“O`zbekistonda ta`lim tizimining takomillashuvining yo`nalishlari va natijalari” (1991-2011y.) - Pedagogika - Diplom ishlar

“O`zbekistonda ta`lim tizimining takomillashuvining yo`nalishlari va natijalari” (1991-2011y.)

Yuklangan vaqt:

29.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

718 KB

Ko'chirib olish

“O`zbekistonda ta`lim tizimini ng takomillashuvining yo`nalishlari va natijalari” (1991-2011y.)

Mundarija Kirish …………………………………….………………………………3 1 . O`zbekistonda ta`lim sohasidagi islohotlarning asosi y yo`nalishlari. 1.1. Ta`lim tizimini rivojlantrishning huquqiy asoslari…………………...8 1.2.O`zbekistonda ta`lim tizimi samaradorligining oshirilishi……. ……..16 1.3.O`zbekistonda ta`lim sohasida moddiy-texnik bazaning shakllantirilishi……………………………………….…… . 22 2. Mustaqil O`zbekistonda ta`lim tizimini takomillashuvining natijalari. 2.1. O`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi tizimining tubdan yangilanishi…..32 2.2. Oliy ta`lim tizimida kadrlar tayyorlash sifatining oshirilishi…..........3 8 2.3 Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirilishi…………………………………………4 3 Xulosa………………………………………………..…………..……… 50 Tavsiyalar ……………………………………………………………….52 Adabiyotlar ro`yxati………………………………………………….......53 Ilovalar……………..…………………………………………………… . 5 5 2

Kirish Mavzuning dolzarbligi. Mustaqillik tariximizning ravon yo`lini ochdi. Mustabid tuzum davrida mafkuraviylik, sinfiylik iskanjasiga tushirilgan olis va yaqin tarixdan asl holida bahramand bo`lish imkondan holi edi. Voqea-hodisalar sovet g`oyasi asosida tuslanib talqin etilgani kabi, davlatchiligimiz, qadriyatlarimiz, tarixiy shaxslar, milliy ozodlik fidoyilari salbiy baholandi. Mustaqillikkacha bo`lgan davrda yagona mafkura hukmronligi ostidagi ta`lim tizimi sharoitida yashadik, faoliyatimizni markazdan yuborilgan tavsiyalar asosida tashkil etdik. Amalda ta`lim bitta yo`nalishga kommunistik mafkurani mustahkamlashga xizmat qildi Vatanimiz ozodlikni qo`lga kiritgandan e`tiboran, xalqimiz tarixiga bo`lgan munosabat ijobiy tomonga o`zgardi. Istiqlol sharofati bilan xalq turmush tarzi mazmuni boyib borayotgan bugungi kunda mustaqil mamlakat fuqarolari sifatida tarixni, o`tmishni, buyuk ajdodlarning fikr va g`oyalarini, vatanimiz ozodligi yo`lida jonini fido qilgan buyuk siymolarni yanada chuqurroq bilmoq va teranroq his qilmoq dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta`kidlagandek: “O`z tarixini bilmaydigan, kechagi kunini unutgan millatning kelajagi yo`q. Bu haqiqat kishilik tarixida ko`p bora o`z ijobatini topgan” 1 Ta`lim sohasi ijtimoiy hayotning ajralmas tarkibiy qismi, siyosiy ijtimoiy, iqtisodiy-ma`naviyat taraqqiyotning istiqbolini belgilovchi omillardan biri hisoblanadi. Shu bois O`zbekistonda bugungi yoshlar va kelajak avlod manfaatlarini muhofaza qilish dalat siyosatining ustuvor yo`nalishi etib belgilangan. Bugungi kunda ta`lim tizimining barcha bo`g`inida amalga oshirilayotgan keng ko`lamli islohotlarning muvaffaqiyatida Kons-titutsiyamizda belgilab berilgan tamoyillar asosiy omil bo`lib xizmat qilmoqda. Yurtboshimiz takidlaganidek, “…bundan 15 yil oldin qabul qilingan, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi deb nom olgan ta`lim sohasini isloh qilish 1 Karimov I.A Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch.T.; Ma’naviyat. 2008.4b 4

dasturi mamlakatimizda yangi jamiyat qurishning bosqichma bosqich va tadrijiy rivojlanish prinsipiga asoslangan …”o`zbek modeli”-o`z taraqqiyot yo`limizning ajralmas tarkibiy qismidir” 1 1997-2004-yillarda O`zbekiston ta`lim tizimida mutlaqo yangi bo`lgan o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi muassasalarini qurish va ishga tushirishda e`tirofga loyiq bunyodkorlik ishlari amalga oshirildi. Keyingi 2004-2009 yillarda esa mamlakatimiz tarixida umumta`lim maktablari, maktabgacha va maktabdan tashqari ta`lim muassasalarini rivojlantirish davri bo`ldi. Mamlakatimiz Prezidentining 2011-yil 20-mayda imzolagan “Oliy ta`lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini mustahkam-lash va yuqori malakali mutuxassislar tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash chora-tadbirlari to`g`risida”gi qarori bugungi kunda ushbu ta`lim muassasalarini yangi bosqichga ko`tarilishga xizmat qilmoqda. Ushbu qaror bilan 2011-2016-yillarda Oliy ta`lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini modernizasiyalash va mutaxassislar tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash bo`yicha dastur tasdiqlandi. Yuqoridagi omillardan kelib chiqib, mazkur bitiruv malakaviy ish uchun “Mustaqil O`zbekistonda ta`lim tizimini takomillashuvining yo`nalishlari va natijalari” deb nomlangan mavzuni tanladik. Mustaqillikkacha bo`lgan davrda yagona mafkura hukmronligi ostidagi ta`lim tizimi sharoitida yashadik, faoliyatimizni markazidan yuborilgna tavsiyalar asosida tashkil etdik. Amalda ta`lim bitta yo`nalishga kommunistik mafkurani mustahkamlashga xizmat qildi. 1 Prezident Islom Karimovning “Yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash- mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizasiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilishi marosimidagi nutqi.// Xalq so'zi. 2012. 18 fevral. 5

Mavzuni o`rganilganlik darajasi. Mustaqillik yillarida O`zbekistonda ta`lim tizimini rivojlanib, takomillashib borishiga doir bir qator adabiyotlar, ilmiy risolalar, tadqiqotlar yaratildi. Xususan, 2000 yilda nashr etilgan “Mustaqil O`zbekiston tarixi” kitobida 1992 yil 2 iyulida O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi qa`bul qilgan “Ta`lim to`g`risida” Qonunga to`xtalgan. Bu muhim davlat hujjatining qabul qilinishi ta`lim soxasida amalga oshiriladigan barcha islohotlarning muqaddimasi hamda huquqiy kafolati bo`ldi. Xalq ziyolilar gazetasi bo`lgan “Ma`rifat”da “ta`lim tarbiya-istiqlol ko`zgusida” rukni ostida O`zbekistondagi barcha viloyatlarda umumiy o`rta ta`lim, o`rta maxsus, kasb-hunar kolleji, oliy ta`lim, bolalar sporti sohasidagi erishilgan natijalar 2010 yil davomida nashr etildi. Gazetaning 2010 yil 30 sentyabr sonida Respublikamiz bo`yicha ta`lim sohasidagi ko`rsatkichlar o`rin olgan. Shuningdek, Sh.Jovlonov-ning “Kasb- hunar inson ziynati”, Z.Karimov va B.Rajabovlarning “Salohiyatli kadrlar kelajagimiz” 1 nomidagi maqolalari chop etildi. 2012 yilda Kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash va ilm-fanning dolzarb muammolariga bag`ishlanib “Ta`lim va tahlil” to`plami nashr etildi. “Bu muqaddas Vatanda azizdir inson” 2 deb nomlangan mazkur risolada mamlakatimiz Prezidenti I.Karimovning 2010 yil 30 iyundagi “O`zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligining o`n to`qqiz yillik bayramiga tayyorgarlik ko`rish va uni o`tkazish to`g`risida”gi PQ-1358-sonli qarorida bayon etilgan fikr va g`oyalar, “Barkamol avlod yili” Davlat dasturining maqsadi va vazifalari, taraqqiyot asosi hisoblangan ma`naviy kamolot alohida o`rin olgan. Risolada ta`kidlanganidek mamalakatimizda mustaqillik yillarida yoshlarga doir yuzga yaqin huquqiy hujjatlar qabul qilindi. Ularning barchasi ta`lim-tarbiya samaradorligini oshirishga, ijti-moiy muhofazaga, sog`lom avlodni tarbiyalashga va har tomonlama qo`llab-quvvatlashga yo`naltirilgan. 3 1 Ma’rifat, 2010.30 sentabr. 2 Bu muqaddas Vatanda azizdir inson. T.; G'.G'ulom nomidagi nashriyot 2010. 129-130-betlar 3 Bu muqaddas Vatanda azizdir inson. T.; G'.G'ulom nomidagi nashriyot 2010. 136 -bet 6

