik ijtimoiy soha sifatida, bir necha o’n yilliklar davomida to’lig’icha byudjetga qaram soha bo’lib kelgan. Hozirgi kunda ham byudjet xarajatlarining aksariyat qismi ta’lim tizimini ta’minlashga safarbar etilmoqda. Xususan, ta’lim sohasiga ajratilgan byudjet mablag’lari davlat byudjetidan amalga oshirilgan jami xarajatlarning o’rtacha 33-34 foizini tashkil etib kelmoqda. Bundan tashqari, davlatning maqsadli jamg’armalari (Kitob jamg’armasi, Bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasi, Ta’lim va tibbiyot muassasalarining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish jamg ‘armasi), davlat tomonidan ta’limning taraqqiyotiga jalb qilinadigan qarz mablag’lari (davlat ta’lim tizimini rivojlantirishga mo’ljallangan xorijiy kreditlarning qaytarilishini kafolatlaydi) va grantlar xuddi davlat mablag’lari kabi ishlatiladi. 21

Mamlakatimizda sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning asosiy manbasi sifatida davlat budjeti mablag’larini keltirib o’tishimiz mumkin. Ma’lumki, tibbiy xizmatlar ancha qimmat turadigan ne’mat bo’lib, har bir kishi o’z hayoti davomida iste’mol qilishi mumkin bo’lgan tibbiy xizmatga haq to’lash uchun qancha mablag’ yig’ib qo’yish lozimligini avvaldan bilmaydi. Lekin bir guruh fuqarolar birlashib, yoki butun bir jamiyat bu maqsadga mo’ljallangan mablag’ni jamg’arishi mumkin. Shu munosabat bilan sog’liqni saqlash tizimini aralash moliyalashtirish shakliga o’tish masalasi islohotlarning markazida turgan masala sifatida qaralishi mumkin. O’zbekistonda sog’liqni saqlash xarajatlari hozirgi kunga qadar asosan davlat budjeti hisobidan moliyalashtirilib kelinmoqda. Bu mablag’larning ham qariyb 65-70 foizi xodimlarning ish haqiga sarf etilmoqda. Shunga qaramasdan, soha xodimlarini moddiy rag’batlantirish, sohaning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, yangi texnika va texnologiyalarni joriy qilish uchun asosan budjet mablag’larining o’zi, davlat resurslarining chegaralanganligi bois, etarli emasligini amaliyot isbotlab turibdi. Shuning uchun ham sog’liqni saqlashni isloh qilishning dolzarb yo’nalishlaridan biri – tarmoqni moliyalashning ko’p kanalli tizimini joriy etish ekanligi e’tirof etildi. Davlat budjeti mablag’lari hisobidan sog’liqni saqlash muassasalarini moliyalashtirish va ularga ajratiladigan mablag’larni rejalashtirish xarajatlar smetasi asosida amalga oshiriladi. Xarajatlar smetasining asosiy parametrlari sifatida muassasaning ko’rsatkichlari, ya’ni o’rin -kunlar soni, shifokor qabullar soni, shtatlar soni va boshqalar namoyon bo’ladi. Xarajatlar smetasi har moliya yilida tasdiqlanadi va ko’rsatilgan yordam xajmidan qat’iy nazar budjet imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda har oyda moliyalashtirilib boriladi. Hozirgi kunda qo’llanilayotgan smetali moliyalashtirish (moddalar bo’yicha moliyalashtirish) ning afzalliklari bilan birgalikda qator kamchiliklari ham mavjud. 22

