Mustaqillik yillarida O’zbekiston-Rossiya munosabatlari - Tarix - Diplom ishlar

Mustaqillik yillarida O’zbekiston-Rossiya munosabatlari

Yuklangan vaqt:

30.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

319.5 KB

Ko'chirib olish

Mustaqillik yillarida O’zbekiston-Rossiya munosabatlari MAVZUSIDA YOZGAN 1

Mundarija Kirish ………………………………………………………………...................... 3 1.O’zbekiston-Rossiya manfaatli hamkorlik sari 1.1.O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosati tizimida Rossiya Federatsiyasi bilan hamkorlik omillari..................................................................................................... 8 1.2. Davlatlarimizning demokratik taraqqiyot sharoitida savdo-iqtisodiy hamkorlikning yo’lga qo’yilishi. (1991-2004)………………………………........ 25 2. Strategik-sheriklar-ittifoqchilik yo’lida 2.1.O’zbekiston va Rossiya o’rtasidagi strategik sheriklik to’g’risidagi bitimdan keyingi savdo-iqtisodiy hamkorlik aloqalari………………..............…………..... 37 2.2.Davlatlararo ijtimoiy, madaniy va harbiy-texnikaviy hamkorlikning yangi tizimi........................................................................................................................ 52 Xulosa ……………...………………………...…………………………………... 56 Tavsiyalar ............................................................................................................... 59 Adabiyotlar ro’yxati …………………..…………………………………............ 60 Ilova …………………….………………………………………………………... 63 2

K I R I SH. Mavzuning dolzarbligi: O’zbekiston davlat mustaqilligiga erishgandan so’ng o’tgan qisqa tarixiy davr mobaynida dunyoda o’zining munosib o’rnini egalladi. Hozirgi kunda biz XXI asrda oldimizda turgan muammolar yechimlari, yorqin istiqbolga erishish yo’llarida turibmiz. Bunda xalqimizning o’z taqdirini o’zi belgilash imkoniyatiga egaligi juda muhim omildir. Zero, Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek “…inson nasl- nasabini chuqurroq bilgani sari yuragida Vatanga muhabbat tuyg’usi ildiz otib, ulg’aya boradi”1.Hurmatli Prezidentimizning keyingi yillarda chop etilgan asarlarida ham bu masalalarga atroflicha to’xtalib o’tilgan. O’zbekiston o’z tashqi siyosatini xalqaro hamjamiyatning to’laqonli sub’ekti sifatida amalga oshirish uchun real imkoniyatlarga ega bo’ldi. Yurtimiz qisqa davr ichida mustaqil davlat sifatida mustaqil tashqi siyosat olib bora olishini isbotlab kelmoqda. Bu jahon siyosatida davlatning nufuzini belgilovchi muhim mezondir. Prezident I.Karimov tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy aloqalarni shakllantirishda O’zbekiston o’z mustaqilligining dastlabki yillaridayoq asosiy tamoyillarni ishlab chiqqanligi va amal qilishini ko’rsatib o’tgan edi. O’zbekiston xalqaro munosabatlar tizimiga kirib borishida o’z o’rnini egallashida, hozirgi murakkab globallashuv jarayonlari kuchayayotgan davrda o’ziga xos qiyinchiliklarga duch kelishi tabiiy. Lekin, bu qiyinchiliklar yengib o’tilmoqda. O’zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar mamlakat manfaatlariga yangidan shakllanayotgan xalqaro munosabatlar tizimi va iqtisodiyoti bilan uyg’unlashib bormoqda. Iqtisodiy islohatlar xalqaro iqtisodiy jarayonlarni zamonaviy talablar asosida olib borilmoqda. Xalq manfaatlariga javob beruvchi mustahkam iqtisodiy siyosat O’zbekistonni mustaqil rivojlantirishning ajralmas shartidir 1 - deb ta’kidlagan edi, I.Karimov o’z asarida iqtisodiy islohotlarni zamonaviy talablar asosida olib borish, 1 . I. Ка rimov “ O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyyot yo’li ” Т . O’zbekiston 1992 й 41 b е t. 3

o’z navbatida mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirish bilan bir qatorda, yurtimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni jahon bozoriga olib chiqish, raqobatga kirishish muayyan yutuqlarga erishishimizga zamin yaratmoqda. Shu bilan birga, O’zbekiston o’zining tashqi siyosatini milliy-madaniy merosga asoslangan va jahon madaniy taraqqiyotining ilg’or yutuqlari bilan uyg’unlashgan holda amalga oshirmoqda.O’zbekiston jahon hamjamiyatida e’tirof etilishida ma’naviy merosimiz ham muhim o’rin tutadi. O’zbekiston Respublikasida mustaqillikni mustahkamlash, tinchlik, xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash yo’lida talay ishlar amalga oshirilmoqda. Tashqi siyosatda xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar va davlatlar bilan hamkorlikni yo’lga qo’yish va rivojlantirish ana shunday muhim ishlardan hisoblanadi. O’zbekiston o’zining tashqi siyosiy, savdo-iqtisodiy faoliyatida M.D.H. davlatlari shu jumladan, Rossiya Federatsiyasi bilan ko’p tomonlama manfaatli hamkorlik olib bormoqda. O’zbekiston-Rossiya bular bari bir-biri bilan madaniy-ma’naviy, iqtisodiy jihatdan tarixan bog’langan «eski» qadrdonlardir. Davlatlarimiz o’rtasidagi munosabatlar rivojlanishi ancha uzoq tarixga egadir. Temuriylar, Shayboniylar davrida XVIII-XIX asrlarda Markaziy Osiyodagi xonliklar davrida ikki o’rtada din va savdo-iqtisodiy munosabatlar yo’lga qo’yilgan edi. 1 Mustaqillik davrida bu hamkorlik aloqalari yangi bosqichga ko’tarildi. Hozirgi kunda esa ma’lumki ittifoqchilik darajasidadir. I.Karimov mustaqillikning dastlabki yillaridayoq; - «Bugungi vaziyatda Rossiyadagi ahvolni puxta tahlil etib, uning dunyodagi buyuk davlatlardan biri ekani va bunga ko’p tomonlama yaqin ekanligini aslo unutmasligimiz lozim. Rossiya O’zbekistonning tashqi siyosatida doimo e’tiborli o’rin tutadi» degan edi. 2 Albatta, birinchi o’rinda mustaqilligimizni mustahkamlash, yurtimiz uchun tinchlik, barqarorlikni ta’minlash, fuqarolarimizga erkin-farovon turmushni 1 . U. Мав vlonov “ Madaniy aloqalar va savdo yo’llari ” Т . А k а demiya 2004 y 23-25 b е tlar. “ O’zbek diplomatiyasi tarix ” Т . JMDU 2004 y 207 b е t. 2 . I. Ка rimov “ Buyuk maqsad yo’lidan og’ishmaylik ” Т . O’zbekiston 15 b е t. 4

yaratib berishda O’zbekistonga Rossiya bilan hamkorlik aloqalarini mustahkamlash muhim omildir. Bu masalada Prezident I.Karimov: -«Xonadonimizni avaylab-asrash, mavjud chegaralarni saqlab qolish uchun qudratli potensialga ega bo’lgan Rossiya tomonidan madad zarur» - deb ta’kidlagan edi. 1 Mavzuning o’rganish darajasi . Ushbu mavzu shu kungacha tarixiy –ilmiy jihatdan o’rganilmagan. Bu borada ilmiy risola yaratilmagan. Hamkorlikning muhim tomonlarini Prezident I.Karimov o’zining bir qator asarlarida yoritib o’tgan. Bir qator tadqiqotchilar J.Qosimov, R.Muqimjonov, G.Mochinlar O’zbekiston-Rossiyaning siyosiy-iqtisodiy munosabatlariga doir ilmiy maqolalar chop etilgan. N.Jo’raevning «O’zbekiston tarixi» 11 sinflar uchun darsligida «O’zbekiston tarixi» III jildida va bir qator ilmiy risolalarda davlatlarimiz hamkorligi qisqa satrlarda yoritilgan. Tadqiqotning maqsad va vazifalari. Ushbu ilmiy ishning maqsadi davlatlarimiz o’rtasidagi hamkorlikni rivojlanishi chuqurlashuvi va istiqbollarini ochib berishdan iborat.Mustaqil O’zbekiston va Rossiya davlatlari o’rtasida hamkorlik aloqalarini o’rnatilishining omillari, sabablari, maqsadlari va vazifalarini nazariy yoritib, qiyosiy tahlil qilish orqali, ishning mohiyatini ko’rsatishdan iboratdir. Ushbu maqsadlardan kelib chiqqan holda quyidagi vazifalar belgilab olindi: - O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosati tizimida Rossiya Federastiyasi bilan hamkorlik aloqalarini yoritib berish; -Davlatlarimizning demokratik taraqqiyot sharoitida savdo-iqtisodiy hamkorlikning yo’lga qo’yilishini aytib o’tish; -O’zbekiston va Rossiya o’rtasidagi strategik sheriklik to’g’risidagi bitimdan keyingi savdo-iqtisodiy hamkorlik aloqalari to’g’risida to’xtalib o’tish; -Davlatlararo ijtimoiy, madaniy va harbiy-texnikaviy hamkorlikning yangi tizimini ko’rsatib o’tish 1 . I. Ка rimov “ O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyyot yo’li ” Т . O’zbekiston ” 1992 y 31 b е t. 5

O’zbekiston va Rossiya o’rtasidagi munosabatlarning strategik sheriklik va keyinchalik ittifoqchilik munosabatlari darajasida mustahkamlanishiga, ob’ektiv yondashgan holda baho berish va tahlil qilish nazarda tutiladi. Tomonlararo rivojlanib borishi O’zbekiston uchun iqtisodiy, ijtimoiy-madaniy jihatdan manfaatli ekanligi ko’rsatib beriladi. Bitiruv malakaviy ishning davriy chegarasi . Ishning davriy chearasi Mustaqillikning ilk damlaridan, ya’ni 1991-yildan 2011yilga qadar. Bitiruv malakaviy ishning nazariy – uslubiy asoslari . Tadqiqotda o’rganilayotgan muammoni to’g’ri talqin etishda ilmiy bilishning holislik, haqqoniylik va albatta ilmiylik tamoyillariga amal qilindi. Davr xususiyatlarini nazarda tutgan holda voqealar tarixiylik, tadrijiylik, sivilizatsion yondashuv usullari asosida umumlashtirildi. Tadqiqotning nazariy uslubiy asosini ishlab chiqishda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning asarlari, ma’ruza va nutqlarida ilgari surilgan nazariy ko’rsatmalari, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlarida ilgari surilgan muhim vazifalar haqidagi ko’rsatmalar muhim ahamiyat kasb etadi. Bitiruv malakaviy ishning ilmiy yangiligi . Mustaqillikning ilk yillarida mamlakatimizning turli sohalarida islohatlar amalga oshirildi. Xususan, O’zbekiston tashqi siyosatida ham bir qancha yutuqlarni qo’lga kiritdi. O’zbekiston – Rossiya munosabatlari qadimgi davrlarga borib taqaladi. Ishning ilmiy yangiliklari shundan iboratki, mustaqil O’zbekiston va Rossiyaning turli sohalarda olib borayotgan hamkorligi, sherikchiligi, aloqalarini ilmiy adabiyot va statistik ma’lumotlar asosida ilmiy tahlil qilib chiqishga harakat qilindi. Bitiruv malakaviy ishning amaliy ahamiyati . Bitiruv malakaviy ishning tadqiqot va xulosa qismida keltirib o’tilgan ma’lumotlardan umumiy o’rta ta’lim maktablari, akademik litseylar, o’rta maxsus kasb – hunar kollejlarida, maxsus kurs ma’ruzalarini tayyorlashda foydalanish mumkin. Ishning aprabatsiyasi. Bitiruv malakaviy ish Qarshi Davlat universiteti Tarix fakulteti O’zbekiston tarixi kafedrasi qoshidagi “Yosh tarixchi” to’garagida, 6

hamda 2011-2012 o’quv yilidagi talabalarning ilmiy-amaliy konferensiyasida ma’ruza qilingan. Bitiruv malakaviy ishning hajmi: Bitiruv malakaviy ish- kirish, ikki bob, to’rt fasl, xulosadan, tavsiya va adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 1.O’zbekiston-Rossiya manfaatli hamkorlik sari. 1.1.O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosati tizimida Rossiya Federatsiyasi bilan hamkorlik omillari. 7

O’zbekiston mustaqillikka erishgandan so’ng juda keng imkoniyatlarga ega bo’ldi. Yangi davr, ulkan o’zgarishlar O’zbekiston Respublikasi taqdirida tub burilishlarni amalga oshirdi. Dunyoviy muammolar, urush-tinchlik masalalari turli salbiy holatlarni keskin rad etish, ularni yuksak madaniyat va umuminsoniy qadriyatlarga tayangan siyosatni qaror toptirish yo’li bilan bartaraf etish- O’zbekiston xalqaro siyosatining bosh yo’lidir. U ijtimoiy tuzumi, g’oyasi va taraqqiyot yo’lidan qat’iy nazar, tinch-totuv yashash, o’zaro manfaatli hamkorlik tarafdoridir. Ma’lumki XX asrning so’ngi yillari jahon taraqqiyotida keskin burilish yasadi. Bu mavjud ikki siyosiy tizim o’rtasidagi raqobatning yo’qolishi, yangicha ijtimoiy-siyosiy jarayonlarning vujudga kelishi bilan bevosita bog’liq. Xalqaro huquqiy me’yorlar va boshqa bir qator qonun-qoidalarni qaytadan ko’rib chiqish yangicha qarashlar va yangicha tafakkur asosida umumjahon tartibotini ishlab chiqish, umumjahon ijtimoiy-siyosiy jarayonlar yo’nalishini o’zgartirish davri kelgan edi. XXI asr umuman o’zgacha bo’lishini, XXI asrda O’zbekistonning dunyoga yuz tutishini yangicha yondashuvlar asosida bo’lishini O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov aniq-ravshan ko’rsatib berdi; - «Butun dunyo yaxlit bir-biriga bog’lik tizim bo’lib bormoqda, unda o’z- o’zidan qanoatlanishga va mahdudlikka o’rin yo’q. Bu hol hozirgi xalqaro munosabatlarni shakllantirganda xalqaro tuzilmalar bilan o’zaro aloqalarda va ularning faoliyatida ishtirok etganda mutlaqo yangicha yondashuvlarni ishlab chiqishni zarur qilib qo’ymoqda. XXI asr shubhasiz, xalqaro munosabatlarda butun dunyo qamrab olinadigan asr bo’ladi. Bunday sharoitda integratsiya jarayonini, xalqaro institutlar va tashkilotlarda suveren davlatlarning ishtirok etishini kengaytirish jarayoni faqat tarix taqozosi deb emas, balki ayrim mintaqalar ko’lamida ham, shuningdek umuman butun sayyoramiz ko’lamida ham sobitqadamlik, barqarorlikning qudratli omili deb hisoblamoq zarur».1 O’zbekiston o’z mustaqilligining tarixan qisqa davrda jahon siyosatiga salmoqli ta’sirini o’tkazib kelmoqda. Jahon siyosati yo’nalishlarida uning o’ziga 8

xos tamoyillari, yondashish uslubi, ijtimoiy-siyosiy jarayonlar borishini yo’naltirib turishdagi uslubi mavjud: 1….O’zbekistonda aql - idrokka, og’ir - vazminlikka, andishalikka asoslangan sharqona demokratiya tartib-qoidalariga amal qilindi. Xalq va mamlakat manfaatlariga zid bo’lgan har qanday «o’yin»larga tadbirbozlik va ortiqcha shov-shuvlarga qarshi turildi. 2. Bir qator yosh mustaqil davlatlarda iqtisodiy tanglikdan talvasaga tushish hollari yuz berdi. Ular natijada har qanday yo’l bilan bo’lmasin «qorin to’yg’azish» tashvishiga tushib, kundalik yumushlar girdobida qolib ketishdi. O’zbekistonda esa aholi umumiy ma’naviy-ruhiy ehtiyojlaridan kelib chiqib, har tomonlama tub islohotlarga yo’l ochib berildi. 3. O’zbekiston turli mustaqil davlatlarning iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy jihatdan manfaatdorligini nazarda tutib, yangicha sharoitlarda yangicha shakl va mazmundagi hamkorlikni vujudga keltirish tashabbusi bilan chiqdi. Bu MDH. Markaziy Osiyo mamlakatlari hamkorligi singari ko’p tomonlama ijtimoiy- iqtisodiy manfaatlar asosida qurilgan tashkilotlar sifatida o’rtaga tashlandi. Albatta, jahon hamjamiyati bilan hamkorlik yo’llari murakkab jarayon, uni o’z qonun qoidalari bor.2 1 - «Integratsiya haqida gapirar ekanmiz, manfaatlar birikuvining xilma-xil mexanizmlari va shakllari hamda integratsiya yo’llari mavjudligiga asoslanamiz. Bunga sherikchilik va hamkorlik qilishga intilayotgan mamlakatlarning boshlang’ich shart-sharoitlari turganligi sababdir. O’zbekiston bir vaqtning o’zida turli darajalarda dunyo miqyosida va mintaqa ko’lamida integratsiya jarayonlarida qatnashsada, ammo bir muhim qoidaga: bir davlat bilan yaqinlashish hisobiga, boshqasidan uzoqlashmaslikka amal qiladi. …Biz mamlakatimiz iqtisodiy jihatdan rivojlangan bozor tizimiga ega bo’lgan demokratik davlat haqidagi hozirgi zamon tushunchalariga mos kelgan 1 . I. Ка rimov “ O’zbekiston XXI а sr bo’sag’asida ” ; xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlaru va taraqqiyot kafolatlari. Т . O’zbekiston 1997 y 298 b е t. 2. N.Jo’rayev “ Agar ogoh sen ” Т . Yozuvchi. 1998 y. 190 b е t 9

