XX asr oxiri – XXI asr boshlarida xalqaro munosabatlar diplomatiya tarixini kompleks tarzda tadqiq etish - Tarix - Diplom ishlar

XX asr oxiri – XXI asr boshlarida xalqaro munosabatlar diplomatiya tarixini kompleks tarzda tadqiq etish

Yuklangan vaqt:

30.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

297 KB

Ko'chirib olish

Mundarija Kirish……………………………………………………………………3 I bob: XX asr oxiri – XXI asr boshlaridagi xalqaro munosabatlarning o’ziga xos xususiyatlari. I.1. XX asr oxiridagi xalqaro vaziyat……….……………………….7 I.2. Sobiq Ittifoqning parchalanib ketishi va uning sabablari………15 I.3. XXI asr boshlaridagi xalqaro siyosatning o’ziga xos xususiyatlari………………………………………………………….20 II bob : Jahon hamjamiyati va O’zbekiston munosabatlari. II.1. O’zbekiston Respublikasining xalqaro hamkorlik aloqalarning boshlanishi…………………………………………………………. 28 II.2. Markaziy Osiyoda tinchlikni saqlashda O’zbekistonning tutgan o’rni……. …………………………………………………………..38 Xulosa ……………………………………………………………..51 Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro’yxati…………………52 Ilovalar. ……………………………………………………………54 2

Kirish. Mavzuning dolzarbligi: XX asrning so’nggi o’n yilligi ijtimoiy dunyoqarash va jahon hamjamiyatining jo’grofiy – siyosiy tuzulishida tub o’zgarishlar davri bo’lib tarixga kirdi. Jahon hamjamiyati yangi davrga qadam qo’ydi. I.A.Karimov ta’kidlaganidek: “…bugungi kunda xalqaro maydonda turli siyosiy kuchlar o’zining milliy va strategik rejalariga erishish uchun “Erkinlik va demokratiyani olg’a siljitish” niqobi ostida amalga oshirayotgan, uzoqni ko’zlagan siyosatning asl mohiyati va maqsadlarini o’z vaqtida sezish, anglash katta ahamiyat kasb etadi” 1 . Shuning uchun XX asr oxiri – XXI asr boshlarida xalqaro munosabatlar va diplomatiya tarixini yangi adabiyotlar asosida yoritish bugungi kunning eng dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Jamiyat va davlatlar tarixi shuni ko’rsatadiki, biron – bir mamlakat boshqa davlatlar bilan hamkorlik qilmasdan taraqqiyotga erishgan emas. Sharq va G’arb mamlakatlarini bir – biriga bog’lagan Buyuk Ipak yo’lining markazida joylashgan O’zbekiston bir necha asrlardan buyon dinlar, millatlar va madaniyatlarning tutashuv nuqtasi bo’lib kelmoqda. Mazkur tadqiqot quyidagi omillarga ko’ra dolzarbdir: Birinchidan, XXasr oxiri – XXI asr boshlarida xalqaro munosabatlar va diplomatiya tarixi yangi adabiyotlar asosida maxsus bitiruv malakaviy ish tarzida hozirga qadar tadqiq qilinmagan; Ikkinchidan, globallashuv jarayoni ro’y berayotgan bir vaqtda xalqaro munosabatlar va diplomatiya masalalarini yoritish nafaqat ilmiy balki, amaliy ahamiyat ham kasb etadi; Uchinchidan, jahon hamjamiyati va O’zbekiston munosabatlari bugungi kuning dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Mavzuning o’rganilish darajasi: Mustaqillikka erishishi narijasida O’zbekiston o’z tarixiy taraqqiyot yo’lini o’zi erkin tanlash imkoniyatiga ega 1 Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. Toshkent. :“Ma’naviyat” . 2008 yil. B – 116. 3

bo’ldi. Istiqlol uning uchun jahon hamjamiyatiga teng huquqli a’zo sifatida kirish imkoniyatlarini ochib berdi. O’zbekiston davlatining asosiy maqsadi barqaror ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisoyotiga, samarali tashqi siyosatga ega bo’lgan huquqiy – demokratik davlatni barpo etishdan iborat bo’lib qoldi. Mavzuni o’rganilish borasida to’xtaladigan bo’lsak, avvalo Prezidentimiz I.A.Karimovning mavzuga oid asarlari 1 alohida o’rin tutadi. Chunki shu asarlarda xalqimiz mustaqillikka erishganidan keyin mamlakatimizni jahon hamjamiyatida qo’shilishining asosiy tamoyillari va yo’nalishlari batafsil yoritib berilgan. Bundan tashqari mavzuning turli davrlarga oid bo’lgan adabiyotlar ham mavjud bo’lib, ular ham mavzuning mazmun mohiyatini ochib berishda muhim manbabo’lib xizmat qiladi. Ayniqsa, Yu.E.Ivaninning “Yangi davrda Yevropa diplomatiyasining tarixshunosligi” asarida xalqaro hamkorlikning asosiy yo’nalishlari to’g’risida qiziqarli ma’lumotlar bayon etilgan. Shu bilan birga M.S.Gaferli va A.N.Kosayevlarning “Rivojlanishning o’zbek modeli: tinchlik va barqarorlik, taraqqiyot asosi” nomli asari ham mavzuning nazariy jihatlarini ko’rsatib berishda muhim manbalardan biri bo’lib xizmat qiladi 2 . Bitiruv malakaviy ishining maqsad va vazifalari: XX asr oxiri – XXI asr boshlarida xalqaro munosabatlar diplomatiya tarixini kompleks tarzda tadqiq etish ishning asosiy bosh maqsadi hisoblanadi. Tadqiqot ishining yuqorida qayd etilgan maqsadlaridan kelib chiqib ishda quyidagilar asosiy vazifalar tarzida belgilab olindi. - O’rganilayotgan mavzuni to’laligiga yoritib berish uchun ushbu mavzuga oid ilmiy manba va adabiyotlarni to’plash va tahlil etish; - XX asr oxiridagi xalqaro vaziyatning o’ziga xos xususiyatlarni ochib berish; 1 Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolotlari.T.:1997,Tinchlik uchun kurashmoq kerak.T.:2001, Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q.T.:1998, Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch.T.:2008, Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepisyasi. T.:2010. 2 Ivanin Yu.E. Istoragrafik novetsiya vremenya diplomatic Yevropa. M.,1998, M.S.Gaferli, N.N.Kosayev. Rivojlanishning o’zbek modeli: tinchlik va barqarorlik, taraqqiyot asosi. T.:1996. 4

- Sobiq Ittifoqning parchalanib ketishini obyektiv shart – sharoitlarini yoritib berish; - mustaqillikning dastlabki yillarida O’zbekistonning xalqaro siyosati tamoyillarini ilmiy tahlil qilish; - O’zbekiston Respublikasining xalqaro hamkorlik aloqalarning boshlanishini yoritib berish; - Markaziy Osiyoda tinchligini saqlashda O’zbekistoning tutgan o’rnini ko’rsatib berish; - tadqiqot natijalariga ko’ra yangi ilmiy xulosalar qilish hamda mavzu yuzasidan tayyor amaliy tavsiyalar ishlab chiqish. Bitiruv malakaviy ishining davriy chegarasi va obyekti: XX asr oxiri – XXI asr boshlarida xalqaro munosabatlar va jahon diplomatiyasi tarixi ishning davriy chegarasini va obyektini tashkil etadi. Bitiruv malakaviy ishining nazariy – uslubiy asoslari: Tadqiqotda o’rganilayotgan muammoni to’g’ri talqin etishda ilmiy bilishning xolislik, haqqoniylik tamoyillariga amal qilindi. Turli manba va ma’lumotlarni tahlil qilishda ularga qiyosiy va tanqidiy nuqtai nazardan yondashildi. Davr xususiyatlarini nazarda tutgan holda voqealar tarixiylik, tadrijiylik, sivilisatsion yondashuv usullari asosida umumlashtirildi va tahlil etildi. Tadqiqotning nazariy – uslubiy asosini ishlab chiqishda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning asarlari, ma’ruza va nutqlarida ilgari surilgan ilmiy – nazariy ko’rsatmalari, tarixiy shaxslar va qadimiy shaharlarning yubiley tantanalarida so’zlagan nutqlari, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarorlarida ilgari surilgan muhim vazifalar haqidagi ko’rsatmalar muhim ahamiyat kasb etadi. Bitiruv malakaviy ishining ilmiy yangiligi: Ushbu bitiruv malakaviy ishning ilmiy yangiligi avvalo shundan iboratki, XX asr oxiri – XXI asr boshlarida xalqaro hamkorlik va diplomatiya tarixi tarixiy aspekiy asosida ilk bor bitiruv malakaviy ish sifatida tadqiq qilinmoqda. Prezident I.A.Karimov ta’kidlaganidek: 5

“... O’zbekiston bugungi xalqaro hamjamiyatining va global moliyaviy iqtisodiy bozorning ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi” 1 . Biz ilmiy iste’molga ilk bor olib kirilayotgan faktik materiallar, turli tarixiy adabiyotlarga tayangan holda XX asr oxiri – XXI asr boshlaridagi xalqaro hamkorlik va diplomatiya tarixiga yangicha yondashuvlar va qarashlar asosida ko’rsatib berildi: - mavzuga oid dastlabki tarixiy manbalar va adabiyotlar hamda ular ilmiy tahlil qilindi; - Sobiq Ittifoqning parchalanib ketishi sabablari yoritib berildi; - O’zbekistonning xalqaro siyosatdagi bosh tamoyillari tahlil qilindi; - Xalqaro hamkorlik aloqalarining rivojlanishida O’zbekistoning tutgan yo’li ilmiy tahlil qilindi va yoritib berildi; - Markaziy Osiyoda tinchlikni saqlashda O’zbekistonning o’rni ko’rsatib berildi. Bitiruv malakaviy ishining amaliy ahamiyati: bitiruvchi malakaviy ishining tadqiqot qismi va xulosa qismida keltirilgan ma’lumotlardan umumiy o’rta ta’lim maktablari, akademik litseylar, o’rta maxsus kasb – hunar kollejlarida tarix fani darslarida, o’lka tarixini o’rganishda, universitetlardagi tarix fakultetilaridamaxsus kurs ma’ruzalarini tayyorlashda foydalanish mumkin. Bitiruv malakaviy ishi: Kirish, ikki bob, besh fasl, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat. BMI ning umimy hajmi ___betni tashkil etadi. 1 Karimov I.A. Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston hsaroitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari. T.:2009 yil, - B . 11. 6

I – Bob. XX asr oxiri – XXI asr boshlaridagi xalqaro munosabatlarning o’ziga xos xususiyatlari. I. 1. XX asr oxiridagi xalqaro vaziyat. XX asrning oxirida yuz bergan buyuk voqea sifatida tarixga kirgan sotsializm sistemasining yemirilishi, shubhasiz, tarixchilarning diqqat markazida turishi tabiiy. Markaziy va Janubi – Sharqiy Yevropadagi sotsialistik davlatlarda, shuningdek, sobiq SSSR da yuz bergan o’zgarishlar jarayonining kelib chiqish sabablari va oqibatlarini chuqur o’rganish hamda tegishli xulosalar chiqarish, amalga oshirilayotgan islohotchilik harakatlarini qiyosiy ravishda tahlil qilish nihoyatda ahamiyatlidir 1 . XX asr 80 yillarning o’rtalariga kelib, Sobiq Ittifoqda tanglik holati kuchaydi, u mamlakat hayotining barcha sohalarini qamrab oldi. Mustabid tuzum sharoitida davlat mulki monopoliyasi va boshqaruvda ma’muriy taqsimlash tizimi hukmronligi tobora kuchayib bordi. O’zbekiston Sobiq Ittifoq tarkibiga bo’lgan vaqtda xalqaro aloqalar faqat Markazning ruxsati va nazorati ostida amalgam oshirilar edi. O’zbekistonning sovet tuzumi doirasidagi xalqaro aloqalari haqida gapirganda shuni ta’kidlash kerakki, bu aloqalarning rivojlanish va ifodalanish shakllari sovet davlati tashqi siyosatining qing’irliklari bilan mustahkam bog’lanib ketgan bo’lib, ittifoq rahbariyatining strategic yo’l – yo’riqlarini va mustabid o’tmish burilishbosqichlaridagi jamiyat ahvolining o’ziga xos tomonlari ta’sirini boshdan kechirdi. O’zbekistonning faol ishtiroki bilan Pokiston bilan Hindiston o’rtasidagi tinchlik bitimi 1966 yilda Toshkentda imzolandi: Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasi fan va madaniyat xodimlarining xalqaro konferensiyalari, simpoizumlari, konferensiyalari, ijodiy uchrashulari, kinofestivallari o’tkazildi. O’zbekiston sotsialistik mamlakatlarga zavod va fabrikalar, xo’jalik obyektlari, barpo etadigan, 1 Kichkilov H. MDH tarixi: yutuqlar, muammolar va ziddiyatlar (1989 - 2009). T.: “Yangi nashr” . 2010. B – 5. 7

asbob uskunalarni montaj qiladigan, ularni ishlatishni yo’lga qo’yadigan mutaxassislarni yuborar edi. Masalan, “Toshtekstilmash” zavodi 1958 – 1967 yillarda sotsialistik mamlakatlarga to’qimachilik jihozlarini o’rnatish va ishga tushurishga qatnashish uchun o’zining 44 nafar vakilini yubordi. O’zbekistonlik mutaxassislar Bolgariya, Kuba, Vetnam, Mo’g’iliston dehqonlariga respublikamizdan etkazib berilgan qishloq xo’jalik texnikasini o’zlashtirishda, melioratsiya – irrigatsiya ishlarini tashkil etish, paxta va boshqa ekinlarni etishtirish tajribasini egallashda katta yordam ko’rsatdilar. O’zbekiston vakillari o’zlarining baynalmilal burchlarini bajara borib, Afg’oniston, Nepalga, Shri – Lanka, Hindiston, Eron, Iroq, Suriya, Kampuchiya, Laos, Jazoir, Gviniya, Mali, Tunisda hamda boshqa ko’pgina mamlakatlarda yuzlarcha muhim xo’jalik obyektlarini (zavod va fabrikalar, gidrostansiyalar, irrigatsiya inshootlari, yo’l va ko’priklar sovxozlar va shu kabilarni) barpo etishda faol ishtirok etdilar. O’zbekistonlik mutaxassislar ishtirokida Afg’onistonda Nagla GESi qurildi, Angola, Jazoir, Yaman, Arab Respublikasida qishloq xo’jalik tajriba stansiyalari tashkil etildi. 1974 yilga kelib, Osiyo va Afrikaning deyarli 20 mamlakatida O’zbekistonlik 400 dan ortiq mutaxassis mehnat qilardi. 80 – yillarda esa respublikamizdan yuborilgan mutaxassislar 46 ta mamlaktda faoliyat ko’rsatdilar. O’zbekistonning horijiy mamlakatlar bilan avvalo sotsilistik yo’nalishdagi va “uchinchi dunyo” mamlakatlari bilan o’zaro munosabatlarida respublikaning oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarida o’qitish tizimi orqali mutaxassislar tayyorlash tajribasi qo’l keldi. 60 – yillarning birinchi yarmidayoq, O’zbekiston oliy o’quv yurtlarida Sharqiy Yevropa mamlakatlaridan kelgan 50 dan ortiq talaba ta’lim oldi, ular paxtachilik, irrigatsiya va qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash sohalariga ixtisoslashgan edilar. 80 – yillarda O’zbekistonda 25 ta oliy o’quv yurtida har yili jahonning 84ta mamlaktidan, shu jumladanOsiyo mintaqasidagi 22 mamlaktdan kelgan 3 mingdan ortiq talaba ta’lim oldi. Shuningdek har yili O’zbekistonning o’rta maxsus o’quv yurtlarida 270 dan ortiq xorijlik yoshlar o’qidilar. O’zbekistonda xorijlik 8