4. Navoiy shahar moliya bo’limining ish faoliyatida qo’llanilayotgan dasturiy ta’minotlar bilan tanishish, ularning funksiyalari va afzalliklarini o’rganish. Shahrisabz tuman moliya bo’limida ish faoliyatlari, buxgalteriya hujjatlari asosan “Uzasbo”, “HujjatMF” kabi dasturiy ta’minotlardan foydalanishar ekan. Ular bilan hujjat almashish va boshqa vazilarni bajarishda ancha qulaylilar bo’lib, o’z vazifasini bajarish ancha qulaylashar ekan. Ular haqida qisqacha to’xtalsam. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan byudjet tashkilotlari buxgalteriya hisobini yurituvchi “UzASBO” dasturiy majmuasi 2011-yilda foydalanishga topshirilgan bo’lib, O’zbeiston Respublikasi Adliya vazirligida 2010- yil 22-dekabrda 2169-son bilan ro’yxatga olingan “Buydjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risidagi yo’riqnoma “talablariga to’liq javob beruvchi va respublikamizda Web texnologiyaga asoslangan holda ishlab chiqilgan ilk dasturiy majmualardan biridir. Dasturdan foydalanish bepul bo’lib, hozirda u dan 2600dan ortiq tashkilotlar foydalanib kelmoqda. Bugungi kunda byudjet tashkilotlari shaxsiy g’azna hisob varaqalaridan ko’chirmalarni elektron ko’rinishda mazkur dasturiy majmuadan olish imkoniyatiga ega. Shuningdek , dasturiy majmua orqali to’lov topshiriqnomalar g’aznachilik organlariga va moliyaviy hisobotlar yuqori turuvchi tashkilotlarga hamda moliya organlariga elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan holda to’liq elektron ko’rinishda taqdim etilmoqda. 2012-yilda “UzASBO” dasturiy majmuasining byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqqi va unga tenglashtirilgan to’lovlarni hisoblashga ixtisoslashtirilgan alohida moduli ishlab chiqildi. Hozirda byudjet tashkilotlari tomonidan ish haqqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar bo’yicha harajatlarga naqd pul olishga so’rovnomalar – g’aznachilik organlariga , jamg’arib boriladigan pensiya badallari bo’yicha xodimlar reystiri –Xalq banki filiallariga , plastik vedomstlar ro’yxati esa Ipoteka bank , agrobank , Mikrokreditbank , Qishloq 24

qurilish bank O’zsanoat qurilish bank , Asaka bank , Turon bank , Xalq banki va Ipak yo’li banklariga elektron ko’rinishda yuborilmoqda. O ’ zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014 yil 4 dekabrda qabul qilingan “ O ’ zbekiston Respublikasining 2015 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko ’ rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to ’ g ’ risida ” PQ -2270- son Qaroriga asosan 2015 yil 1 yanvardan jismoniy shaxslardan ushlanadigan daromad solig ’ ini hisoblashda 4 pog ’ onali (2014 yilda 3 pog ’ onali bo ’ lgan ) soliq stavkalarini qo ’ llash tartibi joriy etildi . Ushbu qaror ijrosi yuzasidan DMga o ’ zgartirish kiritilib , jismoniy shaxslardan ushlanadigan daromad solig ’ ining hisoblanishi unda belgilangan tartibga moslashtirildi . Shuningdek , O ’ zbekiston Respublikasining 2014 yil 4 dekabrdagi “ Soliq va byudjet siyosatining 2015 yilga mo ’ ljallangan asosiy yo ’ nalishlari qabul qilinganligi munosabati bilan O ’ zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o ’ zgartish qa qo ’ shimchalar kiritish to ’ g ’ risida ” gi O ’ RQ -379 son Qonuniga asosan O ’ zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi 308- moddasiga o ’ zgartirish kiritilib , yagona ijtimoiy to ’ lov 2015 yil 1 yanvardan O ’ zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining , umumiy yurisdiktsiya sudlarining va xo ’ jalik sudlarining sudyalari shuningdek prokuratura organlarining mansab darajalariga ( harbiy unvonlarga ) ega bo ’ lgan xodimlarining xizmat vazifalarini bajarishi munosabati bilan olgan daromadlariga nisbatan hisoblanmasligi belgilab qo ’ yildi . Bu bo ’ yicha ham DM ga darhol tegishli qo ’ shimchalar kiritildi . O ’ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015 yil 14 apreldagi " Fuqarolarning O ’ zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg ’ armasiga o ’ tkazilgan sug ’ urta badallari to ’ g ’ risidagi ma ’ lumotlarni yakka tartibda hisobga olishni joriy etish chora - tadbirlari haqida " gi 90- son Qaroriga muvofiq Yagona ijtimoiy to ’ lov va fuqarolarning byudjetdan tashqari Pensiya jamg ’ armasiga sug ’ urta badallari hisob - kitobi bo ’ yicha soliq hisobotining 25