taqdirdagina jahon hamjamiyatiga kirishimiz mumkinligiga asoslanamiz»- deb yozgan edi I.Karimov. 1 Ma’lumki hayot O’zbekistonning xalqaro munosabatlar tizimining, u ishlab chiqqan rivojlanish tamoyillarining asosli ekanligini ko’rsatdi. Jahon siyosatdonlari va jamoat arboblari uning yangicha qarashlariga yuksak baho bermoqdalar va o’z vaqtida qullab-quvvatlamoqdalar. Mamlakatimiz Prezidenti I.Karimovning mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarga bo’lgani kabi xalqaro siyosat masalasida ham o’ziga xos yondashuvi bor Jumladan, u: 1.Davlat siyosatini har bir oila, har bir shaxs tinchligidan tortib butun mamlakat, mintaqalararo va qit’alararo munosabatlarni g’oyat insonparvarlik va butun yer shari tinchligiga barcha-barchasini yaxlit bir butun holda xis qiladi. Eng insonparvar siyosati eng tinchliksevar siyosat bilan uyg’un holda tushunadi va ana shu mushtarak tushunchalarning tantanasi uchun kurashadi. 2.Jahon siyosatining eng ilg’or tajribalarini o’z vaqtida o’rganadi, ijtimoiy- siyosiy jarayonlarning borishini to’g’ri kuzatadi, to’g’ri tushunadi va baholaydi, ularni tahlil etishda adashmaydi. Shuning uchun dunyo siyosatchilari uni e’tibor bilan tinglashadi, har bir taklifning yangiligiga va o’ziga xosligiga qiziqish bilan qarashadi hamda yuksak baholashadi. 3. Vaqt o’tgan sari odamlar ruhiyati yangilanib boradi. Bunda ma’naviy ruhiy o’zgarishlar bevosita jahon siyosatining ham yangicha shakl va mazmun bilan boyitadi. Bu tabiiy xodisadir. Ana shu holatlarni o’z vaqtida anglab zamonaviy mulohaza yuritish asosida davlat boshqaruvi va jahon siyosati yo’nalishlarini isloh qilib borish, ularni yangi o’zanga burish, yangicha shakl va mazmun bilan boyitish fazilati siyosatchi uchun noyob iste’doddir. Prezident I.Karimov o’zining ana shu xislatlari bilan jahon siyosatdonlari orasida alohida mavqega ega bo’lmoqda. 2 1 . I. Karimov “ O’zbekiston XXI а sr bo’sag’asida ” ; xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari O’zbekiston 1997 y. 299 b е t. 2 . N.Jo’rayev “ Agar ogoh sen ” Т . Yozuvchi. 1998 y. 196-197b е tlar 10

Hozirgi davrda hech mubolag’asiz, bemalol aytish mumkinki, shu paytgacha o’tgan tarixan qisqa davr mobaynida O’zbekiston dunyo hamjamiyatida o’zining munosib o’rnini egallab bo’ldi. O’zbekiston davlat mustaqilligiga erishgandan so’ng, avvalo o’z tashqi siyosatini xalqaro hamjamiyatning to’laqonli sub’ekti sifatida amalga oshirish uchun real imkoniyatlarga ega bo’ldi. Shu bilan birga, mustaqil davlat sifatida mustaqil tashki siyosat olib bora olishini amalda isbotladi. Bu jahon siyosatida davlatning nufuzini belgilovchi muhim mezondir. -«Mustaqillik yillarida tashqi siyosatimizni yo’lga qo’yishning asosiy tamoyillari ishlab chiqildi va izchil amalga oshirildi. Bu tamoyillar avvalo O’zbekistonning o’z tashqi siyosatini teng huquqlilik va o’zaro manfaatdorlik, boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashmaslik negizida qurishga intilayotganimizdan kelib chiqadi. Biz biron bir davlatning ta’sir doirasiga kirmaymiz degan qoidaga qat’iy amal qilib kelmoqdamiz va bundan buyon ham o’z milliy davlat manfaatlarimizga asoslanib, mafkuraviy qarashlardan qat’iy nazar, dunyoning barcha mamlakatlari bilan o’zaro munosabatlarni mustaqil belgilayverishga ahd qilganmiz»-deb yozadi Islom Karimov. 1 O’zbekiston jahon hamjamiyatidan munosib o’rin olishga intilmoqda. Eshiklarimiz dunyo uchun ochiq va dunyo eshiklari ham biz uchun ochiq bo’lishiga harakat qilayapmiz. 2 Hozirgi kunda O’zbekiston xalqaro munosabatlar tizimiga kirib borish va unda o’z o’rnini egallashi xalqaro siyosatning yangi o’yin qoidalari shakllanayotgan, xalqaro munosabatlarning globallashuvi kengayib uning ijobiy jihatlari bilan bir qatorda, salbiy oqibatlari ham kuchayib borayotgan sharoitda, ikkinchi tomondan esa ichki siyosatni uyg’unlashtirish bilan bog’liq muammolarni o’zaro bog’liqligi holatida tashqi siyosatni aniqlab olish va amalga oshirishni har qanday davlat ham uddasidan chiqa olmaydi. O’zbekiston ana shunday vazifani bajara oldi va jahon hamjamiyatining hurmatiga sazovor bo’ldi. Shuni ta’kidlash kerakki, O’zbekiston o’zining tashqi 1 . I. Karimov. O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida Т .O’zbekiston. 1995 y. 104 b е t 2 . O’sha а s а r 119 b е t 11

siyosatini milliy-madaniy merosga asoslangan va jahon madaniy taraqqiyotining ilg’or yutuqlari bilan uyg’unlashgan holda amalga oshirmoqda. O’zbekistonning jahon hamjamiyatida qaytadan e’tirof etishida ma’naviy merosimiz katta rol o’ynamoqda, qaysi xalq o’z mamlakatini e’zozlasa, uni jahon hamjamiyatiga olib chiqsa, uning nufuzi shunchalik ortadi. Har bir davlat o’zining tashqi siyosatini amalga oshirishda aniq metodologiya, nazariyaga, milliy mafkuraga asoslanadi. O’zbekiston Respublikasining tashqi siyosati metodologiyasi nazariyasi Prezident Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan. Jamiyat va davlatlar tarixi shuni ko’rsatadiki, biron-bir mamlakat boshqa davlatlar bilan hamkorlik qilmasdan taraqqiyotga erishgan emas. Sharq va arab mamlakatlarini bir-biriga bog’lagan Buyuk Ipak yo’lini markazida joylashgan O’zbekiston bir necha asrdan buyon dinlar, millatlar va madaniyatlarning tutashuv nuqtasi bo’lib kelmoqda. Ayniqsa Amir Temur va temuriylar hukmronligi davrida dunyodagi yirik davlatlar Samarqand bilan o’z aloqalarini o’rnatganlar. Amir Temurning Fransiya, Angliya, Ispaniya qirollari, o’nlab qo’shni davlatlarning hukmronlari bilan yozishmalari o’sha davrdagi jo’shqin siyosiy-madaniy va savdo-sotiq aloqalaridan guvohlik beradi. 1 Davlatlarning obro’-e’tiborlari ham bugungi kunda jahon hamjamiyatida iqtisodiy, harbiy qudrat bilan birgalikda mamlakatdagi demokratik jarayonlarning xarakteri bilan belgilanmoqda. Shu jihatdan olganda, O’zbekistonda bosqichma- bosqich amalga oshirilayotgan demokratik jarayonlar jahon hamjamiyatida mustaqil o’rin egallashga va milliy manfaatlarimiz asosida tashqi siyosat yuritishga imkoniyat yaratmoqda. XX asrning oxirida inqiloblar yuz yilligi jahon sahnasida sotsialistik tuzumning yemirilishi bilan yakun topdi. Sobiq «qizil imperiya» hududidagi xalqaro munosabatlar va xalqaro huquqning to’laqonli sub’ektlari yangi mustaqil davlatlar paydo bo’ldi. 1 . “ O’zbekiston jamiyatni demokratlashtirish,yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh qilish yo’lida ” Т . А kademiya 2005 y. 268 bet. 12

Shular qatori uzoq davlatchilik tarixiga ega bo’lgan O’zbekiston Respublikasi ham o’z milliy taraqqiyot yo’lini tanlab oldi. Qadimgi madaniyat o’choqlaridan biri hisoblangan yurtimiz yangi jahon hamjamiyatining ajralmas qismiga aylandi. Milliy davlatchiligimizning bir qator sohalari sobiq sho’rolar tuzumi davrida inqirozga yuz tutgan edi. O’ta markazlashgan totalitar tuzum sharoitida ittifoqdosh respublikachilar amalda o’z mustaqilligini yo’qotgan edilar. O’zbekiston Respublikasining tashqi aloqalari ham markaz orqali uning ko’rsatmasi va nazorati ostida amalga oshirilar edi. Istiqloldan so’ng davlatimiz oldida tashqi iqtisodiy va siyosiy aloqalarni yo’lga qo`yish va shu maqsadda yangi davlat tuzilmalarini tashkil etish masalasi ko’ndalang turar edi. Chunki busiz xalqaro hamjamiyatga kirib borish mumkin emas. Zero O’zbekiston faol tashqi siyosat yuritish bilan xalqaro huquqning teng huquqli a’zosi sifatida o’z davlatchiligini qurishi, mustaqillikni mustahkamlashi, dunyoda o’zining munosib o’rnini egallashi lozim edi. «O’zbekiston yo’li-jahon hamjamiyatiga qo’shilish yo’li» shiori ilgari surildi. Mustahkam xavfsizlik, izchil iqtisodiy taraqqiyot uchun qulay shart- sharoitlar yaratish, aholi turmush darajasini ko’tarish, konstitutsion tuzum asoslarini mustahkamlash, millatlar ahilligi, xalqlar do’stligi, fuqarolar erkinligi va haq-huquqlarini muhofaza qilish, tashqi siyosatning asosiy maqsadlaridir. Ana shu maqsadlarni ro’yobga chiqarish, jahon hamjamiyati bilan tabiiy aloqalarni yo’lga qo’yish istagida tashqi siyosiy va iqtisodiy faoliyatning milliy mexnaizmlari yaratildi. 1994 yil iyulida O’zbekistonda Respublika hukumati huzuridagi Ittifoq tashqi savdo muxtor vazirligi tashkil etildi. 1 Ushbu organ turli tashkilotlar va muassasalarni eksport masalasini hal etishga qaratilgan edi. 1992 yilda Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi, Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki tashkil topdi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida diplomatiya, xalqaro huquq va tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida malakali kadrlar tayyorlashning davlat tizimi yaratildi. Tashqi aloqalar sohasi uchun milliy kadrlar tayyorlash 1 . Нуриддинов Э. Международное сотрудничество Респувлики Узбекистани со странами Европы. Т.,2002,9-бет. 13

maqsadida 1992 yilda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni bilan jahon iqtisodiyoti va diplomatiyasi tashkil topdi. 1 1998 yil 30 aprelda Prezidentimiz tomonidan O’zbekiston Respublikasining «Chet el investitsiyalari to’g’risida»gi qonuni qabul qilindi. Uning asosiy maqsadlari: 1.O’zekiston iqtisodiyotga chet el investitsiyasini jalb etgan holda iqtisodiy taraqqiyotga erishish. 2. Xorijiy intellektual, moliyaviy moddiy resurslar va horijiy boshqaruv sistemasi va texnologiyasini jalb etish va qo`llash edi. 2 2-chaqiriq Oliy Majlis 2 sessiyasida (2000 yil may oyi) O’zbekiston Respublikasining «O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida»gi qonuni qabul qilindi. 3 Bundan tashqari 1996 yilda O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyatining asosiy prinsiplari, O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari to’g’risida (1995 yil) va boshqa shu kabi muhim hujjatlar qabul qilindi. Mana shunday nazariy va amaliy qoidalar natijasi o`laroq, bugungi kunda davlatimiz mustaqilligini 170 ga yaqin mamlakat tan oldi. Ularning 120 nafari bilan diplomatik munosabatlar o’rnatilgan. O’zbekistonda 43 davlat va 70 ta yirik xalqaro tashkilotlarning missiyalari ankredetatsiya qilingan. O’z navbatida, O’zbekiston 40 dan ortiq yirik tashkilotlar hamda 500 dan ortiq xalqaro huquq sub’ektlari bilan hamkorlik qilmoqda. O’zbekiston fuqarlari tomonidan horijiy davlatlarda 180 ta korxona va vakolatxonalar faoliyat ko’rsatmoqda. O’zbekiston 34 ta davlat bilan «Investitsiyalarni himoyalash va rag’batlantirish to’g’risida»gi shartnomani imzolagan. 1 . “ O ’ zbekiston jamiyatni demokratlashtirish , yangilash , mamlakatni modernizatsiya va isloh qilish yo ’ lida ” Т. А kademiya 2005 y . 274 b е t . 2 . Нуриддинов Э. Международное сотрудничество Респувлики Узбекистани со странами Европы. Т.,2002,9-бет 3 . O ’ sha а sar . 40 b е t . 14

Shunday qilib, hozirgi kunda O’zbekiston jahon hamjamiyatida munosib o’rin egalladi va Markaziy Osiyodagi yetakchi davlat sifatida e’tirof etilmoqda. Bunday obro’-e’tibor tarixiy davlatchiligimiz, ma’naviyatimiz va oldimizga qo’ygan maqsadlarimizga hamohangdir. O’zbekiston o’zining tinchliksevar, barqarorlikka asoslangan tashqi siyosatini izchil davom ettiraveradi. Buning uchun yetarli siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy imkoniyatlari mavjud. Istiqlolning dastlabki yillaridanoq, Prezident I.Karimov rahbarligida tashqi siyosatning ustuvor yo’nalishlari va asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: 1.Mafkuraviy qarashlardan qat’iy nazar hamkorlik uchun ochiqlik, umuminsoniy qadriyatlarga, tinchlik va havfsizlikni saqlashga sodiqlik; 2. Davlatlarning suveren tinchligi va chegaralar daxlsizligini hurmat qilish; 3. Nizolarni tinch yo’l bilan hal etish; 4. Kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid qilmaslik; 5. Inson huquqlari va erkinligini hurmatlash; 6. Ichki milliy qonunlar va huquqiy normalardan xalqaro huquqning umume’tirof etgan qoidalari va normalarining ustuvorligi; 7. Davlatlararo aloqalar teng huquqlilik va o’zaro manfaatdorlikning ustuvorligi; 8. Tajovuzkor harbiy bloklar va ularga kirmaslik; 9. Tashqi aloqalarni ham ikki tomonlama, ham ko’p tomonlama, ham kelishuvlar asosida rivojlantirish, bir davlat bilan yaqinlanish hisobiga boshqasidan uzoqlashmaslik kabilardir. Bu tamoyillarga O’zbekiston Respublikasi Konstitustiyasining 17 moddasida belgilangan qoidalar asos qilib olingan. 1 O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining ma’no mazmuni va maqsadi bitta u ham bo’lsa, O’zbekiston manfaatidir va Prezident I.Karimov «O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li» nomli asarida O’zbekiston 1 . “ O ’ zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi ” , 17 modda 15