A. Erkaevning 2011 yil “Ma`naviyat” nashriyotida chop etilgan “O`zbekiston yo`li” risolasida qayd etilishicha, birgina ta`lim sohasiga mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotining 12 foizi yo`naltirildi. Nafaqat O`zbekiston tarixida, jahon tarixida ham biror mamlakat o`z yalpi ichki mahsulotining 12 foizini faqat ta`limga yo`naltirmagan. 1 Yangi davlat standartlari asosida o`quv dasturlari va darsliklari yaratilishi tufayli o`zbek xalqi tarixida ilk bor milliy maktab paydo bo`ldi. 2011 yil “O`qituvchi” nashriyotida chop etilgan “Buyuk va muqadassan, mustaqil Vatan” nomli ilmiy-ommabop risolaning beshinchi bobi “Barkamol avlord-kelajagimizning muhim tayanchi va biz boshlagan buyuk ishlarning munosib davomchisi: ta`lim sohasida erishilgan muhim natijalar” deb nomlanadi. Ushbu risolada ta`kidlanganidek: O`zbekistonda ta`lim sektorini moliyalashtirishda byudjet va xususiy manbalar bilan bir qatorda moliya institutlari, xorijiy, xalqaro donorlar tomonidan ko`rsatilayotgan tashqi yordam ham ahamiyatlidir. 2000 yildan 2007 yilgacha ushbu yordam doirasida umumiy ulushning hajmi 1 milliard AQSh dollaridan ortiq 122 ta loyiha tatbiq etildi” 2 . Xullas, mustaqillik yillarida O`zbekistonning ta`lim tizimining rivojlanishiga doir bir qator ilmiy ishlar yaratildi. Bitiruv malakaviy ishining asosiy maqsadi va vazifalari. Mustaqillik yillarida O`zbekistonda ta`lim tizimini takomillashtirishga qaratilgan asosiy yo`nalishlarni tadqiq etish, shu asosda ilmiy xulosalar chiqarish bosh maqsadni tashkil etadi. Ushbu maqsaddan kelib chiqib quyidagi vazifalar belgilandi: -Ta`lim tizimini isloh etishga qaratilgan huquqiy asoslarni yoritish; -Ta`lim tizimi samaradorligini belgilovchi omillarni tadqiq etish; -Ta`lim sohasida moddiy- texnik bazaning shakllantirilishini keng yoritish; 1 Erkaev A. O’zbekiston yo’li. T.; Ma’naviyat 2011. 196-197b 2 Buyuk va muqaddassan, mustaqil vatan. T,; O’qituvchi 2011. 150b. 7

-Bitiruvchilar bandligini ta`minlashning samarali mexanizmini yaratilganligini misollar bilan ko`rsatish; -Ta`lim muassasalarida kadrlar tayyorlash sifatiga aloxida e`tibor berilayotganligini ochib berish; -Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tizimi yangi bosqichga ko`tarilayotganligini ko`rsatib berish; Bitiruv malakaviy ishining yangiligi. Mustaqillik yillarida O`zbekistonda ta`lim tizimini takomillashuvining muhim yo`nalishlari va qo`lga kiritilgan natijalar yaxlit va izchil tarzda o`rganildi. Ishning amaliy ahamiyati. Bitiruv malakaviy ishda keltirilgan ma`lumotlardan O`zbekistonning mustaqillik davri tarixini o`rganishda, amaliy mashg`ulotlar o`tishda, madaniy- ma`rifiy tadbirlarni, targ`ibot-tashviqot ishlarini amalga oshirishda foydalanish mumkin. Ishning aprobatsiyasi. BMI QDU Tarix fakulteti, O`zbekiston tarixi kafedrasining “yosh o`lkashunos” to`garagida muhokama etilgan. Bitiruv malakaviy i shning xajmi va strukturasi . Bitiruv malakaviy ish kirish, 2 ta bob, xulosa, tavsiyalar, adabiyotlar ro`yxatidan iborat. 8

I. bob: O`zbekistonda ta`lim sohasidagi islohotlarning asosiy yo`nalishlari. I.1Ta`lim tizimini rivojlantirishning huquqiy asoslari Mamlakatimiz o`z mustaqilligini qo`lga kiritganidan keyingi qisqa vaqt ichida bosib o`tgan taraqqiyot yuli asrlarga tatigulik mazmun va samara kasb etmoqda. Shu boisdan ham mamlakatimiz Prezidentining «O`zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining yigirma yilligini nishonlashga tayyorgarlik ko`rish va uni o`tkazish to`g`risida»gi Qarorida ta`kidlanganidek, yurtimizda «demokratik davlat, fuqarolik jamiyatini barpo etish, iqtisodiyotimizni bozor munosabatlariga o`tkazish va rivojlangan davlatlar qatoridan munosib joy olish yo`lida erishgan marralarimiz jahon ahlini haqli ravishda hayratda qoldirmoqda» 1 . Haqiqatan ham, bundan 21 yil oldin xalqimiz o`zining mard va donishmand raxbari boshchiligida mustaqillikka erishdi. Bu mustaqillik mamlakatimizda siyosiy, iqtisodiy. ijtimoii hayot va milliy ma`naviyat sohalarida yangi bir davrni boshlab berdi. U ta`lim tizimini rivojlantirish sohasida ham tub buyuk islohotlarga yo`l ochdi. Mustaqillikkacha bo`lgan davrda yagona mafkura xukmronligi ostidagi pedagogik tizim sharoitida yashadik, faoliyatimizni sobik markazdan yuborilgan tavsiyalar asosida tashkil etdik. Natijada shaxs manfaatlari va ularning ma`naviy extiyojlari maktab devorlari ortida qoldi. Amalda maktab bitta yo`nalishga - kommunistik mafkurani mustaxkamlashga xizmat qildi. Pedagogik ijod, ona tili va Vatan tarixi, geografiyasi, tabiati, millii urf-odatlari, an`analar, ma`naviyat va kadriyatlarni o`z o`quvchilariga o`rgatishdan deyarli maxrum etilgan o`qituvchi unga buyurilganlarnigina o`rgatuvchiga aylandi. Ta`lim-tarbiya ishlarining 70 yil davomida shakllanib kolgan ana shu illatlardan xalos qilish ta`limdagi islohotlarning tub mohiyatini tashkil qildi. 1 O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 6 apreldagi «O'zbekiston Respublikasi davlat mustakilligining yigirma yilligini nishonlashga taiyorgarlik ko'rish va uni o'tkazish tugrisida»gi Qarori // Xalq so'zi, 2011 yil 7 aprel, №68 (5235). 9

Mamlakatimizda ta`lim tizimini rivojlantirishga qaratilgan uning huquqiy asoslari quyidagi hujjatlarda belgilab berildi hamda ular asosida eng muhim yo`nalish va natijalari ijrosi ta`minlandi. Mustaqil davlatimiz raxbariyati eng avvalo, ishni ta`lim sohasidagi davlat siyosatining huquqiy asoslarini yaratib berishdan boshladi. Sobiq ittifoq tarkibiga kirgan respublikalar ichida birinchilardan bo`lib, O`zbekiston Respublikasining Oliy Kengashi 1992 yil 2 iyulda «Ta`lim to`g`risida»gi Qonunini tasdiqladi. Bu dasturilamal hujjatda ta`lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari, ta`lim tizimi, uning boshqaruv tarkibi, pedagog xodimlarning haq-huquqlari, burch va mas`uliyatlari aniq belgilab berildi. Binobarin, bu muhim davlat hujjatining qabul qilinishi ta`lim sohasida amalga oshiriladigan barcha islohotlarning muqaddimasi hamda huquqiy kafolati edi 1 . Ta`lim sohasidagi islohotlarning asosii yo`nalishlari uning demokratik, insonparvarlik tamoyillarini qaror toptirish xalqimizning tarixiy an`analari va pedagogikasi, shuningdek, jaxon xalqlari pedagogikasining ilg`or yutuqlari asosida ta`lim mazmunini tubdan o`zgartirish, shu maqsadda o`qituvchilar, pedagogik jamoalarning tashabbuskorligiga keng imkoniyatlar ochib berish va uni har tomonlama rag`batlantirish, bilim va ko`nikmalarining puxtaligini ta`minlaydigan zamonaviy didaktik vositalarni qullashni keng ko`lamda yo`lga qo`yish, shu asosda ta`lim mazmunini yaxshilashga erishishdan iborat bo`ldi. Prezidentimiz tomonidan belgilab berilgan yangi jamiyat barpo etishning besh tamoyili bugungi kunga kelib ijobiy natijasini ko`rsatmoqda. Yurtimizda shaxs, inson, jamiyat, davlat yangilanmoqda, barcha ijtimoiy jarayon ta`lim va madaniyat, ma`naviyat o`ziga xos tarzda shakllanib bordi. 1992 yilda Prezidentimiz «O`zbekistonning o`z Istiqlol va taraqqiyot yo`li» kitobida bu masalaga aloxida tuxtalib, quyidagilarni ta`kidlagan edi, «Bugungi kunda hur va ozod xalqimiz, barcha xalqlar va davlatlar tomonidan yaratilgan ma`rifatda, fan va texnikada, madaniyat va san`atda nimaiki yangi va ilg`or jixatlar bo`lsa, shunga dadillik bilan intilmokda. O`zbekiston diyorida tarixda ko`p marta 1 Yo’ldoshev J. Ta’limimiz istilol yo’lida. T.; SHarq. 1996. 4-5 betlar. 10