mutaxassislarning tayyorlanishi odatda o’zaro manfaatli asosda emas, balki Markaz ko’rsatmasi bilan bepul asosda olib borildi. Xorijiy yoshlarning bu yerga kelib o’qishining maqsadi, xorijiy mutaxassislarning kasb mahoratini oshradigan fanlar 2 – darajali bo’lib qolgan edi. 70 – 80 – yillarda xorijiy mamlakatlarga ilmiy xizmat safariga yuborilgan taniqli o’zbek olimlari orasida seysmaloglar A.N.Sultonxo’jayev va V.V.Shcheglov, akademiklar S.A.Azimov , B.O.Toshmuhammedov, G’.O.Mavlonov, H.F. Fozilov, I.H.Hamroboyev va boshqalar bor edi. O’z navbatida xorijiy mamlakatlar deligatsiyalarining O’zbekistonga kelishi ortib bordi. 1971 – 75 – yillarda O’zbekiston Fanlar Akademiyasining turli institutlariga 100 dan ortiq olimlarni o’z ichiga olgan 328 ta deligatsiya tashrif buyurdi. Xalqaro aloqalarning kuchayishi, ilmiy olamning O’zbekistonni o’ziga xos tarzda “kashf etishi” bilan bir qatorda, Toshkent ana shu yillarda xalqaro uchreashuvlar, konferensiyalar va seminarlar o’tkaziladigan markazlardan biri sifatida dunyoga tanildi. 1969 – 70 – yillarda O’zbekistonda 20 dan ortiq, keyingi 10 yilliklarda esa 10 dan ortiq yirik xalqaro anjumanlar o’tkazildi. 80 – yillarning o’rtalariga kelib bu aloqalar ko’rsatib o’tilgan shakllar bilan bir qatorda o’zbek olimlarining xorijiy mamlakatlarda ma’ruzalar bilan chiqishlari, xorijiy aspirantlarning O’zbekiston Fanlar Akademiyasi institutlada va universitetlarida stajmrovkadan o’tishlari birgalikdagi ekspeditsiyalar o’tkazish yo’lga qo’yildi. O’zbekistonning xorijiy mamlakatlar bilan o’zaro madaniy aloqalari 50 – yillardan boshlab qo’yildi. O’zbek adabiyoti arboblarining ijodini xorijdagi kitobxonlar zo’r qiziqish bilan o’qib o’rganishardi. 70 – yillarning o’rtalarida respublikamizda nashr etilgan kitoblardan 20 dan ortig’i xorijiy tillarga tarjima qilingan bo’lib, ular dunyoning 40 dan ortiq mamlakatlariga tarqaldi. Bular G’.G’ulom, P.Tursun, Oybek, A,Qahhor, Zulfiya, Sh,Rashidov, H.G’ulom, A.Muxtor, R.Bobojon, P.Qodirov, O.Yoqubov va boshqalarning asarlari edi. G’.G’ulomning “Shum bola” , H.Olimjonning “Lirika”, R.Fayziyning “Hazrati inson”, R.Bobojonning “Obu - hayot”, P.Qodirovning “Yulduzli tunlar” asarlari va 9

boshqalar xorijiy kitobxonlarning yuqori bahosiga sazovor bo’ldi. O’zbek adabiyoti arboblaridan ayrimlari xorijiy davlatlarning yuksak mukofatlariga sazovor bo’ldilar. Bulardan shoira Zulfiya Hindiston bilan Sobiq Ittifoq o’rtasidagi aloqalarni mustahkamlash sohasidagi faol xizmatlari uchun J.Neru nomidagi mukofot sovrindori bo’ldi. U yana Bolgariyaning Kirill va Mefodiy ordeni bilan ham mukofotlandi. 60 – 70 – yillarda O’zbekistonning teatr jamoalari, yetakchi sahna ustalari xorijiy mamlakatlar – Vengriya, GDR , Chexoslabakiya, Polsha, Mo’g’iliston, Jazoir, Fransiya, Yaponiya, Angliya, AQSH va boshqa mamlakatlarga gastrolga bordilar. O’zbekistonning san’at sohasidagi hamrolik xorijiy mamlakatlar bilan madaniy aloqalari alohida o’rin tutadi. 1965- 75- yillarda O’zbekiston teatr san’ati xodimlaridan 100 dan ortiq kishi Yevropa va Osiyoning 40 dan ortiq mamlakatiga safar qildilar. Ular orasida xalq artistlari Mukarrama Turg’unboyeva, Galiya Izmaylova, Bernora Qorayeva, Saodat Qobilova, Muxtor Ashrafiy, Tamaraxonim va boshqalar bor edi. “Bahor” xalq raqs ansambli besh qit’a mamlakatlari Hindiston, Shvetsiya, Vengriya, Bolgariya va boshqa davlatlarda bergan konsertlarda zo’r olqishlarga sazovor bo’ldi, o’zbek xalqining raqs san’atini dunyo xalqlariga tanitdi. 1978 – yilda ansambl Italiyaning 15 ta shahrida, Mal’t orolida va Fransiyaning 14 ta shahrida konsertlar berdi. 1979 – yilda AQSHda mazkur jamoaning gastrollari muvaffaqiyatli o’tdi. 1984 – yilda ansambl dunyoning 8 ta mamlakatida – Iordaniya, Peru, Gretsiya, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Niderlandiya, Portugaliya, Efiopiyada bo’lib o’tgan ittifoq kunlarida qatnashdi “Yalla” davlat vocal cholg’u ansambli GDR da bo’lib o’tgan eng mashhur yoshlar jamoalarining chiqishlarida zo’r muvaffaqiyat qozondi. Shunday qilib, 50 – 80 – yillarda xorijiy mamlakatlar bilan ilmiy – madaniy aloqalari ittifoq tasarrufida, uning mafkuraviy andozalari va ko’rsatmalari asosida amalgam oshirilgan va sotsializm yutuqlarini jahonga tanitishga xizmat qilgan bo’lsa – da , lekin uning zaminida o’zbek xalqining buyuk ajdodlari, uning ilg’or ziyolilari va ularning ijodiy yutuqlari va kashfiyotlari noyob namunalari yotar edi. Ana shu mungli 10

namunalar mafkuraviy cheklashlarga va millat sifatida kamsitishlarga qaramasdan, o’zbek xalqini, uning milliy madaniyatini dunyoga tanitishda muhim omil bo’lib xizmat qildi. 80 – yillarning o’rtalarida boshlangan “qayta qurish” jarayonida markaz bilan O’zbekiston o’rtasidagi munosabatlarda azaldan mavjud bo’lgan ziddiyatlar, oshkorolik demokratiyalashtirish tufayli yaqqol ko’zga tashlanib qoldi. 80 – yillarning ikkinchi yarmida Markaz bilan O’zbekiston o’rtasidagi munosabatlarda mavjud bo’lgan nomutanosibliklar, nomuvofiqliklar va xal qilinmagan masalalar boshqa muammolar bilan qo’shilib qonuniy ravishda mustabid tuzumni inqirozga olib boruvchi omil sifatida maydonga chiqdi. O’zbekistonning tashqi iqtisodiy aloqalari Sobiq Ittifoq tashqi savdo vazirligi hamda boshqa tegishli ittifoq tashkilotlar nazoratida va boshqaruvida edi. Mustabid tuzum tomonidan kundan – kunga kuchyib brogan ixtisoslashuv va kooperatsiyalash O’zbekistonning erkin xo’jalik yuritish uchun imkom bermas edi. Bu esa O’zbekiston bilan Markazning milliy manfaatlari o’rtasida ziddiyatni yanada kuchytirib yubordi. 1990 – yilda e’lon qilingan ittifoq shartnomasi loyihasida ustuvorlik yana ittifoq markaziga berildi, respublikalarning huquqlari yana cheklanganligicha qolverdi; respublikalar xorijiy davlar bilan aloqa qilishda ovoz va huquqdan yana mahrum etildilar. 1991 – yil mart oyida respublika vakillari tomonidan ittifoq shartnomasining boshqa loyihasi tayyorlandi, bu loyiha “Suveren respublikalar ittifoqi to’g’risida” deb ataldi. Sobiq Ittifoq Prezidenti va 9 ta ittifoqdosh respubliklar rahbarlari ishtirokida Novo – Ogarivoda bo’lib o’tgan yig’ilishda prinsipal nizoli masalar yuzasidan tomonlarni qanoatlantiradigan bitimga kelishib olindi. “Suveren davlatlat ittifoqi to’g’risida”gi shartnomani tuzishga kelishib olindi. Hatto yangilangan ittifoq ham O’zbekiston va boshqa respublikalarni mustabid tuzumni qayta tiklanish xavfidan saqlab qola olmas edi. Biroq jamiyatning demokratiyalashuvida bu tuzumning qudratida ancha zil ketdi, ijtimoiy tuzumning va milliy munasabadlarning sifat jihatidan yangi tamoilllariga o’tish uchun keng imkoniyatlar ochildi. 11

I. 2. Sobiq Ittifoqning parchalanib ketishi va uning sabablari. XX asrning 80 – yillar oxiri va 90 – yillar boshida ro’y bergan “real sotsializm”ning yemirilishi eng ulkan voqea sifatida tarixdan joy oldi 1 . Respublikada keng munozaralarga sabab bo’lgan muammolardan biri o’zbek tiliga davlat tili maqomi berish masalasi bo’ldi. Demokratik kuchlar qo’ygan masalani I. A. Karimov boshchiligidagi yangi rahbariyat anglab etdi va uni hal qilishga kirishdi. Natijada “O’zbekistonning davlat tili to’g’risida”gi qonun 1989 yil oktyabrda qabul qilindi. O’zbek tili davlat tili deb e’lon qilindi. Ish yuritish asta – sekin o’zbek tiliga o’tkazila boshlandi, uni o’rganishni yaxshilash yuzasidan aniq chora tadbirlar belgilandi. Bu mamlakatimizning mustaqillik sari boshlagan birinchi qadami bo’ldi. O’zbekistonda Prezidentlik boshqaruvning joriy qilinishini, bir qancha omillar, eng avvalo Sobiq Ittifoqda 1990 – yil boshlariga kelib mustabid davlat siyosiy inqirozining kuchayganligini taqozo etdi. 1990 – yil mart oyida Litvaning mustaqil deb e’lon qilinishi, Latviya va Estoniyani Sobiq Ittifoq tarkibidan chiqishiga faollik bilan ochiqchasiga tayyorgarlik ko’rganligi unitar (qo’shma) sovet davlatining haqiqiy yemirilishi boshlanganidan dalolat berar edi. O’zbekiston jamiyati mustaqillik g’oyasini qabul qildi. O’zbekistonni Markaz bilan o’n yillar mobaynida bog’lab turgan zanjir uzib tashlandi. O’zbekistonning Mustaqil taraqqiyot yo’liga kirish jarayonini to’xtatib qolish mumkin emas edi. Chunki Sobiq Ittifoqi bu paytda inqirozga yuz tutgan edi. Mustaqillikka erishish azaldan o’zbek xalqining orzu umidlari, armon va istiroblarini o’zida mujassam etgan XX asr oxirida misli ko’rilmagan hodisalar sodir bo’ldi. Sotsializm deb atalgan totalitar tuzum, komunistik mafkura deb ataluvchi zo’ravonlik va taziyiqqa asoslangan mafkura inqirozga yuz tutdi. Jahonga, yer yuziga mutloq hokimlikni davo qilgan Sobiq Ittifoq jamiyat sifatida ham, davlat sifatida ham jarga quladi. 1 Kichkilov H. MDH tarixi: yutuqlar, muammolar va ziddiyatlar (1989 - 2009). T.: “Yangi nashr” . 2010. B – 3. 12

Mustaqillik imkoniyatlarini oldindan payqagan mamlakat ijtimoiy siyosiy jarayonlarining borishi to’g’ri anglagan holda to’g’ri baholay olgan O’zbekiston ittifoqdoshlari orasidan birinchilardan bo’lib o’z mustaqilligini tan oldi. 1991 – yil 31 – avgust kuni qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to’g’risidagi Bayonot O’zbekiston hukumatining siyosiy yo’lini to’la qonunlashtirib berdi. Bu tarixiy hujjatda quyidagi xulosalar ilgari surilgan edi. - O’tmishdan saboq chiqarib va Sobiq Ittifoqning siyosiy hamda ijtimoiy hayotidagi o’zgarishlarni e’tiborga olib; - Xalqaro huquqiy hujjatlarda qayt etilgan o’z taqdirini o’zi belgilash huquqiga asoslanib; - O’zbekiston xalqlarining taqdiri uchun butun mas’uliyatni anglab; - Shaxs huquq va erkinliklarning mustaqil davlatlar o’rtasidagi chegaralarning buzulmasligi to’g’risidagi Xelsinki shartnomalariga qat’iy sadoqatini bayon etib; - Millati, diniy e’tiqodi va ijtimoiy mansubligidan qat’iy nazar respublika hududida yashovchi har bir kishining munosib hayot kechirishi, sha’ni va qadr qimmatini ta’minlaydigan insonparvar demokratik huquqiy davlat barpo etishga intilib; - Mustaqillik Deklaratsiyasining amalgam oshira borib, O’zbekiston Sobiq Sotsialistik Respublikasi Oliy Kengashi O’zbekistonning Davlat Mustaqilligini va ozod suveren davlat – O’zbekiston Respublikasi tashkil etilganligini tantanali ravishda e’lon qiladi. 1990 – yili 24 – mart kuni Respublika Oliy Kengashining birinchi sessiyasida O’zbekistonda Prezidentlik lavozimi tavsiya etish to’g’risidagi qonun qabul qilindi. Bu sessiyada O’zbekiston Prezidenti saylovi o’tkazildi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining ikkinchi sessiyasi 1990 – yil 20 – iyun kuni “Mustaqillik Deklaratsiyasi” ni qabul qildi. 1991 – yil 31 – avgustida O’zbekiston tarixining yangi davri boshlandi. 1 – sentabr – O’zbekiston Respublikasining 13

Mustaqillik kuni – umumxalq bayrami deb e’lon qilindi. Respublika xalqi va rahbariyatining donishmandligi va saboti va qat’iyatliligi, uzoqni ko’ra bilishi natijasida uning davlat mustaqilligiga erishuvi tinch, demokratik, parlament yo’li bilan ijtimoiy larzalarsiz, qurbonlar va vayronagarchiliksiz amalgam oshdi. Sobiq Ittifoqning parchalanishi bilan bog’liq siyosiy shart – sharoitlar hamma joyda bir xil bo’lishiga qaramasdan sobiq ittifoqdagi sobiq respublikalarning mustaqillikka erishuvi ularning hammasida ham bir xil kechgani yo’q, yangi tashkil topgan bir qator davlatlarda bu hol jamiyatning parchalanib ketishiga mujorolar va to’qnashuvlarga olib keldi. O’zbekison istiqlol yo’lining dastlabki, eng og’ir va xavfli qismini ezchil, osoyishta va o’ziga ishonch bilan bosib o’tdi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining VIII sessiyasi 1991 – yil 29 – dekabr kuni O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi to’g’risidagi masala bo’yicha referendum o’tkazishga qaror qabul qilindi. Ovoz berish byuleteniga “O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomonidan e’lon qilingan O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini ma’qullaysizmi?” degan savol kiritildi. Ushbu referendumda ovoz berish ro’yxatiga kiritilgan fuqarolar umumiy sonining 94,1 % i qatnashdi. Respublikaning davlat mustaqiligini ma’qullab 98,2 % saylovchi ovoz berdi. Siyosiy lug’atlarda mustaqillik suveretet, erkinlik tushunchalari aynasn o’xshash, bir xildagi tushunchalar sifatida talqin etiladi. O’zbekistonda davlat mustaqilligi qo’lga kiritilgach boshqaruvning demokratik tizimi shakllantirila boshlandi. Prezidentlik Respublika boshqaruvi davlat boshqaruvining o’zagini tashkil etadi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining VIII sessiyasi “O’zbekiston Respublikasi Prezidentlik saylovi to’g’risida” qonun qabul qilindi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qilib yoshi 35 dan kam bo’lmagan va 65 dan ortiq bo’lmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, saylovgacha kamida 10 yil O’zbekiston hududida muqum yashagan O’zbekiston fuqarosi saylanishi mumkin. O’zbekiston Prezidenti 5 muddatga saylanadi, bir fuqaroning o’zi ketma ket ikki muddatdan ortiq O’zbekiston Respublikasi Prezidenti bo’lishi mumkin emas. 14