Respublikasi tashqi siyosatining konsepsiyasi to’g’risida, tashqi siyosatning huquqiy negizi va uni amalga oshirish vositalari orqali to’xtalib o’tgan. 1 O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining strategik yo’nalishiga asos qilib olingan qoidalar, uning ustuvor maqsadlari va mintaqaviy yo’nalishlari, xususiyatlari negizida respublikaning milliy manfaatlari o’z ifodasini topgan. 1.Xalqaro munosabatlarni o’rgatish tartibini belgilovchi yangi huquqiy hujjatlar ishlab chiqildi; 2. Sobiq Ittifoq ishtirokchi bo’lgan xalqaro huquqiy hujjatlar muammosi respublika manfaatlari nuqtai nazaridan qayta ko’rib chiqildi; 3. O’zbekistonning milliy manfaatlariga mos tushadigan hujjatlar ratifikatsiya qilindi. Davlat manfaatlari uning tashqi siyosiy faoliyatini belgilaydi. Shu jihatdan O’zbekistonning tashqi siyosiy manfaatlari xalqaro aloqalarni rivojlantirayotgan, uning tuzilmalari va faoliyatini belgilab berayotgan kuchdir. Barcha davlat va xalqaro tashkilotlar bilan aloqa qilishda davlatimizning milliy manfaatlaridan kelib chiqiladi. Tabiiyki bunda sheriklarimiz manfaatlari ular olib borayotgan tashqi siyosatning ustuvor yo’nalishlari hisobga olinishi zarur. Zero busiz tashqi siyosatni tasavvur etib bo’lmaydi. O’zbekistonning xalqaro tashkilotlar va davlatlararo uyushmalar faoliyatidagi ishtiroki respublika tashqi siyosatining muhim yo’nalishlaridan biridir. Ushbu tashkilotlar jahon hamjamiyatiga kirish, xo`jalik aloqalarini o’rganish, ekalogik muammolarni hal etish, ilmiy texnikaviy hamkorlikni rivojlantirishda katta yordam bermoqdalar. O’zbekistonning iqtisodiy rivojlanishida uning ichki va tashqi siyosatining rivojlanishida albatta MDH va unga kiruvchi davlatlar bilan hamkorlik muhimdir. -«Davlatlararo munosabatlarning asosiy shakllaridan biri, alohida mintaqalardagi birlashgan davlatlar guruhi yoki mintaqada o’zidan ma’lum bir hamkorlikni yo’lga qo’ygan mintaqaviy tashkilotlararo ittifoqlar majmui 1 . Karimov.I.A. “O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyyot yo’li” Т. O’zbekiston” 1992 y 22 bеt 16

hisoblanadi. Ularga MDH, Markaziy Osiyo davlatlari mintaqaviy hamdo’stligi misoldir.» 1 Mintaqaviy hamkorlikning rivojlanishi ma’lum bir davlat uchun alohida o’rin tutadi. Bunga juda ko’plab misollar keltirishimiz mumkin. MDH ham O’zbekiston uchun mintaqaviy hamkorlikni vujudga keltiruvchi hamdo’stlik edi. -«Mintaqaviy barqarorlik, mintaqa ko`lamida integratsiya jarayonlarini rivojlantirish masalalarini hal etishda ilgari sovet ittifoqi tarkibiga kirgan mamlakatlar o’rtasida vujudga kelayotgan munosabatlar alohida o’rin tutadi». 2 …Hamdo’stlik mamlakatlarining hududiy yaqinligi va iqtisodiy jihatdan bog’langanligigina emas balki chuqur tarixiy ildizlar, madaniy-ma’naviy aloqalar katta tarixiy davr mobaynida xalqlarimizning taqdiri mushtarakligi ham asos bo’lmoqda. Mamlakatlarimiz xalqlarining yaqinlashuvi tabiiy kechayotgan jarayon. Bu yaqinlik sovet ittifoqi mavjud bo’lganligidan qat’iy nazar hamma vaqt bo’lib kelgan. Bu xalq bo’lib, sun’iy ravishda joriy etiladigan siyosiy integratsiyadan farqli o’laroq, haqiqiy integratsiyadir. Biz uchun masalaning mohiyati mustaqillik yoki integratsiyani tanlash emas, balki bu ikki yo’nalishni uyg’unlashtirishdan iborat. Biz MDH ni haqiqiy mustaqil suveren davlatlar integratsiyasi sifatida ko’rishni istar edik. 3 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov MDH doirasida hamkorlik faqat tomonlarning teng huquqli hamkorligiga qurilishi, o’rnatilishi lozimligini ko’p bora ta’kidlab o’tgan edi. MDH-sobiq SSSR ning ayrim respublikalari tomonidan tuzilgan. 1991 yil 8 dekabrda Minskda Belorussiya, Rossiya va Ukraina tomonidan MDH ni tuzish to’g’risidagi bitim imzolandi. 1991 yil 21 dekabrida Almati kengashida bitimga, bayon va deklaratsiya imzolandi. Unda sobiq SSSR ning 12 mamlakati ishtiroki 1 . Касимов А., Васкин И. Основие направление внешней политики Республики Узбекистан.Т.,1994й,30-бет. 2 . Karimov I . “ O ’ zbekiston XXI а sr bo ’ sag ’ asida ” ; xavfsizlikka tahdid , barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari .Т.,1997 y . 311 b е t . 3 . O ’ sha asar , 312 b е t .» 17

kuzatildi. Iqtisodiy integratsiyaning asosiy maqsadi- MDH a’zolarining umumiy strategik manfaatlarini uyg’unlashtirishdan iborat edi. 1 Oliy darajadagi manfaatlariga mos, suveren va bozor munosabatlariga asoslangan integratsiyani chuqurlashtirish masalalariga quyidagilar asos bo’ldi; 1993 yil 22 yanvarda MDH davlatlarining oliy Kengashi tomonidan qabul qilingan, tashkiliy va amaliy asoslarini belgilovchi hamdo’stlik nizomi; -erkin savdo makoni tashkil etish to’g’risida kelishuv; -ishlab chiquvchi, tijorat, kredit-moliyaviy, sug’urta va transmilliy birlashmalarini tashkil etish va rivojlantirishdagi hamkorlik haqidagi kelishuv; -kelishilgan, monopoliyalarga qarshi siyosat olib borish haqidagi shartnoma; - investitsion faoliyat va boshqa sohalardagi hamkorlik haqidagi kelishuv;. - 1994 yil dekabrida MDH davlatlari xo’jalik munosabatlarini yo’nalishini kuchaytirish maqsadida tashkil etilgan davlatlararo iqtisodiy qo’mita. 2 Almati shahridagi bayonotda ishtirokchi, davlatlar, munosabatlar, tashqi siyosatni umume’tirof etgan xalqaro huquq normalariga muvofiq yo’lga qo’yishni kelishib olgan edilar. Shu tufayli ham O’zbekiston ushbu hamdo’stlik g’oyasini qullab-quvvatlab, ta’sischilar qatoridan joy oldi. Hamdo’stlik ta’sischilari tinchlik va xavfsizlikni ta’minlashda, qurollanish va qurolli kuchlarni qisqartirish masalalarida o’zaro hamkorlik qilish to’g’risida bayonot berdilar. Tomonlar o’zlarini BMT tamoyillari va Xelsinki hujjatlariga sodiqliklarini ta’kidladilar. 3 Davlatlararo iqtisodiy qo’mita ma’lumotlariga qaraganda, MDH davlatlarining sanoat salohiyati jahon mamlakatlari salohiyatining 10% ni, tabiiy resurslar zaxiralarining 25 % ni, eksport salohiyati esa 45 % ni tashkil etadi. MDH davlatlarining fan-texnika salohiyati 1999 yilda 5000 milliard dollarni tashkil etdi. 4 1 . Фом ышин.С.В.Международные экономические отношение. М . 2004 г . Ст 108.. 2 . O’sha asar, 109 b е t. 3 . Касимов А., Васкин И. Основие направление внешней политики Республики Узбекистан.Т.,1994й, 31-32бетлар. 4 O ’ sha asar , 110 b е t . 18

Doimiy faoliyat ko’rsatuvchi Ma’lum bir davrda Davlat boshliqlari kengashi Tashqi ishlar vazirligi kengashi Hukumat rahbarlari kengashi Kollektiv xavfsizligi kengashi Iqtisodiy ittifoq xalqaro iqtisodiy qo’mitasi Mudofaa vazirlari kengashi Ijrochi kotibiyat Parlamentalar aro assambileya «Mir» davlatlararo teleradiokompaniyasi Boshqa organlar O’zbekiston Respublikasi o’z tashqi siyosatida nafaqat mintaqaviy integratsiyalashuv yo’lidan, balki ikki tomonlama o’zaro hamkorlikni amalga oshiradi. Xalqaro munosabatlarning bu shakli mamlakatimiz tashqi siyosatida muhim o’rin tutadi. Manfaatli hamkorlikni kuchaytirish har tomonlama o’zaro chuqurlashtirish taraqqiyotining muhim omillaridandir. Shu tufayli MDH davlatlari bilan ikki tomonlama hamkorlikni yo’lga qo’yish va rivojlantirishda Rossiya Federatsiyasi bilan ko’p tomonlama va teng huquqli munosabatlarni yo’lga qo’yish muhimdir. 1 -«O’zbekistonning MDH davlatlari bilan o’zaro munosabatlaridagi eng muhim masala suveren Rossiya bilan teng huquqli aloqalarni rivojlantirish va mustahkamlash hamda uning potensialiga tayanishdir. O’zimizning ichki va tashqi siyosatimizni belgilar ekanmiz, shuni hisobga olmaslik mumkin emaski, 70 yildan ko’proq vaqt mobaynida O’zbekiston va Rossiya sobiq Ittifoq tarkibida bo’lib, hayotning barcha sohalarida, iqtisodiyot va madaniyat sohalarida bir-biri bilan chambarchas bog’langan. Bu aloqalarning ildizlari yana ham olisroq o’tmishga borib taqaladi. 1 . Касимов А., Васкин И. Основие направление внешней политики Республики Узбекистан.Т.,1994й, 65-бет. MDH ning asosiy organlari 19

Rossiyaning O’zbekiston hayotiga, uning taqdiri va kelajagiga real ta’sirini e’tiborga olgan holda hamkorligimizning ahamiyati yetarli darajada katta ekanligini xolisona etirof etish kerak.» 1 O’zbekiston va Rossiyani hayotning turli sohalarida o’zaro manfaatlar uyg’unligi bog’lab turadi. Ikki o’rtadagi aloqalar ikki tomonlama va MDH doirasida rivojlanmoqda. Mamlakatlarimiz o’rtasidagi hamkorlik jarayonlarini o’zaro bog’liqligi dolzarb iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik va boshqa masalalarni hal etishda muhim o’rin tutadi. Munosabatlarimizning muhim tomonlaridan yana biri Markaziy Osiyo mintaqasida xavfsizlik va barqarorlikni saqlashdir. Bu omil o’ziga xos xususiyatlarga ega. Ma’lumki, Afg’onistonda bir necha yil davom etgan fuqarolar urushi mintaqamiz mamlakatlariga tahdid solmasdan qolmasdi. -«O’zbekiston o’zining Afg’oniston bilan chegaradosh hududlari xavfsizligini ta’minlashda zarur imkoniyatlarga ega (150 km). Shu bilan birga, Tojikiston bilan chegaradosh bo’lganligi sababli, Rossiya tomonidan qo’riqlanadigan Tojik-Afg’on chegarasi masalasi ham O’zbekiston uchun muhim ahamiyati bor. Shu tariqa Rossiya va O’zbekistonda MDHning janubiy sarhadlarini qo’riqlashda o’zaro ob’ektiv asoslar mavjuddir». 2 Mamlakatlarning o’zaro hamkorligi ko’p qirralidir. Rossiya va O’zbekiston iqtisodiy sohada ayniqsa bir-biri bilan manfaatli hamkorlik tarafdoridir. O’zbekiston MDH doirasida Rossiya bilan savdo munosabatlarida 4-o’rinni egallaydi (Ukraina, Qozog’iston va Belorussiyadan so’ng). Lekin iqtisodiy hamkorlikni yanada kengaytirish doim muhim masala bo’lib kelgan. -«O’zbekiston iqtisodiyotida Rossiyaning ishtiroki ochiq-oydin ko’rinib turibdiki, yetarli emas. Hozirgi kunda iqtisodiyotning turli sohalarida 193 ta qo’shma korxonalar ro’yxatga olingan. Rossiya kapitalining yirik masshtabda 1 . Karimov.I.A. “O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyyot yo’li” Т. O’zbekiston” 1992 y 30- 31 bеtlаr. 2 . Мукимджанова Р. «Россия и Узбекистан, некаторие аспекты и переспективы взоимноотношений» «Россия и мусулманский мир» 1999 г. Ст. 78. 20

Respublika iqtisodiyotidagi ishtiroki «Logovaz» kompaniyasini Andijondagi «O’zDEU Avto» zavodi qurilishiga ajratilgan 60 million dollar miqdoridagi kapitalidir. (Loyihani 11%). Bunda ushbu korxona avtomobillarini Rossiya bozoridagi reklama, texnik xizmat ko’rsatish va savdosini amalga oshirish huquqini olish ko’zda tutilgan». 1 Bundan ko’rinadiki, Rossiyaning manfaatlari ham O’zbekiston iqtisodiyotiga qiziqishi doim ko’zatilgan. Albatta, bu omil mamlakatlarimiz o’rtasidagi hamkorlikni kuchaytirishga o’ziga xos turtki beradi. -«… Markaziy Osiyoda Rossiya nafaqat ikki tomonlama hamkorlikni rivojlantirish, balki MDH doirasida ham ko’p tomonlama hamkorlikni saqlashga harakat qilmoqda. Bundan tashqari, xalqaro umume’tirof etilgan tamoyillarga asoslangan holda, yirik masshtabi erkin savdo makonini shakllantirishni tugallashni ko’zda tutadi. … Integratsiya jarayonlaridan faqat Turkmaniston, (shunday bo’lsada u tuzilajak Yevro Osiyo gaz konsorstiumiga kiradi) O’zbekiston va Ozarbayjon chetda qolmoqda. Kelajakda so’nggi ikki davlat YaNM ga qo’shilishlari mumkin». 2 Rossiya Federatsiyasi Markaziy Osiyo davlatlari va shu jumladan O’zbekistonga ham o’zining manfaatli qiziqishi ko’p sohalarda ko’rinadi. Albatta, har bir davlat o’z tashqi siyosati va o’zaro munosabatlarini avvalo o’zining manfaatlaridan kelib chiqib amalga oshiradi. Albatta, bunda har bir mamlakat xalqaro huquq normalari asosida ish ko’radi. Rossiyani Markaziy Osiyo respublikalari va O’zbekistonga qiziqishni quyidagi jabhalarda ko’rishimiz mumkin. -Mintaqa respublikalariga ijtimoiy va texnikaviy yordam ko’rsatish. Misol uchun, O’zbekiston o’z GRES larini va sho’rolar davrida barpo etilgan (Rossiyalik mutaxasislar tomonidan) xalq xo’jaligi ob’ektlarini modernizatsiya qilishga ehtiyoji bor. Bularni hal etish nafaqat Markaziy Osiyo aholisini ish bilan 1 . Бирюков С. «Политика в отношении Узбекистана» «Востока» .М. 2001 г. Ст. 94. 2 . Центральная Азия и Кавказ. 2005г. Ст.131. 21

ta’minlash, balki Rossiya korxonalari ishlab chiqarish quvvatini oshirishga, Rossiyani, o’zbek korxonalari hissadorlik jamiyatlaridagi ishtiroki, ularning rentabelligini oshirishga xizmat qiladi. -Rossiyani Markaziy osiyo respublikalari bilan ijtimoiy va madaniy sohasidagi munosabatlarining faollashuvi o’zaro hamfikrlikka asos bo’lishi, o’z navbatida ushbu davlatlarning iqtisodiy-siyosiy aloqalarini kuchayishiga zamin yaratadi. 1 O’zbekiston Respublikasi Rossiya Federatsiyasi bilan iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, ilmiy-texnikaviy munosabatlarining aniq sistemasiga ega. O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy siyosati yo’nalishi uning Markaziy Osiyodagi qulay geografik holati bilan bog’liqdir. Ya’ni rivojlanayotgan iqtisodiyoti, yirik tabiiy resurslar mavjudligi, avtomobilsozlik, elektronika, informatika va biotexnologiya kabi yangi sohalarning o’sishi va boshqalar. 2 Umuman olganda, har ikki davlatning turli sohalarda o’zaro manfaatdorligi aniq ravshan ko’rinib turibdi. O’zbekiston uchun Rossiya yagona yog’och mahsulotlarini yetkazib beruvchi hamkordir. Respublikada Rossiyada ishlab chiqarilgan moshinalar va texnikaning katta miqdori mavjud. Ularni ish holatida saqlash o’z navbatida Rossiya bilan aloqalarni uzmaslikni talab etadi. 3 Markaziy Osiyo davlatlarini 2000 yildagi Rossiya bilan tovar aylanmasi 7 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. Bu jami Rossiya tashqi savdosining 5% ni tashkil etdi. O’zbekiston Rossiya korxonalari uchun paxta yetkazib beruvchi asosiy hamkor bo’lib qolmoqda. Ularning 90% ehtiyojini O’zbekiston qondiradi. Albatta, Rossiyadagi 1998 yilgi iqtisodiy inqiroz tomonlararo savdo- iqtisodiy aloqalarga ta’sir ko’rsatdi. O’zbekiston importiga bo’lgan talabning tushib ketishi, tovarlarning boshqa xorij davlatlariga eksport qilinishiga olib keldi. Inqiroz, O’zbekistondan mahsulot yetkazib berish narxlarini 16,4% 1 . O ’ sha joy . 132 b е t . 2 . Куртов А. «Россия- Узбекистан; тернистый путь к согласию». «Россия и мусулманский мир» 1999 г. Ст. 90 . 3 . . Мукимджанова Р. «Россия и Узбекистан, некаторие аспекты и переспективы взоимноотношений» «Россия и мусулманский мир» 1999 г. Ст. 80. 22

arzonlashishiga olib keldi. Inqiroz natijasida O’zbekiston eksport daromadlari 150- 160 million AQSh dollariga kam bo’ldi. 2001 yilda Rossiyaning makroiqtisodiy ko’rsatkichlari yaxshilandi. YaIM 5,2% ga o’sdi. O’rtadagi tovar aylanmasi 1999-2001yillarda 38% ga oshdi. Ikki o’rtada yangi yo’nalishli aloqalar rivojlanmoqda. Yangi qo’shma korxonalar sohasidagi hamkorlikni kuchaytirmoqdalar. Kelajakda esa bu kabi istiqbolli munosabatlar yanada rivojlantiriladi. Rossiya va O’zbekiston munosabatlarini istiqboldagi taraqqiyotida ko’p muhim omillar mavjud. 1.Har ikki mamlakat biron-bir hududiy yoki mintaqaviy kelishmovchilik va raqobatdan holidir. 2.Tashqi savdoda mintaqaviy bozorlarda turli tovarlar bo’yicha keskin raqobat kuzatilmaydi. 3 Xom-ashyo masalalari bo’yicha ikki tomon o’zaro bir-biriga bog’langan. 4. Har ikki davlat MDH va 2006 yil fevralidan Yevro Osiyo iqtisodiy ham jamiyati a’zosi. Bu hol ularni ikki tomonlama hamkorligiga yanada ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Davlatlarimiz aloqalarining rivojlanishi yangi bosqichga ko’tarilib bormoqda. Bunda o’zaro hurmat, hamfikrlilik, yakdillik asosiy o’rinni egallaydi. Turli sohalardagi manfaatli hamkorligimiz o’z navbatida xalqlarmizning do’stligi, birdamligiga uyg’unlashadi va mamlakatlarimizning har tomonlama taraqqiyotiga hissa qo’shadi. 23