" Har bir jismoniy shaxs kesimida byudjetdan tashqari Pensiya jamg ’ armasiga hisoblangan fuqarolarning sug ’ urta badallari summalari to ’ g ’ risida ma ’ lumot " deb nomlangan 4- ilovasini 2015 yilning birinchi yarim yilligidan - Toshkent shahri va Toshkent viloyati bo ’ yicha ; 2016 yilning birinchi choragidan - O ’ zbekiston Respublikasining qolgan barcha hududlari bo ’ yicha taqdim etilishi belgilangan edi . Shundan kelib chiqib , “ UzASBO ’’ Ish haqi DMga yangi qism qo ’ shilib , mazkur hisobot turi bo ’ yicha ma ’ lumotlarni shakllantirish imkoniyati yaratildi . Kelgusida esa hisobotni bevosita DMning o’zidan elektron shaklda soliq organlariga taqdim etish rejalashtirilgan edi. Hozir quyida “HujjatMF” dasturiy ta’minotida qanday ishlash to’g’risida ma’lumot keltiriladi: Пункт меню Описание Мои контрольный Контрольные пункты по входящим и внутренним документам На расмотрениние Письмо которая отправила (концелярия,секретар и.т.д) На соглосавание Письмо На контроле Письмо на контроле Поручение Поручение Отпрвленные Отпрвленные 26

Xulosa Xulosa o’rnida shuni aytamanki, davlat byudjeti uning imkoniyatlari kalitidir. Uni to’g’ri taqsimlash, korrupsiyasiz nazorat qilish xalq rivojlinishiga turtki bo’ladi. Shuni aytib o’tish kerakki, agar davlat rahbari to’g’ri qarorlar chiqarsa, ijro etuvchi hokimiyat to’g’ri ijro etsa, quyi rahbarlar mas’uliyat bilan ish faoliyatlarini olib borsa, hech o’ylamay aytamanki, biz jahon sahnasida birinchilardan bo’lamiz. Ushbu amaliyot davomida shuni o’rgandimki, eng avvalo, davlat byudjetini tashkil qilish naqadar muhim ekanligini anglab yetdim. Ushbu o’tgan amaliyot kunlarida menga biriktirilgan barcha amaliyot rahbarlari menga o’zlarining ishlarini mohirlik bilan o’rgatishdi. Eng birinchi, davlat byudjetini tashkil qilishda hech nimani suiste’mol qilmay o’z ishiga sodiqlik bilan ishlash kerak ekanligini anglab yetim. Moliya tashkilotlarida menejment nuqtai nazaridan qaraydigan bo’lsak, xodimlar bilan ishlash jarayonida ular bilan qay yo’sinda muomala qilish kerakligi, ishni qanday tashkil qilish va nazorat qilish, o’rtada hosil bo’ladigan nifoqlarni yo’q qilish usullari hamda yangi istiqbolli rejalarni tuzishda qanday strategiyalardan foydalanish mumkin ekanligini bilidim. 28

Davlat daromadlar va xarajatlar rejasini tuzishda juda ko’plab omillarni hisobga olish kerakligi barchaga ayon. Bir yillik xarajatlarni tuzish, kutilayotgan yoki kutilmagan omillar va aholining barcha ehtiyojlarinidan xabardor bo’lish kerak ekan. Daromadlar rejasini tuzishda aholining iqtisodiy qudratini to’liq o’rgangan holda bilish va uni rejaga kiritish, kichik, o’rta hamda yirik biznes sohalaridan tushadigan pul mablag’larini holisona baholash zarur ekanligini bilib oldim. Bugungi yangi O’zbekistonda biz yoshlar uning rivojlanishiga, jahon bozorida o’z o’rniga ega bo’lishi uchun to’xtamay o’rib-o’rganib, o’z ustimizda ishlashimiz kerak. 3-renesans – bu yangi dunyo. O’tmishda ota-bobolarimiz 1-reneseansga biz uchun amalga oshirib ketdi. Bu marafon bayrog’ini o’z qo’limizga olib, kelasi avlodga yetkazib berish bizning vazifamizdir. 29

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 1.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-3755-sinli qarori “ Istiqbolli boshqaruv kadrlarini tanlov asosida tanlab olishning zamonaviy tizimini yaratish chora tadbirlari to’g’risida” 2. O’zbekiston respublikasi prezidentining oliy majlisga murojaatnomasi-2021 y 3.https:/prezident.uz/uz – O’zbekiston Respublikasi Prezidentining rasmiy veb sayti 4.https:/lex.uz – O’zbekiston Respublikasi qanun hujjatlari milliy bazasi 5.https:/hujjatlar.uz 6.https:/Moliya Vazirligi.uz 30

O'xshashlar

Buxoro shahar moliya bo’limi (amaliyot) hisobot

Buxoro viloyati Vobkent tumani moliya bo'limi amaliyot hisoboti

“Poytaxt avto parking” MCHJ da amaliyot hisoboti

Навоий шаҳар Мактабгача таълими бўлимиda amaliyot hisoboti

Ўзагролизинг”АЖ Жиззах вилоят филиалиda amaliyot hisoboti