I.3. XXI asr boshlarida xalqaro siyosatning o’ziga xos xususiyatlari. Hozirgi kunda barcha xalqlar va davlatlar yer yuzida bo’layotgan voqealar, taraqqiyot jarayonlari bilan uzviy bog’langan sharoitda yashamoqdalar. Chunki dunyoning u yoki bu mintaqalarga ham o’z ta’sirini ko’rsatish tabiiy. Bu to’g’rida mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimovning 2000 – yil sentabr oyida BMT Bosh Assambleyasida so’zlagan nutqini eslash joiz: “Kimki qandaydir tor xavfsizlik qobig’iga o’ralib, bu Yevropa, Amerika yoki boshqa biror mintaqaga taalluqli deya “o’zga” davlatlar muammolaridan go’yo chetda turishga intilayotgan bo’lsa, mavjud voqelikdan tamomila yiroqdir, bugun dunyo mamlakatlari bir – biri bilan uzviy bog’liq va ajralmasdir ” 1 . shu sababdan sodir bo’lgan bunday o’zgarishlarni chuqurroq o’rganib, ularga o’z munosabatimizni bildirishimiz muhim. Prezidenti I. Karimov o’zining “O’zbekiston siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari” degan ma‘ruzasida “Davlatlararo munosabatlar sohasida yagona g’oyaga amal qilish lozim. Bu g’oyaning ma‘nosi shuki, birgalikda tinch hayot kechirish, hamkorlikka intilish, suveren davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, turli nuqtai nazar va fikrlarga bardoshli bo’lish tamoyillarini o’zida aks ettirgan qonunlar ustuvorlik kasb etishi darkor” 2 , - deb ta‘kidlaydi (I. Karimov. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-tom. 1996 yil 49 bet). Davlatlar tomonidan olib boriladigan tashqi siyosatning samarali bo’lishi ko’p jihatdan davlatlarning tashqi siyosati sohasida amal qiladigan tamoyillarda aks etadi. Yuqorida sanab ko’rsatilgan tamoyillardan tashqari davlatlar tashqi siyosatining ishonchli bo’lishida g’oyaviy muxoliflikdan voz kechish tamoyiliga amal qilish ham muhim ahamiyatga egadir. Jahon siyosati va xalqaro munosabatlar masalalariga doir muammolarni hal qilish ishida faollik ko’rsatish tamoyili davlatlar tashqi siyosatida muhim o’rin egallaydi. Sanab ko’rsatilgan tamoyillar har bir mamlakatning manfaatlariga mos kelishi kerak. 1 Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas’ulmiz. T.: “O’zbekiston” , 2001 – yil. B – 106 . 2 Karimov I. A . Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-tom. T.: 1996 yil 49 bet 15

Tashqi siyosat yuritishning quyidagi turlari mavjud: bosqinchilik, zo’ravonlik siyosati va tinch hamkorlik, yaxshi qo’shnichilik siyosati. Tashqi siyosatga xos bo’lgan umumiy aloqadorlikning mohiyati quyidagilar bilan belgilanadi: Birinchidan, siyosatning qanday kuchlar tomonidan ishlab chiqilishi barcha davlatlarga xos xususiyatdir. Ikkinchidan, davlatlar tomonidan olib boriladigan tashqi siyosat ma‘lum bir maqsadga qaratilgan bo’ladi. Uchinchidan, tashqi siyosatni ishlab chiqishda umumiy qoidalarga amal qilish kerak. Bular, turli sinflar, guruhlar, millatlarning manfaatlarini hisobga olish, davlatning bir butunligini himoya qilish, osoyishtalik. Yer yuzida davlatlar sonining ko’payishi va rivojlana borishi ular o’rtasidagi munosabatlarning yanada takomillashib borishiga olib keldi. Mamlakatlar o’rtasida hamkorlikning xilma-xil shakllari tashkil topib bordi va ular xalqaro ahamiyatga ega bo’ldi. Hamkorlikning bunday shakllari orasida siyosiy hamkorlik munosabatlari ham rivojlandi. Xalqaro siyosiy munosabatlarda ro’y bergan o’zgarishlar har bir yangi tarixiy davrda o’z aksini topib keldi. Masalan, XX asrdan XX1 asrga o’tish bosqichida dunyoda ikki qutbli siyosiy munosabatlar davri yo’qolib, ko’p qutbli siyosiy munosabatlar davriga o’tilgan bir paytda yashamoqdamiz. Buning ma‘nosi shundaki, ilgari yer yuzida bir-biriga tubdan qarama – qarshi ikkita katta siyosiy lager-kapitalistik va kommunistik lagerlar mavjud bo’lib, ular jahon miqyosidagi qarama-qarshiliklarning ikki qutbini tashkil etar va yer yuzida butun jahon urushining boshlanib ketishiga zamin bo’lib kelar edi. Bu kuchlarning kommunistik lager yetakchisi SSSRning parchalanishi, jahon kommunistik tuzumining ham parchalanishiga sharoit tug’dirdi. Bunday sharoitda voqelikka umumjahon tsivilizatsiyasi nuqtai-nazaridan sog’lom aql pozitsiyasidan turib qarash davr talabiga aylandi. 16

Bugungi kunda Yer yuzida turli xil davlatlar, xalqlar, millatlar, elatlar, turlicha dinlar, mazhablar o’rtasida bir-birini tushunishga, bir-birini anglashga, bir- birini qo’llab-quvvatlashga intilish kuchaygan. Bu bir-birining nuqtai-nazarlari bilan hisoblashishga, bir-biriga nisbatan toqatli bo’lishga da‘vat etadi. Chunki, bunday muammolarni yechishga bitta davlat yoki bir mintaqada yashovchi aholining qurbi yetmaydi. Shunday vaziyatda ko’pchilik davlatlarning hamkorligi va ittifoqi kerak bo’ladi. Asrimizning oxiriga kelib va XXI asr arafasida insoniyat taraqqiyotida bundan buyongi rivojlanish juda ko’p omillar ta‘siri ostida jiddiy tarzda o’zgarib, tobora o’zaro bog’liqligi, yaxlitlikka va bir xillikka intilishi zo’rayib borayotganligi bilan ulkan ahamiyat kasb etadi. Hozir biz yashab turgan dunyo o’ta murakkab, rango-rang, jo’shqin, ehtiroslarga, ziddiyatlarga to’lib toshgan, bir-biriga qarama-qarshi an‘analar bilan yo’g’rilgan g’oyat murakkab muqobilliklar, tashvish va orzu-umidlar dunyosidir. Biz yashab turgan hozirgi dunyo taraqqiyotining qonuniyatlaridan biri uning birligi va yaxlitligi tomon og’ishmay rivojlanayotganidir. Hozirgi kunga kelib insoniyat qanchalik ijtimoiy, milliy, siyosiy, irqiy, diniy va boshqa belgilardan kelib chiqqan xilma-xil to’siqlar bilan turli guruhlarga ajratib tashlangan bo’lmasin, xalqlarning turmush tarzlarining hammasi bitta sayyora-Yerda istiqomat qiladilar, hamma uchun bir umumiy bo’lgan muhitda hayot kechiradilar. Insoniyat taraqqiyoti muqarrar tarzda tobora birlik, yaxlitlik, bog’liqlik, hamjihatlik tomon yuksalib borib, pirovardida jahon hamjamiyatini umuminsoniy hamdo’stlik darajasida olib chiqadi va uni jahon miqyosida siyosiy boshqarish imkoniyatlarini oshiradi. “Turkiston umumiy uyi”, “Osiyo – Tinch okean mintaqasi birligi”, “Amerika birligi”, “Afrika birligi”, “Atlantikadan Uralgacha umumovrupo uyi” va h.k. g’oyalar real voqelikka aylanishi uchun hozirgi jahon siyosatining nazariy va ilmiy – metodologik tarzda tahlil qilinayotgan o’zaro bog’liqligi insoniyatga katta ishonch va umid bag’ishlaydi. 17

Haqiqatdan ham hozirgi dunyoning o’zaro bog’liqligi va ularning rivojlanishi dunyoning birbutunligidan kelib chiqqan holda qurilmoqda. Chunki bir mamlakatga vujudga kelgan muammo boshqa mamlakatlarga ham o’z ta‘sirini ko’rsatmoqda. Bunday muammolarni hal qilish ko’pchilik mamlakatlar va xalqlar oldida turgan vazifalarga aylanib bormoqda. Xalqaro siyosiy munosabatlarning rivojlanishi bu munosabatlarda kelib chiqadigan turli xildagi ziddiyatlarga va ularni hal qilishga bog’liqdir. Ziddiyatlar jamiyat hayotining barcha sohalarida bo’lgani singari xalqaro siyosiy munosabatlarning ham harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. Buning ma‘nosi shundaki, xalqaro siyosiy munosabatlarda bu munosabatlarning rivojlanishiga to’siqlik qiluvchi muammolar paydo bo’lib turadi. Hozirgi davrda xalqaro siyosiy munosabatlarda mavjud bo’lgan ziddiyatlar quyidagilardan iborat. a) xalqaro siyosiy munosabatlarda mavjud bo’lgan muammolar bilan ularni hal qilish imkoniyatlari o’rtasidagi ziddiyatlar; b) har bir mamlakatning milliy manfaatlari bilan ularning baynalminal manfaatlari o’rtasidagi ziddiyatlar; v) xalqaro siyosiy munosabatlarda ishtirok qiluvchi sub‘ektlarning manfaatlari o’rtasidagi ziddiyatlar; g) xalqaro siyosiy munosabatlarni tartibga solish bilan uning imkoniyatlari o’rtasidagi ziddiyatlar. Insoniyatning ko’p ming yillik tarixiy taraqqiyoti davomida oldinlari hech bo’lmagan va kutilmagan vaziyat yuzaga keldi: Ommaviy qirg’in qurollari, birinchi navbatda, termoyadro qurolining vujudga keltirilib, tobora takomillashtirib borilishi natijasida insoniyat hayot-mamoti, tsivilizatsiyasi uchun termoyadro xalokati xavfi tug’ildi, insonning ishlab chiqarish faoliyati ko’lami kengayib va ko’payib borgani sari jahon tsivilizatsiyasi va inson hayot mamoti uchun ekologik xalokat xavfi tug’ilib, kuchayib bormoqda. 18

Es-xushi joyida bo’lgan har bir odam shuni yaxshi tushunadiki, termoyadro va boshqa ommaviy qirg’in qurollarini qo’llab, olib borilgan urushdan keyin atmosfera, yer va suv radiatsiya bilan zaxarlanib, ob-xavoning mudxish tarzda o’zgarishi, yer yuzi buylab tarqalishi faqat odamlar avlodining qurib ketishigina emas, balki xayvonot hamda o’simlik dunyosining ham ko’pchilik qismi yer yuzidan yo’q bo’lib ketishiga olib keladi. Yer sayyorasida umuman ongli hayot yana qaytadan vujudga kelishi mumkin bulmay qoladi. Jahon siyosati keng qamrovli, serqirra va xilma-xil xalqaro munosabatlar mazmuniga ega bo’lib borgani sari barcha umumbashariy muammolarni faqat “o’zining” tuzumi manfaatlari, faqat “o’zining” milliy-davlat maqsadi intilishlari nuqtai nazarida turib emas, balki hozirgi dunyoning birligi, yaxlitligi qonun- qoidalarini to’g’ri anglagan holda yechish yo’llarini topish ijobiy samara keltirib, maqsadga erishish imkoniyatini yaratib beradi. “Xavfsiz dunyo, - deb ta‘kidladi Prezidentimiz I. Karimov, - umuman, butun insoniyat uchun ham, huquqlari uchun kurashda ozmuncha nayzasi sinmagan har bir inson uchun ham oliy maqsaddir. Bugungi kunda jahondagi ko’pgina mintaqalarda yuz berayotgan, odamlarni eng asosiy huquqi – yashash huquqidan mahrum qilayotgan qonli to’qnashuvlar to’xtatilmas ekan, inson huquqlari va insoniyat taraqqiyoti sohasida erishilgan yutuqlar to’g’risida jiddiy gapirib bo’lmaydi” (I. Karimov “Bunyodkorlik yo’lidan”. T., 1996 y, T-4, 35-bet). Hozirgi jahon siyosatining o’ziga xos xususiyati shundaki, har bir davlat o’zining tashqi siyosatini belgilashi jarayonida boshqa mamlakatlarning ham maqsad manfaatlarini hisobga olishi shart. Bu davrning amri va talabidir. Xozirgi davr muammolarini belgilab beruvchi ikki siyosiy moyillik – dunyo birligi va yaxlitligi aniq xisobga olingan holdagina to’g’ri xal qilish imkoniyati yaratiladi. O’zbekiston Mustaqilligining dastlabki yillarida o’zining Konstitutsiyasi, Davlat bayro’gi, gerbi va madhiyasiga ega bo’ldi. 1991 – yil 18 – noyabrda O’zbekiston Respublikasi Davlat bayrog’i to’g’risida qonun O’zbekiston 19

Respublikasi Oliy Kengashining VIII sessiyasida qabul qilindi. Bayroqdagi havorang – zangori osmon va musaffo suv ramzidir. Moviy lojuvard – havorang sharqda azaldan qadrlanadi, vaqtida buyuk Amir Temur ham o’z bayrog’iga bu rangni tanlagan. Hozirda O’zbekistonning mustaqilligini 165 ta davlat tan olgan. Shulardan birinchi bo’lib, Gruziya 10 oktyabr 1991 yil tan olgan. Dunyodagi 120 dan ortiq mamlakat bilan rasmiy diplomatiya munosabatlari o’rnatilgan Toshkentda 35 ta mamlakat elchixonasi ochgan. Dunyodagi 20 dan ortiq davlatda AQSH, Germaniya, Turkiya, Xitoy, Fransiya, va boshqalarda O’zbekistonning elchixonalari ishlab turibdi. Eng yirik bank va miloya organlari nodavlat va noxukumat tashkilotlari bilan yaqindan hamkorlik qilmoqda. Respublikada 88 ta chet davlat vakolatxonalari ro’yxatdan o’tgan, 24 ta hukumatlararo tashkilot va 13 ta nohukumat tashkiloti ishlab turibdi. 1991 yil Ashgabodda 13 dekabr kuni O’zbekiston,Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston, va Turkmaniston Prezidentlari uchrashub bayonet e’lon qildilar, Bayonatda besh davlat boshliqlari M.D.H.ga, uni ta’sis ekanliklarini bildirdilar. 1991 yil 21 dekabrda Almatida 11 – davlat Rossiya (B. Elsin), Ukraina (L.Kravchuk), Belorussiya (S. Shushkevich), Qozog’iston (N. Nazarboyev), O’zbekiston (I.A.Karimov), Qirg’iziston(A. Akayev), Tojikiston (R. Nabiyev), Turkmaniston (S. Hiyozov), Azarbayjon(A. Mutalibov), Armaniston (Ter - Petrosyan), Moldaviya (M. Snegur) – boshliqlarining kengashi bo’ldi. Almati uchrashuvida Almati Deklaratsiyasi, Rossiya SSSR o’rniga BMT va xalqaro tashkilotlarda a’zolikni davom ettirishni tasdiqlovchi qaror; Yadro quroli bo’yicha bitim, Qurolli kuchlarga qo’mondonlik qilishni E. I. Shaposhnikovga topshirish to’g’risida Bitim imzolandi. 1992 yil 15 may kuni Toshkentda o’tkazilgan kengashda – Kollektiv xavfsizlik, tinchlikni saqlash, kollektiv kuchlarning maqomi haqida bitim; - moliyaviy ahvol va bu sohadagi hamkorlik to’g’risida bitim; - havo bo’shlig’idan foydalanish haqida bitim; 20