1.2.Davlatlarimizning demokratik taraqqiyot sharoitida savdo-iqtisodiy hamkorlikning yo’lga qo’yilishi (1991-2004 ) O’zbekiston Respublikasining tashqi siyosiy, ijtimoiy, madaniy va boshqa sohalardagi faoliyatini, munosabatlarini va xalqaro maydondagi maqomini mustahkamlash uni oldida turgan asosiy masalalardan biridir. Shuning uchun ham O’zbekiston MDH va uning doirasidan Rossiya Federatsiyasi bilan bog’liq ko’p tomonlama munosabatlarini mukammallashtirish yo’lidan bormoqda. O’zbekiston hamdo’stlik g’oyasini qo’llab-quvvatladi, uni ta’sischilardan biri bo’ldi. O’zbekiston hamdo’stlik muassasalari-davlatlararo iqtisodiy qo’mita, davlatlararo bank va boshqa organlarni shakllantirishda va rivojlantirishda faol ishtirok etdi. MDH doirasida Rossiya Federatsiyasi bilan ikki tomonlama tashqi siyosiy savdo iqtisodiy va bosh shartnoma hamda bitimlar imzolangan. Bu imzolangan hujjatlar o’zaro manfaatli hamkorlikni mustahkam negizini vujudga keltirdi. O’z navbatida Rossiya Federatsiyasini manfaatli aloqalar o’rnatishga bo’lgan ehtiyojiga salmoqli hissa qo’shdi. 24

Tashqi siyosatimizning asosiy strategik yo’nalishlardan biri ham Rossiya Federatsiyasi bilan aloqalarni kengaytirish hisoblanadi. «Bizning mamlakatimiz tashqi siyosiy faoliyatida Rossiya Federatsiyasi bilan o’zaro munosabatlarni mustahkamlash va chuqurlashtirishni rivojlantirishga katta e’tibor bermoqda. O’zbekiston va Rossiya umumiy, tarixiy, madaniy, iqtisodiy manfaatlar birlashtiradigan strategik hamkorlardir. Ikki o’rtadagi o’zaro aloqalar yangi jabhalarda kengaymoqda. Sheriklik asosida iqtisodiy sohadagi munosabatlar rivojlanmoqda. Asosiy o’rinda jinoyatchilik, xalqaro terrorizm va narko-savdoga qarshi kurashish masalasi turadi». 1 Oyoqqa mustahkam turib olish, iqtisodiyotga jo’shqin tus berish, xalqimiz va o’lkamizdagi mavjud imkoniyatlardan to’la-to’kis foydalanish uchun, ijtimoiy- siyosiy barqarorlik, chegaralarining xavfsizligini ta’minlash zarur. Respublika ichkarisida kuch-qudratimiz ishonchli va mustahkam bo’lishi kerak. Xonadonimizni avaylab asrash mavjud chegaralarni saqlab qolish uchun qudratli potensialga ega bo’lgan Rossiya tomonidan madad zarur. 2 Iqtisodiy muammolarni hal etishda, tanglikdan chiqish yo’llarini belgilashda ham o’zaro ta’sir g’oyat katta. O’zbekistonning iqtsodiyotini sog’lomlashtirish uchun Rossiyadan Respublikaga hayotiy muhim resurslar-metall, neft, yog’och va paxta, transport vositalari, texnologiya uskunalari va boshqa mollar uzluksiz yetkazib berilishi alohida ahamiyatga ega. Ayni paytda O’zbekiston Rossiyaga paxta tolasi, kunjara, xom ipak, meva-sabzavot mahsulotlari va boshqa mahsulotlarni yetkazib berayotgan asosiy respublikadir. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov Mustaqillikni dastlabki kunlaridanoq Rossiya bilan hamkorlik bizning oldimizda turgan muammolarni ochadigan omillar natijasida 1 . Нуриддинов Э. Международное сотрудничество Респувлики Узбекистани со странами Европы. Т.,2002 г , Ст.46 . 2 . Karimov . I . A “ O ’ zbekistonning o ’ z istiqlol va taraqqiyyot yo ’ li ” Т. O ’ zbekiston ” 1992 y . 31 b е t . 25

O’zbekiston Respublikasi qudratli va katta salohiyatga ega bo’lgan Rossiya Federatsiyasi bilan ikki tomonlama hamkorlikni yo’lga qo’yish va uni rivojlantirish yo’lidan bordi. 1 1989 yil 11 dekabrida O’zbekiston va Rossiyaning Leningrad va Leningrad viloyatlari o’rtasida iqtisodiy, ilmiy texnikaviy va madaniy hamkorlikni rivojlantirish to’g’risida bitim imzolandi. Bu bitim 1990 yil yanvaridan kuchga kirdi. Ushbu bitimda aniq iqtisodiy masallarni hal etish uchun manfaatli aloqalarni yo’lga quyish, mehnat resurslaridan oqilona foydalanish, xalq iste’mol tovarlarini ishlab chiqarishni ko’paytirish, ilmiy va madaniy sohalardagi xizmatlarni kengaytirish va rivojlantirish, turizm sohasini takomillashtirish masalalari ko’zda tutilgan edi. O’zbekiston Ministrlar Sovetining 1990 yil 10 yanvardagi yig’ilishida ta’kidlangan ediki, ushbu bitim nafaqat ijtimoiy, iqtisodiy, balki siyosiy ahamiyatga egadir. Ushbu bitim xalq xo’jaligini boshqaruvini rivojlantirishda sanoat qurilishida xalq ta’limi va madaniy sohada, agrosanoat kompleksini va hududiy hamkorlik sohalarida faoliyat ko’rsatishi ko’zda tutildi. 2 Ushbu bitimga ko’ra 1990 yil fevral oyida «Leningrad metal zavodi» birlashmasi yangi Angren GRESining oltinchi bloki uchun trubinalar yetkazib berdi. Tolimarjon GRESi birinchi bloki uchun 800 ming kvt quvvatiga ega bo’lgan xuddi shunday trubina barpo etish rejalashtirildi. 3 1991 yil 26 oktyabrida Moskva shahridagi O’zbekiston va Rossiya o’rtasidagi tomonlarning savdo-iqtisodiy hamkorlikning tamoyillari haqidagi kelishuv muhim ahamiyatga ega bo’ldi. Davlat rahbarlari I.A.Karimov va B.N.Yelsin ikki davlatlarni tarixan bog’langan ko’p tomonlama hamkorligini rivojlantirish zarurligini ta’kidladilar. Rossiya Prezidenti B.Yelsin bitim haqida gapirar ekan xalqlarimizning qayerda bo’lmasin teng huquqliligini ta’kidlab o’tdi. 1 Мачин Г.В. Г.Н.Назаралиева «Равноправное сотрудничество Узбекистана с Россией» ОНУ №2 1993 г. Ст.8. 2 . O ’ sha asar , 9 b е t . 3 . Мачин Г.В. Г.Н.Назаралиева «Равноправное сотрудничество Узбекистана с Россией» ОНУ №2 1993 г. Ст.8. 26

Bundan tashqari, u Rossiyaning eksportining O’zbekistonga kamligi haqida to’xtaldi. Eksport hajmini oshirish hujjatlarda o’z aksini topganligini qayd qildi. Prezident I.A.Karimov «Iqtisodiyotimiz istiqbolini Rossiyasiz, uning yordamisiz va tabiiy boyliklarsiz ko’rmasligini, xalqlarimiz o’rtasiga rahna soluvchi, do’stligimizga putur yetkazuvchi hech qanday kuch yo’q»- deb aytib o’tgan edi. 1 Munosabatlarning bunday rivojlanishi xalqimizning manfaatlariga to’liq mos kelishini Prezidentimiz I.Karimov ta’kidlab o’tgan edi. 1992 yil 20 mart kuni Kiev shahrida O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o’rtasida diplomatik munosabatlar o’rnatish to’g’risida protokol imzolandi. O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o’rtasidagi munosabatlar uzoq muddatli strategik ahamiyatga egadir. Ikki mamlakat rahbarlari o’rtasidagi doimiy ochiq muloqotlar va bir-biriga ishonchli munosabatlar qo’llab quvvatlanadi. 2 Ikki o’rtadagi o’rnatilgan diplomatik munosabatlar hozirgi kunga qadar bir necha yuqori bosqichlarni bosib o’tdi. Munosabatlarni rivojlantirish xalqaro huquq normalari va ikki o’rtada imzolangan shartnoma huquq asoslari zaminida yo’lga qo’yiladi. Ular quyidagilar: - 1991 yildan hozirgi kunga qadar 158 ta xalqaro shartnomalar va 40 dan ortiq boshqa hujjatlar (mintaqalararo hamkorlik to’g’risidagi hujjatlarni ham hisobga olganda) imzolangan. 1992 yilning 30 mayida imzolangan O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o’rtasidagi davlatlararo munosabatlar, do’stlik va hamkorlik asoslari haqidagi bitim ikki davlat o’rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi asosiy hujjatlar hisoblanadi. - ikki mamlakat o’rtasida iqtisodiy sohada 40 ga yaqin, ijtimoiy, ilmiy, texnikaviy hamkorlik sohasidagi masalalar bo’yicha 10 ta, harbiy hamkorlik 1 . Правдо Востока. 1991 г. 29 октябр. 2 . O ’ zbekiston – Rossiya munosabatlari . http www . iwfa . uz . 27

masalalar bo’yicha 10 ta, soliq qonun ishlab chiqarish organlari va huquqiy munosabatlar sohasi yuzasidan 10 dan ortiq hujjatlar imzolandi. -hozirgi kunda ikki davlat o’rtasida 50 ga yaqin hujjatlar o’rganilib chiqilmoqda. -O’zbekiston Respublikasi va Rossiya federatsiyasi o’rtasida iqtisodiy hamkorlik bo’yicha hukumatlararo komissiya doirasida ikki tomonlama hujjatlarni inventarizatsiya qilish bo’yicha ishlar olib borilmoqda. 1 Ushbu shartnoma ikki tomon o’rtasidagi munosabatlarni huquqiy asoslarini belgilab beradi. Yo’lga qo’yiladigan va rivojlantirish muhim bo’lgan savdo iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa sohalardagi hamkorlikning istiqboli uchun zamin yaratdi. 1992 yil 30 mayidagi Moskvada imzolangan «Do’stlik hamkorlik va davlatlararo hamkorlik asoslari to’g’risida»gi bitim ham munosabatlarimizni mustahkamlovchi poydevor bo’ldi. O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi davlat rahbarlari ushbu imzolangan bitimdan so’ng ta’kidladilarki: «Asosiy masala xalqlarimiz kelajagini belgilash, manfaatli va mustahkam asosda o’zaro munosabatlarni yo’lga qo’yish va bu davlatlararo hamkorlik yaqin orada o’z natijalarini beradi». 2 Ushbu bitimdan so’ng O’zbekiston Rossiyaga paxta xom-ashyosini yetkazib bera boshladi. (Ivanova oblastida). Bunday oldi berdi munosabatlari albatta, har ikki tomonni o’z ehtiyojlarini samarali qondirishi shubhasiz edi, bizga ma’lumki, Rossiya paxta xom-ashyosiga juda katta ehtiyoj sezadi. Uni xorij mamlakatlaridan import qilish, uning uchun O’zbekiston paxtasini olishdan foydaliroq deb aytib bo’lmaydi. Ushbu shartnomada har ikki davlat fan, ta’lim va texnika sohalaridagi hamkorlikni rivojlantirish ham ko’zda tutilgan edi. Bunda ilmiy tekshirish 1 . O ’ zbekiston – Rossiya munosabatlari . http www . iwfa . uz . 2 . O ’ zbekiston ovozi 1992 y . 22 iyul . 28

institutlari, ta’lim muassasalarini aloqasini yo’lga qo’yish, kadrlar tayyorlashda hamkorlik qilish va boshqa masalalar ham nazarda tutildi. 1 Ushbu bitimda hukumatlararo delegatsiyalarning muntazam ravishdagi uchrashuvlari va ular tomonidan hal etilishi kerak bo’lgan masalalarni ko’rib chiqish ham ko’zda tutilgan edi. Hukumatlararo uchrashuvlarning boshlanishi 1992 yil 22 iyulda Toshkent shahrida bo’lib o’tadi. Rossiya Federatsiyasi bosh vazirining o’rinbosari A.Shoxin boshchiligida Rossiya Federastiyasi va O’zbekiston Respublikasi hukumat delegatsiyalarining uchrashuvi bo’lib o’tdi. Muzokaralar yakuniga ko’ra O’zbekiston-Rossiya aloqalarini rivojlantirishga tegishli bo’lgan qo’shma axborot imzolandi. Shu kuni delegatsiya a’zolarini respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov qabul qildi. 2 Har ikki tomon, imzolangan hujjatlar yuzasidan ekspertlar guruhini tuzish zaruriyati mavjudligi va uni zudlik bilan tuzish kerak degan xulosaga keldilar. Tomonlar Toshkent shahrida Rossiya Federatsiyasi elchixonasini ochish haqida kelishib oldilar. O’zbekiston Respublikasini Rossiya Federatsiyasidagi birinchi favqulodda va muxtor elchisi etib Yu.A.Abdullayev tayinlanadi. Masalalarni ko’rib chiqish chog’ida tomonlar O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o’rtasida yagona pul krediti siyosati haqidagi to’xtamga kelinadi. Davlatlar o’rtasidagi ayirboshlanadigan mahsulotlarning tannarxi masalasi ko’rib chiqildi va shu bilan birga 1993 yilgi savdo-iqtsodiy hamkorlik haqidagi shartnomani tayyorlashni tezlashtirishga kelishib olindi. Muzokaralar chog’ida orol muammosiga ham to’xtalindi. U yerdagi suv resurslaridan oqilona foydalanish tizimi haqidagi fikrlar olg’a surildi. 1 . O ’ sha joy , 44 b е t . 2 ..Т yurikov V , R . Sh о g ’ ulomov . “ Mustaqil O ’ bekiston Respublikasi ” Т. O ’ zbekiston . 1998 y . 48 b е t . 29

Tomonlar hukumatlararo delegatsiyalarning uchrashuvlarini tashkil etish, o’tkazish, davlatlararo munosabatlardagi turli muammolarni hal etishda muhim ahamiyatga ega deb ta’kidlab o’tdilar. 1992 yil 13 noyabrda Moskva shahrida hukumatlarimiz o’rtasida O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o’rtasida 1993 yildagi savdo- iqtisodiy munosabatlarni nazarda tutgan bitim imzolanadi. Ushbu bitimga ko’ra O’zbekiston Rossiyaga 544 ming tonna paxta tolasini yetkazib berish majburiyatini oldi. Rossiyadan O’zbekistonga 4 million tonna neft, 150 ming tonna benzin yoqilg’isi, 71 ming tonna dizel yoqilg’isi, 800 ming tonna mazut keltirilishi kerak edi. 1 1993 yil 18 mart kuni Rossiya Federatsiyasi bosh vaziri V.Chernomirdin Toshkent shahrida Respublikamiz hukumati bilan ikki tomonlama savdo-iqtisodiy munosabatlar O’zbekiston va Rossiya o’rtasidagi imzolangan hukumatlararo bitimlardagi masalalarni bajarilishi yuzasidan muzokaralar olib bordi. 2 19 mart kuni esa O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov va V.Chernomirdinni qabul qildi. Ikki tomon moliya, kredit, madaniyat, fan va texnika, ta’lim, sog’liqni saqlash, axborot almashish geodeziya va kartografiya, avtotransport sohalarida hamkorlikni chuqurlashtirish haqidagi bitimni imzolashdi. 3 Har ikki tomonning amaliy uchrashuvlari va ularning natijalarining samarali bo’lishida davlatlarimizda faoliyat ko’rsatayotgan ishbilarmonlar o’rtasidagi aloqalarning rivoji muhim rol o’ynaydi. Hamkorlikning rivojlanishining yangi bosqichlarida davlatlarimizning alohida viloyatlari bilan munosabatlari, lokal shartnomalar asosida rivojlanib bordi. Misol uchun, 1991 yil oktyabr oyida Toshkent viloyati, Rossiyaning Kemerivo oblasti va Oltoy o’lkasi bilan bitimlar tuzadi. Bunga ko’ra, Toshkent shahri va Toshent viloyatiga go’sht, un, turli sabzavotlar, kimyoviy o’g’itlar olib 1 . Правдо востока. 1992 г. 25 июл. 2 Правдо востока. 1992 г.19 ноябр . 3 ..Т yurikov V , R . Sh о g ’ ulomov . “ Mustaqil O ’ bekiston Respublikasi ” Т. O ’ zbekiston . 1998 y . 86 b е t . 30