bo`lganidek, yana yangidan o`zimizning betakror va ilg`or, iqtidorli va eng muhimi, insonlarga kerakli kadriyatlarimiz barpo etiladi. Ta`lim O`zbekiston xalq, ma`naviyatiga yaratuvchilik faoliyatini baxsh etadi. O`sib kelayotgan avlodning barcha eng yaxshi imkoniyatlari unda namoyon bo`ladi, kasb-kori, maxorati uzluksiz, takomillashadi, katta avlodning dono tajribasi anglab olinadi va yosh avlodga o`tadi 1 . Bu so`zlar ta`lim tizimiga berilgan ijtimoiy buyurtma bo`lib, O`zbekiston Respublikasining «Ta`lim to`g`risida»gi Qonuni, ta`lim sohasidagi davlat siyosatida ham o`z ifodasini topgan. Mustaqillikkacha bo`lgan davrda bizning ta`lim tizimimiz jahonning ilg`or sivilizasiyasi yutuqlaridan, o`z xalqimizning tarixi ildizlaridan ajralib qolgan edi. Mustaqillik bunday holatni tubdan o`zgartirdi. Istiqlol davrida jamiyat ijtimoiy xayotining muhim tarkibiy qismi sifatida ta`lim ham o`zgarmog`i, yangilangan jamiyatning manfaatlari yo`lida xizmat qilmog`i nuqtaiy nazaridan yondashildi. Zero, jamiyatning mavjudligi, maktabning ham mavjudligidir. O`zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi O`zbekiston xalqining hohish irodasidan kelib chiqib, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni o`yg`unlashtirgan holda, yoshlar ongiga singdirishning huquqiy asoslarini o`zida ifoda etgan. Konstitusiya barcha fuqarolar qatori yoshlarning huquq va erkinliklarini ta`minlashning huquqiy va me`yoriy jixatlarini ham o`zida aks ettirdi. Jumladan, uning 41-moddasida: «Har kim bilim olish xuquqiga ega. Bepul umumiy ta`lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab ishlari davlat nazoratidadir». 45-moddasida «Voyaga etmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolgiz keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir». 66- moddasida «Voyaga etgan, mehnatga layoqatli farzandlar o`z ota-onalari haqida g`amxo`rlik qilishga majburdirlar», 117-moddasida «O`zbekiston Respublikasining fuqarolari davlat xokimiyati vakillik organlariga saylash va 1 Karimov I. A. O’zbekiston; milliy istiqlol, iqtisod, siyosast, mafkura,asarlar 1jild T.; O’zbekiston. 1996. 81-82 betlar . 11

saylanish huquqiga egadirlar» 2 , deb belgilab qo`yilgani fikrimizning dalilidir. Xaqiqatdan ham, O`zbekiston Respublikasi mustaqil, demokratik, huquqiy, insonparvarlik qoidalariga asoslangan, millati, dini, ijtimoiy axvoli, siyosiy e`tiqodidan qat`iy nazar, fuqarolarning huquq. va erkinliklarini ta`minlab beradigan davlatdir. Shuningdek, Prezidentimizning 1993 yil 29 dekabrdagi farmoniga binoan oktyabr oyining birinchi yakshanbasi xalq ta`limi xodimlari kuni (kasb bayrami sifatida) belgilandi. 1996 yil 9 sentyabrdagi «Ma`naviyat va ma`rifat jamoatchilik markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish to`g`risida»gi Farmon munosabati bilan yosh avlodni buyuk an`analarimizga, yuksak ma`naviy qadriyatlarimizga sodiqlik va yorug` kelajak egalari ekanliklariga qatiy ishonch ruxida tarbiyalash maqsadida 1997 yildan boshlab, 1-oktyabr «O`qituvchilar va murabbiylar kuni»-umumxalq bayrami hamda dam olish kuni deb e`lon qilindi. Prezidentimiz Islom Karimov 1996-1997 yillarga kelib, ta`lim-tarbiya tizimidagi jiddiy kamchiliklarni bartaraf etish va bu sohani tubdan isloh etish bo`yicha muhim dasturiy hujjatlar qabul qilish lozimligini kun tartibiga qo`ydi. Shu boisdan ham tezda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturini tuzish» komissiyasi tashkil etilib, unga Yurtboshimiz bevosita raxbarlik qildi. Mavjud ta`lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilish, uni zamon talablari darajasiga ko`tarish, milliy kadrlar tayyorlashning yangi tizimini barpo etish, kelajak uchun barkamol, salohiyatli avlodni tarbiyalash maqsadida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997 yil 6 oktyabrdagi «Ta`lim-tarbiya va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilish barkamol avlodni voyaga etkazish to`g`risida»gi ushbu farmon bilan «Ta`lim to`g`risida» gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturini hayotga tatbiq etish ishlari davlat siyosatining ustuvor yo`nalishi etib belgilandi. «Ta`lim to`g`risida»gi Qonun (yangi tahriri) va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi qabul qilinganidan sung respublikamiz butun ta`lim tizimi, jumladan, 2 O’zbekiston Respublikasi Konstutsiyasi- T.; O’zbekiston. 2010. 9-10,13,31-32b 12

oliy ma`lumotli kadrlar tayyorlash yo`nalishini ham tubdan isloh qilishning aniq strategik dasturiga ega bo`ldi. O`zbekistonda ta`lim respublika ijtimoiy-iqtisodiy, g`oyaviy-madaniy xayotining eng muhim yo`nalishidir. Ta`limning huquqiy asoslari mamlakatimiz Konstitusiyasi, «Ta`lim to`g`risida»gi Qonuni va Kadrlar tayyorlash milliy dasturida o`z aksini topgan. Respublikamizda ta`limning asosiy maqsadi bizning demokratik erkin davlat qurayotganimiz, bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o`tish yo`lidan izchil borayotganimiz bilan bevosita bog`liq. Chunki davlatning buyuk kelajagi uz fuqarolarining ma`lumotliligiga, madaniyatiga, bunyodkorligiga tayanadi. «Ta`lim to`g`risida»gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturining qabul qilinishi va hayotga tatbiq qilinishi, hech shubxasiz, mustaqillik yillaridagi eng muhim yutuqlarimizdan biri bo`ldi. Dasturga ko`ra, yurtimizda ta`lim islohotlari bosqichma-bosqich amalga oshirildi va hozirgi kunda takomillashtirilmokda. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining O`zbekistonga xos eng muhim xususiyati - yangi turdagi 3 yillik o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi tizimini yaratishdan iborat vazifa sobit qadamlik bilan amalga oshirildi. Zamonaviy o`quv va ishlab chikdrish uskunalari bilan jihozlangan kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar barpo etildi, yangi ta`lim standartlari va axborot texnologiyalari, interaktiv usullar o`quv jarayoniga tatbiq, etildi. Oliy ta`limda bakalavrial va magistratura tizimi joriy qilindi. Jahon standartlariga xos bu tizim oliy ta`lim sifatini oshirishga xizmat qilmoqda. O`zbekistan Respublikasi Prezidenti Islom Karimov shunday degan edi: «Bilimdon, professional jihatdan savodli hamda g`ayrat-shijoatli shaxslarni, o`z mamlakatimizning chinakam vatanparvarlarini tarbiyalay oladigan, ularni buyuk milliy madaniyatning ulkan ma`naviy merosi bilan boyita oladigan, jahon fani va madaniyati durdonalaridan baxramand eta oladigan mamlakat-gina, millatgina buyuk kelajakka erishishi mumkin». 13