- kosmik dasturni bajarishga pul ajratish to’g’risida bitim; - yagona byudjetni shakllantirish to’g’risida bitim; - chegara qo’shinlarini pul bilan ta’minlash to’g’risida bitim; - qurolli kuchlarni qisqartirish haqida bitim imzolandi. 1991 yil 16 – 19 dekabr kunlari O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov rasmiy tashrif bilan Turkiyada bo’ldi. Unda quyidagi hujjatlar imzolandi. - O’zbekiston Respublikasi bilan Turkiya jumhuriyati o’rtasidagi davlatlararo munosabatlarning asoslari to’g’risida shartnoma; - Ikki davlat o’rtasida iqtisodiy va savdo sohasidagi hamkorlik to’g’risida bitim; - O’zbekiston Respublikasi bilan turkiya jumhuriyati o’rtasida konsullik vakolatxonalarini ayirboshlash to’g’risida Bitim; - Ikki davlat o’rtasida 1992 – 93 yillarda madaniyat, ta’lim va ilm – fan sohasidagi ayirboshlash to’g’risida Bitim imzolandi. - Ikki davlat hukumati o’rtasida transport va kommunikatsiyalar sohasidagi hamkorlik to’g’risida bitim; - O’zbekiston Respublikasi hukumati bilan Turkiya jumhuriyati hukumati o’rtasida madaniyat, fan, ta’lim, sog’liqni saqlash, sport va turizm sohasidagi o‘zaro hamkorlik to’g’risida bitim; - O’zbekiston Axborot agentligi bilan Turkiyaning “Anadalu” agentligi o’rtasida axborot ayirboshlash va hamkorlik qilish to’g’risida Bitim; - O’zbekiston Respublikasi Televideniya va radioeshittirish davlat komiteti bilan Turkiyaning radio – television tashkiloti o’rtasidagi hamkorlik to’g’risida Bitim; - O’zbekiston Respublikasi Prezidenti bilan Turkiya jumhuriyati Prezidenti o’rtasidagi Bitim imzolandi. O’zbekiston mustaqillikning dastlabki yillarida 1992 yil 2 martda jahonning eng nufuzli xalqaro tashkiloti bo’lmish BMTga a’zo bo’ldi. Shu kuni BMT bosh 21

Assambleyasi binosi oldida O’zbekiston Respublikasining milliy bayrog’I ko’tarildi. Shu tariqa Toshkentga BMTning birlashgan vakolatxonasi ochildi. 1992 yil 26 fevralda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov mustaqil davlat nomidan Yevropa Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti (YXHT)ning hujjatini imzoladi. 1992 yilning sentyabr oyida O’zbekiston Parlamenti ko’hna xalqaro tashkilotlardan biri – Parlamentlararo Ittifoqning – 119 – a’zosi bo’ldi. Mustaqillik yillaida O’zbekistonning xalqaro maydondagi nufuzi kundan – kunga ortib bormoqda. 1992 yil 12 – 14 – mart kunlari O’zbekiston rahbari I. A. Karimov Xitoy Xalq Respublikasiga tashrif buyurdi. Tashrufdan maqsad ikki davlat o’rtasida do’stlik rishtalarini bog’lash diplomatic munosabatlar o’rnatishdan iborat edi. O’zbekiston Respublikasi Fuqaro aviatsiyasi Boshqarmasi bilan Xitoy Xaql Respublikasi aviatsiyasi boshqarmasi o’rtasidagi muzokaralar Bitim imzolandi. Xitoy Banki bilan O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat Milli banki o’rtasidagi banklararo Bitim imzolandi. O’zbekiston Respublikasi Aloqa vazirligi bilan Xitoy Xalq Respublikasi Aloqa vazirliga o’rtasidagi hamkorlik to’g’risida Bitim imzolandi 13 – mart 1992 – yil. Sarmoyalarni rag’batlantirish va o’zaro himoya qilish to’g’risida O’zbekiston Respublikasi hukumati bilan Xitoy Xalq Respublikasi hukumati o’rtasida bitim imzolandi. O’zbekiston Respublikasi hukumati bilan Xitoy Xalq Respublikasi o’rtasida hamjihatlik to’g’risidagi Bitim imzolandi. O’zbekiston Respublikasi tashqi ishlar vazirligi bilan Xitoy Xalq Respublikasi tashqi ishlar vazirligi o’rtasida maslahatlashuvlar o’tkazish to’g’risida Bitim imzolandi. O’zbekiston Respublikasi hukumati va Xitoy Xaql Respublikasi hukumati o’rtasida temir yo’l transporti sohasidagi hamkorlik to’g’risida Bitim; madaniyat, ta’lim, sog’liqni saqlash va sport sohasida hamkorlik qilish to’g’risida O’zbekiston Respublikasi hukumati bilan Xitoy Xaql Respublikasi hukumati o’rtasida bitim; O’zbekiston – Xitoy qo’shma axboroti qabul qilindi. 22

O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng arab davlatlari bilan ham xalqaro munisabatlarda katta mavqeini egallab kelmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov 1992 – yil 13 – 14 aprel kunlari Saudiya Arabistoniga tashrif buyurdi. Unda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning Saudiya Arabistoniga tashrifi yakunlari bo’yicha Qo’shma Bayonot imzolandi. Turkiya bosh vaziri S.Demirel 27 – 28 – aprel kunlari O’zbekistonga tashrif buyurdi. Ushbu tashrifdan maqsad; O’zbekiston Respublikasi Prezidenti va Turkiya jumhuriyati o’rtasida o’zaro kelishilgan bitim; O’zbekiston Davlat Teleradiokompaniyasi bilan Turkiya radio va televideniie muassasasi o’rtasida hamkorlik to’g’risida Bitim; Ikki davlat hukumatlari o’rtasida kichik va o’rtacha ishxonalarni rivojlantirish bo’yicha hamkorlik to’g’risidagi Bitim; O’zaro hamjihatlik Memorandumi; O’zaro tushunish Memorandumi imzolandi. O’zbekiston rahbari I.A.Karimov 16 – 19 – iyun kunlari rasmiy tashrif bilan Koreya Respublikasiga bo’ldi. U yerda O’zbekiston Respublikasi bilan Koreya Respublikasi o’rtasidagi munosabatlar va hamkorlik qilish to’g’risida Bayonnoma; Ikki davlat hukumatlari o’rtasida vizalar berish masalalarida o’zaro hamkorlik to’g’risida memorandum; Ikki davlat hukumati o’rtasida kapital mablag’larni rag’batlantirish va o’zaro himoya qilish to’g’risida Bitim; Ikki davlat hukumati o’rtasida ilmiy – texnikaviy hamkorlik to’g’risida Bitim imzolandi. Davlatimiz rahbari do’stlik rishtalarini mustahkamlash niyatida 19 – 22 – iyun kunlari Malayziyaga ham tashrif buyurdi. O’zbekiston Respublikasi hukumati bilan Malayziya hukumati o’rtasida madaniy va ilmiy hakkorlik to’g’risidagi Bitim; Ikki davlat hukumati o’rtasida iqtisodiy va texnik hamkorlik to’g’risidagi bitim imzolandi. 23

O’zbekiston rahbari I.A.Karimov 22 – 23 – iyun kunlari rasmiy tashrif bilan Indoneziya Respublikasida bo’ldi. O’zbekiston Respublikasi va Indoneziya Respublikasi o’rtasida ikki tomonlama munosabatlar o’rnatish to’g’risida qo’shma bayonot; Ikki davlat hukumati o’rtasida diplomatic munosabatlar o’rnatish to’g’risida qo’shma axborot; Ikki davlat hukumati o’rtasida iqtisodiy va texnikaviy hamkorlik to’g’risida bitim imzolandi. I.A.Karimov 13 – 14 – avgust kunlari rasmiy tashrif bilan Pokiston Islom Respublikasida bo’ldi. O’zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy Banki bilan Pokiston Islom Respublikasi Milliy Banki o’rtasida vakolatxonalar ayirboshlash to’g’risidagi Bitim; O’zbekiston Respublikasi Milliy Banki va Pokiston Islom Respublikasi Davlat Banki o’rtasida Bitim; O’zbekiston Respublikasi bilan Pokiston Islom Respublikasi hukumatlari o’rtasida pochta va telekommukatsiya sohasidagi Bitim 13 – avgust 1992 – yilda imzolandi. 30 – sentabr - 2 – oktabr kunlari Finlandiya Respublikasi Prezidenti M.Koyveston O’zbekistonga tashrif buyurdi. O’zbekiston Respublikasi hukumati bilan Finlandiya Respublikasi hukumati o’rtasida sarmoya qo’yishni amalga oshirish va uni o’zaro himoyalash to’g’risida Bitim; O’zbekiston Respublikasi hukumati bilan Finlandiya Respublikasi o’rtasida savdo, iqtisodiyot va texnologiya sohasidagi hamkorlik to’g’risida Bitim 1 – oktabr 1992 – yil imzolandi. Hindiston tashqi ishlar vaziri L.Bxatiya 12 – oktabr kuni O’zbekistonga tashrif buyurdi. Ushbu tashrifdan maqsad; Ikki davlat hukumati o’rtasida savdo, iqtisodiy va ilmiy – texnikaviy hamkorlik bo’yicha hukumatlararo komissiya to’g’risida Bitim; Ikki davlat hukumati o’rtasida ommaviy axborot vositalari sohasida 1992 – 1994 – yillarda mo’ljallangan hamkorlik to’g’risidagi Bitim; O’zbekiston Respublikasi madaniyat ishlari vazirligi bilan Hindiston Respublikasi madaniyat 24

departamenti o’rtasida 1992 – 1994 – yillar mobaynida madaniyat sohasida amalga oshiriladigan tadbirlar dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi va Hindiston Respublikasi Ta’lim ishlari bo’yicha davlat komiteti o’rtasidagi hamkorlik Bitimi; O’zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport Davlat qo’mitasi bilan Hindiston Respublikasi yoshlar va sport ishlari departamenti o’rtasidagi sport sohasidagi o’zaro hamkorlik Dasturi imzolashdan iborat edi. Afg’oniston rahbari B.Robboniy 13 – 15 – oktabr kunlari tashrif bilan O’zbekiston bo’ldi. Ushbu tashrifda O’zbekiston Respublikasi va Afg’oniston Islom Davlati o’rtasida diplomatik munosabatlar o’rnatish to’g’risida Bitim; Afg’oniston Islom Davlati rahbari B.Robboniyning O’zbekistonga tashrifi yakunlari to’g’risidagi qo’shma axborot. Havo yo’li ochish haqida ikki davlat o’rtasida hamjihatlik Memorandum; Ikki davlat hukumati o’rtasida iqtisodiy va savdo sohalarida hamkorlik to’g’risida ahdlashuv Bitimi imzolandi. O’zbekiston rahbari I.A.Karimov 24 – 25 – noyabr kunlari amaliy tashrif bilan Eron Islom Respublikasida bo’ldi. Ushbu tashrifda O’zbekiston Respublikasi bilan Eron Islom Respublikasi o’rtasida davlatlararo munosabatlarning asoslari to’g’risidagi Deklaratsiya ikki davlat hukumati o’rtasida havo transporti sohasidagi hamkorlik to’g’risida Bitim; Ikki davlat o’rtasida transport sohasidagi hamjihatlik to’g’risida Memorandum O’zbekiston Respublikasi Aloqa vazirligi bilan Eron Islom Respublikasi Pochta, telegraf va telefon vazirligi o’rtasida hamjihatlik to’g’risidagi Memorandum; Ikki davlat hukumati o’rtasida savdo hamkorligi to’g’risidagi Bitim; O’zbekiston Respublikasi bilan Eron Islom Respublikasining Markaziy Banki o’rtasida Bitim; O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning Eron Islom Respublikasiga tashrifi yakunlari bo’yicha qo’shma axborot Tehronda qabul qilindi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti 1992 – yilgi amaliy tashrifini 15 – 17 – dekabr kunlari Misrga tashrifi bilan yakunladi. 25

Tashrifda ikki davlat o’rtsidagi munosabatlar va hamkorlik asoslari to’g’risida bitim O’zbekiston Respublikasi bilan Misr Arab Respublikasi hukumati o’rtasida investitsiyalarni rag’batlantirish va himoya qilish to’g’risida Bitim; O’zbekiston Respublikasi hukumati bilan Misr Arab Respublikasi hukumati o’rtasida iqtisodiy va ilmiy – texnikaviy hamkorlik to’g’risida Bitim; O’zbekiston Respublikasi hukumati bilan Misr Arab Respublikasi hukumati o’rtasida havo yo’lini ochish va havo transporti sohasida hamkorlik qilish to’g’risida Bitim imzolandi. II bob: Jahon hamjamiyati va O’zbekiston munosabatlari . II. 1. Mustaqil O’zbekiston Respublikasining xalqaro hamkorlik aloqalarning boshlanishi. Mustaqillikka erishganimizdan buyon o’tgan tarixan qisqa davr ichida O’zbekiston dunyo hamjamiyatida o’zining munosib o’rnini egalladi. Bunda 26

mamlakatimizning xalqaro siyosat maydonida olib borayotgan har tomonlama puxta ishlagan, chuqur o’ylangan tashqi siyosati hal qiluvchi ahamiyat kasb etmoqda. O’zbekiston tashqi siyosat negiziga quyidagi ustuvor tamoyillar asos qilib olindi: - davlat milliy manfaatlarining, xalqaro huquq meyorlarining ustuvorligi; - boshqa davlatlarning ishki ishlariga aralashmaslik; - barcha nizolarni tinch yo’l bilan hal etish; - o’zning milliy – davlat manfaatlari ustuvorligida o’zaro manfaatlarni har tomonlama hisobga olish; - biron – bir davlat ta’sir doirasiga kirmaslik; - to’la ishonch; - xalqaro iqtisodiy va moliyaviy tashkilotlar doirasidagi hamkorlikni chuqurlashtirish asosida ikki tomonlama, shuningdek, ko’p tomonlama tashqi aloqalarni o’rnatish va ularni rivojlantirish. O’zbekiston Respublikasi Mustaqillik erishgandan so’ng, rijovlangan mamlakatlar bilan to’g’ri turib hamkorlik qilmoqda. O’zbekiston 1993 – 1996 – yillarda xalqaro munosabatlarda muhim o’rin egalladi. O’zbekiston Respublikasi Parlamenti 1993 – yil yanvar oyida Yevropa xavfsizlik va hamkorlik Tashkiloti (YEXHT) Parlament Assambleyasining a’zosi bo’ldi. Fevral oyida Toshkentda BMT ning vakolatxonasi ochildi. O’zbekiston Respublikasi va BMT rahbarlarining sa’y – harakatlari natijasida BMT ning Toshkentdagi vakolatxonasi mamlakatimizda BMT ning taraqqiyot dasturi, qochoqlar ishi bo’yicha oliy qo’mita komissari, jahon sog’liqni saqlash tashkiloti, Aholi joylashish jamg’armasi, narkotik moddalarni nazorat qilish Dasturi, sanoat taraqqiyoti Dasruti, Bolalar jamg’armsi singari ixtisoslashgan muassasalarni io’z tarkibiga birlashtirishga muvaffaq bo’ldi. 1993 – 1997 – yillarda Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) vakolatxonasiga boshchilik qilgan Holid Malikning ishtirokida O’zbekistonda ko’plab xalqaro tadbirlar o’tkazildi. 27

1993 – yil yanvarda Minskda bo’lib o’tgan kengashda MDH ning nizomi qabul qilindi. Davlatlararo bank va iqtisodiy hamkorlik kengashi tuzildi. Afg’oniston – Tojikiston chegarasini mustahkamlash uchun MDH ning tinchlik o’rnatuvchi harbiy qismni yuborish to’g’risidagi bitim imzolandi. 4 – yanvar kuni Markaziy Osiyo davlat rahbarlari Toshkentda uchrashuv o’tkazdilar. O’rta Osiyo atamasi birinchi marta tilga olindi. Bir – birlariga elchilar yuborishga qaror qilindi. Orolni saqlab qolish bo’yicha xalqaro jamg’arma tuzish to’g’risida qaror qabul qilindi. Toshkent Markaziy televideniya, Almatida gazeta chiqarishni tashkil etishga qaror qilindi. Mart oyida Qizil O’rdada bo’lib o’tgan anjumanda Orol bo’yi ekologiyasini sog’lomlashtirish va ijtimoiy – iqtisodiy taraqqiyotni ta’minlash haqida bitim. Orol muammolari bilan shug’ullanuvchi xalqaro kengashi tuzildi. Orolni qutqarish xalqaro jamg’armasi ta’sis etildi. Aprel oyida Minskda bo’lib o’tgan kengash Yelsinga ishonch bildirish haqidagi referendum arafasida shoshilinch bo’lib o’tdi. Davlat boshliqlari MDH ni mustahkamlash tarafdori ekanliklarini bildirdilar. Qabul qilingan 270 ta hujjatlar etarli darajada amalga oshimayotganligi tanqid qilindi. Birorta ham hujjat imzolanmadi. 1993 – yil 27 – aprel – 1 – may kunlari I.A.Karimov Germaniya Federativ Respublikasiga amaliy tashrif buyurdi. Ushbu tashrif O’zbekiston Respublikasi hukumati bilan G.F.R hukumati o’rtasida sarmoyalarni qo’yishni amalgam oshirish va o’zaro himoya qilishga ko’maklashish to’g’risida bitim imzolandi. 14 may kuni Moskvaga kengash bo’lib o’tdi. Ushbu kengashda M.D.Hning muvofiqlashtirish maslahat qo’mitas va ijroiya kotibiyati tuzishga qaror qilindi. Deklaratsiya qabul qilindi. Tojikistonga yordam berishga qaror qlindi. Rubl zonasi muhokama qilindi. O’zbekiston rahbari I. A.Karimov 8 – 14 iyun kunlari diplomatic munosabatlar o’rnatish, do’stlik rishtalari bog’lash maqsadida Niderlandiya Qirolligida bo’ldi. Unda O’zbekiston Respublikasi bilan Niderlandiya Qirolligi o’rtasida davlatlararo munosabatlar haqida qo’shma 28