kelinishi mo’ljallangan. Shu yilning o’zidayoq Bekobod shahriga 50 tonna go’sht, 400 tonna kartoshka va boshqa iste’mol tovarlari yetkazib berildi. 1 Muzokaralarda Oltoy o’lkasi kengashi raisi V.Konovalov: «Biz hamkorlikni endi boshlaganimiz yo’q. Bizda bu borada tajriba bor. Sizning o’lkangizga gazlamalar, shinalar, stanoklar yetkazib beramiz. O’zbekistondagi «Kompresser» zavodi bizning yoqilg’ida ishlamoqda. Paxta esa biz uchun kerakli tovar bo’lishi bilan birga 20 ming odamni ish bilan ta’minlash degani»- degan so’zlarni aytib o’tdi. 2 Toshkent viloyati rahbariyati Oltoy o’lkasidan har yili 15 ming tonna go’sht mahsulotlari, 2,5 ming tonna kartoshka va qoramollar olishga tayyorligini bildirdi. Shu bilan birga Rossiyadagi sheriklarga 10 ming tonnadan ortiq paxta tolasi va boshqa mahsulotlar yetkazib berish aytib o’tiladi. Ikki o’rtada Oltoy traktor zavodini rivojlantirish va kelajakda u yerdan traktorlar va ehtiyot qismlar keltirish masalasi, buning uchun kerakli investitsiyalarni jalb etish to’g’risida kelishib olindi. Istiqboldagi rejalarni amalga oshirish uchun Toshkentda Oltoy o’lkasining vakolatxonasi, Barnaulda Toshkent viloyatining vakolatxonasini ochishga qaror qilindi. 1992 yil fevral oyida O’zbekiston Respublikasining Farg’ona viloyati va Rossiya Federastiyasining Kostroma oblastlari o’rtasida iqtisodiy va madaniy hamkorlik to’g’risidagi 2002 yilgacha mo’ljallangan shartnoma imzolandi. 3 Bitimga ko’ra vodiyliklar o’z sheriklariga paxta tolasi, meva va sabzavotlar yetkazib berish majburiyatini oldilar. Rossiya Federatsiyasidan esa turli to’qimachilik mahsulotlari, qurilish materiallari va texnikasi va boshqa mahsulotlarni keltirish ko’zda tutildi. Tomonlar xalqlarimiz do’stligini mustahkamlashga xizmat qiladigan ijtimoiy muamolarni 1 . O ’ zbekiston ovozi 1991 y . 17 oktyabr . 2 . O ’ sha joy 3 . Мачин Г.В. Г.Н.Назаралиева «Равноправное сотрудничество Узбекистана с Россией» ОНУ №2 1993 г. Ст.14. 31

yechishda yordam beradigan madaniy aloqalarni o’rnatishni va mustahkamlashga kelishib oldilar. Davlatlarimizning 1992 yil 30 may va 1993 yildagi savdo-iqtisodiy munosabatlar tamoyillari haqidagi bitimlar bunga misoldir. Muzokaralar xulosasi shuni ko’rsatadiki, munosabatlar xalqaro huquqning umume’tirof etilgan normalari va BMT Nizomi, tamoyillari, inson huquqlari sohasidagi xalqaro normalar, Xelsinki yakunlovchi ahdi va boshqa muhim hujjatlar asosida yo’lga qo’yildi. 1 Tomonlar qo’yidagi sohalarda teng va o’zaro manfaatli aloqalarni rivojlantirishga tayyor edilar. Tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy; Yagona iqtisodiy makonni shakllantirish; Bojxona sohasida; Energetika, transport, aloqa sohalari boshqaruvi; Yadro quroli nazorati yuzasidan yagona kollektiv xavfsizlik ittifoqini tuzish; Atrof-muhitni muxofaza qilish; Hududlardagi xalqlarimizning huquqlarini kafolatlash. 2 Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki, bitimlar tomonlar uchun muhim bo’lgan jabhalardagi hamkorlikning keyingi taraqqiyoti uchun huquqiy zamin tayyorlab, bu davrdagi ushbu masalalarga doir 30 ga yaqin turli shartnoma va bitimlar imzolandi. Rossiya Federatsiyasi va O’zbekiston Respublikasi, Tojikistonda xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash jarayonining asosiy kafolati bo’ldilar. 3 Har ikki tomon ham har qanday masalalarni huquqiy asoslarda hal etdilar. Ayni paytda MDHdagi boshqa davlatlar avvalo Rossiya bilan munosabatlar o’zaro manfaatli siyosat yurgizayotganligini yaqqol namoyish etmoqda, respublikaning MDH mamlakatlari bilan samarali hamkorlikka xalqlarimiz o’rtasida vujudga kelgan ko’p tomonlama iqtisodiy, madaniy, ilmiy va insoniy 1 . Касимов А., Васкин И. Основие направление внешней политики Республики Узбекистан.Т.,1994 г , C т. 66 . 2 . Касимов А., Васкин И. Основие направление внешней политики Республики Узбекистан.Т.,1994 г , Ст.67 . 3 32

aloqalarni yangicha asosda mustahkamlash va rivojlantirishga tayyorligini ta’kidlamoqda. Biz tashqi iqtisodiy faoliyatini rivojlantirishda iqtisodiyotimizga xorijiy sarmoyalarni keng jalb etish qulay sharoit yaratishga juda katta ahamiyat bermoqdamiz. 1 Har ikki tomonning savdo aylanmalarining rivojlanishi yangi qirralarda namoyon bo’ldi. Rossiyadan O’zbekistonga eksport hajmida asosiy ulush; - mashina va uskunalar- 38% - kimyo mahsulotlari- 20% - qog’oz, karton, mebel-24 % - energiya manbalari- 39% - oziq-ovqat mahsulotlari- 15 % - qora metal-14 % eksport qilingan edi. 2 1997 yilda O’zbekiston Respublikasi bilan Rossiya Federatsiyasi o’rtasidagi savdo aylanmasi 1,6 milliard dollarni tashkil etdi. 1998 yilga kelib O’zbekistonda Rossiya sarmoyadorlari ishtirokida tashkil etilgan va faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar soni 200 taga yetdi. 3 1995 yil 26-28 iyul kunlarida Rossiya hukumati rahbari V.Chernomirdin rasmiy tashrif bilan Toshkentda bo’lgan edi, ushbu safar chog’ida hukumatlarimiz o’rtasida 1996-1997 yillarga mo’ljallangan iqtisodiy hamkorlikning asosiy tamoyillari va yo’nalishlari to’g’risidagi bitim imzolandi. 4 Bundan tashqari, ikki o’rtada; - hamkorlikni yanada tarqqiy ettirish va kengaytirish to’g’risida memorandum; 1 2 . Karimov I .. O ’ bekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo ’ lida Т. O ’ zbekiston . 1995 y . 115 b е t . 2 3 . “ O ’ zbekiston jamiyatni demokratlashtirish va yangilash , mamlakatni modernizasiya va isloh qilish yo ’ lida ” Т. А kademiya 2005 y . 359 b е t . 3 . N . Jo ’ rayev . “ O ’ zbekiston tarixi ” Sh а r q 1998 y . 313 b е t . 4 . Ха l q so ’ zi . 1995 yil . 31 iyul 33

- inneshin transmilliy moliya sanoat qo’shma guruhini barpo etish haqidagi bitim; - Rossiya rubli va O’zbekiston so’mini o’zaro almashtirish va ularning qiymatlarini barqarorlashtirishni ta’minlash bo’yicha chora-tadbirlar to’g’risida hukumatlararo bitim; - oliy ta’lim sohasida hamkorlik qilish, ilmiy texnik hamkorlik. Xalqaro radioastranologik observatoriyasini tashkil etish, jinoyatchilarga qarshi kurashda hamkorlikni kuchaytirish to’g’risida hukumatlararo bitimlar; - har ikki davlat tashqi ishlar vazirliklari o’rtasida hamkorlik dasturi kabi bir qator bitimlar imzolandi. 1 So’nggi yillarda O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o’rtasida hamkorlik aloqalari ayniqsa, savdo-iqtsodiy aloqalar yuqorida keltirilgan bitimlar asosida jadal ravishda rivojlandi. 1997 yildan 2002 yilgacha muddatda o’zaro savdo ko’rsatkichlari (million AQSh dollari) 2 ko’rsatkichlar 1 1 997 yil 1 1 998 yil 1 1 999 yil 2000 yil 2001 yil 2002 yil 2003 yil yanvar- avgust Tovar ayriboshlash 607.6 53.4 864,8 1010,3 1129,13 913,13 681,1 Eksport 836.4 526,2 432.6 545,5 526.2 317.1 241,0 1 . O ’ sha joy . 2 . O ’ zbekiston – Rossiya munosabatlari . http www . iwfa . uz . 34

Import 771,2 527.2 432.1 464.8 603.6 585.2 440.0 Savdo 65.2 1.0 0.5 80,7 -77,4 -277,1 -199,0 2003 yilning 1-yarmida O’zbekistondan Rossiyaga eksport qilingan tovarlar tartibi; Er usti trasport vositalari -25,6 % Xizmatlar – 17,1 % Paxta tolasi 14,6 % Mineral yoqilg’ilar, neft va undan qayta ishlangan mahsulotlar -9,6 % Sabzavotlar va ba’zi yegulik ko’katlar 4,6 % Gazlama va paxta kalavasi -4,1 % Paxta jun 3,9 % Sabzavot va mevalardan qayta ishlangan mahsulotlar – 3,5 % ni tashkil etadi. Ushbu davrda Rossiyadan keltirilgan tovarlar ko’rsatkichlari quyidagicha bo’ladi. Mexanik uskunalar -23,3 % Qora metall va undan ishlab chiqarilgan mahsulotlar -11,2 % Xizmatlar 7,5 % Elektr asbob-uskunalar -6,9 % Yer usti transport vositalari – 5,1 % Yog’och va yog’och mahsulotlari – 5,1 % Kauchuk va rezina mahsulotlari 4,5 % Optika asbob uskunalar 4,3 % Farmasevtika mahsulotlari 3,4%. 1 2001 yil iyul oyida «LUKoyil-oversis» kompaniyasi vintera O’zbekneftgaz bilan bitim tuzgan edi (45 % Rossiya, 10 % O’zbekneftgaz) bunda 1-bosqichda 2- 2,5 milliard kubometr va keyinchalik yiliga 9 milliard kubometr gaz ishlab 1 35

chiqarish mo’ljallangan edi. 2002 yildan boshlab «Gazprom» 2003-2012 yillarga mo’ljallangan shartnoma imzolandi va 2003 yilda eksport hajmi 7,5 milliard kubometrni tashkil etadi. 2. Strategik sheriklar- ittifoqlik yo’lida. 2.1O’zbekiston va Rossiya o’rtasidagi «Strategik sheriklik to’g’risida»gi bitimdan keyingi savdo-iqtisodiy hamkorlik aloqalari O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o’rtasidagi munosabatlarning yangi bosqichga ko’tarilishi ikkala mamlakat uchun ham hamkorlikni rivojlantirishning istiqbolli imkoniyatlarini beradi. Shuni alohida qayd qilish kerakki, ushbu hamkorlik hozirgi kunda strategik sheriklik va so’ngra ittifoqchilik darajasiga ko’tarildi. Xalqaro maydonda ham hamkorlik kengaymoqda. Rossiya va O’zbekiston xalqaro tashkilotlar va integratsion jarayonlar doirasida faol munosabatlarni yo’lga qo’ymoqdalar. (BMT, MDH, ShTX, EvroEX). Ikki tomonlama munosabatlarning mustahkamlanishini muhim bosqichi 2004 yil 16 iyunda V.V.Putin va I.A.Karimov tomonidan Rossiya Federatsiyasi va O’zbekiston Respublikasi 36

o’rtasida «Strategik sherikchilik to’g’risida»gi imzolangan shartnoma bo’ldi. Davlatlarimizni sherikchilik munosabatlarini 2005 yil 14 noyabrda imzolangan «Ittifoqchilik munosabatlari haqidagi bitim yuqori darajaga ko’tarildi». 1 2004 yil 16 aprelda Rossiya Federatsiyasi Prezidenti V.V.Putin taklifiga binoan I.A.Karimov amaliy tashrif bilan Moskvaga bo’ldi. Mamlakat rahbarining tashrifidan maqsad. Ikki tomonlama munosabatlarni mustahkamlash, Markaziy Osiyoda xavfsizlikni ta’minlash, terrorizm, ekstremizm, norkabiznes kabi mintaqaviy va xalqaro muammolar yuzasidan fikr almashildi. 2 Muzokaralar chog’ida tomonlar o’zaro munosabatlarda progmatizm va qarama-qarshilik yo’qligini e’tirof etdilar. Har ikki tomon munosabatlarini yanada rivojlantirish zarurligini ta’kidladilar. Sohalar aro turli hamkorlikni rivojlantirishda hukumatlararo komissya faoliyati roli haqida fikr bildirildi. Davlatlarimiz boshliqlari ShXT doirasidagi hamkorlik masalalariga ham to’xtaldilar va uning doirasidagi hamkorlik ham manfaatli ekanligini ta’kidladilar. Hamkorlikni rivojlantirish shu yilning iyun oyida ShXT ning sammetida o’z cho’qqisiga chiqdi. Hududlararo hamkorlik aloqalari kengayib bordi. Ural, Moldova, Yaraslav oblastlari, Tatariston Respublikasi, Vladimr oblasti va To’la Respublikalarining ishbilarmonlari doiralari O’zbekiston bilan hamkorlikni yo’lga qo’ydilar. Ularning vakillari «O’zbekenergo», «O’zbekiston havo yo’llari», «O’zbekiston temir yo’llari», «O’zchinozmashxolding» kompaniyalari bilan doimiy muloqotdalar. Ishlab chiqarish va investitstiya masalalari bo’yicha muzokarlar olib borildi. 3 Rossiya Federatsiyasi Prezidenti V.V.Putin: -«ushbu komissiya iqtisodiy aloqalar sub’ektlari xo’jalik faoliyati tajribasi va iqtisodiy taraqqiyot sohasidagi amaldagi qonunchilikni tahlil qilib borishi lozim. 1 . O ’ zbekiston – Rossiya . http www . iwfa . uz . 2 . Ха l q so ’ zi . 2004 y . 17 aprel gazetasi 3 . О торгова - Экономическом сотрудницествие России и Узбекистана. http . // www / o ’ zbekiston . mid . ru . 37

Shu bilan birga, har ikki masalalar bo’yicha ushbu mexanizmlarni takomillashtirish bo’yicha o’z takliflarini bersin»-deb ta’kidlagan edi. 1 O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi davlatlari Prezidentlarining 2003 yil avgust oyidagi uchrashuvi hukumatlararo komissiya ishiga sezilarli ta’sir ko’rsatdi. 2003 yilning 26-27 sentyabrdagi hukumatlararo komissiyaning 6-yig’ilishida tomonlararo hamkorlikni faollashtirish va hajmini kengaytirish masalalari ko’rib chiqildi. Ikki o’rtada imzolangan protokolda birgalikdagi faoliyat turlari, jumladan, axborot almashish, investitsiyalar xo’jalik qonunchiligini uyg’unlashtirish, hududlararo aloqalarni kengaytirish, fan va texnika sohasida munosabatlarni rivojlantirish masalalari o’z aksini topdi. Hukumatlararo komissiya majlisida tezkorlikni yanada oshirish maqsadida o’rtaga qo’yildi. Milliy komissiyalar tuzish va ularni qo’shma majlislarini har yarim yilda kamida bir marotaba o’tkazish kelishib olindi. Bunga Rossiya tomonidan savdo va iqtisodiy taraqqiyot vazirining birinchi o’rinbosari I.S.Materov, O’zbekiston tomonidan tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi raisi E.G’aniev mas’ul bo’lishdi. 2 Mamlakatlarimiz o’rtasidagi imzolangan «strategik sheriklik» to’g’risidagi bitim hukumatlararo komissiya ishini rivojlantirishga muhim omil vazifasini o’tadi. 2004 yil 29 sentyabrida Moskva shahrida hukumatlararo komissiyaning 7- majlisi bo’lib o’tdi. Ushbu majlisda tomonlar mo’ljallangan iqtisodiy hamkorlik dasturi haqida fikr almashib oldilar. Shundan so’ng yig’ilish bayonnomasida istiqbolli, manfaatli hamkorlikni rivojlantirish o’z aksini topdi. Hukumatlararo komissiyaning 7-yig’ilishida bundan tashqari, banklararo hamkorlik bo’yicha milliy komissiyalarni tashkil etish to’g’risidagi bitim imzolangan edi. 3 1 . О деятелности межправителственной комиссии по экономическому сотрудничеству между Российской федерацией и Республики Узбекистан. http . // www . c - aziq . org . 2 . O ’ sha joyda 3 . О торгова - Экономическом сотрудницествие России и Узбекистана. http . // www / russia . uz .. 38

Albatta, bu bitim ham bank sohasida va moliya sistemasidagi munosabatlarni rivojlantirishga xizmat qilishi ko’zda tutilgan edi. Bu boradagi munosabatlarning rivojlanishi, o’zaro ikki tomonni qoniqtiradi. Rossiya bosh vaziri Mixayl Fradkov Moskvada Islom Karimov bilan uchrashuv chog’ida: -«Davlatlarimizning iqtisodiy hamkorligida tajriba to’plangan, sizning Prezident V.Putin bilan muntazam ravishdagi uchrashuvlaringiz Rossiya bilan O’zbekiston munosabatlariga ijobiy ta’sir ko’rsatadi» deb ta’kidlagan edi. O’z navbatida Islom Karimov: -«Rossiya doim O’zbekistonga sherik va ittifoqchi bo’lgan va bundan keyin ham bo’lib qoladi. Buning ustiga bir oy oldin mamlakatlarimiz o’rtasida «Strategik sheriklik» to’g’risida bitim imzolandi»-deb aytib o’tdi. 2004 yil iyul oyida bo’lib o’tgan bu uchrashuv chog’ida Rossiya hukumati axboroti deportamentining xabar qilishiga tomonlararo ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar haqidagi masalalar ham ko’rib chiqildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov 2005 yil 10 iyulda Oqsaroyda Rossiya Federatsiyasining «Politika» jamg’armasi Prezidenti V.Nikanov rahbarligidagi delegatsiyani qabul qildi. Uchrashuv chog’ida Prezident I.Karimov; -«Ishonchim komilki, sizlarning O’zbekiston uchun jiddiy ahamiyatga ega masalalar bo’yicha holis va prinsipial bahoyingizni ahamiyati katta»- deb tomonlarimizning hamfikrligini yana bir bor eslatib o’tadi. O’zbekiston kuchli davlat tajribasiga ega davlat dedi Politexnika jamg’armasi Prezidenti. -«Bugungi murakkab va notinch zamonda O’zbekiston rahbariyatining jamiyat manfaatlari ustivorligiga tayangan qat’iy va haqqoniy siyosati mamlakat kelajagini ta’minlashda muhim omil bo’lmoqda. Bugungi kunda muhim geosiyosiy ahamiyatga ega Markaziy Osiyo mintaqasida qurol-yarog’ va giyohvand moddalar savdosi bilan shug’ullanuvchi jinoyatchi guruhlar, hamda vaziyatni barqarorlashtirishga urinayotgan kuchlarning manfaatlari to’qnashayotgani sir emas»- deb ta’kidlagan edi V.Nikanov. 39