Kadrlar tayyorlash milliy dasturi Yurtboshimizning bevosita raxbarligida ishlab chiqilib, amaliyotga izchil joriy etildi. Bu dastur AQShdan sung dunyoda ikkinchi bor faqat O`zbekistonda qabul qilindi va bugungi kunda turli mamlakatlar bizning bu boradagi tajribalari-mizni katta qiziqish bilan o`rganmoqda. Mamlakatizda noyob Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to`la amalga oshirilmoqda. 2009 yildan boshlab, yurtimizda 12 yillik majburiy ta`lim joriy etildi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi 3 bosqichdagi islohotlar asosida amalga oshirildi. I bosqich 1997-2001 yillarda dasturni amalga oshirish uchun zarur bo`lgan huquqiy meyoriy, ilmiy-metodik, moliyaviy-moddiy shart-sharoitlar yaratildi. Buning uchun davlat tomonidan kushimcha ravishda 65 milliard so`m mablag` sarf qilindi. Bu bosqich kadrlar tayyorlash dasturining moddiy-texnik ba`zasini yaratish davri deb nomlandi. II bosqich - 2001-2005 yillarni o`z ichiga olib, milliy dastur keng miqyosda joriy etildi. Bu bosqich Kadrlar tayyorlash milliy dasturining sifat bosqichi deb nom oldi. III bosqich- 2005 yildan boshlanib, undan keyingi yillarni ham o`z ichiga olmoqda. Bu bosqichda Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ijrosi yakuniga yetkazilib, erishilgan natijalar, to`plangan tajribalar umumlashtirilib, tahlil etilmoqda hamda shu asosda yurtimizda yangi ta`lim tizimi yanada takomillashtirilmokda. Shu boisdan bu bosqich ta`lim tizimini madernizasiyalash davri deb atalmoqda. Prezidentimiz O`zbekistan Respublikasi Konstitutsiyasining 17 yilligiga bag ` ishlangan marosimidagi (2009 yil 5 dekabr) ma`ruzasida ta`kidlaganidek, «bundan 12 yil oldin boshlangan Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va 2004 yilda uning tarkibiy qismi sifatida qabul qilingan Maktab ta`limini rivojlantirish umummilliy davlat dasturi ijtimoiy hayotimizda tub burilish yasadi» 1 1 O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning BMT Bosh Assambleyasining Ming yillik rivojlanish maqsadlariga bag'ish-langan oliy darajadagi yalpi majlisidagi nutqi. / Xorijiy ijtimoiy-snyosiy doiralar vakillarining munosabatlari va sharxlari-T.:O'zbekiston, 2010. 116. 14

Haqiqatan ham, bu dasturlar doirasida yurtimizda ming-minglab litsey va kollejlar kurildi, rekonstruksiya qilindi. O`tgan davr mobaynida ana shu litsey va kollejlarni 1 million 446 mingdan ziyod farzandlarimiz, jumladan, 1 million 55 mingdan ortiq qishloq yoshlari bitirib bugungi kunda qishloq xo`jaligida, boshqaruv tizimida, ijtimoiy sohalarda mehnat qilmoqda. Bu qarorga ko`ra, Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligining 60 kishidan iborat O`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi markazi (Markaz) tashkil etildi. 1998 yilda akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari dastlab tajriba tariqasida faoliyat boshladi. Akademik litseylarga barcha (9-sinf) bitiruvchilarining taxminan 10-15 foizi tanlov asosida qabul qilindi. Kasb-hunar kollejlari uchun yukori malakali pedagog va pedagog- muxandislar tayyorlash bo`yicha 3 ta otaliq zona (mintaqaviy) bo`yicha tegishli oliy o`quv yurtlari biriktirildi: 1) Buxoro oziq-ovqat va engil sanoat texnologiyasi institutiga; 2) Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universitetiga; 3) Namangan muxandislik-pedagogik institutlarida kadrlar tayyorlash uchun zarur shart-sharoitlar yaratildi Kadrlar tayyorlash milliy dasturining amaliy ijrosiga, shuningdek, bakalavr va magistr kadrlar tayyorlash masalasiga bag`ishlangan O`zbekiston Prezidentining o`ndan ortiq farmon va farmoyishlari, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari qabul qilindi. Xususan, 2004 yil 19 fevralda O`zbekiston Respublikasi Prezidentining «2004-2008 yillarda Maktab ta`limini rivojlantirish dasturini tayyorlash chora-tadbirlari to`g`risida»gi farmoyishi, 2004 yil 21 mayda «2004-2009 yil larda maktab ta`limini rivojlantirishning davlat umummilliy dasturi to`g`risida»gi farmo-nining qabul qilinishi milliy ta`lim rivojida yangi tarixiy bosqichni boshlab berdi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va Maktab ta`limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturining ijrosi amalda nihoyasiga yetkazildi. 9 yillik umumta`lim maktab bosqichini va 3 yillik o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi bosqichini o`z ichiga olgan uzluksiz yaxlit ta`lim tizimi yaratildi. Bir so`z bilan 15

aytganda, farzandlarimizga umumiy ta`lim bilan birga, zamonaviy kasb-hunarga ega bo`lish imkonini beradigan 12 yillik ta`lim tizimiga o`tish yakunlanmokda Mazkur huquqiy hujjatlarda, birinchidan, yangi ta`lim tizimi, ikkinchidan, yangi avlod kadrlarini tayyorlashda ta`lim sohasidagi o`zgarishlar, yangi kasb sohalarining paydo bo`lgani va ularning O`zbekiston sharoiti, ahamiyati bilan boglik jihatlari, uchinchidan, bunda har bir viloyat, hudud va mintaqa xususiyatlarini hisobga olish tajribasining afzalliklari, to`rtinchidan, mamlakatimiz oliy ta`lim sohasidagi 71 ta muassasa tayyorlab beradigan yangi avlod kadrlari, ularning umumiy va uziga xos jixatlariga e`tibor qaratildi. Umuman, mustaqillik yillarida «Ta`lim to`g`risida»gi Konun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi (1997) asosida uzluksiz ta`lim tizimining eng muhim yo`nalishlari hayotga tatbiq etildi. 16

I.2 O`zbekistonda ta`lim tizimi samaradorligining oshirilishi. Mamlakatimizda yurt taraqqiyoti, xalq farovonligi, jahon hamjamiyatidan munosib o`rin egallashimizning muhim omillaridan biri sifatida ta`lim tizimini tubdan isloh etishga, yosh avlodni har jihatdan barkamol etib tarbiyalashga alohida e`tibor qaratilmoqda. O`zbekiston Respub likasi Konstitusiyasi, «Ta` lim to`g`risida»gi Qonunga binoan ta`lim olishda barcha teng xuquqlidir. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining qabul qilinishi va hayotga keng tatbiq etilishi samarasi o`laroq, yurtimizda uzluksiz ta`lim tizimi yaratildi. Ushbu dastur jahon andozalari talablariga javob beradigan, raqobatbardosh, yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashning zamonaviy ti zimini shakllantirish va rivojlantirish, har tomonlama kamol topgan shaxsni voyaga etkazish uchun ijtimoiy-iqtisodiy, xuquqiy, psixologik-pedagogik sharoitlarni yaratishga xizmat qilmoqda. 1 Ushbu dastur doirasida ta`limning mutlaqo yangi boskichi o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limiga asos solindi. Ta`limning ushbu turi mexnat bozoridagi talab va ehtiyojni inobatga olgan holda real iqtisodiyotning barcha bo`g`inlari uchun malakali kichik mutaxassislarni tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bugungi kunda yurtimizda jahon andozalari darajasida barpo etilgan o`rta maxsus, kasb-hunar ta`lim maskanlari uquvchilarga chuqur, ixtisoslashtirilgan, kasb-hunarga yo`naltirilgan bilim berish, o`smir-yoshlarning kasb-hunarga qiziqishi, bilim va ko`nikmalarini yanada rivojlantirish, tanlab olingan kasb- hunar bo`yicha bir yoki bir necha ixtisoslikni egallashga qo`maklashmoqda. O`tgan vaqt mobaynida ming-minglab yoshlarimiz ana shunday kollej va litseylarni tamomlab, ishlab chiqarish, qishloq, xo`jaligi, boshkaruv va ijtimoiy sohalar, barcha jabhalarda mehnat qilmoqda. Ayni paytda ular bilim olishning keyingi bosqichi -oliy o`quv yurtlarida o`qishni davom ettirish imkoniga ega. 2010-yilda umumta`lim maktablari 9-sinf bitiruvchilarining 585 ming nafardan ziyodi yurtimizdagi 142 akade mik litsey va 1394 kasb-hunar kollejiga qamrab olindi. 1 Yuksak saloxiyat va taraqqiyot omili.// Ma’rifat. 2010. 27noyabr . 17