Bayonot O’zbekiston Respublikasi bilan Niderlandiya Qirolligi o’rtasida iqtisodiy hamkorlik to’g’risida qo’shma bitim Gaaga shahrida 9 – iyunda imzolandi. 24 – sentabr kuni Moskvada bo’lib o’tgan kengashda davlatimiz rahbari ham ishtirok etdi. ushbu kengashda iqtisodiy ittifoq barpo etish bo’yicha shartnoma; tashqi ishlar vazirlar kengashi to’g’risida nizom; birlashgan qurolli kuchlar Bosh qo’mondonligini qayta tuzish haqida qaror qabul qilindi. Inson huquqlar va erkinliklari sohasidagi xalaqaro majburiyatlar haqida Bayonotnoma; Tojikistonda tuziladigan birlashgan mudofaa kuchlari haqida nizom; Davlatlararo Yevroosiyo ko’mir va metal birlashmasini tuzish haqida bitim. Rubl zonasini saqlash borasida kelishib olindi. I.A.Karimov 28 – 30 – oktabr kunlari Fransiyada amaliy tashrif bilan bo’ldi. Ushbu amaliy tashrifdan maqsad O’zbekiston Respublikasi bilan Fransiya Respublikasi o’rtasida do’stlik va hamkorlik to’g’risida shartnoma imzolash; Madaniyat, ilmiy – texnikaviy va maorif sohasida hamkorlik qilish to’g’risida bitim. Sarmoyalarni o’zaro rag’batlantirish va himoyalash to’g’risida bitim imzolash edi. Bu tashrifda I.A.Karimov “Parij xartiyasini” ham imzoladi. “Kredit Kommirsal de Frans ” banki, “Texnik” firmasi, “Elifakiten” neft himiya konsernini bilan Buxoroda neftni qayta ishlashi zavodi qurish haqida kelishib olindi. 1993 – yil 29 – oktabrda YUNESKOning Parijdagi qarorgohida O’zbekistonning YUNESKOga a’zoligiga qabul qilish marosimi bo’ldi. O’sha kuni Ulug’bek tavalludining 600 yilligini nishonlash YUNESKO dasturiga kiritildi. I.A.Karimov BMT Bosh assambleyasining sentabr oyida bo’lgan 48 – sessiyasida ishtirok etdi va nutq so’zladi (28 – sentabr 1993 - yil). Jahon hamjamiyati e’tiborini O’zbekiston Respublikasi nomidan bir qator takliflarga qaratdi; O’rta Osiyoda xavfsizlik, barqarorlik va hamkorlik masalalari bo’yicha Toshkentda BMT ning doimiy ishlovchi seminarini chaqirish; BMT xavfsizlik kengashi huzurida yuzaga kelayotgan xalqaro mojarolarni tahlil qilish va 29

istiqbolini belgilash bo’yicha maxsus guruh tashkil qilish, O’rta Osiyo mintaqasini yadrosiz zona deb e’lon qilish, O’rta Osiyo mintaqasida kimyoviy va bakteriologik quroli tarqatmaslik ustidan xalqaro nazaorat qilish; Narkobiznesga qarshi kurashni kuchaytirish; Orolni va Orol bo’yini qutqarishmasalalari haqida nutq so’zladi. I.A.Karimov 22 – 25 – noyabr kunlari Yevropaning kuchli rivojlangan mamlakatlardan biri Angliyada amaliy tashrif bilan bo’ldi. Ikki davlat o’rtasida o’zaro iqtisodiy aloqalar to’g’risida shartnoma imzolandi. Sarmoyalarni o’zaro rag’batlantirish va himoyalash to’g’risida bitim; Havo yo’llarini ochish to’g’risida bitim; ikki davlat o’rtasida fuqarolarning erkin yurish haqida Memorandum ; “Lonro” komponiyasi bilan O’zbekiston o’rtasida oltin biznes haqida bitim; Rotshildlar banki, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki bilan o’zaro hamkorlik haqida bitimlar tuzildi. 1994 – yil 11 – yanvar kuni Nukus shahrida Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari hamda Rossiya davlati rahbari konferensiya o’tkazdilar. Ushbu konferensiyada Orol muammolari bo’yicha xalqaro Kengash Nizomi qabul qilindi. Xalqaro kengash ijroiya organining rahbarini tayinlash haqida qaror qabulqilindi. 30 – aprel kuni O’zbekiston, Qozog’iston va Qirg’iziston davlat rahbarlari Cho’lponotada uchrashuv o’tkazdilar. Ushbu uchrashuvda O’zbekiston, Qozog’iston va Qirg’iziston davlatlari o’rtasida yagona iqtisodiy makon tuzish to’g’risida uch tomonlama shartnoma imzolandi. Iyul oyida Almatida bo’lib o’tgan uchrashuvda ham uch davlat rahbarlari (O’zbekiston, Qozog’iston, Qirg’iziston ) ishtirok etdilar. Unda o’zaro integratsiyani kuchytirish bo’yicha bitim. O’rta Osiyo hamkorlik va taraqqiyot bankiga asos solindi. Davlatlararo kengash tuzildi. Bosh Vazirlari, Tashqi Vazirlar va Mudofaa Vazirlari kengashi tuzildi. 21 – oktabr kuni Moskvada bo’lib o’tgan kengashda – MDH doirasida integratsiyani rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari haqida Memorandum. Iqtisodiy ittifoqning Davlatlaro iqtisodiy qo’mitasi tuzildi. O’zaro to’lov ittifoqini tuzish to’g’risida bitim. Xalqaro tashkilotlarda MDH vakilligini amalga oshirishga 30

ahdlashildi. N.Nazarboyevning Yevroosiyo ittifoqini tuzish haqidagi taklifi muhokama qilindi. G’alabaning 50 yilligini nishonlash haqidagi masala ko’rildi. Shu yilning oktabr oyida Parijda Ulug’bek haftaligi tantanalari o’tkazildi. Xiva va Buxoro YUNESKOning jahon madaniy qadriyatlar ro’yxatiga kiritildi. Bu ro’yxatda 411 ta obyekt bor. Samarqand, Buxoro, Xivaning me’moriy, majmualarini qayta tiklash ishlariga YUNESKO eksperti qayta tiklovchi me’mor Jovanni Bokkardi O’zbekistonga ishlashga yordamlashdi. Dekabr oyida respublikamizda YUNESKO ishlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi milliy komissiyasi tashkil etildi, u idoralararo organ bo’lib, tarkibiga ta’lim, fan, madaniyat va axborot sohasidagi vazirliklar va idoralardan 49 kishi a’zo bo’ldi. YUNESKO O’rta Osiyo taraqqiyotini o’rganish, tiklash va ommaviylashtirishga katta ahamiyat berildi. YUNESKO qaroriga binoan Samarqandda O’rta Osiyoni tadqiq qilish xalqaro institute tashkil etildi. YUNESKO bosh direktori Federiko Mayorning O’zbekistondagi rasmiy tashrifi chog’ida institute tantanali ravishda ochildi. 1995 – yil 10 – fevral kuni Almatida bo’lib o’tgan kengashda – MDH ning mamlakatlarini integratsiyasi bo’yicha 13 ta bitim imzolandi. MDH mamlakatlari chegaralarini qo’riqlashda hamkorlik qilish konsepsiyasi muhokama qilindi. O’zbekiston Rossiya – Belarusiya – Qozog’iston o’rtasida yagona bojxona tuzish haqidagi shartnomaga qo’shilish istagini rasmiy ravishda izhor etdi. 3 – mart kuni Toshhovuzda bo’lib o’tgan uchrashuvda O’rta Osiyo davlat rahbarlari ishtirok etdi. unda Orolni qutqarish bo’yicha xalqaro jamg’arma tuzish, davlatlararo kengash faoliyati va rejalari muhokama qilindi. Prezidentlar tomonidan qo’shma Bayonot imzolandi. 1995 – yil 14 – aprel kuni Chimkent kengashida O’zbekiston, Qozog’iston va Qirg’iziston davlat rahbarlari ishtirok etdilar. Ushbu kengashda Bayonot imzolandi. Davlatlararo integratsiyani jadallashtirish bo’yicha kommyunike 31

imzolandi. 2000 – yilgacha integratsiya dasturi ma’qullandi. Tinchlikni ta’minlovchi birlashgan batalon tuzishga kelishildi. 26 – may kuni Belorusiya poytaxti Minsk shahrida bo’lib o’tgan kengashda – MDH chegaralarini qo’riqlash Mustaqil Davlatlar to’g’risida shartnoma (7 davlat imzoladi). Kolliktev tinchlikni saqlash kuchlarini (K.T.S.K). tojikiston va Abxaziyada saqlab turish muddatlarini uzaytirish haqida bitim. Parlamentlararo assambleya tuzish masalasi ko’rildi. Iqtisodiy sud faoliyatini takomillashtirish haqida qaror qabul qilindi. Fuqarolarni Jukov medali bilan mukofotlash to’g’risida qaror qabul qilindi. O’zbekiston bilan Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkilotlari – NATO o’rtasida o’zaro tushunish va hamkorlik mavjud. 1995 yil iyul oyida O’zbekiston NATOning “Tinchlik yo’lida hamkorlik” dasturiga qo’shildi. “Tinchlik yo’lida hamkorlik” dasturiga tomonidan 1995 yilda AQShgan harbiy mashqlarida O’zbekiston harbiy qismlarining ishtiroki zobit va askarlarning harbiy texnik tayyorgarligini yanada ko’tarishga xizmat qildi. Iyul oyidan O’zbekistonda aniqrog’I poytaxtimiz Toshkentda YXHTning aloqalar bo’yicha mintaqaviy byurosi ochildi va faoliyat ko’rsatmoqda 15 – 16 sentyabr kunlari O’rta Osiyoda xavfsizlik va hamkorlik masalalariga bag’ishlangan Toshkentda Kengash seminari bo’lib o’tdi. Xalqaro kengashda ishtirok etgan 31 davlat va 6 ta xalqaro tashkilotdan kelgan Muxtor vakillar mintaqa xavfsizligining, mojarolarning oldini olish, integratsiya jarayonlarini chuqurlashtirishning ishonchli tizimini barpo etish yuzasidan o’z takliflarini aytdilar. 1995 – yil 15 – dekabr kuni O’zbekiston, Qozog’iston, Qirg’iziston davlat rahbarlari Jambulda bo’lib o’tgan kengashda ishtirok etdilar. 2000 – yilgacha bo’lgan integratsiya va birinchi navbatda sarmoya sarflanishi lozim bo’lgan loyihalar dasturi bo’yicha qaror qabul qilindi. Mudofaa Vazirlar Kengashi tasdiqlandi. BMT boshchiligida O’zbekiston, Qozog’iston, Qirg’iziston Respublikasining tinchlikni saqlash kollektiv batalonini tashkil etish va shakllantirish haqida qaror qabul qilindi. 1996 – yil 3 – yanvar kuni Prezident I.A. Karimov Koreya Respublikasining “DEU” komponiyalari raisi Kim U Jun boshchiligidagi deligatsiya a’zolarini qabul 32

qildi. Mamlakatimizni rahbari Andijon viloyatining Asaka shahrida jadal sur’atda qurib bitkazilayotgan “O’zDEU avto” qo’shma korxonasi haqida to’xtalar ekan, bu loyihaning qisqa muddatda amalg oshirilishi jahon avtomobilsozligi tarixida noyob hodisa ekanligi ta’kidlangan edi. “DEU” kompaniyalari raisi Kim U Jun Asakadadagi qo’shma korxonaga tashrifi haqida so’zlab, loyihadan ko’zlanhan maqsad ishlarning yuqori sifat va tezkor sur’atda amalga oshirilayotganidan mamnun ekanini aytgan edi. Suhbat chog’ida “O’z DEU” qo’shma korxonasi faoliyati, avtomobilsozlik sohasid mutaxassislar tayyorlashni keng yo’lga qo’yish va o’zaro hamkorlikni yanada rivojlantirishga doir masalalar muhokama qilindi. 5 – yanvar kuni I.A.Karimov mamlakatimizga amaliybilan kelgan Buyuk Britaniya tashqi ishlar va hamdo’stlik ishlari vaziri Malkomi Rifkindni qabul qildi. Ushbu tashrifning suhbat chog’ida O’zbekiston - Buyuk Britaniyaning hamkorligini yanada rivojlantirish bilan bog’liq masalalar yuzasidan muhokama qilindi. 10 – yanvar kuni Moskvada bo’lib o’tgan kengashda – o’ndan ziyod masalalar muhokama qilindi. Bojxona va to’lov ittifoqini shakllantirish. MDH mamlakatlari madaniyat arboblarining kongressini o’tkazish to’g’risida qonun qabul qilindi. Rossiya Federatsiyasi Prezidenti Yelsin yana bir yil muddatga MDH davlat boshliqlarining kengashi raisi etib saylandi. 19 – yanvar kuni Ko’kchatov bo’lib o’tgan yig’ilishda bo’yicha O’zbekiston, Qozog’iston va Qirg’iziston davlatlari rahbarlari ishtirok etdilar. Iqtisodiy integratsiyani rivojlantirishning 2000 – yilgacha bo’lgan dasturi yuzasidan fikr almashildi. O’rta Osiyo ziyolilari vakillariga Toshkent qurultoyida yuksak baho berildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov 1996 – yil 27 – may kuni rasmiy tashrif bilan Ozarbayjonga keldi. Prezident saroyida I.Karimov va Ozarbayjon Prezidenti H.Aliyev o’rtasida yakkama – yakka muloqot bo’ldi, so’ng kengaytirilgan tarkibda muzokaralar boshlandi. Muzokaralar so’ngida ikki mamlakat o’rtasida sarmoyalarni o’zaro 33