2004 yil 16 iyunida imzolangan shartnoma O’zbekiston Respublikasi Rossiya Federatsiyasining o’zaro xavfsizlikni ta’minlash, o’zaro terrorizm va xalqaro miqyosidagi turli boshqa tahdidlarga qarshi turish, mintaqaviy barqarorlikni mustahkamlash yo’lidagi qo`shma-sayi harakatlari hamjihatligi rasmiylashtirilgan. Shartnoma ikki mamlakatning xalqaro tashkilotlar doirasidagi hamkorligini ham ko’zda tutadi. Shartnomada savdo-iqtisodiy sohadagi aloqalarning ustuvor yo’nalishlari ham belgilab berildi. Jumladan, bular sirasiga yoqilg’i energetika majmui, samalyotsozlik, transport va kommunikatsiya, bank sohasi va boshqalar kiradi. Shu hujjatga muvofiq tomonlar o’zaro sarmoyaviy loyihalarda va xususiylashtirish jarayonlarida qatnashish uchun bir-birlariga imkon yaratadi. Shu tariqa davlatlarimiz o’rtasida strategik sheriklik uchun barcha sharoitlar yaratildi. O’zbekiston noyob yoqilg’i-energetika resurslariga boydir. 2 milliard tonnadan ortiq ko’mirga ega konlar va 160 dan ortiq neft konlari mavjud. Neft va gaz kondensati zahiralari o’z ehtiyojlarimizni to’la ta’minlabgina qolmay, shu bilan birga energiya manbalarini eksport qilish imkonini beradi. Hozir bu kapital mablag’ sarflashning eng foydali sohalaridan biri bo’lib qoldi. Ayrim tadqiqotchilar O’zbekiston gaz sanoatiga sarmoya sarflashni foydali emas deb hisoblagan edilar. Bunga Respublikaning iste’mol bozorlaridan uzoqdaligi sabab qilib ko’rsatilgan edi. Ammo bu fikrni noto’g’riligini vaqt isbotlab berdi. Vaqt oliy hakamdir. Bu sohani har ikki tomonga foydali bo’lishini anglagan Rossiyalik sarmoyadorlar gaz yoqilg’isi sohasidagi hamkorlikni jadal boshlab yuborishdi. Taraqqiy etayotgan davlatlarni energiya manbalariga, shu jumladan suyuq uglevodorod, gazga ehtiyoji muntazam oshib boradi. Aynan shu jihatdan ham Rossiya O’zbekiston bilan hamkorlikni yo’lga qo’yishi bejiz emas. O’zbekistonga yoqilg’i-energetika kompleksiga (YoEK) 1885 yilda asos solingan edi, sho’rolar davrida ham bu borada sezilarli ishlar amalga oshirildi. 1990 yillar boshidan boshlab, Rossiya Federatsiyasi va O’zbekiston Respublikasi 40

YoEK sohasida hamkorlikni yo’lga qo’yishdi va hozirgi kunda bu narsa chuqurlashib bormoqda. Ma’lumki, O’zbekiston Respublikasi o’z imkoniyatlarini ishga solib YoEK sohasida mustaqil qadam tashlagan edi. Hozirgi kunda O’zbekiston xorijiy kompaniyalar uchun, respublikada qulay muhitni yaratish ustida ko’pgina ishlarni amalga oshirmoqda. Rossiya bilan imzolangan «Strategik sheriklik» bitimidan keyin bu boradagi ishlar yuqori darajaga ko’tarildi. Hamkorlik jarayonida Rossiyaning «Gazprom» OAJ va «LUKoyil» OAJ kompaniyalari yetakchi bo’ldilar. 2002 yil dekabr oyida «O’zbekneftgaz» va «Gazprom» 2012 yilgacha mo’ljallangan strategik hamkorlik to’g’risidagi kelishuvni imzoladilar. Ushbu hujjatga ko’ra «O’zbekneftgaz» va yopiq turdagi hissadorlik jamiyati «Zarubejneftgaz» (1998 yil sentyabr oyida tuzilgan) Toshkentda 2004 yil 16 aprelda, Ustyurtdagi Shoxipaxta makonidagi ishlar yuzasidan shartnomani imzoladilar. Ushbu kon 1961 yilda ochilgan bo’lib, uning zaxiralari 39,9 milliard kubometrni tashkil etadi. Ushbu konga «Zarubejneftgaz» tuzilmaviy modernizatsiya uchun 15 million AQSh dollarini ajratishini ma’lum qildi. Albatta, olingan foyda teng barobar bo’linadi. 2005 yilda gaz qazib olish yiliga 500 million kubometrni tashkil etishi kerak edi. Bundan tashqari, 2004 yilning oxirida investorlar kompleksor stantsiyasini qurib bitkazishni mo’ljalladilar. Shu tariqa Rossiya kompaniyasi Markaziy Osiyoda birinchi bo’lib, gaz qazib chiqarish yuzasidan bitimini tuzdi. Bu bitim «Gazprom»ga gazni olib sotishda, ishlab chiqarishga o’tishda, shu bilan-birga mintaqada foydali bo’lgan yangi bosqichdagi faoliyatni boshlashga zamin yaratdi. Shuni aytib o’tish kerakki, O’zbekiston Respublikasida ish boshlagan birinchi kompaniyalardan biri bu «Itera» edi. 41

«LUKoyl» bilan birga u «Qandim»- Xauzoq-Shodi bloki yuzasidan muzokaralar olib bordi. Shartnomalardagi hududda yoqilg’i zahiralari 283 milliard kubometrni tashkil etar edi, lekin 2003 yilda «Itera» «Gazprom» bilan raqobatga dosh bera olmay o’z faoliyatini to’xtatdi. «LUKoyl» esa ushbu shartnoma yuzasidan muzokaralarni davom ettirdi. 2004 yil 16 iyun uchrashuvlarida Rossiyaning bu kompaniyasi tomonlararo to’xtamga kelib, Buxoro va Xiva mintaqasida faoliyat yurgizishga kelishib oldi. Ushbu shartnomani «O’zbekneftgaz» rahbari A.Azizov va «LUKoyl» Prezidenti etilib, unda «LUKoyl»- 90%, «O’zbekneftgaz» -10 % hissalarini qo’shishdi. Gaz yoqilg’ini sanoat ishlab chiqarishini boshlash 2007 yilda ko’zda tutiladi. Mana shu tarzda «LUKoyl» O’zbekistonda o’z mavqeini mustahkamlab oldi. Bu bitim doirasida yillik ish hajmi 9 milliard kubometr, umumiy olganda 207 milliard kubometrga yetkazish mo’ljallangan. Bundan tashqari, kelishuvga ko’ra, yiliga 6 milliard kubometrni qayta ishlovchi zamonaviy gaz-kimyo kompleksini bunyod etish rejasini, 2010 yilda ishga tushirilishi mo’ljallangan. Bundan tashqari, kelishuvga ko’ra, yiliga 240 ta quduqda ish boshlash rejalashtirildi. Avtomobil yo’llari, temir yo’l ikkita kompressor stansiyasi turar joylar, yuqori kuchlanishdagi elektr liniyalarini barpo etish ko’zda tutildi. Mahsulotni «Gazpromning», «Gaztransport» magistrali tarmog’i orqali tashish loyihada o’z aksini topgan. Ushbu loyihani «O’zbekneftgaz» qoshidagi «O’zLITIneftgaz» instituti ishlab chiqdi, shartnomani esa AQSh ning «Bemker» & «Makenzi» yuridik kompaniyasi tayyorladi. Shu asosda tomonlar geosiyosiy munosabatlarni yo’lga qo’ydilar. Bundan tashqari, O’zbekiston Rossiya neftgaz sanoatchilarining loyihalarini amalga oshishida ob’ektiv murakkabliklarga duch kelmagan yagona Markaziy Osiyo Respublikasi bo’lib qolmoqda. «LUKoyl» Prezidenti V.Alekperov O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov bilan uchrashadi. Uchrashuv chog’ida I.Karimov «LUKoyl» faoliyatini kengayib borayotgani jarayonidan xabardor ekanligi haqida aytib o’tdi. Yana «LUKoyl»ning olib borayotgan tashqi hamkorligi kelajakda O’zbekistondagi 42

«LUkoyl» bilan ishlarni yo’lga qo`yadigan kompaniyalarda ishonchni uyg’otish va mustahkamlashda asos bo’lishini ta’kidlab o’tdi. V.Alekperov I.Karimovga uning bergan qimmatli maslahatlari va o’zaro ishonch uchun minnatdorchilik bildirdi. «O’zbekneftgaz» bilan Rossiyaning boshqa bir qator kompaniyalari hamkorlik qilmoqdalar. Yopiq turdagi hissadorlik kompaniyasi «Soyuzneftgaz» va ochiq turdagi hissadorlik kompaniyasi «Stroyrangaz» shular jumlasidandir. «Soyuzneftgaz» ko’pgina neft ishlab chiqaruvchi mamlakatlar bilan investitsion loyihalar borasida ancha tajriba orttirgan kompaniya hisoblanadi. U O’zbekistonlik hamkorlarga neftni qazish, yuqori sifatli polimer, trubolar, mutaxasislar malakasini oshirish borasidagi o’z takliflarini berish mumkin. Bu borada, YoEK uchun fibrobazal trubalar yetkazib berish to’g’risidagi shartnoma imzolandi. «Soyuzneftgaz» «O’zPEK limitit» OAJ ni nazorat paketini oldi. Iqtisodiy hamkorlikning rivojlanishi 2005 yilda ham davom etdi va rivojlanib bordi. 2004 yil 4 fevralda Rossiyaning telekommunikastiya sohasida faoliyat ko’rsatuvchi kompaniyasi «Alfa telekom» O’zbekistondagi «O’zMakkom» kompaniyasi aksionerining 74 % ni sotib oldi. Ma’lumki ushbu O’zbek-Malayziya qo’shma korxonasi Toshkent va Toshkent viloyati aholisiga xizmat ko’rsatib kelar edi, ushbu kompaniya fuqarolarimizga GSM 900/1800 standartida xizmat ko’rsatgan. Indoneziyaning «BAKTIE GROUP» kompaniyasidan «BUZTEL CSM» ning aksiyalarining 100 % ni sotib olgan edi. Shu tufayli ham «Alfa telekom» kompaniyasining ushbu tashkilot bilan qiziqishi bejiz emas. «Alfa telekom»ning tashqi aloqalar bo’yicha vitse-prezidenti K.Babaev fikricha, ushbu kompaniyaning O’zbekiston uyali aloqa bozoridagi o’ziga xos o’rini va istiqboli bor. 1 1 . «Бизнес Вестник Востока» 2005 г. 10 февраль . 43

Ma’lumki, uyali aloqa bozori hozirgi zamonaviy dunyoda eng serdaromad sohalardan hisoblanadi. Turli jabhalarda xizmat qiladigan turli soha vakillari ushbu aloqa vositasidan foydalanishadi. Shu tufayli ham Rossiyaning ushbu sohadagi manfaatlari doirasining kelajakdagi rivojlanishi istiqbollari mavjud. Rossiyaning MTS kommunikatsiya sohasida faoliyat ko’rsatuvchi kompaniyasining yurtimizga qiziqishi ahamiyatga molikdir. MTS Rossiya bozorida eng ko’p mijozlarga ega bo’lgan, o’zining xizmat ko’rsatish doirasi istiqbolli va ulkan salohiyatga ega bo’lgan kompaniyalardan hisoblanadi. Ushbu kompaniya ham O’zbekistonda o’zining o’rnini topishga harakat qilmoqda. Tomonlararo iqtisodiy munosabatlar rivojlanishi qishloq va suv xo’jaligi hamda texnikaviy hamkorlikda ham kuzatilmoqda. Rossiyaning «Zarubejvodstroy» OAJ O’zbekiston Respublikasi qishloq va xo’jaligi vazirligi tashabbusi bilan tashkil etilgan drenaj-kollektor qurish yuzasidan o’tkazilgan tenderda ishtirok etdi. 1 Ushbu loyihaga muvofiq qurilish ishlari 300 km lik kanal qurilishi yuzasidan olib borilishi kerak edi. Rossiyalik mutaxassislar bu tenderda, o’zlarining qiymati 41,8 million AQSh dollariga teng bo’lgan loyihasi bilan ishtirok etdilar. Ularning raqobatchilari bo’lmish Xitoylik mutaxassislar taklif etgan loyiha qiymati 33,5 million AQSh dollarini, Eron tomoni mutaxassislari loyiha qiymati 33,9 million AQSh dollarini tashkil etardi. Rossiya vaziri Yevgeniy Gruzenchuk, ular taklif etayotgan loyiha va xizmatlar har tomonlama raqobatbardosh va har qanday talabga javob berishini ta’kidladi. Ushbu loyihaning tenderda g’olib chiqishi Rossiyalik mutaxassislarning har tomonlama yetuk salohiyatga ega ekanligini ko’rsatdi. Ushbu loyihani amalga oshirishda moliyaviy ishlar ikki tomonlama tashkil etildi. Jami loyiha ishining 64% ni Jahon banki, 36 % O’zbekiston tomoni o’z bo’yniga oldi. 1 . «Бизнес Вестник Востока» 2005 г .10 апрел . 44

13 aprel kuni E.Gruzenchuk O’zbekiston Qishloq va suv xo’jaligi vaziri o’rinbosari Sh.Hamrayev bilan uchrashdi. Uchrashuv chog’ida tomonlar gidroqurlish sohasiga doir masalalarni tekshirib chiqishdi. Shuni aytib o’tish kerakki, ushbu kompaniya 1963 yilda tashkil etilgan bo’lib, 40 yildan ortiq faoliyati davomida Janubiy-Sharqiy Osiyo, yaqin va O’rta Sharq mamlakatlarida 80 ta ob’yektni barpo etgan. Rossiyaning «Promtraktor» OAJi 2005 yilda O’zbekiston uchun o’z texnikasini yetkazib berishini ko’paytirish maqsadini o’z oldiga qo’ygan edi. O’zbekistonliklar o’tgan 2004 yilda ushbu zavod texnikasidan 20 ta olgan edilar. Albatta, bu raqam Cheboksardagi zavod uchun juda kamdir. Har ikkala tomon tovar aylanmasini ko’paytirish uchun albatta shartnoma- huquq asoslarini yaratishlari zarur bo’ldi. 2005 yil 17-19 may kunlarida Toshkent shahrida OGV-2005 ko’rgazmasi tashkil etildi. Bu ko’rgazmada Rossiyaning bir qator firma va kompaniyalari ishtirok etdilar. Ular o’zlarining imkoniyat va ehtiyojlaridan kelib chiqib har ikki tomon uchun foydali bo’lgan shartnomalar tuzishga harakat qildilar. «Promtraktor» OAJ ham bu jarayondan chetda qolmadi. Kompaniya matbuot xizmatining xabar qilishicha, bir qancha foydali bitimlar imzolangan. Ushbu shartnomalarga ko’ra «Promtraktor» OAJ O’zbekistonlik o’z sheriklariga 2005 yil oxirigacha 40 dona buldozer yetkazib berish majburiyatini oldi. Albatta, bu kabi texnika va texnik vositalarga xizmat ko’rsatish shaxobchalari Toshkent shahrida mavjuddir va ular bir necha yillardan buyon mijozlariga sifatli va kafolatli xizmat turlarini taklif etmoqdalar. O’zbekiston Respublikasi bilan manfaatli sherikchilikni yo’lga qo’ygan Rossiya kompaniyalaridan yana biri bu- «AVTOKRAZ» dir. Ushbu gigant zavod sobiq Ittifoqda ham samarali faoliyat ko’rsatgan edi. U ishlab chiqargan og’ir yuk tashishga mo’ljallangan mashinalar davomida sifat belgisini yo’qotmay kafolatli va ishonchli zavodlardan biriga aylandi. 45