Ta`lim soxasida olib borilayotgan islohotlar jarayonida bolalar sportini ri - vojlantirish, ularni sog`lomlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Prezidentimiz tashabbusi bilan tashkil etilgan Bolalar sportini rivojlan tirish jamg`armasi tomonidan o`tgan vaqt mobaynida 1123 bolalar sporti inshooti ko`rib foydalanishga topshirildi. Ularning 922 tasi qishloq joylarda ekani chekka hududlardagi bolalarni jismoniy tarbiya va sportga japb etishda katta imkoniyatlar yaratmoqda. Ayni paytda maktablar qoshida 674 sport zali qurildi. Bolalar sporti inshootlari sport anjomlari va jihozlari, zarur inventarlar bilan ta`minlangani samarasi o`laroq bugungi kunda o`quvchi-yoshlar sportning 23 turi bilan muntazam shug`ullanmoqda. Ta`lim sohasida olib borilayotgan islohotlarda yoshlarning iste`dodini har tomonlama kamol toptirish, madaniy saviyasini yuksaltirish, o`g`il-kizlarning jahon va milliy musiqaning eng noyob namunalaridan bahramand bo`lishi uchun keng imko niyatlar yaratish ustuvor o`rin tutadi. Davlatimiz rahbarining 2008 yil 8 iyulda qabul qilingan «Bolalar musiqa va san`at maktablarining moddiy-texnik bazasini mustaxkamlash va ularning faoliyatini yanada yaxshilash bo`yicha 2009—2014 yillarga mo`ljallangan Davlat dasturi to`g`risida»gi qarori bu yo`nalishdagi ishlarni yangi pog`onaga ko`tarishga xizmat qilmoqda. Ushbu xujjatga muvofiq boshlang`ich musiqiy ta`lim tizimini tubdan takomillashtirishga, bolalar musiqa va san`at maktablari faoliyatini yangicha talablar asosida tashkil etish, zamonaviy moddiy-texnik bazasini shakllantirish, ularni musikiy madaniyat va san`at sohasidagi yuqori malakali pedagog kadrlar bilan ta`minlash borasi-da katta hajmdagi ishlar amal ga oshirilmoqda. O`tgan yillar mobaynida ta`lim tizimini tubdan yangilash va isloh etish bo`yicha miqyosi va ko`lamiga ko`ra ulkan ishlar amalga oshirildi. Qariyib 9,5 ming yoki mamlakatimizda faoliyat ko`rsatayotgan maktablarning deyarli barchasi yangitdan qurildi, kapital rekonstruksiya qilindi va zamonaviy o`quv- laboratoriyaya asbob-uskunalari bilan ta`minlandi. O`quv jarayonini sifat va metodik jihatdan butunlay yangilash bo`yicha ulkan chora-tadbirlar amalga oshirildi. 18

Maktab ta`limi 7 ta tilda: o`zbek, qaroqalpoq, rus, qozoq, qirg`iz, turkman, tojik tillarida olib borilmoqda. Mamlakatimizda 1500 dan ortiq yangi kasb-hunar kolleji va akademik lisey barpo etildi. Hozirgi kunda yurtimizdagi barcha ta`lim, fan, madaniyat va ma`rifat muassasalari Ta`lim portali va internetga ulangan. Bu esa ta`lim jarayoniga masofadan turib o`qitish usullarini, o`quvchi yoshlar uchun axborot- kommunikasiya xizmatlarining keng majmuini joriy etish imkonini bermoqda. Ta`lim jarayonini isloh etish va mehnat bozorida talab qilinadigan yuqori malakali kadrlar tayyorlashda oliy o`quv yurtlari muhim o`rin egallamokda. O`tgan davr mobaynida ularning soni ikki barobar ortdi va bugungi kunda mamlakatimizdagi 59 ta universitet va oliy o`quv yurtida 230 mingdan ziyod talaba ta`lim olmoqda. O`zbekistonda Vestminster universiteti, Singapur menej-mentni rivojlantirish instituti, Turin politexnika univer siteti, Rossiya neft va gaz universiteti, Moskva davlat universiteti, Rossiya iqtisodiyot universiteti kabi yuksak xalqaro obru-e`tibor va chuqur tarixiy ildizlarga ega bo`lgan YEvropa va Osiyoning etakchi oliy o`quv yurtlarining filiallari tashkil etildi va muvaffaqiyatli fao liyat ko`rsatmokda. Ushbu oliy o`quv yurtlarida mashinasozlik, neft-gaz ishi, axborot texnologiyalari, iqtisodiyot va biznes boshqaruvi, moliyaviy menejment, tijorat xuquqi kabi mehnat bozorida talab yuqori bo`lgan mutaxassisliklar buyicha baka lavr va magistrlar tayyorlanmok,da va ularning bitiruvchilari butun dunyoda tan olindigan diplomlarga ega bulmoqda O`zbekiston Milliy universiteti va Fanlar akademiyasi tomonidan Buyuk Britaniyaning etakchi oliy o`quv yurti — Kembrij universiteti bilan hamkorlikda 2012 yilda Yuksak texnologiyalar o`quv-tajriba markazi tashkil etilmokda. Markazning asosiy vazifasi — iqtidorli talabalar, aspirant va yosh olimlarni kimyo, fizika, biologiya, biokimyo, biofizika, geologiya va geodeziya soxalarida 19

amaliy innovasion ilmiy tadqiqotlar olib borish hamda il miy ishlanmalarni amalga oshirishning zamonaviy metodlariga o`rgatishdan iborat. Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan yosh avlodning pux ta ta`lim olishi borasida amalga oshirilayotgan tub islohotlar berayotgan bunday samaralar yurtimizda yosh avlod ning buyuk ajdodparga munosib voris, barkamol inson bo`lib etishishi yo`lida ko`rsa tilayotgan doimiy g`amxo`rlikning amaldagi ifodasidir. Ta`lim sohasi ijtimoiy xayotning ajralmas tarkibiy qismi, siyosiy-ijtimoiy iqtisodiy-ma`naviy taraqqiyotning istiqbolini belgi lovchi omillardan biri xisoblanadi. Shu bois O`zbekistonimizda bugungi yoshlar va kelajak avlod manfaatlarini muxofaza qilish davlat siyosatining ustuvor yo`nalishi etib belgilangan hamda 1997 yil avgustidan bugungacha “Ta`lim to`g`risida”, “O`zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosati asoslari to`g`risida”gi qonunlar, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “Jamiyatda xuquqiy madaniyatni yuksaltirish mil liy dasturi”, Maktab ta`limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturi, bolalar va xotin-qizlar sporti, bola lar musiqasi va san`atini rivojlantirishga doir va ta`lim ning xuquqiy-me`yoriy hujjatlarini belgilovchi boshqa xujjatlar qabul qilindi. 1 Har yili amaliyotga izchillik bilan tatbiq etilayotgan davlat dasturlari va mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy ri vojlantirish yo`nalishlarida belgilanayotgan vazifalarni amalga oshirish uchun byudjet mablag`larining asosiy qismi yo`naltirilayotgani xalqimizning kelajakka bo`lgan ishonchini yanada orttirmoqda. 1997- 2004 yillarda O`zbekiston ta` lim tizimida mutlaqo yangi bo`lgan o`rta maxsus, kasb-xunar ta`limi muassasalarini qurish va ishga tushirishda e`tirofga loyiq bunyodkorlik ishlari oshirilgan bo`lsa, 2004-2009 yillar mamlakatimiz tarixida umumta`lim maktablari, maktabgacha va maktabdan tashqari ta`lim muassasalarini rivojlantirish davri bo`ldi. 1 Ta’lim taraqqiyoti yo’lida. Ma’rifat. 2010yil 7aprel. 20

O`tgan qisqa davrda ta`lim mazmunini isloh qilishga juda katta e`tibor qaratildi: yangi Davlat ta`lim standartlari, o`quv rejalari va fan dastur lari ishlab chiqildi va tatbiq qilindi, ularni takomillashtirish jarayonlari davom etmoqda muqobillikka asoslangan yangi, jumladan, elektron darsliklar va boshqa o`quv adabiyotlarining yangi avlodi yaratilib, ularni takomillashtirish bo`yicha ishlar muttasil davom ettirilmoqda. Zamonaviy fan va texnikaning rivojlanish tendensiyalarini hisobga oluvchi pedagogik hamda axborot olish, uzatish, almashish va saqlash texnologiyalari ta`lim jarayoniga shiddat bilan kirib bormoqda. Aql-zakovatli, yetarlicha iqtidor va salohiyatga ega, g`ayrat, shijoat va kuchga to`la, bilimli, tashabbuskor va ijtimo iy faol yangi avlodning istiqbolimiz uchun mas`uliyatni zimmasiga oladigan mutaxassislar bo`lib etishishi uchun mustahkam zamin yaratildi. Ta`lim sohasida faoliyat ko`rsatayotgan va tayyorlanayotgan kadrlar sifati islohotlarning samarasini belgilaydi bugungi pedagog yuksak kasbiy mahorat bilan bir qatorda, axborot makonidagi so`nggi ma`lumotlardan, psixologiya va insonshunoslikka oid yangiliklardan xabardor bo`lishga majbur, aks holda ta`lim oluvchi o`zi uchun zarur bulgan bilimlar va ma`lumotlarni boshqa manbalardan axtaradi. Shu o`rinda mustaqil ta`lim sohasida keyingi yillarda to`plangan tajribani yanada kengaytirish, shubhasiz, ijobiy samara beradi. Mutaxassislar tayyorlashni rejalashtirishda bozor iqtisodiyo-tining asosiy qonuni-talab va taklifga asoslanilsa, ortiqcha mehnat resurslari paydo bo`lishining oldi olinadi. Shu bois kadrlarni ish bilan ta`minlashning amaldagi tizimi bugun uzining eskirganligini har jihatdan ko`rsatgach, bu sohada ham qator islohotlar amalga oshirilmoqda. Ta`lim muassasasini bitirayotgan har bir yosh mutaxassis tomonidan asosiy kasbi bilan bir qatorda yakka tartibdagi tadbirkorlik bilan shug`ullanish uchun zarur bo`lgan huquqiy va iqtisodiy bilimlar egallanishi davr talabi bo`lib qolmoqda. Amaldagi qonun hujjatlarida yosh mutaxassislarni ish bilan ta`minlash, ularni moddiy va ma`naviy qo`llab- quvvatlash bo`yicha juda ko`p imtiyozlar belgilangan. "Barkamol avlod yili" Davlat dasturida belgi langan tadbirlar esa yoshlarning imkoniyatlarini yanada 21