rag’batlantirish va himoyalash soliq, bojxona, havo yo’llari, avtomobil vat emir yo’llar aloqalari, yuk tashish va boshqalar haqida 20 ga yaqin hujjat imzolandi. Islom Karimov Boku universitetiga tashrif buyurdi. Bu yerda u talabalar bilan uchrashdi. O’zbekiston Davlat rahbariga iqtisodiyot, fan, maorifni rivojlantirishdagi xizmatlari uchun Boku Universiteti doktori degan faxriy unvon berildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov shu yili 28 – may kuni rasmiy tashrif bilan Gruziyaga keldi. Islom Karimov va Gruziya Respublika Prezidenti Eduard Shevard Nadze o’rtasidagi muzokaralarda har ikki mamlakat o’rtasidagi munosabatlar, mintaqaviy va xalqaro vaziyat, MDH doirasidagi hamkorlik bilan bog’liq masalalar muhokama qilindi. So’ng Prezidentlar ishtirokida kengaytirilgan Muzokaralar bo’ldi va unda Trans – Kavkaz yo’lining Gruziyadan o’tadigan qismini jadal barpo etish, uning keng imkoniyatlaridan samarali foydalanish bosh mavzu bo’ldi. Muzokaralar nihoyasida O’zbekiston bilan Gruziya o’rtasidagi ikki tomonlama hamkorlikni yanada kengaytirish va chuqurlashtirish to’g’risida Deklaratsiya qabul qilindi, ikki mamlakat o’rtasidagi iqtisodiy, savdo aloqalariga doir 15 ga yaqin hujjat imzolandi. 1996 – yil Saraxsda Markaziy Osiyo bilan Eron temir yo’l tarmoqlarining tutashtiriligan Traseka loyihasini amalga oshirishda dastlabki katta ishlardan biri bo’lgan edi. Huddi o’sha, 1996 – yil 13 – may kuni O’zbekiston, Ozarbayjon, Gruziya, Turkmaniston o’rtasida o’zaro erkin transit to’g’risidagi shartnoma imzolandi. Bo’yog’i Yaponiyadan to Adriatika dengiziga qadar cho’zilgan ushbu qadim karvon yo’lining muhim bo’lagidan foydalanishning boshlagan respublikalarning sarf – harajati kamayadi. Birgina O’zbekiston uchun mazkur shartnoma kuchga kirgandan so’ng paxta tashishga ketadigan harajatning 12 million dollar iqtisod qilinadi. Chunki Traseka shimoliy yo’nalishga nisbatan 2 ming kilometr qisqadir. Qolaversa, mintaqa iqlimi undan yil – 12 oy to’xtovsiz foydalanish imkonini beradi. Yana bir misol: O’zbekiston o’z paxtasini, Qozog’iston va Rossiya orqali Ukraina portlariga yetkazish uchun tonnasiga 100 34

dollardan ziyod mablag’ sarflaydi. Traseka orqali tashilganda esa ushbu ko’rsatgich 55 dollarni tashkil etadi, xolos. Traseka loyihasining amalga oshishi O’zbekistonni Yevropa va Osiyo transport tarmoqlariga tutashtirib qolmasdan, uning eksport imkoniyatlarini oshiradi, loyihada ishtirok etuvchi mamlakatlar bilan savdo aloqalarni yanada kengaytiradi. 1996 – yil Transkavkaz yo’lagi bo’yicha O’zbekistonga keltirilgan va olib chiqib ketilgan mahsulot hajmi salkam 140 ming tonnani tashkil etgan bo’lsa, 1997 – yil bu ko’rsatgich 285 ming tonnaga yetdi. O’zbekiston butun Traseka dasturi bo’yicha amalga oshirilayotgan ishlarda faol ishtirok etish bilan cheklanib qolmay, transport kommunikatsiyasi imkoniyatlarni kengaytarish borasida ham boshqa loyihalarni amalga oshirayotir. O’zbekiston qo’shni Qizrg’iziston hamda Xitoy bilan Toshkent – Andijon – O’sh – Irkeshtom yo’lini qurish va ta’mirlash bo’yicha yaqindan hamkorlik qilayottir. Buyuk Ipak yo’lining bir qismi hisoblangan bu yo’nalish Yevropa mamlakatlarini Osiyo davlatlari bilan bog’laydi. Konferensiyada ishtirok etgan davlatlar rahbarlari hamda xalqaro tashkilotlar vakillari Traseka yo’lagini rivojlantirish, transport infratuzulmalarini yanada takomillashtirish, mintaqada tinchlik va barqarorlikni ta’minlash, Traseka doirasidagi hamkorlikning huquqiy asoslarini mustahkamlash borasida o’z nuqtai nazarlarini bayon qildilar. Ta’kidlash kerakki, O’zbekiston Prezidenti Islom Karimovning takliflari konferensiya ishtirokchilari tomonidan qizg’in kutib olindi. Islom Karimov Traseka loyihasini amalgam oshirish, umuman, qadimiy Buyuk Ipak yo’lini qayta tiklash zarurati ayrim kishilarning hoxishidan emas, balki vaqt, sharoit, dunyoviy taraqqiyot talablari natjasida paydo bo’layotganini alohida ta’kidladi. Qadim zamonlardayoq hayotning o’zi odamlarni o’zaro hamkorlik uchun qisqa va qulay yo’llarni qidirishga majbur qilgan, dedi Islom Karimov. Bunga faqatgina savdo – sotiq ehtiyoji emas, balki mustahkam iqtisodiy, madaniy va ma’naviy aloqalarni o’rnatish zaruriyati ham sabab bo’lgan. 35

Ayrim kuchlar Traseka doirasidagi hamkorlikka siyosiy tus berishga harakat qilmoqda. Ularning maqsadlari aniq: o’zlaricha guyoki dunyoning yangidan bo’linishi va shunga o’xshash o’yinlarni o’ylab topib, mamlakatlar, xalqalar o’rtasiga nifoq solish, taraqqiyotga to’siq bo’lish mamlakatimiz rahbari masalaning shu jihatiga e’tibor qaratib, bunday harakatlarga mutlaqo barham berish kerakligini aytdi. Shuningdek, Islom Karimov Yevropa – Kavkaz – Osiyo transport yo’lagi mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik aloqalarini kengaytirish mazkur yo’nalishda joylashgan mamlakatlar iqtisodiyotini rivojlantirish, qolaversa, millatlararo hamda davlatlararo muammolarni yechishda katta samara berajagini ta’kidladi. Hozirga qadar jahonning 50 ta mamlakati Traseka yo’lagi orqali o’z yuklarini manzillariga yetkazmoqda. Mazkur loyihaga qo’shilishni istovchi mamlakatlar soni ham tobora oshib borayotir. Traseka dasturini amalga oshirishda Yevropadagi siyosiy, iqtisodiy va moliyaviy tashkilotlar yaqindan yordam ko’rsatyapti. Mazkur yo’lakdan Sharq va G’arb ham birday manfaat topadi. Markaziy Osiyo va Kavkaz uchun jahon bozoriga keng yo’l ochiladi. Yevropa mamlakatlari uchun esa o’z mahsulotlarini Kavkaz va Markaziy Osiyo bozorlariga kiritishi, Mazkur mintaqalarda O’zlarining moliyaviy ishtirokini kuchytirish imkoniyati tug’ildi. Boku konferensiyasida Traseka loyihasini amalga oshirish bo’yicha hukumatlararo komissiyani tashkil etish, uning doimiy kotibiyatini ta’sis qilish va bosh qarorgohini Bokuda joylashtirish bo’yicha o’rtaga tashlangan taklif ishtirokchilar tomonidan ma’qullandi. Traseka loyihasini amalga oshirishda uni mablag’ bilan ta’minlash masalasi ham ishtirokchilar tomonidan atroflicha ko’rib chiqildi va Traseka banki tashkil etish taklifi bir ovozdan qo’llab quvvatlandi. Anjuman nihoyasida Yevropa – Kavkaz – Osiyo yo’lagini rivojlantirish bo’yicha xalqaro transport to’g’risidagi ko’p tomonlama bitim imzolandi. Shuningdek, anjumanda Boku Deklaratsiyasi hamda Buyuk Ipak yo’lini tiklashga bag’ishlangan xalqaro konferensiya bo’yicha kommyunike qabul qilindi. 23 – 28 – iyun kunlari O’zbekiston Respublikasi rahbari I.A.Karimov amaliy tashrif bilan AQSH da bo’ldi. Ushbu tashrif chog’ida O’zbekiston va AQSH 36

Prezidentlari o’rtasida uchrashuv va o’zaro hamkorlik haqida fikr almashildi. “O’zbekneftgaz” milliy korporatsiyasi bilan “Enron” korporatsiyasi va OPIK o’rtasida loyihalarini mablag’ bilan ta’minlash va sug’urta qilish to’g’risida Bitim imzolandi. O’zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki bilan “Keys” korporatsiyassi bilan “Teksiako” kompaniyasi o’rtasida qo’shma korxona tuzish to’g’risida shrtnoma imzolandi. “O’zbekneftgaz” kompaniyasi bilan “Enron oyl Gaz interneshnl” o’zrtasida gaz konlarini razvedka qilish va ishga tushirish bo’yicha qo’shma korxona tuzish to’g’risida shartnoma imzolandi. I.A.Karimov va Gennesi shtati gubernatori T.Sandvist O’zbekistonda “Gazomotors” va “Gazkompressor” qo’shma korxonalari tuzish to’g’risida hujjatlarni imzoladilar. O’zbekiston geologiya davlat qo’mitasi bilan “Nyumont Mayning” va “Mitsui” korporatsiyalari o’rtasida O’zbekistonda oltin konlarini qidirib topish, razvedka qilish va birgalikda ishga tushirish borasida qo’shma korxona tuzish haqida bitim tuzildi. Shu yilning (1996 - yil) iyul oyida Florensiya shahrida Yevropa ittifoqi bilan O’zbekiston O’rtasida sherikchilik va hamkorlik to’g’risida bitim imzolandi. Bu hujjat O’zbekiston, Yevropa ittifoqi va unga a’zo bo’lgan mamlakatlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning huquqiy negizi bo’lib, siyosiy iqtisodiy , ilmiy – texnikaviy, madaniy aloqalar uchun keng imkoniyatlar ochdi. 1996 – yilning 11 – 13 – sentabr kunlari O’zbekistonning tashabbusi bilan Toshkentda YXHT Demokratik muassasalar va inson huquqlari bo’yicha Byurosi (DMIHB) ning “Inson huquqlari bo’yicha milliy muassasalar” mavzusidagi xalqaro seminar kengashi bo’lib o’tdi. Unda O’rta Osiyo, Yevropa, Amerikadagi 21 mamlakat ekspertlarining, shuningdek, 29 ta xalqaro va nohukumat tashkilotlarining vakillari ishtirok etdilar. Seminar kengashda Markaziy va Sharqiy Yevropada ombudsman instituti, inson huquqlari bo’yicha milliy muassasalar faoliyatini rivojlantirish, qonunchilik tizimini shakllantirish xalq ta’limi va ommaviy axborot vositalarining inson huquqlari sohasidagi roli masalalari ko’rib chiqildi. 37

O’zbekiston ko’pgina mintaqaviy tashkilotlar, chunonch, Yevropa ittifoqi, NATO, EKO, Islom konferensiyasi tashkiloti, Qo’shilmaslik harakativa boshqalar bilan samarali hamkorlik qilmoqda. 1996 – yilning oktabr oyida Parijda Amir Temurga bag’ishlangan xalqaro haftalik anjuman bo’lib o’tdi. Dekabr oyida YXHT ning Lossabonda bo’lgan sammitida XXI asr arafasida yalpi xavfsizlik modelini yaratish xususida munozara bo’ldi. O’zbekistonning mojarolar yuz bergan hududlarga yashirincha qurol yarog’ yetkazib berishni to’xtatish YXHT ning O’rta Osiyo faoliyatini kuchytirishga oid takliflari ma’qullandi va Lissabon deklaratsiyasida hujjatlashtirildi. Bugungi kunda O’zbekiston dunyoning 120 dan ortiq davlati bilan diplomatic aloqa o’rnatgan. Toshkentda 42 ta elchixona, 1 ta bosh konsulxona, 9 ta faxriy konsul, 10 ta xalqaro tashkilot vakolatxonasi, 5 ta xalqaro maliyaviy tashkilot vakolatxonasi, 3 ta savdo vakolatxonasi faoliyat yuritmoqda 1 . II.2. Markaziy Osiyoda tinchlikni saqlashda O’zbekistonning o’rni. 1997 – 2003 – yillarda ham O’zbekistonning xalqaro maydondagi nufuzi yanada ortib bordi. 1997 – yil 9 – 10 – yanvar kunlari O’zbekiston, Qozog’iziston, Qirg’iziston davlat rahbarlari Bishkekda uchrashuv o’tkazdilar. Ushbu uchrashuvda Adabiy do’stlik haqida shartnoma imzolandi. Davlatlararo kengash va 1 Bu muqaddas vatanda azizdir inson. T.: “G’afur G’ulom” . 2010 yil. B – 38. 38

uning muassasalariga raislik qiluvchi Qozog’istonning vakolat muddatini tugagani bois unga Qirg’iziston vakillari raislik qilishga kelishildi. 1997 – yil jahon durdonalaridan hisoblangan Buxoro va Xiva shaharlarning 2500 yilligi muborak sanalari Parij keng nishonlandi, xalqaro anjuman va ko’rgazmalar o’tkazildi. 1997 – yil 5 – fevral kuni Prezident I.A.Karimov AQSH davlat kotibini qabul qildi. Uchrashuvda ikki mamlakat o’rtasidagi aloqalarni rivojlantirish, jumladan, iqtisodiy va madaniy sohalardagi hamkorlikni kengaytirish bilan bog’liq masalalar muhokama qilindi, ulkan siyosiy, iqtisodiy, harbiy texnik, intellektual salohiyatga ega bo’lgan jahonning yetakchi davlati AQSH bilan uzoq muddatli va keng ko’lamda munosabatlarni rivojlantirish O’zbekiston uchun tashqi siyosatning ustuvor strategik yo’nalishidir. 15 – 16 sentyabr kunlariToshkentda “O’rta Osiyo – Yadro qurolidan xoli zona” mavzuida xalqaro konferensiya bo’lib o’tdi. Uning ishida 56 davlat va 16 xalqaro tashkilotdan vakillar ishtirok etdi, ushbu masala yuzasidan O’rta Osiyo mamlakatlari tashqi ishlar vazirliklarining Bayonoti imzolandi. O’rta Osiyoning yadro qurolidan xoli zonaga aylanishi mazkur mintaqa xavfsizligini mustahkamlaydi. Ushbu anjumanda O’zbekiston rahbari I. A. Karimov nutq so’zladi. 1998 yil 16 yanvar kuni O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov mamlakatimizga tashrif bilan kelgan Ukraina bosh vaziri Valeriy Pustoboytenkoni qabul qildi. I. A. Karimov O’zbekiston Ukraina munosabatlari jadal rivoj topayotgani, ikki mamlakat iqtisodiy integratsiaylashuvi sur’atining tobora yuksalayotgani hamda xalqlarimiz o’rtasida do’stlik rishtalari quvonarli darajada mustahkamlanayotganidan mamnun ekanligini bildirib, Ukraina bosh vazirining tashrifi bilan qutladi. Uchrashuvda ikki mamlakat o’rtasidagi hamkorlik aloqalarini yanada rivojlantirish bilan bog’liq masalalar muhokama qilindi. Qabul marosimida Ukrainaning O’zbekistondagi Favqulodda va Muxtor elchisi V. Smetanin ham ishtirok etdi. 26 yanvar kuni – Toshkentda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimovga G. Plexanov nomidan Rossiya Iqtisodiy Akademiyasining faxriy 39

doktori diplomini topshrish marosimi bo’lib o’tdi. Marosimda ushbu diplom I. A. Karimovga topshirildi. 18 – 20 fevral kunlari I. A. Karimov Ukrainaga amaliy tashrif buyurdi. I. A. Karimovni Ukraina Respublikasi boish vaziri Valeriy Pustoboytenko va boshqa rasmiy kishilar kutib oldi. 18 fevral kuni Ukraina Prezidenti Leonid Kuchma I. A. Karimovga Ukrainaning mazkur oliy nishonini tantanali ravishda topshirdi. 19 fevral kuni I. A. Karimov va Leonid Kuchma O’zbekiston Respublikasi va Ukraina o’rtasidagi “Do’stlik va har tomonlama hamkorlikni yanada chuqurlashtirish to’g’risida”gi shartnomani imzoladilar. Shuningdek, ikki mamalakat vazirlik va idoralari o’rtasida o’ndan ziyod hukumatlararo hujjat ham qabul qilindi. I. A. Karimov 20 – fevral kuni Ukraina Verxovna Radasi – mamlakat Parlamenti A. Moroz bilan uchrashdi va shu kuni tashrif yakunida etdi va I. A. Karimov Toshkentga qaytib keldi. I. A. Karimov 24 aprel kuni Yaponiya tashqi savdo tashkiloti raisi Toru Tashimani qabul qildi. Mazkur tashrif Yaponiya hukumati va ishbilarmon doiralarining O’zbekistonga qiziqishi tobora ortib borayotganidan dalolat beradi. Suhbat chog’Ida o’zaro amaliy hamkorlik bilan bog’liq masalalar yuzasidan fikr almashildi. Qabul marosimida Yaponiyaning favqulodda va muxtor elchisi K. Obati ham qatnashdi. 21 – 22 may kunlari Vashingtonda har yili o’tkaziladigan Amerika O’zbekiston savdo palatasining konferensiyasi bo’lib o’tdi. Konferensiyaning asosiy maqsadi AQSh va O’zbekiston o’rtasidagi savdo – iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish, mamlakatimiz iqtisodiyotiga Amerika sarmoyalarini kirib kelishini oshirishdan iboratdir. Anjumanda AQShning barcha mintaqalaridan 150 dan ortiq kompaniyalar vakillari ishtirok etdilar. 22 iyun kuni I. A. Karimov AQShning “Nyumont Gold” kompaniyasi raisi, prezidenti hamda bosh ijrochi direktori Ronald Kembri rahbarligidagi kompaniya delegatsiyasini qabul qildi. Suhbat chog’ida 1992 yili O’zbekiston AQSh qo’shma korxonasi o’rtasida tashkil topgan “Zarafshon - Nyumont” qo’shma korxonasi 40