«AVTOKRAZ» 1994-2002 yillarda O’zbekistonga 16 ta o’z texnikasini yetkazib bergan edi. 2003 yil davomida 24 ta mashina keltirildi. 2004 yilda 36 ta, 2005 yilda esa 100 tani tashkil etdi. Ma’lumki O’zbekistonning tog’li hududlarida, cho’l zonalarida ulkan bunyodkorlik ishlari olib borilmoqda. Ushbu ishlarning samarali borishida «AVTOKRAZ» mashinalarining muhim o’rni bor. 2005 yilning 10-11 oktyabr kunlari Toshkent shahrida O’zbekiston va Rossiya hukumatlararo komissiyasining 8-yig’ilishi bo’lib o’tdi. Bunda rossiyalik delegatsiya a’zolariga sanoat federal agentligi rahbari B.S.Alyoshin rahbarlik qildi. O’zbekiston tomoniga bosh vazir o’rinbosari O’tkir Sultonov rahbar edi. B.S.Alyoshinni O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov qabul qildi. Uchrashuv chog’ida Prezident Karimov aynan strategik sheriklik haqidagi bitim davlatlarimiz o’rtasidagi munosabatlarning rivojlanishiga asos bo’lib xizmat qilishini yana bir bor ta’kidlab o’tdi. Komissiya yig’ilishida tomonlarning o’tgan 2004 yil mobaynida olib borgan ishlari to’g’risida hisobotlar ko’rib chiqildi. Ayniqsa yoqilg’i-energetika, mashinasozlik, kimyo sanoati va telekommunikatsiya sohalaridagi ishlar faollashgani qayd etildi. Komissiya ishida Rossiya O’zbekiston investitsiya borasidagi hamkorlik masalalariga alohida urg’u berildi. Tomonlar, sarmoyalar kirgizish sohasidagi muammolarni hal etishda bir- birlari uchun shart-sharoitlar yaratish yuzasidan o’zaro yagona fikrga keldilar. Mamlakatlarimizning hamkorlik salohiyatini maksimal darajaga yetkazish maqsadida hukumatlararo komissiya Rossiya vazirliklari korxona va kompaniyalarga O’zbekiston tomonidan taklif etilgan investitsiya loyihalarini ko’rib chiqish va amalga oshirishni topshirdi. O’zbekiston Respublikasi tovar xom-ashyo birjasi va Moskva fond birjasi o’rtasida har ikki tomon birja texnologiyalari asosida moliya va tovarlar davlatlararo tashkillashgan bozorini vujudga keltirish uchun kelishuv imzolandi. Bunday faoliyat moliya va tovar aylanmasini nazorat qilishda, tomonlar savdo faoliyatini kengayishi va tabiiy raqobat sharoitlarini vujudga kelishida rol 46

o’ynaydi. Tomonlar birjalararo elektron savdolar tizimda yagona platforma sifatida O’zRXAB elektron birja savdo dasturini qabul qilishga kelishdilar. Rossiya Federatsiyasi Prezidenti V.Putin aytganidek; Hozirgi bu davr davlatlararo aloqalarning qurilishida yangi bosqichdir. Albatta, bu bizni so’nggi yillarda bor kuchimiz bilan oldinga qadam tashlashimizni natijasidir. Hamkorlik qirralarining keng quloch yoyishini samolyotsozlikda ham ko’rish mumkin. Aviasozlar Il-76, Il-114 rusumidagi samolyotlar ishlab chiqarishni yo’lga qo’ymoqdalar. Chkalov nomidagi TAIB DAJ qo’shimcha 2,5 ming mutaxassis va ishchilarni ishga qabul qilishi haqida e’lon qildi. Bu bilan u hozirgi kunda o’z mahsulotini sotish va buyurtmalar olishda muammolar yo’qligini ko’rsatdi. Aviabirlashma ikki o’rtada tuzilgan shartnomaga muvofiq. Rossiya va boshqa mamlakatlarga 2004 yilda 15 ta havo kemasini yetkazib berdi. «Vimm Bill Dan» konsterni ham O’zbekiston Respublikasi hukumatidan bojxona va soliq imtiyozlariga ega bo’lib, respublika aholisini sut va sut mahsulotlari bilan ta’minlamoqda. «Toshkentsuv» korxonasida kuniga 69 tonna sut mahsulotlarini qayta ishlovchi yangi texnologiyalar o’rnatildi. «Andijon kabel», «Transpromresurs» korxonalari ham foydali hamkorlikni yo’lga qo’ydilar. Tomonlarni avtomobil bozori bilan bog’liq aloqalariga to’xtab o’tish zarurdir. Hammaga ma’lumki, Rossiya bozorida Nexia va Matiz o’z o’rnini topdi. 2004 yilda Rossiya bozorida eng ko’p sotiladigan avtomobillar «O’zDEU Avto»ga tegishlidir. O’z navbatida O’zbekistonda ham «Lada», «Volga», «Kamaz»larning o’z o’rni bor. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov 28-29 iyul kunlari Rossiya Federatsiyasi Prezidenti V.Putinning takliflariga binoan amaliy tashrif bilan Moskva shahrida bo’ldi. Toshkent va Moskvaning ko’plab xalqaro muammolarga munosabati o’xshash va yaqindir. Ikki tomonlama hamkorlikni rivojlantirish borasidagi qarash 47

va intilishlari mushtarak, O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi, barcha sohalarda o’zaro aloqalar qo’llashini kengaytirishdan manfaatdordirlar. I.A.Karimov va V.Putin hamkorlik ko’lamini muttasil kengaytirib borish, savdo-iqtsodiy aloqalarga doir ko’rsatkichlarning oshib borayotganini, ushbu tashrif o’zaro aloqalarni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etishini ta’kidladilar. Nova, Ocharevo uchrashuvida madaniyat va san’at, ta’lim, ekologiya va umuman ijtimoiy hayotning barcha sohalarida izchil muloqotlar yo’lga qo’yilganligini aytib o’tdilar. Prezidentlar xalqaro tashkilotlar, jumladan, ShXT doirasidagi hamkorlik yuzasidan fikr almashdilar. 1 O’zbekiston va Rossiya rahbarlari xavfsizlik va barqarorlikni mustahkamlash va harbiy hamkorlik masalalariga alohida to’xtaldilar. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov joriy yilning 13 may kuni Andijonda ro’y bergan voqealar xorijdagi ekstremistik markazlar tomonidan tayyorlangan operatsiya ekanligini unga MDH, shu jumladan, Markaziy Osiyo mamlakatlarida sodir bo’layotgan jarayonlardan ayrim xodisa sifatida qarash mumkin emasligini ta’kidladi. Andijon voqealari MDH davlatlarida uyushtirilayotgan turli «rangli inqiloblar»dan farqli o’laroq, mutloqo yangi shakl va qiyofada amalga oshirilgan mudhish fitnadir. Bu gal «senariy mualliflari» va «rejissyorlari» «demokratparast» olamonni namoyishiga olib chiqmadi. O’zbekistonning mustaqil siyosatini ko’ra olmaydigan, Markaziy Osiyoda viloyatni izdan chiqarish niyatida bo’lgan bu «qahramonlar» olamon o’rniga, qo’poruvchilik bo’yicha yaxshi tayyorgarlik ko’rgan terrorchi va ekstremistlarni ishga soldi-dedi I.Karimov. Rossiya Prezidenti V.Putin o’z navbatida, O’zbekiston rahbarining operatsiya xorijda tayyorlanganligi haqidagi fikrini tasdiqlab o’sha kunlari Afg’onistonda jangarilarning harakatga tushib qolganligini va ayrim mamlakatlar 1 . O ’ zaro h а mkorlikni yanada mustahkamlash yo ’ lida . Prezidents- offce @ press-service.uz. 48

chegaralari yaqinida qo’poruvchi guruhlar to’planganligini kuzatilganligini va bundan Rossiya maxsus xizmatlari xabardor edi deb aytib o’tdi. 2005 yil 14-15 noyabr kunlari O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov rasmiy tashrif bilan Rossiya Federatsiyasida bo’ldi. Xo’sh bu tashrifdan yana qanday maqsadlar ko’zlangan edi? Aytish kerakki, bu uchrashuv O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o’rtasidagi munosabatlarni yangi bosqichga olib chiqdi. Yillar mobaynida hamkorlik natijasida ikki tomonlama savdo-iqtsodiy munosabatlar xalq xo’jaligining qariyib barcha tarmoqlarini qamrab oldi. Savdo- sotiq telekommunikatsiya, energetika, sug’urta, bank, moliya, sohalaridagi hamkorlik izchil rivojlanmoqda. Mutaxasislar joriy 2005 yil yakunida o’zaro savdo hajmi 2 milliard AQSh dollaridan oshishni ta’kidlab o’tdilar. Ushbu muzokaralar chog’ida Prezidentlar xalqaro tashkilotlar jumladan, Yevro Osiyo, IX va ShXT doirasidagi aloqalar bilan bog’liq masalalarni muhokama qilishdi. Prezidentlar O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o’rtasida ittifoqchilik to’g’risidagi shartnomani imzoladilar. Ma’lumki, Prezidentlarning oktyabr oyidagi Sank-Peterburg shahrida bo’lgan uchrashuvida mamlakatimiz rahbari ikki o’rtada ittifoqchilik munosabatlarini o’rnatish uchun imkoniyatlar yetarli ekanligini va bunday munosabatlar ikki tomon manfaatlariga mos ekanligini aytib o’tgan edi. Bu taklif hayotda o’z aksini topdi. Strategik sheriklik to’g’risidagi shartnomaning mantiqiy davomi bo’lgan mazkur hujjatlar ikki mamlakat hamkorligini huquqiy asosini ittifoqchilik tamoyillari bilan mustahkamlaydi. O’z navbatida Rossiya Federatsiyasi Prezidenti V.Putin bu shartnomani jiddiy yangi qadam deb baholadi. U shartnoma, Rossiya va O’zbekiston munosabatlari barcha yo’nalishlardagi kerakli huquqiy asoslarni yaratadi deb ta’kidlab o’tdi. Yaxshi qo’shnichilik-o’zbekning qadimiy an’anasidir. Xalqimiz azal- azaldan shodlikni baham ko’rib, musibatni birga yengib kelgan. Biror to’y-maraka, biror tadbir qo’ni-qo’shnisiz, mahalla-kuysiz o’tmaydi. 15 yildan beri mustaqil 49

hayot kechirib kelayotgan O’zbekiston ham xalqimizning ana shu qadim an’anasiga mos siyosat yuritmoqda. Mamlakatimiz qo’shnichilik aloqalarini mustahkamlashga, do’stlik va hamkorlikni rivojlantirishga alohida e’tirof bilan yondashadi. «Ittifoqchilik munosabatlari to’g’risida»gi shartnoma buning isbotidir. Ushbu shartnomada hamkorlikning barcha yo’nalishlari o’z aksini topgan. Shartnomaning ikkinchi moddasi tomonlarning o’zaro xavfsizligini ta’minlashlari haqidadir. Tomonlar BMT Nizomining 51 moddasiga binoan kollektiv mudofaani amalga oshirishadi. Ko’rinib turibdiki, tomonlarning xavfsizligi o’zaro ta’minlanmoqda va bu xalqaro huquq normalariga mos keladi. Shartnomaning 3-4 moddalari ham shu masalaga bag’ishlangan. O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi savdo-iqtisodiy aloqalari rivojlantirishga yo’l ochish maqsadida milliy va xalqaro transport infratuzilmalarini rivojlantirish va ulardan foydalanish, sohaga tashqi sarmoya jalb etish borasidagi hamkorlikni kengaytirishga ham kelishib olindi. Shuningdek, fan-texnika, energetika va boshqa sohalarda teng huquqli va o’zaro manfaatli hamkorlik yanada rivojlantirildi. O’zaro hamkorlik ikki tomonlama asosda va xalqaro maydonda izchil ravnaq topishi uchun turli darajadagi maslahatlashuvlar yo’lga qo’yiladi. Davlat rahbarlari, parlamentlar, hukumatlar. Xavfsizlik kengashlari, tashqi siyosat, mudofaa va huquqni himoya qilish mahkamalari va boshqa vazirlik va idoralar o’rtasida muntazam muloqotlar ta’minlanadi. (13- modda) Bularning barchasi O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o’rtasidagi munosabatlarning bugungi bosqichi tabiiy jarayon, o’ziga xos qonuniyat, strategik hamkorlikni mantiqiy davomi ekanligini ko’rsatadi. Ma’lumki, I.A.Karimovning 2005 yil 6-7 oktyabr kunlari Sank-Peterburg shahriga tashrifi chog’ida O’zbekiston Respublikasining Yevro Osiyo IKiga a’zo bo’lishiga kelishib olingan edi. Ushbu jarayonni amalga oshirish uchun I.A.Karimov 2006 yil 24 yanvar kuni Yevro Osiyo IX a’zo mamlakatlar rahbarlari 50

Davlatlararo kengashining navbatdan tashqari majlisida ishtirok etish uchun Rossiya Federatsiyasining Sank-Peterburg shahriga tashrif buyuradi. I.A.Karimov safar oldidan jurnalistlar bilan birga bo’lgan uchrashuvida bunga yana bir bor izoh berdi: «Yevro Osiyo iqtisodiy hamjamiyat va Markaziy Osiyo hamkorligi tashkilotli o’zining maqsad va vazifalari nuqtai nazaridan bir-biriga o’xshash edi. Ushbu davlatlarning kuch-qudratini, imkoniyatlarini birlashtirib, yagona maqsad sari yo’naltirilsa, bu albatta o’z samarasini beradi. Bundan tashqari yangi tuzilma vaqtni tejash bir masalani ikki marta muhokama qilmaslik, ortiqcha sarf-harajat va tashkiliy ishlardan chekinib, ko’proq amaliy ishlarga o’tish imkonini beradi». 2006 yil 24-25 yanvardagi tashkilotning samiti O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I,A,Karimov ishtirokida Prezidentlarning tor doiradagi uchrashuvi bilan boshlandi. Unda asosiy diqqat-e’tibor O’zbekistonni hamjamiyatga a’zo bo’lib kirishi bilan bog’liq masalaga qaratildi. Shu o’rinda Yevro Osiyo IK xususida 1996 yil 20 yanvarda Rossiya, Belorussiya va Qozog’iston o’rtasida uch tomonlama bojxona ittifoqi to’g’risidagi bitim imzolangan edi, keyin unga Qirg’iziston va Tojikiston qo’shilishdi. 2004 yilda bojxona ittifoqining bosh a’zosi Yevro Osiyo IX to’g’risida tashkil etish kelishib oldilar. 2003 yil aprelda BMT kotibiyatida ro’yxatdan o’tdi. 2004 yil yanvaridan BMT Bosh assambleyasida kuzatuvchi maqomini oldi. O’zbekiston bu tashkilotga a’zo bo’lgandan so’ng Yevroosiyo IX ishtirokchilari soni oltitaga yetadi. Hududi 20797 ming kv.km.ga yetdi, axolisi 200 million kishini tashkil etdi. 2.2.Davlatlararo ijtimoiy madaniyat va harbiy-texnikaviy hamkorlikning yangi tizimi Davlatlarimiz o’rtasidagi munosabatlarning yillar davomida rivojlanib borishi manfaatli aloqalarni ko’p sohada chuqurlashtirishga olib keldi. Ikki o’rtada imzolangan «strategik sheriklik» to’g’risidagi va «Ittifoqchilik munosabatlari» to’g’risidagi bitimlar mintaqamiz va yurtimizda tinchlik, barqarorlikni ta’minlash uchun poydevor bo’ldi. Shu bilan birga mamlakatlarimiz o’rtasidagi madaniy, 51

ijtimoiy, harbiy sohalarda hamkorlik yana yangi bosqichga chiqdi. 2004 yil 16 iyunda imzolangan «strategik sheriklik» to’g’risidagi bitimning 12-moddasida: -«tomonlar ijtimoiy, madaniy sohalarda tashkilotlar, uyushmalar o’rtasidagi aloqa va almashinuvlarni o’rnatish va qo’llab-quvvatlashlari ko’rsatib o’tilgan yo’nalishlarda ko’zlangan dastur va ishlarni amalga oshirish orqali gumanitar sohadagi hamkorlikni rivojlantiradi»-deyilgan. Ushbu fikrlar albatta, tomonlararo bo’ladigan yaqinlashuvga yangi zamin tayyorladi, keyingi hamkorlik uchun asos yaratadi. 2005 yil 15 noyabrdagi bitimning 12-moddasida: -tomonlar gumanitar sohadagi hamkorlik qiluvchi fuqarolar uchun bevosita aloqalarni yo’lga qo’yish va rivojlantirish uchun shartnoma huquqiy asosni yaratish shart-sharoitlarini ta’minlaydilar- deb ko’rsatib o’tilgan. Ushbu yaratilgan shartnomaviy huquq asoslari ikki o’rtada yuqoridagi sohalarda faoliyat ko’rsatadigan fuqarolar uchun muhim hisoblanadi. Hozirda Rossiyaning V.M.Lomonosov nomidagi MDU ni Toshkent shaxrida filialini ochish mo’ljallanmoqda. Yana 2006 yilda Rossiya O’zbekiston madaniyat kunlari, 2007 yilda esa O’zbekistonda Rossiya madaniyat kunlari o’tkazish mo’ljallangan. Rossiya Federatsiyasining elchisi F.Muxametshin vatandoshimiz Sovet Ittifoqi qaxramoni I. Karimovga va 5 ta «Shuhrat» ordeni kavalerlariga Rossiya Prezidenti V.Putinning shaxsiy tabrigi va sovg’alarini topshirdi. Urush va mexnat faxriylariga jami 1800 kishiga moddiy yordam ko’rsatildi. 550 dan ortiq insonga sanatoriya va sog’lomlashtirish markazlariga yo’llanmalar berildi. O’zbekiston va Rossiya o’rtasidagi aloqalarni mustahkamlashda yurtimizda faoliyat ko’rsatayotgan Rus milliy madaniy markazlarning ham hissasi bor. Ular O’zbekiston millatlararo munosabatlarni rivojlantirish aloqalarni tashkil etishda o’z hissalarini qo’shmoqdalar. Rus milliy madaniy markazlari mustaqillikka erishganimizdan so’ng birinchilardan bo’lib tashkil topdi. 52