kengaytiradi. O`quv yurti buyurtmachi iste`molchi mahalliy xokimiyat organlari, mutaxassisning faol, amaliy xamkorligi va ushbu jarayonda ishtirok etuvchi sub`ektlarning vakolatlarini belgilash va uning bajarilishini qat`iy nazorat qilish orqali tayyorlanayotgan kadrlardan maq-sadli foydalanish mexanizmi yaratilmoqda. Ta`lim-tarbiya-yaxlit bir jarayon. Yuksak ma`naviyat manziliga ma`rifat orqali borish mumkinligi tarixda ko`p marta o`z isbotini topgan. Jahon va milliy pedagogikamizda ta`kidlanganidek, etuklik va barkamollikka ta`limiy hamda tarbiyaviy maqsadlar mushtarak-ligida erishiladi. Jamiyatimizdagi barqarorlik, xalqimizning birdamligi, kelaja-gimizning porloqligiga bo`lgan qatiy ishonch, tanlagan yo`limizning o`tgan 20 yilida erishgan asrlarga tatigulik yutuqlarimiz, mamlaka-timizning bugungi iqtisodiy- ma`naviy qudrati va olib borilayotgan odilona ichki va ta shqi siyosat ta`lim tizimida ushbu ezgu ishlarni amalga oshirishga mustahkam zamin bo`lmoqda. 22

I.3 O`zbekistonda ta`lim sohasida moddiy-texnik bazaning shakllantirilishi. 1997 yilda ta`lim-tarbiya tizimidagi barcha islohotlarni belgilab beradigan ikkita muxim xujjat - «Ta`lim to`g`risida» va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to`g`risida»gi O`zbekiston Respublikasining qonunlari qabul qilindi. Kadrlar taiyorlash milliy dasturining asosiy maqsadi - ta`lim sohasini tubdan isloh qilish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma`naviy va axlokiy talablarga javob beradigan yukori malakali kadrlar taiyorlash milliy tizimi, kadrlar taiyorlash milliy modelini shakllantirishdan iborat. Milliy modelning asosiy tarkibiy qismlarini shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta`lim, fan va ishlab chiqarish tashkil qiladi. 2010 yilning mamlakatimizda «Barkamol avlod yili» deb e`lon qilinishi yoshlarni jismoniy, ma`naviy hamda intelektual jihatdan sog`lom qilib o`stirishga, ularga barcha shart-sharoitlarni yaratish, uzluksiz ta`lim tizimida islohotlarni yanada chuqurlashtirishga, real iqtisodiyotda va turli sohalarda ta`lim muassasalari tomonidan tayyorlanadigan mutaxassislarga bulgan talabni ta`minlashga qaratildi. 2009 yil 9 dekabr kuni O`zbekiston Respublikasi Prezidenti-ning «Barkamol avlod yili Davlat dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bo`yicha tashkiliy chora-tadbirlar to`g`risida» farmoyishi e`lon qilinib, unda barkamol yosh avlodni shakllantirishni ta`min-lash bo`yicha qabul qilingan davlat dasturlari hamda boshqa tadbirlar-ga muvofiq amalga oshiriladigan chora-tadbirlarni davom ettirish bilan bir qatorda quyidagi ustuvor yo`nalishlar belgilab berildi. Xususan, o`sib kelayotgan avlodni o`qitish va tarbiyalash sohasida yaratilgan zamonaviy moddiy-texnik bazadan oqilona va samarali foydalanishni ta`minlash, zamon talablaridan kelib chiqqan holda, oliy va o`rta maxsus ta`lim tizimida real iqtisodiyot tarmoklari hamda sohalarida talab etilayotgan ta`lim va mutaxassisliklarning yo`nalishlarini qayta ko`rib chiqish hamda takomillashtirish, davlat ta`lim standartlarini, o`quv dasturlari va o`quv- 23

uslubiy adabiyotlarni takomillashtirish, o`quv jarayoniga yangi axborot- kommunikasiya va pedagogika texnologiyalarini, elektron darsliklar hamda multimediya vositalarini keng joriy etish hisobidan mamlakatimizdagi kasb- hunar kollejlari va litseylarida ta`lim berish sifatini tubdan yaxshilash, ta`lim muassasalarining o`quv-laboratoriya bazasini eng zamonaviy o`quv va laboratoriya uskunalari, kompyuter texnikasi bilan mustahkamlash, shuningdek, o`qituvchi va murabbiylarning mashaqqatli mehnatini moddiy hamda ma`naviy ragbatlantirishning samarali tizimini shakllanti-rish, litsey va kollejlarda zamonaviy axborot va kompyuter texnologiyalari, raqamli hamda keng formatli telekommunikasiya aloqa vositalari, internet tizimini tatbiq etish, o`zlashtirish va yanada rivojlantirish asosiy vazifalardan qilib belgilandi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirishda yoshlarni sport bilan shug`ullanishga jalb etish muhim o`rin egallaydi. Byudjet, homiylik va xayriya mablag`lari hisobidan moliyalashtiriladigan O`zbekiston Bolalar sportini rivojlan-tirish jamg`armasining tashkil etilgani aynan shundan dalolat beradi. O`tgan davr mobaynida ushbu fond mablag`lari hisobidan qariyb 1500 ta eng zamonaviy, barcha yoshlar foydalanishi mumkin bo`lgan bolalar sporti ob`ekti barpo etildi. Bugungi kunda mamlakatimizdagi deyarli har bir maktab, kollej va lisey ochiq sport maydonchalari qatorida zamonaviy sport anjomlari bilan jihozlangan yopiq, sport zallari va suzish havzalariga egadir. Yurtimizda uch bosqichdan iborat, har yili o`tkaziladigan, maktab o`quvchilari uchun alohida, kasb-xunar kolleji va akademik lisey o`quvchilari uchun alohida bellashuvlarni, oliy o`quv yurtlari talabalari uchun Universiadani o`z ichiga olgan yaxlit sport musobaqalari tizimi shakllangan. Bunday tizim yuz minglab farzandlarimizni, yigit va qizlarni ommaviy ravishda jismoniy soglomlashtirish va sport harakatiga jalb etish imkonini bermoqda. Mutaxassislarni tayyorlash sifati va ularning real iqtisodiyotda talab etilishi masalalari bizning doimiy e`tiborimiz markazida bo`lib kelmoqda. Dastur doirasida kollejlar, lisey va oliy o`quv yurtlari uchun o`qituvchilar va domlalar tarkibini tayyorlash, ularning malakasini oshirish tizimini qayta 24

tashkil etish, avvalo, o`quv-uslubiy bazani butunlay qayta ko`rib chiqish va zamonaviy talablarga javob beradigan yangi standartlar, darslik va o`quv- uslubiy qo`llanmalarni tasdiqlash buyicha keng miqyosdagi ishlar amalga oshirildi. Ta`lim sohasi xodimlari faoliyatini baholash va rag`batlantirish mezonlari tubdan o`zgartirildi. Masalan, keyingi o`n yilda kasb-xunar kollejlari, lisey va oliy o`quv yurtlari o`qituvchilari ish haqining o`sish sur`atlari iqtisodiyotning real sohasidagi ish xaqi mikdoridan taxminan 1,5 barobar ko`p o`sdi. Umuman, O`zbekistonda ta`lim sohasini rivojlantirish va isloh etishga yo`naltirilayotgan yillik harajatlar yalpi ichki mahsulotning 10-12 foizini tashkil etayotgani va bu tizimning Davlat byudjeti harajatlaridagi ulushi 35 foizdan ortikni tashkil etishi o`z-o`zidan mazkur sohaga qaratilayotgani ulkan e`tiborning yaqqol tasdig`i hisoblanadi. Ta`limni rivojlantirishga yo`naltirilgan hajmining tobora ortib borayotganini alohida ta`kidlashni istardim. O`tgan davrda bu boradagi yordam 500 million dollardan oshib ketdi. Bu haqda gapirganda, birinchi navbatda Osiyo taraqqiyot bankining salkam 290 million dollar mablag`i, Janubiy Koreya hukumatining 110 milliondan ortiq Jahon bankining 33 million, OPYEK fondi, Saudiya fondi, Islom taraqqiyot bankining 42 mil lion, Germaniya xukumatining «KfV» banki orkali yo`nal tirilgan qariyb 20 million va boshqa donorlarning 100 million dollardan ortiq yordamini qayd etish lozim. “Barkamol avlod yili” Davlat dasturini bajarish uchun barcha moliyaviy manbalar hisobidan deyarli 8 trillion sum va 165 million AQSh dollariga teng miqdordagi mablag` yo`naltarildi. Bu esa, o`z navbatida, mamlakatimizda har tomonlama munosib yoshlarni, Vatanimiz kelajagi uchun mas`uliyatni o`z zimmasiga olishga qodir bo`lgan, jismoniy va ma`naviy sog`lom, barkamol avlodni tarbiyalash uchun zarur barcha shart-sharoitlarni yaratish bo`yicha aniq maqsadga qaratilgan keng ko`lamli chora-tadbirlarni amalga oshirish imkonini tug`dirdi. Respublikamizda uzluksiz ta`lim tizimi o`zining izchilligi bilan yosh avlodning yorkin kelajagini ta`minlashda ishonchli kafolat bulib qolmokda. Bu 25