faoliyatining samaradorligini yanada oshirish “Nyumont - Gold” kompaniyasi tomonidan O’zbekistonga qo’shimcha sarmoya kiritish imkoniyatlari to’g’sida kelishib olindi. 1998 yil 6 noyabr kuni Toshkentdagi “Interkantenental”mehmonxonasining Amir Temur zalida YUNESKO Ijroiy Kengashi 155 – sessiyasining yakuniy yig’ilishi bo’lib o’tdi. 155 – sessiya 19 oktyabr kuni Parijda chilgan edi. Uning asosiy mavzusi “Inson huquqlari Umumjahon deklaratsiyasining 50 yilligi, eslamoq burchi va hushyorlik zarurati va qullikdan inson qadr – qimmatining tiklanishi sari” deb belgilangan edi. Sessiyada YUNESKO Bosh konferensiyasi tomonidan qabul qilingan YUNESKO faoliyat dasturlarining bajarilishiga oid hisobot ma’ruzasi va turli tashkiliy masalalardan tashqari, dunyoviy madaniyat ravnaqiga bag’ishlangan uchta hujjat qabul qilinishi mo’ljallangan edi. Birinchi hujjat BMT uchun mo’ljallangan dunyoviy madaniyat haqida jamlanma ma’ruza, ikkinchisi – “Dunyoviy madaniyat yo’lida” deb nomlangan sohalararo loyihaning baholanishi haqida edi va ular Parijdagi yig’ilishda qabul qilindi. Uchinchi hujjat esa O’zbekiston tomonidan taklif qilingan “Dunyoviy madaniyat va YUNESKOning a’zo mamlakatlaridagi faoliyati” deb nomlangan qaror loyihasi bo’ldi. O’zbekiston hukumatining taklifiga binoan Ijroiya Kengash qarorlari ro’yxatiga kiritilgan bu hujjat loyihasi 155 – sessiyaning Toshkentda o’tadigan yakuniy yig’ilishda qabul qilinishi mo’ljallangan edi. Sessiyaning yakuniy yig’ilishini YUNESKO Ijroiya kengashi raisi Pal Pataki ochdi. Rais sessiya kun tartibiga O’zbekiston tomonidan kiritilgan hujjatning ahamiyati haqida gapirar ekan, uning dunyoviy madaniyat shakllanishida muhim omillardan biri bo’lib qolishini ta’kidladi. Shuningdek, hujjat Muhokamasini O’zbekistonda o’tkazish taklifi ko’pchilik tomonidan mamnuniyat bilan qabul qilinganini qayd etdi. sessiyada O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimov nutq so’zladi. YUNESKOning o’sha paytdagi Bosh direktori Federiko Mayor sessiyaning yakuniy yig’ilishini O’zbekistonda o’tkazish taklifini bildirgani uchun Prezident 41

Islom Karimovga anjuman qatnashchilari va tashkilot nomidan minnatdorchilik izhor qildi. “Men – deb ta’kidladi o’z so’zida Federiko Mayor – O’zbekiston xalqi boshidan kechirgan va kechirayotgan bugungi murakkab o’tish davrida fan va madaniyat, ma’naviyat ravnaiga qo’shayotgan ulkan xizmatlaringiz uchun sizga minnatdorchilik bildiraman. Chunki siz ma’naviyatni tiklashdagina emas, uni yosh avlodga singdirishda ham katta xizmat qilmoqdasiz”. Federiko Mayor YUNESKO faoliyati haqida gapirib, uning tinchlikni saqlashda fan, ta’lim va madaniyatni asos qilib olgani O’zbekiston hukumati olib borayotgan siyosat bilan hamohang ekaniga e’tibor qaratdi. President I. A. Karimovning “Biz kelajakning poydevorini qo’ymoqdamiz” degan so’zlarini esladi va bunga misol qilib O’zbekistonda ta’lim, fan va ma’naviyat sohasida erishilgan yutuqlarni keltirdi. O’zbekiston tajribasi dunyoviy madaniyat shakllanishida muhim bo’g’inlardan biri bo’lishini qayd etdi. YUNESKO Bosh direktori tashkilotning Abu Ali Ibn Sino nomidagi oltin medaliga sazovor bo’lgani bilan I. A. Karimovni qutladi va oltin medalni O’zbekiston Prezidentiga topshirdi. YUNESKOning Vatanimizda o’tkazilgan nufuzli xalqaro anjumani ham shu maqsad yo’lidagi muhim qadamlardan biri bo’lib qolishi shubhasiz, Zotan, ikkinchi jahon urushi olobining tafti hali bosilmagan olis 1945 yilning 16 noyabrida tuzilgan YUNESKO tashkiloti o’shandan buyon ona sayyoramizda tinchlikni saqlash yo’lida samarali ishlarni amalgam oshirib kelmoqda. Bu yo’lda YUNESKOning asosiy quroli ta’lim, fan va madaniyat sohasida insoniyat aql – zakovati erishgan yutuqlarni dunyo bo’ylab yoyishdan iborat bo’ldi. Tabiiyki, ta’lim, fan va madaniyat tashkiloti bo’lgan YUNESKO sessiyasi ishtirokchilarining aksariyati olimlardir. Ular Prezident I. A. Karimov kitoblarini o’qib, uni shu mahalgacha faqat nazariyotchi sifatida bilganlarini, endi O’zbekiston bilan tanishib, bu erda o’tkazilayotgan islohotlar va ularning ilk natijalaridan baxabar bo’lib, O’zbekiston Prezidenti faqat amaliyotchi ham 42

ekanligini e’tirof qiladilar. Sessiya ishtirokchilaridan biri “O’zbekiston Prezidenti I. A. Karimovni kelgusi ming yillikning kishisidir, deya ishonch bilan ta’kidlayman”, dedi. Barcha ma’ruzalarda O’zbekiston qadimiy madaniyat beshiklaridan birigina emas, ayni chog’da xalqlarning tinch – totuv yashashi, ma’naviy merosga munosabat nuqtai nazaridan bugungi zamon davlatlarining ko’piga o’rnak bo’larli jamiyat ham ekani qayd etildi. 17 – 18 dekabr kunlari O’zbekistonga mehmon bo’lib turgan Moldaviya Prezidentini I. A. Karimov Oqsaroy qarorgohida qabul qildi. Petru Luchinskini Mustaqillikni qo’lga kiritgandan beri birinchi tashrifi edi. Amaliy tashrif chog’ida O’zbekiston bilan Moldaviya o’rtasidagi siyosiy – iqtisodiy va madaniy aloqalarni yanada rivojlantirish va kengaytirish bilan bog’liq masalalar muhokama qilindi. 1999 yilda ham O’zbekiston xalqaro munosabatlarda muhim o’rin egalladi. U rivojlangan mamlakatlar bilan tengma – teng hamkorlik qilmoqda. I. A. Karimov mamlakatlar bilan diplomatik munosabatlar o’rnatish savdo aloqalarini kengaytirish maqsadida ko’plab mamlakatlarda amaliy tashrif buyurdi. 1999 yil 8 mart kuni Gruziya Respublikasi Prezidenti Eduard Shevardnadze amaliy tashrif bilan mamlakatimizga keldi. 9 mart kuni Do’rmon qarorgohida ikki mamlakat davlat rahbarlarining yakkama – yakka uchrashuvi bo’ldi. Uchrashuvda ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirish iqtisodiy hamkorlik ko’lamlarini kengaytirish, mintaqaviy xavfsizlik, jahonda yuz berayotgan dolzarb voqealar bilan bog’liq masalalar muhokama qilindi. O’zbekiston Respublikasi va Gruziya Prezidentlarining yakkama – yakka uchrashuvi davom etayotgan bir paytda qarorgohning majlislar zalida ikki mamlakat delegatsiyalarining kengaytirilgan tarkibdagi muzokaralari boshlandi. Savdo iqtisodiy munosabatlarni chuqurlashtirish transport kommunikatsiyasi sohasidagi hamda ikki mamalakat tadbirkorlari o’rtasidagi aloqalarni rivojlantirish bilan bog’liq masalalar muloqotning asosiy mavzusi bo’ldi. Ikki mamlakat o’rtasida tovar ayirboshlash hajmi yil sayin ortib borayotgani singari bugungi kunda har tomonlamao’zaro ishonchga asoslangan aloqalar ham tobora rivoj topib, 43

strategic ahamiyat kasb etayotgani muzokaralarda alohida ta’kidlandi. Mehmonlar O’zbekiston ulkan iqtisodiy imkoniyatlar mamlakati ekanini qayd etishdi. Ikki mamlakat o’rtasida gi iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirishga xizmat qiladigan amaliy takliflar ham ishtirokchilar e’tiboriga havola qilindi. Muzokaralar nihoyasiga etgach, amaliy uchrashuvga oid Bitim imzolandi hujjatga I. A. Karimov va Eduard Shevardnadze imzo chekdi. Shundan so’ng Prezidentlarning ommaviy axborot vositalari vakillari bilan uchrashuvi bo’ldi. Matbuot anjumanida ikki mamlakatning Traseka dasturi doirasidagi ishtirok xususidagi savolga javob berar ekan, mamlakatimiz rahbari Transkavkaz koridori O’zbekiston uchun ulkan ahamiyatga molik, ta’bir joiz bo’lsa, strategic ahamiyat kasb etadigan masala ekanini ta’kidladi. Buyuk Ipak yo’lini tiklash, Traseka doirasida bugun amalga oshirilayotgan ishlar nafaqat savdo – iqtisodiy, balki katta siyosiy ahamiyat ham kasb etadi, dedi I. A. Karimov. Birgina 1998 yili Gruziyaning Poti porti orqali qariyb 725 ming tonna yukning mamlakatimizga tashib keltirilganining o’zidayoq uning beqiyos ahamiyatga ega ekanidan dalolat beradi. 1999 yil 2 aprel kuni I. A. Karimov Rossiyaning Kreml shahrida Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligiga a’zo davlatlar Kengashining majlisida ishtirok etdi. unda hamdo’stlik va xalqaro doiradagi dolzarb muammolar muloqotlarning asosiy mabzui bo’ldi, so’hgra rahbarlari va ularga hamkorlik qilayotgan rasmiy delegatsiya a’zolari ishtirokida yalpi majlis bo’lib o’tdi. Yalpi majlisda Rossiya Federatsiyasi Prezidentining Federatsiya kengashidagi vakili bo’lib ishlab kelgan Yuriy Yarov MDH ijrochi kotibi etib tayinlandi. Majlis nihoyasida turli xil hujjatlar imzolandi. Jumladan, MDHga, a’zo davlatlarning jinoyatchilikka qarshi birgalikda kurashish konsepsiyasi va boshqa hujjatlar imzolandi. 2 aprel kuni kengash tugagandan so’ng I. A. Karimov Toshkentga qaytib keldi. O’zbekiston Respublikasi rahbari I. A. Karimov 5 may kuni Eron Islom Respublikasi tashqi ishlar vaziri Kamol Xarroziyni Oqsaroy qarorgohida qabul qildi. Kamol Xarroziy O’zbekistonga tashrifidan ko’zlangan maqsad – ikki davlat 44

o’rtasida turli sohalardagi aloqalarni yanada kengaytirish masalalarini o’rganish ekanini maa’lum qildi. Suhbat chog’ida O’zbekiston bilan Eron o’rtasidagi munosabatlar, mintaqaviy hamkorlik, xalqaro muammolar yuzasidan fikr almashildi. I. A. Karimov 1999 yil 11 iyun kuni Oqsaroy qarorgohida Fransiya iqtisodiyot, moliya va sanoat vazirligining Davlat maslahatchisi Kristman Perreni qabul qildi. Uchrashuvda k. Perre I. A. Karimovga Fransiya Prezidenti Jak – Shirakning maktubini topshirdi. U Fransiyada O”zbekiston bilan munosabatlarni chuqurlashtirish masalasiga katta ahamiyat berilayotganini aytdi. Qabul marosimida Fransiyaning mamlakatimizdagi favqulodda va muxtor elchisi Jan – Klod Rishar ham ishtirok etdi. 2000 yil ham O’zbekistonning xalqaro maydondagi nufuzi ortib bordi. 18 aprel kuni I. A. Karimov Oqsaroy qarorgohida amaliy tashrif bilan mamlakatimizga kelgan AQSh davlat kotibi Madlen Olbraytxonimni qabul qildi. Madlen Olbraytxonim O’zbekistonga tashrifi qiziqarli va samarali kechganligidan mamnuniyat izxor etdi. Mehmon Oqsaroy qarorgohidagi uchrashuvga qadar Samarqand va Buxoro shaharlarini ziyorat qilib kelgan edi. Uchrashuvda ana shu safar taassurotlari bilan o’rtoqlashdi. Muloqot chog’ida tomonlar O’zbekiston – AQSh munosabatlari, ikki mamlakatning iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va boshqa sohalardagi aloqalarini yanada rivojlantirish, xalqaro hamda mintaqaviy xavfsizlikka oid masalalaar yuzasidan o’zaro fikr almashildi. 5 iuyl kuni O’zbekiston respublikasi Prezidenti I. A. Karimov “Shanxay beshligi” tashkilotining Dushnbe shahrida bo’lib o’tgan sammitida ishtirok etdi. mazkur anjumanda O’zbekiston tomoni kuzatuvchi maqomida qatnashdi. O’zaro chegaradosh besh mamlakat – Rossiya, Qozog’iston, Xitoy, Qirg’iziston va Tojikiston a’zo bo’lgan “Shanxay beshligi”ga 1996 yilda asos solingan. Ushbu tashkilotga 1996 yil Xitoyning Shanxay shahrida asos solingan. Tojikiston hukumati qarorgohida Xitoy, Rossiya, Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston va O’zbekiston Przidentlarining tor doiradagi uchrashuvi bo’lib o’tgandan so’hg ishtirokchi mamlakatlar delegatsiyalari kengaytirilgan tarkibida muzokaralar 45