Markaz 1994 yilda nodavlat, notijorat tashkilot sifatida yuzaga keldi. U o’z tarkibiga aholining barcha qatlamlari vakillarini birlashtirdi. Ular rus madaniyatini saqlash va rivojlantirishni o’z oldilariga maqsad qilib qo’ydilar. Ushbu markaz faoliyati Rossiya Federatsiyasining elchixonasi va «Roszarubejsentr» bilan bog’liqdir. Ular birgalikda ko’plab tadbirlar o’tkazdilar. Rossiya elchixonasi xomiyligida Rus milliy madaniy markazi delegatsiya «Moskva XXI asr vatandoshlariga» xalqaro konferensiyasida ishtirok etdilar. Unda Moskva ma’muriyati ko’magida xorijdagi vatandoshlar tashkilotlari ijodiy xamkorlik dasturi qabul qilindi. 2004 yilda O’zbekiston miqyosida Rus milliy madaniy markazlarining 10 yillik tantanalari keng nishonlandi. Aytish kerakki 10 yil ichida markazning faoliyat doirasi ancha kengaydi. Toshkentda markaz turli konsert, ijodiy kecha va boshqa bir qator tadbirlarni muntazam o’tkazib kelmoqda. «Veteran» xor kopellasi, «Orfey» vokal studiyasi, «Ulibka» ansambli muntazam faoliyat ko’rsatmoqda. Markaz qoshida «Mangologiy dvorik» A.Axmatova muzeyi tashkil etilgan. 1 Rus milliy madaniy markazlariga ijroiya raisi etib 2005 yilda S.N.Gerosimova tayinlandi. U bu markaz tomonidan olib borilayotgan barcha ishlarga boshchilik qildi. Markazning viloyatlardagi filiallarining faoliyati ham ancha kengaydi. RMM Rossiya elchixonasi, Rus provaslav eparxiyasi boshqaruvi bilan aloqani uzmagan holda turli tadbirlar: Maslinista, Rojdestvo, pasxa va boshqa bayram tadbirlarini o’tkazdi. Urush va mexnat faxriylaridan 781 kishiga 2005 yilda sog’liklarini tiklash uchun sanatoriylarga yo’llanma berdilar. 36 kishi Moskva shahrida davolandi. Bu ishlarga 108 million so’m ajratilgan. Markazning Andijon, Farg’ona, Samarqand, Buxoro, Termiz, Navoiy filiallarining faoliyati 10 yil ichida ancha yuqori bosqichga chiqdi. Toshkent shaxri tumanlarida ham filiallari faoliyat ko’rsatmoqda. 1 . Вечерний Ташкент . 2004 год . 8 ноябр 53

Toshkentda Rossiya fan va madaniyat markazining ochilishi ham ijtimoiy- madaniy hamkorlikni mustahkamlashda muhim omil bo’ldi. Ikki mamlakat olimlari, adiblari rassomlar o’zaro dasturlarni birgalikda amalga oshirish uchun qulay imkoniyatga ega bo’ldilar. 2005 yil avgust oyida Rossiya Federatsiyasi Fan va ta’lim vaziri A.Fursenkoning Toshkentga tashrifi, tomonlarni istiqboldagi hamkorligini rivojlantirishga o’z hissasini qo’shdi. Bo’lib o’tgan bir qator uchrashuvlar chog’ida turli masalalar muhokama qilinib, shartnomalar imzolandi. Albatta, O’zbekiston-Rossiya munosabatlarining rivojlanishida, ikki o’rtada ijtimoiy, madaniy, ilmiy munosabatlarning yo’lga qo’yilishi muhimdir. Davlatlarimizning harbiy va harbiy texnikaviy hamkorligi mustaqilligimizning dastlabki yillaridanoq boshlangan edi. Bu sohada munosabatlar 1998 yilgi va 1999 yilda imzolangan shartnomalar asosida olib borilmoqda. Davlatlarimiz o’rtasida chegaralar to’g’risida havo hujumidan mudofaa masalasi yuzasidan ham bitimlar mavjud. Ushbu bitimlarning ratifikatsiya qilinganligi to’g’risidagi hujjatlar tomonlarga taqdim etilgan. O’zbekiston Respublikasi bilan Rossiya Federatsiyasi o’rtasida, O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi havo fazosining xavfsizligini ta’minlash maqsadida, «O’zbekiston Respublikasi havo hujumiga qarshi mudofaa qo’shinlari va harbiy havo kuchlaridan hamda Rossiya Federatsiyasi harbiy havo kuchlaridan birgalikda foydalanish to’g’risida»gi bitim 2004 yil 27 avgustda ratifikatsiya qilinadi. Tomonlarning bu boradagi faoliyat doirasi masalalari «Strategik sheriklik» va «Ittifoqchilik munosabatlari to’g’risida»gi bitimlarda o’z aksini topgan. Hamkorlik ayniqsa, 2004 yil 16 iyundagi «Strategik sheriklik» haqidagi bitimdan keyin yangi bosqichiga ko’tarildi. 2005 yil 28-29 iyun kunlari Nova Ogareva uchrashuvi chog’ida O’zbekiston Prezidenti I.Karimov Rossiya mudofaa vaziri S.Ivanov bilan uchrashadi. Muloqot chog’ida ikki o’rtadagi harbiy va harbiy texnikaviy hamkorlik izchil rivojlanib borayotgani ta’kidlangan edi. Bu yo’nalishdagi aloqalar harbiy hamkorlikda mahsulotlar yetkazib berish, harbiy- 54

texnikani yangilash, kadrlar tayyorlash, birgalikda mashqlar o’tkazish bo’yicha millatlararo dasturlarini tuzish tadbirlarini o’z ichiga oladi. Ushbu uchrashuv chog’ida harbiy va harbiy-texnikaviy hamkorlikning ahvoli va istiqbollari haqida fikr almashindi. O’zbekiston Respublikasida xarbiy maxsulotlar ishlab chiqaruvchi qo’shma korxonalarni tashkil etish masalasi ham ko’rib chiqiladi. 1 Bu ishlarning natijasida harbiy va harbiy-texnikaviy hamkorlikni yuqori pog’onaga ko’tarish uchun albatta, huquqiy asoslar yaratiladi. Rossiya va O’zbekiston o’rtasidagi harbiy va harbiy-texnikaviy hamkorlikka 1994 yil 2 mart kuni O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.karimovning Rossiya Federatsiyasiga birinchi tashrifi chog’ida asos solingan edi. Moskvada «Qurolli kuchlarni o’zaro moddiy va texnikaviy ta’minlash yo’nalishlari to’g’risida»gi bitim imzolangan edi. 1995 yil 23-25 iyul kunlari Rossiya Federatsiyasi bosh vaziri V.Chernomirdin Toshkentga tashrif buyurib, hukumatlarimiz o’rtasidagi shartnomaga imzo chekadi. 1998 yil 6 may kuni I.A.Karimov Moskvada Rossiya Federatsiyasi Prezidenti bilan Il-76 MF va Il-76 TF samolyotlarini ishlab chiqarish, foydalanish va modernizatsiyasini ta’minlash to’g’risidagi bitimni imzoladi. 1991 yil 11 dekabr kuni Rossiya Federatsiyasi bosh vaziri V.Putin Toshkentga tashrifi chog’ida ikki o’rtada «Harbiy va harbiy-texnikaviy hamkorlikni kuchaytirish to’g’risida»gi shartnoma imzolandi. Ushbu xujjat mudofaa vazirliklari Qurolli kuchlar bilan harbiy xavfsizlik masalalarida o’zaro aloqalarni kuchaytirishga qaratilgan edi. X U L O S A Bitiruv malakaviy ishini o’rganish davomida mustaqil O’zbekiston va Rossiya Federatsiyasi o’rtasidagi o’zaro hamkorlik aloqalari ilmiy adabiyotlar va statistik ma’lumotlar orqali ilmiy tahlil qilinib, quyidagi xulosalarga kelindi: Birinchidan, O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosati tizimida Rossiya Federatsiyasi bilan hamkorlik aloqalarini yoritib berildi; 1 . O’zbekiston – Rossiya Prezidents- offce @ press-service.uz. 55

Ikkinchidan, Davlatlarimizning demokratik taraqqiyot sharoitida savdo- iqtisodiy hamkorlikning yo’lga qo’yilishini aytib o’tildi; Uchinchidan, O’zbekiston va Rossiya o’rtasidagi strategik sheriklik to’g’risidagi bitimdan keyingi savdo-iqtisodiy hamkorlik aloqalari to’g’risida to’xtalib o’tildi; To’rtinchidan, Davlatlararo ijtimoiy, madaniy va harbiy-texnikaviy hamkorlikning yangi tizimi ko’rsatib o’tildi. Beshinchidan, Mustaqillik tashqi siyosat yurgizish O’zbekiston uchun yangi yo’nalish edi, ma’lumki, sobiq totalitar tuzum sistemasida to’g’ridan-to’g’ri tashqi faoliyat olib borish huquqi bo’lmaganligi faktlar asosida bayon etildi. Oltinchidan, O’zbekiston va boshqa davlatlarning xalqaro munosabatlar tizimidagi ishtirokida mamlakatdagi olib borilayotgan islohatlar va barqarorlik muhim o’rin tutadi. O’zbekistondagi ana shunday holat tashqi siyosiy, iqtisodiy faoliyatni yo’lga qo’yishda muhim omil ekanligi aytib o’tildi. Yettinchidan, O’zbekiston va Rossiya 100 yildan ortiq davr mobaynida turli jabxalarda o’zaro bog’liq holda bo’ldi. Ikki o’rtada iqtsodiy, ilmiy, madaniy, harbiy aloqalar yo’lga qo’yilib, rivojlanib borayotganligi haqida keltirib o’tildi. Yurtimiz mustaqillikka erishgandan so’ng esa munosabatlarimizning yo’lga qo’yilishi va mustahkamlanishi yo’lida ikki tomon o’z tashabbuslari bilan chiqdilar. Mintaqada shu jumladan O’zbekistonda tinchlik barqarorlikni ta’minlash, iqtisodiy-ijtimoiy islohotlarni izchil samarali amalga oshirishda tashqi aloqalar muhim o’rin tutadi. O’zbekiston Respublikasining Rossiya Federatsiyasi bilan birga qo’ygan hamkorlik aloqalari shunga qaratilgan. Munosabatlarimizning rivojlanib borishi jarayonini kuzatsak, bunda biz tomonlar manfaatlari, o’zaro tenglik va huquqiy asoslarda bir-birini uyg’unlashtirayotganini ko’ramiz. Davlatlarimiz rahbarlarining bir qator uchrashuvlarda ko’pgina shartnoma bitimlar imzolandi. Ular asosida talay ishlar amalga oshirildi. 56

«Strategik sheriklik» to’g’risidagi bitim imzolanishi mamlakatlarimizni yanada yaqinlashtirdi. Yoqilg’i-energetika, sanoat, metallurgiya, transport, agrar sohalarda tomonlar savdo munosabatlarini rivojlantirdilar. Ijtimoiy, madaniy munosabatlar kuchaya boshladi. Ittifoqchilik munosabatlariga o’tish esa munosabatlarni yangi bosqichga olib chiqdi. Uning natijasida vujudga keladigan voqelikni biz faqat ijtimoiy deb baholashimiz mumkin bo’ladi. Bunday yaqinlik O’zbekistonda milliy, iqtisodiyotni ko’tarish, barqarorlashtirish, xavfsizlikni ta’minlash, chegaralar daxlsizligi, suverenitetni himoya qilishda mustahkam asos yaratadi. 1995-2000 yillar; Tomonlarning savdo-iqtisodiy aloqalari harbiy-texnikaviy terrorizmga qarshi kurashda hamkorlikda yagona fikrga kelindi. Bu borada bir nechta shartnomalar imzolandi. 2000 yildan keyin; bu bosqichda Rossiya hokimiyat tepasida V.Putinning kelishi va O’zbekiston-Rossiya munosabatlarining mustahkam asosga qurilgan aloqalarini yangi bosqichga ko’tarilishini ko’ramiz. Har ikki davlat o’zlarining manfaatlaridan kelib chiqqan holda, turli sohalardagi aloqalarni kuchaytirdilar. O’rtada ittifoqchilik munosabatlari o’rnatildi. Bu esa yurtimizning gullab- yashnashi, tinchlik va barqarorlikni ta’minlashi uchun muhim omil bo’ldi. Mintaqada shu jumladan O’zbekistonda tinchlik barqarorlikni ta’minlash, iqtisodiy-ijtimoiy islohotlarni izchil samarali amalga oshirishda tashqi aloqalar muhim o’rin tutadi. O’zbekiston Respublikasining Rossiya Federatsiyasi bilan birga qo’ygan hamkorlik aloqalari shunga qaratilgan. Munosabatlarimizning rivojlanib borishi jarayonini kuzatsak, bunda biz tomonlar manfaatlari, o’zaro tenglik va huquqiy asoslarda bir-birini uyg’unlashtirayotganini ko’ramiz. Davlatlarimiz rahbarlarining bir qator uchrashuvlarda ko’pgina shartnoma bitimlar imzolandi. Ular asosida talay ishlar amalga oshirildi. 57

Tavsiyalar 1.Mustaqil O‘zbekiston-Rossiya manfaatli hamkorligini turli sohalarda olib borilishini keng tarzda yoritib berish; 58

2.O‘zbekiston-Rossiya o‘rtasida tovar ayirboshlashni yo‘lga qo‘yilganligi xususida ma’lumotlar berish; 3.Davlatlararo madaniy aloqalarni omillarini ko‘rsatib o‘tish; 4.O‘zbekiston-Rossiya qo‘shma korxonalari faoliyatini tahlil etish. Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-engilmas kuch.T., Ma’naviyat. 2008 y 2. Karimov I.A. Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. T., 2009. 3. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. T., 2010. 59

4. Karimov I.A. O’zbeksitonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li T.: O’zbekiston.1992 5. Karimov I.A. O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. -T.: O’zbekiston 1996. 6. Karimov I.A. Buyuk maqsad yo’lidan og’ishmaylik. T.O’zbekiston. 1993. 7. Karimov I.A. O’zbekiston iqtsodiy isloxotlarni chuqurlashtirish yo’lida T.O’zbekiston 1995. 8. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod vatan qolsin. T.O’zbekiston. 1994. 9. Karimov I.A. «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida…» T.O’zbekiston 1997. 10. Азимов Р. «Исходя из интересов страны» Т.2004. № 3-4. 11. Брюков С «Полика России в отношении Узбекистана» M.«Восток» 2001.№ 1 12. Фамышин С.В. «Международные экономические отношения» M. 2004 13. Jo ’ raev N . « Agar ogoh sen .» T.Yozuvchi. 1996. 14. Касимов А.,Васкин И. «Основие направление внешней политики Республики Узбекистан» Т. 1994г. 15. Куртов А.«Россия -Узбекистан: тернистый пут к согласию». « Россия и мусулманский мир». 1999. № 9 16. Mavlonov U. «Madaniy aloqalar va savdo yo’llari» T. «Akademiya» 2004 17. Мачин Г.В. Г.Н.Назаралиева «Равноправное сотрудничество Узбекистана с Россией» ОНУ №2 1993 г. 18. Международные отношения в XXI вeкa. 2001. 19. Мукимджанова Р. «Россия и Узбекистан, некаторие аспекты и переспективы взоимноотношений» «Россия и мусулманский мир» 1997г. 20. Мухаметшин Ф. «Россия-Узбекистан. Экономическое сотрудничество в действе» Т.,2004. № 7-8. 21. Нуриддинов Э. «Международное сотрудничество Респувлики Узбекистани со странами Европы». Т. 2002. 60

22. Rushkov F, Ratanik P. «O’zbekiston-Rossiya; yo’llarimiz bo’lak, ammo maqsadimiz bir» «Iqtisodiyot va xisobot» Т.,1994. № 1-2 23. Сапранин В. «Российский «Газпром» в странах центральной Aзии» «Центральная Азия и Кавказ» 2004. № 5. 24. Tryukov V, R.Shog’ulomov «Mustakil O’zbekiston Respublikasi» T.Sharq. 1998. 25. O ’ zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 26. O ’ zbekiston ovozi . 1991-yil, 17-oktabr. 27. O’zbekiston ovozi. 1992-yil, 22-iyul. 28.«O’zbekistonda jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizastiya va islox qilish yo’lida» T. «Akademiya» 2005. 29. ‘‘O’zbek diplomatiyasi tarixidan’’ T. JIDU. 2004. 30. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlis axborotnomasi. 2004. № 9 31. ‘‘ Бизнес Вестник Востока ’’ 2002год.10 февраль. 32. ‘‘ Бизнес Вестник Востока ’’ 2005 год. 10 апрел. 33. Вечерний Ташкент. 2004 год. 8 ноябр. 34. Правдо Востока. 1992 г. 25 июль. 35. Правдо Востока. 1991. 8 октябр. 36. Правдо Востока. 1991. 29 октябр. 37. Правдо Востока. 1992 г. 25 июль 38. Правдо Востока. 1992 г. 19 ноябр 39. ‘‘Xalq so’zi’’ gazeta. 1995 y, 31 iyul. 40. ‘‘Xalq so’zi’’ gazeta. 2005 y, 17 aprel. 41. www.ZiyoNet.uz 42. www.ref.uz 43. www.google.ru 61

ILOVA 62

O'xshashlar

Mustaqillik yillarida O’zbekiston-Xitoy munosabatlari

XX asr oxiri – XXI asr boshlarida xalqaro munosabatlar diplomatiya tarixini kompleks tarzda tadqiq etish

Qashqadaryoda avto yo’llari qurulishi tarixi va istiqlol

Turkistonning chorizm tomonidan bosib olinishi tarixshunosligi

O’zbekistondan 20-30 yillarda Shimoliy Qozog’istonga surgun qilingan yurtdoshlarimiz qismati