tizimda o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limining o`rni o`ziga xosdir, chunki bu tizim, avvalo yurtimizda yangi ijtimoiy muxitni shakllantirishga xizmat qilsa, ikkinchi tomondan, bu tizim respublikamiz mexnat bozoriga malakali mutaxassislarni etishtirib bermokda. Shu asoslarga kura, mamlakatimizda o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi uzluksiz ta`lim tizimidagi muxim va o`ziga xos ta`lim turlaridan biri sanaladi. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1998 yil 13 maydagi «O`zbekistan Respublikasida o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi-ni tashkil etish chora-tadbirlari to`g`risida»gi 204-sonli qarori asosida «O`zbekiston Respublikasida o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi to`g`risida»gi nizom tasdikdandi. Mazkur qaror bo`yicha akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarini tashkil etish bosqichma- bosqich amalga oshirildi. Akademik litseylar oliy ta`lim muassasalari huzurida, ishlab turgan o`rta maxsus o`quv yurtlari, boshqa ta`lim muassasalari negizida va yangi kurilish xisobidan tashkil etildi. Kasb-hunar kollejlari esa ishlab turgan o`rta maxsus o`quv yurtlari, hunar-texnika bilim yurtlari va ularga tenglashtirilgan ta`lim muassasalari negizida, shuningdek, yangi qurilish hisobidan tashkil etila boshlandi. Bugungi kunda mamlakatimiz bo`yicha maktabgacha ta`lim muassasalari soni 6135 tani tashkil etib, ular bilan 508235 nafar (20,4 foiz) bola qamrab olindi. Maktabgacha ta`lim tizimida noan`anaviy maktabgacha ta`lim muassasalar tarmog`i xam kengayib qisqa muddatli guruhlar soni 1536 tani, savodxonlik markazlari 977 tani, yakshanbalik maktablari 1249 tani tashkil etmoqda. Yurtimizda 80 ta nodavlat maktabgacha ta`lim muassasasi faoliyat yuritib, ular bilan 3281 nafar bola qamrab olingan. Maktabgacha yoshdagi bolalarni ijtimoiy himoyalash, ularga ta`lim-tarbiya berish bilan bir qatorda sog`liklarini tiklash uchun 194 ta maxsus turdagi maktabgacha ta`lim muassasasi faoliyat kursatmoqda. Maktab ta`limini rivojlantirish umummilliy dasturi doirasida ta`lim muassasalaridagi jixozlangan fizika laboratoriya xonalari soni 6962 taga, Kimyo laboratoriya xonalari 6682 taga, biologiya xonalari 6682 taga oshdi. 26

2004-2009 yillarda 1607 ta maktab ichimlik suvi bilan ta`minlandi. 1163 ta maktab gazlashtirildi, 1607 ta maktab telefon aloqasiga, 1076 ta maktab esa markaziy va maktab hovlisiga moslashtirilgan kanalizasiya tarmog`iga ulandi. 2005-2009 yillarda umumta`lim maktablarini mebel, zamonaviy o`quv- laboratoriya asbob-uskunalari, kompyuter texnikasi va sport anjomlari bilan jihozlash uchun Maktab ta`limi jamg`armasi xisobidan jami 463,6 milliard so`m mablag` sarflandi. O`quv fanlaridan 119 nomdagi, jumladan, 65 nomdagi elektron darsliklar, 26 nomdagi o`quv filmlarini hamda 28 nomdagi multimediya dasturiy vositalari yaratilib, o`quv jarayoniga tatbiq etildi. 2004-2009 yillar davomida Osiyo taraqqiyot banki, Jahon banki, Islom taraqqiyot banki, OPYEK jamg`armasi, Saudiya taraqqiyot jamg`armasi kabi xalqaro moliyaviy institutlar va Xitoy Xalk Respublikasi hamda Koreya Respublikasi Eksimbanklari bilan olib borilgan samarali xamkorlik aloqalari natijasida umumiy miqdori 181,3 million AQSh dollariga teng bo`lgan jami 8 ta loyiha amalga oshirib kelinmoqda. Xalqaro fan olimpiadalarida maktab o`quvchilari tomonidan 149 ta medal qo`lga kiritildi. Ularning 6 tasi oltin, 14 tasi kumush va 60 tasi bronza medali hamda 69 tasi maxsus diplomlardir. O`zbekistonda ta`lim etti tilda - O`zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, tojik, qirg`iz, turkman tillarida olib borilishi uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Har yili birinchi sinf o`quvchilariga Prezident sovg`alari - yangi darsliklar va 12 nomdagi o`quv qurollari taqdim etiladi, 2-9-sinflar esa o`quvchilarni darsliklar bilan ta`minlashning ijara tizimi orqali zarur o`quv qo`llanmalari bilan to`liq ta`minlanmoqda. 10825 nafar nogiron bolaning uy sharoitida ta`lim olishi uchun sharoit yaratilgan, ular darsliklar, o`quv anjomlari va kompyuterlar bilan ta`minlandi 1 . Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari yuridik shaxs hisoblanadi, qonunchilikda belgilangan tartibda tashkil etiladi va «O`zbekiston 1 Ta’lim- tarbiya istiqlol ko’zgusida.// Ma’rifat.2010yil 30sentabr. 27

Respublikasida o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi to`g`risida»gi nizom asosida faoliyat ko`rsatadi. Kasb-hunar bo`yicha chuqurlashtirilgan, tabaqalashtirilgan ta`lim berish, o`quvchilarning intellektual rivojlanishini va ularning o`z qobiliyatlari, moyilliklariga muvofiq tanlagan kasb-hunar bo`yicha mutaxassisliklarni egallashini ta`minlash o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limining maqsadi hisoblanadi. O`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi akademik litseylarda va kasb-hunar kollejlarida kunduzgi o`qish shaklida amalga oshiriladi. O`rta maxsus, kasb-hunar ta`lim muassasalariga o`quvchilar qabul qilish umumiy o`rta ta`lim negizida maktablarning 9-sinfini bitiruvchilarning yakuniy davlat attestasiyasi va umumiy o`rta ta`lim-ni tugatishda ular tomonidan olingan reyting ko`rsatkichlari natija-lari bo`yicha, ularning akademik litsey va kasb- hunar kollejida o`qish yo`nalishini ixtiyoriy ravishda tanlashini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. 2004-2009 yillar mobaynida o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi muassasalari moddiy-texnik bazasini mustahkamlash maqsadida davlat byudjetidan 85 milliard sum miqdorida o`quv-laboratoriya jixozlari harid qilindi. Chet el investisiyalari xisobidan 137,1 million AQSh dollari miqdorida mebellar, o`quv-laboratoriya jixozlari, texnik vositalar hamda ko`rgazmali qurollar harid qilindi va o`rnatildi. «O`quv-laboratoriya asbob-anjomlari, ta`limning texnik vosita-lari va o`quv-ko`rgazmali qo`llanmalar ishlab chiqarishni respublika korxonalarida max,alliylashtirish» dasturini bajarish bo`yicha 2004 yilda 34 ta korxona va tashkilotlar bilan 113 turdagi o`quv-labora-toriya jihozlarini ishlab chiqarish uchun 16,7 milliard so`mlik shartnomalar tuzilib, ta`lim muassasalari jihozlangan bo`lsa, 2009 yilda ushbu maqsadlar uchun 18,5 milliard so`m moliyalashtirildi. 2008 yilda o`rta maxsus, kasb-hunar ta`lim muassasaslarida aholiga pullik xizmat ko`rsatish natijasida 2142 million sum byudjetdan tashqari mablag` ishlab topildi. 2009 yilda bu ko`rsatkich 3511 million sumni tashkil kildi. 28