o’tkazdi. Muzokaralarda asosiy e’tibor mintaqaviy xavfsizlik, jumladan, xalqaro terrorchilik, diniy va siyosiy ekstremizm, ayirmachi, shuningdek, narkotik moddalar va qurol yarog’ kontrabandasiga qarshi hamkorlikda o’ra shish bilan bog’liq masalalarga qaratildi. “Shanxay beshligi”- “Shanxay Forumi” deb ataladigan bo’ldi. Sammit doirasidagi tadbirlar nihoyasiga etgach, kunning 2 – yarmida I. A. Karimov Xitoy rahbari Szyan Szemin bilan uchrashdi. Suxbat chog’ida ikki mamlakatning hamkorlik aloqalarini yanada kengaytirishga oid va tomonlarni qiziqtirgan boshqa masalalar muhokama qilindi. Sentyabr oyida BMT Bosh Assambleyasining XX asrdagi eng so’nggi, “Ming yillik” sammiti deb nom olgan sessiyada O’zbekiston rahbari I. A. Karimov ham ishtirok etdi. 2001 yilda O’zbekistonning eng katta yutuqlaridan biri 15 yanvarda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimovga M. Lomonosov nomidagi Moskva Davlat Universitetining faxriy professori unvoni berilganligi bo’ldi. 15 yanvarda Oqsaroy qarorgohida bo’lib o’tgan uchrashudaMoskva Davlat Universteti rektori Viktor Sadovnichiy davlatimiz rahbariga faxriy professor unvoni diplomini tantanali ravishda topshirdi. 18 may kuni I. A. Karimov Oqsaroyda AQSh qurolli kuchlari Markaziy qo’mondonligi bosh qo’mondoni Tommi franskni qabul qildi. Suhbat chog’ida harbiy sohadagi ikki tomolama hamkorlikni rivojlantirish shuningdek, Markaziy Osiyo mintaqasidagi vaziyat bilan bog’liq masalalar yuzasidan o’zaro fikr almashildi. 2 avgust kuni I. A. Karimov MDH Sochi sammitida ishtirok etdi. sammit doirasida prezidentlarning ikki tomolama uchrashuvlarini o’tkazish rejalashtirilgan edi. I. A. Karimov sammitning ikkinchi kuni Ukraina Prezidenti Leonid Kuchma bilan uchrashdi. Muloqotlar chog’ida asosiy e’tibor mamlakatlarimiz o’rtasidagi savdo - iqtisodiy aloqalarni yanada rivojlantirish bilan bog’liq masalalarga qaratildi. Noyabr oyida MDHning yubiley sammiti bo’ldi. Unda Prezidentimiz I. A. Karimov ham ishtirok etdi. 2001 yilning dekabr oyida MDH tashkil topganiga 10 yil to’ldi. Prezidentlar o’tgan ana shu vaqtda hamdo’stlik doirasida amalgam 46

oshirilgan ishlarni sarhisob qilishdi. Majlisda Afg’onistondagi vaziyat va mazkur mamlakat xalqiga insonparvarlik yordami ko’rsatish hamda xabfsizlikka oid masalalar ko’rildi. Davlatlar rahbarlari mDH tuzilganining o’n yilligi munosabati hamda Afg’onistondagi vaziyatga doir bayonotlarga imzo chkdi. O’zbekiston Respublikasi rahbari I. A. Karimov 10 – 12 dekabr kunlari amaliy tashrif bilan Avstriyada bo’ldi. I. A. Karimov 12 dekabr kuni “Ana Grand” mehmonxonasida Avstriya moliya vaziri k. Grasser bilan uchrashdi. Suhbat chog’ida moliya sohasidagi o’zaro hamkorlik, Avstriyaning yirik banklari sarmoyalarini P’zbekistonga jalb etish borasidagi masalalar muhokama qilindi. I. A. Karimov Avstriya Federal iqtisodiy palatasiga ham tashrif buyurdi. Davlatimiz rahbari palataning faxriy mehmonlar uchun mo’ljallangan oltin kitobiga o’z dastxatini yozib qoldirdi. Undan keyin Avstriya ishbilarmonlar doirasining vakillari bilan uchrashdi. Shu bilan I. A. Karimovning Avstriyaga amaliy tashrifi nihoyasiga etdi. 2002 yil 11 – 14 mart kunlari I. A. Karimov amaliy tashrif bilan AQShda bo’ldi. 12 – mart kuni I. A. Karimov AQSh davlat kotibi Kolin Pauel, Prezident Jorj Bush va boshqa rasmiy kishilar bilan uchrashdi. AQSh Prezidenti Jorj Bush bilan uchrashuvda ikki mamlakat o’rtasida strategik hamkorlikni kengaytirish, aksilterror operatsiyasi doirasidagi hamjihatlikni yanada mustahkamlash, shuningdek Markaziy Osiyodagi vaziyat, xavfsizlik mamlakatlarimiz o’rtasidagi munosabatlar bilan bog’liq masalalar muhokama qilindi. Shu kuni qishloq xo’jalik vaziri Enn Veneman va boshqa rasmiy kishilar bilan uchrashdi. Muzokaralar yakunida tomonlar o’rtasida qator hujjatlar imzolandi. O’zbekiston tashqi ishlar vaziri Abdulaziz Komilov va AQSh davlat kotibi Kolin Pauel O’zbekiston bilan AQSh o’rtasida strategic sheriklik va hamkorlik asoslari to’g’risidagi deklaratsiya ilmiy – texnikaviy sohadagi hamkorlikni kengaytirish to’g’risidagi bitimlarga imzo chekdi. 13 mart kuni I. A. Karimov “Bleyr Xaus” qarorgohida AQshning etakchi gazeta va jurnallari muharrirlari bilan uchrashdi. Jahon banki rahbari Jeyms Vulfenson va vakillar palatasi, senat vakillari bilan uchrashdi. Uchrashuvda qiziqarli masalalar yuzasidan fikr almashildi. 47

15 iyul kuni O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov Oqsaroyda Yaponiya tashqi ishlar vazirining katta o’rinbosari Seyken Sushura rahbarligidagi “Ipak yo’li” energetic missiyasi vakillari delegatsiyasini qabul qildi. Umuman O’zbekistonning Yaponiya bilan munosabatlari har sohada rivojlanmoqda. Oqsaroydagi uchrashuv chog’ida O’zbekiston bilan Yaponiya o’rtasida energetika sohasidagi hamkorlikni rivojlantirish, iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida o’zaro aloqalar ko’lamini yanada kengaytirish bilan bog’liq masalalar muhokama qilindi. Shu kuni Toshkentda “O’zbekkimyo” aksiyadorlik kompaniyasi bilan Xitoyning “Sitik” kompaniyasi vakillari o’rtasida Qo’ng’irot soda zavodini qurilishini tugallash loyixasi bo’yicha o’zaro shatnoma imzolandi. Umumiy qiymati 32.3 million AQSh dollari ni tashkil etuvchi mazkur loyixaning asosiy qismi Xitoy sanoat – tijorat banki, qolgan qismi “O’zsanoatqurilishbanki” tomonidan moliyalashtiriladi. Rejaga ko’ra, qurilish 2002 yilda boshlanib 2004 yili nihoyasiga etkazilishi ko’zga tutilgan. 2003 yil 27 – 29 yanvar kunlari I. A. Karimov amaliy tashrif bilan Ispaniya qurolligida bo’ldi. Yurtboshimiz g’oyatda samarali kechgan tashrifi avvalida Ispaniya senatida mamlakat parlamentining etakchi vakillari bilan uchrashdi. Prezidentimizga senat va Deputatlar kongressining medali taqdim etildi. Madrid meriyasiga tashrif chog’ida I. A. Karimovga Madrid shahrining ramziy oltin kaliti topshirildi. Mer bilan bo’lib o’tgan suhbatda Madrid bilan Toshkent va Samarqand shaharalari o’rtasida bevosita hamkorlikni rivojlantirish borasida fikr almashildi. I. A. Karimov hamda Ispaniya hukumati raisi Xose Mariya Asnar rahbarligida ikki mamlakat delegatsiyalarining “Monkloa” saroyida o’tgan uchrashuvda O’zbekiston va Ispaniya o’rtasida siyosiy, iqtisodiy madaniy va ma’rifiy sohalardagi hamkorlikni kengaytirishga oid masalalar muhokama qilindi. Muzokara yakunida O’zbekiston bilan Ispaniya o’rtasida Memorandumlar imzolandi. Shuningdek I. A. Karimovjahon sayyohlik tashkiloti, bosh kotibi Franchesko Franji bilan uchrashdi. Bu uchrashuv chog’ida O’zbekiston sayyohlikni rivojlantirish va bu borada jahon sayyhlik tashkiloti bilan hamkorlikni 48

kengaytirishga doir masalalar muhokama qilindi. I. A. Karimovning Ispaniyaga tashrifi mamlakatlarimiz o’rtasidagi hamkorlikni yanada rivojlantirish yo’lida muhim qadam bo’ldi. 10 aprel kuni Ukraina Prezidenti Leonid Kuchma amaliy tashrif bilan O’zbekistonda bo’ldi. L. Kuchmaning I. A. Karimov bilan “Do’rmon” qarorgohida yakkama – yakka suhbati bo’lib o’tdi. Presidentlar O’zbekiston – Ukraina munosabatlariga doir masalalar, halqaro miqiyosidagi muammolar yuzasidan fikr almashildi. Muzokaralar chog’ida xalqaro terrorchilik va narkotik moddalar kontrabandasiga qarshi kurashda hamkorlik masalalariga e’tibor qaratildi. O’zbekiston – Ukraina hamkorligida transport kommunikatsiyalari alohida o’rin tutadi. I. A. Karimovning Leonid Kuchma bilan bu galgi uchrashuvi an’anaviy do’stlik, o’zaro manfaatdorlik, ishonch hurmat va tenglik asosida ravnaq topib borayotgan aloqalarimizga yangi sur’at baxsh etishiga ishonch bildirildi. 2003 yil 28 – 31 may kunlari O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov Rossiya Federatsiyasida bo’lib, Shanxay hamkorlik Tashkilotining Moskva Mustaqil davlatlar Hamdo’stligining Sankt – Peterburg Sammitlarida hamda Sankt – Peterburg shahrining 300 yillik yubileyiga bag’ishlangan tantanalarda ishtirok etdi. 29 maykuni bo’lgan Moskva uchrashuvining umumiy natijasi “Shanxay” hamkorlik tashkilotini xalqaro tashkilot sifatida shakllantirish jarayoni nihoyasiga etdi. prezidentlar Tashkilot organlarining faoliyatini tartibga soluvchi hujjatlarni, emblema va bayrog’ini tasdiqladi. Tashkilot organlari faoliyatiga doir moliyaviy masalalarga aniqlik kiritildi. I. A. Karimov Moskvaga jo’nab ketish oldidan jurnalistlarga bergan intervyusida, O’zbekistonning “Shanxay hamkorlik tashkiloti”ga a’zolikdan ko’zlagan maqsadlari, manfaatlari, ushbu tashkilot taqdiriga munosabatini atroflicha sharhlagan edi. Mamlakatimiz manfaatlari xavfsizlik, iqtisodiy va ijtimoiy aloqalar, transport kommunikatsiyalari masalalarida aks etadi. Bu xususda “Shanxay hamkorlik tashkiloti”ning qarashlari farq qilmaydi, lekin 49

I. A. Karimovning fikricha, “Shanxay hamkorlik tashkiloti”ning rivojlanishi uchun faqat shu masalalarga e’tibor qaratish bilan cheklanib bo’lmaydi. Tashkilotni turli siyosiy o’yinlardan boshqa davlatlarga qarshi qaratishga urinishlardan har xil guruhbozliklardan saqlash kerak. Hamkorlik ochiqlik va tenglik tamoyillari, a’zo mamlakatlar va ularda yashovchi xalqlar manfaati asosida qurilishi kerak. Aks holda, kelishmovchiliklar yuzaga kelib, faqat sammitlarda balandparvoz gaplar aytiladigan, aksariyati qog’ozda qolib ketadigan hujjatlar imzolanadigan tashkilotiga aylanib qolishi mumkin. Prezidentimiz Toshkentga qaytish chog’ida jurnalistlarga bergan intervyusida ta’kidlaganidek, Moskva sammiti natijalari O’zbekistonning maqsad va manfaatlari doirasidan chetga chiqmadi. A. Karimov ushbu sammitda ishtirok etish bilan birga nutq ham so’zladi. O’zbekistonning keyingi xalqaro munosabatlari bundanda yaxshiroq davom etaversin. I. A. Karimov 31 may kuni Moskbadan Toshkentga qaytib keldi. XULOSA. Mustaqil davlatimiz xavfsizligini ta’minlash borasida barcha xalqaro mintaqaviy tashklilotlar bilan ko’p tomonlama hamkorlik qilishning afzalliklaridan unumli foydalanishga intilmoqda. Bu jihatdanuning butun dunyo miqyosida siyosiy jarayonlarga jiddiy ta’sir ko’rsatishga qodir bo’lgan bir qancha yirik davlatlar bilan tenglikka asoslangan hamkorlik yo’li tanlanganligida yaqqol ko’rinmoqda. 50

Yurtboshimiz ta’kidlaganidek: “Bugun hech mubolag’asiz, g’urur va iftixor bilan aytish mumkinki, mustaqillikka erishganimizdan buoyn o’tgan tarixan qisqa davr ichida mamlakatimiz dunyo hamjamiyatida o’zining munosib o’rnini egalladi” 1 . Bugungi davrda dunyo tinchligini saqlashda xalqaro hamkorlik va diplomatic munosabatlarni to’g’ri yo’lga qo’yishga alohida ahamiyat berilmoqda. Yuqoridagi fikr va mulohazalarni hisobga olib, quyidagicha xulosa qilindi: Birinchidan, XX asr osirida dunyoda xalqaro vaziyat murakkab ko’rinishga kelganligi aniqlandi; Ikkinchidan, Sobiq Ittifoqning parchalanib ketishining obektiv sabablari ko’rsatib berildi; Uchinchidan, mustaqil O’zbekistonning xalqaro siyosatdagi tutgan yo’li tahlil qilindi va yoritib berildi; To’rtinchidan, dunyoda xalqaro hamkorlik aloqalarini rivojlantirishda O’zbekistonning ham hissasi borligi aniqlandi; Beshinchidan, Markaziy Osiyoda geosiyosatni barqarorlashtirishda O’zbekistonning tashqi siyosati tamoyillari alohida ekanligi ko’rsatib berildi; Oltinchidan, XX asr oxiri – XXI asr boshlarida xalqaro hamkorlik va diplomatiya tarixini o’rganishda Prezident I.A.Karimovning nutq, ma’ruzalari va asarlari, Yu.E. Ivanin, A.G.Kosalyov, M.S.Gaferli, A.N. Kosayevlarning ilmiy tadqiqotlarini o’rni va ahamiyatini alohida ko’rsatib o’tish darkor. ADABIYOTLAR RO’YXATI. 1. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepisyasi. T.: “O’zbekiston” 2010. 1 Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.: 1997. B – 14. 51

2.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning BMT Sammiti Mingyillik rivojlanish maqsadlariga bag‘ishlangan yalpi majlisidagi nutqi. // Xalq so‘zi, 2010 yil, 22 sentabr. 3. Karimov I.A. Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston hsaroitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari. T.: “O’zbekiston” 2009 . 4. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch.T.: “Ma’naviyat”2008. 5. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q.T.: “Sharq” 1998. 6 . Kari mov I.A. O’zbekiston XXI asr intilmoqda. T.: “O’zbekiston” 1999. 7. Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolotlari.T.: “O’zbekiston” 1997. 8. Karimov I.A. O‘zbekiston: Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.1. T.: “O‘zbekiston”, 1996. 9. Karimov I.A. O‘zbekiston: Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.1. T.: “O‘zbekiston”, 1996. 10. Karimov I.A. O‘zbekiston – kelajagi buyuk davlat. T.: “O‘zbekiston”, 1992 y. 11. Karimov I.A. O‘zbekiston istiqloli va taraqqiyot yo’li . T.: “O‘zbekiston”, 1992 y. 12. Bu muqaddas vatanda azizdir inson. T.: “G’afur G’ulom” . 2010 yil. 13. Kichkilov H. MDH tarixi: yutuqlar, muammolar va ziddiyatlar (1989 - 2009). T.: “Yangi nashr” . 2010. 14. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. T.: “O‘zbekiston”, 20 03 yil. 15. Ivanin Yu.E. Istoragrafik novetsiya vremenya diplomatic Yevropa. M.: “Nauka” 1998. 16. Gaferli M.S., N.N.Kosayev. Rivojlanishning o’zbek modeli: tinchlik va barqarorlik, taraqqiyot asosi. T.:1996. 17. Mustaqil O’zbekiston yanga tarixi. III kitob T., 2000. 18. Xalq so’zi gazetasi. 1991- 2011. 52

19. O’zbekiston ovozi gazetasi. 1991 – 2011. 20. Yangi O’zbekistonning 7 zafarli yili. Toshkent. “Sharq” 1999. 53

O'xshashlar

XIX asr oxiri - XX asr boshlarida jahonda siyosiy ziddiyatlarning keskinlashuvi

Qashqadaryo vohasida Yakkabog‘ tumanining tarixi (XIX asr oxiri XX asr boshlarida)

XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Rossiyaning siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy tuzumi

XX asr birinchi yarmida Xitoy

O‘zbekistonda milliy siyosat (XX asr 80-yillar misolida)