O`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi muassasalari bilan korxona va tashkilotlar hamkorligi, ishga qabul qilish shartnomalarini tuzish mexanizmi shakllantirilib, ular bilan 13338 ta sherikchilik shartnomasi imzolandi. Mikrokreditbank tomonidan bitiruvchilarning tadbirkorlik faoliyatini qo`llab-quvvatlash uchun kredit ajratish faoliyati tashkil etildi. Birgina 2009 yilda 923 nafar bitiruvchiga 962 million sum miqdorida mikrokredit mablag`lari ajratildi. 1536 ta axborot-resurs markaz va 330 axborot-resurs markazida 100 milliondanortik turli yo`nalish va tildagi o`quv adabiyotlari bulib, ular 3 million 654 ming axoliga va 1 million 627 ming o`quvchiga xizmat ko`rsatmokda. O`rta maxsus, kasb-hunar ta`lim muassasalarining 25 nafar iqtidorli o`quvchi qizlari O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni bilan Zulfiya nomidagi Davlat mukofoti sovrindori bo`ldi. Bugungi kunda 50 turdagi sport seksiyalarida shug`ullanuvchi o`quvchilar soni 498055 nafarni tashkil etmoqda. Ulardan 227027 nafarini qizlar tashkil etadi. Ta`lim muassasalarining o`quvchilari 2008/2009 o`quv yili davomida bir qator Jahon va Osiyo chempionatlari hamda Xalqaro musobaqalarda ishtirok etib, 119 nafari jahon, 154 nafari Osiyo va 400 nafarga yaqini xalqaro musobaqalarning g`olibi bo`ldi 1 . 2010 yil 1 sentyabrgacha mamlakatimiz bo`yicha rejada belgilangan 43 ta kasb-hunar kollejidan 25 tasi va akademik litseylardan 2 tasi foydalanishga topshirildi, 1 8 ta kasb-hunar kolleji muddatidan kechiktirib foydalanishga topshirildi, akademik litseylar esa rejada belgilanganidek foydalanishga topshirildi. 2010/2011 o`quv yili uchun 595 ming 692 nafar 9-sinf bitiruvchisining 98,2 foizi akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida o`qish bilan qamrab olindi. 1 Ta’lim- tarbiya istiqlol ko’zgusida.// Ma’rifat.2010yil 30sentabr. 29

2011 yilda Davlat byudjeti barcha harajatlarining 59,5 foizi ijtimoiy maksadlar uchun yo`naltirilmoqda. Bu 2010 yilga qaraganda sezilarli darajada ko`pdir. Jumladan, ta`lim va sog`liqni saqlash sohasi uchun ana shu harajatlarning 48 foizi yoki 2010 yilga nisbatan 1 trillion 800 milliard so`m ko`p mablag` sarflanishi belgilandi Mustaqillik yillarida Yurtboshimiz rahnomoligida Kadrlar tayyorlash milliy dasto`rining hayotga tatbiq etilishi, mazqur dasto`rning mantiqiy davomi bo`lgan Maktab ta`limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturi doirasida amalga oshirilayotgan ishlarimiz zamirida farzandlarimizni komil insonlar qilib tarbiyalash orqali yurtimiz taraqqiyotining mustaxkam poydevorini qo`yish, uning buyuk kelajagini bunyod etishdek ezgu maqsad yotadi. Prezidentimizning 2004 yil 21 maydagi «2004-2009 yillarda Maktab ta`limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi to`g`risida»gi 3431-sonli Farmoni hamda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2004 yil 9 iyuldagi «2004-2009 yillarda Maktab ta`limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasto`rini amalga oshirish to`g`risida»gi 321-sonli qarori qabul qilindi. Dasturda umumta`lim maktablari binolarini va muxandislik-kommunikasiya infratuzilmasini tubdan yangilash va kapital rekonstruksiya qilishga alohida e`tibor qaratilgan. Mazqur qarorga asosan 2004-2009 yillarda 3 million 12 ming o`rinli 8500 ta maktabda qurilish-tiklash ishlari amalga oshirildi. Shu jumladan, 116640 o`quvchiga mo`ljallangan 351 ta yangi maktab binosi qurildi, 850951 o`quvchi o`rniga ega bo`lgan 2470 ta maktab binosi va muxandislik-kommunikasiya infratuzilmasi kapital rekonstruksiya qilindi, 2044582 o`quvchi o`rniga ega bo`lgan 3607 ta maktabning bino va inshootlari kapital va 2072 ta maktab joriy ta`mirdan chiqarildi. 2010 yilda ta`lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini takomillash - tirish doirasida 14 ta umumta`lim maktabi, 4 ta akademik litsey, 99 ta o`quvchi talabalar turar joyini, Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti, Termiz Davlat universiteti, Toshkent Axborot texnologiyalari universiteti Samarkand filialining 30

yangi o`quv binolarini qurish, Toshkent Moliya institutining o`quv korpusini qayta ta`mirlash ishlari davom ettirilmoqda. 2010-2011 yillar mobaynida yangi standartlarni ishlab chiqish, har bir umumta`lim maktabida, akademik litsey va kasb-hunar kollejida mahalliy tarmoqli zamonavii kompyuter sinfi jihozlanishi va faoliyat ko`rsatishiga erishish, har bir umumta`lim maktabini 41 nomdagi elektron darslik va o`quv filmlari, har bir maktabgacha muassasani o`yinli va bilish bilan bog`liq mo`ltimediya dasturlarini namoyish qilish uchun VUV proigrivatellari bilan ta`minlash, umumta`lim maktablarining kompyuter texnikasi va o`quv-laboratoriya jixozlari saqlanishini, ularga texnik xizmat ko`rsatilishini ta`minlash bo`yicha kompleks tadbirlar amalga oshirilmoqda. 2011 yilda Davlat byudjeti barcha xarajatlarining 60 foizi ijtimoiy maqsadlar uchun yo`naltirildi. Bu o`tgan yilga qaraganda sezilarli darajada ko`pdir. Jumladan, ta`lim va sog`liqdi saqlash sohasi uchun ana shu harajatlarning 48 foizi yoki 2010 yilga nisbatan 1 trillion 800 milliard so`m ko`p mablag` sarflandi. Moliya vazirligi huzurida tashkil etilgan Ta`lim muassasalarini rekonstruksiya qilish, mukammal ta`mirlash va jihozlash jamgarmasining 367 milliard so`m miqdoridagi mablag`i hisobidan 2011 yilda 336 ta ta`lim muassasasini, 65 ta bolalar musiqa va san`at maktabini rekonstruksiya qilish va kapital ta`mirlash, qariyb 1500 ta kompyuter sinfini tashkil qilishni ta`minlash, shuningdek, 118 ta sport zalini qurish va jihozlash ko`zda tutildi. Bundan tashqari, Koreya Eksimbankining 30 million dollar miqdoridagi krediti hisobidan umumta`lim maktablarida qo`shimcha ravishda 1,5 mingta kompyuter sinfi jihozlash rejalashtirildi. Taraqqiyotimizning hozirgi bosqichida ta`lim sohalari oldida yangidan- yangi murakkab vazifalar paydo bo`lmoqdaki, ularni talab darajasida hal etish uchun ushbu sohalarning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash talab etilmoqda. Ana shu talabni chuqur anglagan holda, davlatimiz ushbu sohalarning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash masalasiga ustuvor 31

yo`nalishlardan biri sifatida qarab, bu borada keng ko`lamli ishlarni amalga oshirmoqda. Bir so`z bilan aytganda, bugun mamlakatimizda ta`lim-tarbiya sohasidagi islohotlar yuqori bosqichga chiqdi. Bu biz yoshlarni bilimli va yuksak ma`naviyatli insonlar qilib tarbiyalash yo`lida olib borilayotgan keng ko`lamli ishlarning amaliy samarasidir. 32

II-bob Mustaqil O`zbekistonda ta`lim tizimini takomillashuvining natijalari. II.1. O`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi tizimining tubdan yangilanishi Hozirgi kunda Respublikamiz o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi tizimida 1 mln. 108 mingdan ortiq o`quvchiga mo`ljallangan yangi qurilgan yoki rekonstruksiya qilingan 1536 ta`lim muassasasi, jumladan, 1394 kasb-hunar kolleji va 142 akademik litsey faoliyat ko`rsatmoqda. Ularda jami 1 mln. 629 ming nafardan ortiq o`quvchi ta`lim-tarbiya olmoqda. Ta`lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash uchun davlat byudjetidan 99,5 mlrd. sum, xorijiy investisiyalar hisobidan 208,2 mln. AQSh dollari sarflanib, eng zamonaviy jihozlar xarid qilin di va ulardan ta`lim jarayonida o`qituvchi va o`quvchilar sama rali foydalanmoqda. Mustaqillik yillarida ular uchun 17,6 mlrd. so`mlik, tiraji 6,5 mln. nusxadan ortiq bo`lgan 1254 nomdagi darslik va o`quv qo`llanmalar, 131 nomdagi elektron darsliklarning yangi avlodi tayyorlandi va nashr kilindi. O`MKXT tizimida 1508 ta ax borot-resurs markazlari va 330 axborot- resurs markazlari filiallari tashkil etilgan. Nashrdan chiqqan 307 nomdagi darsliklar va o`quv qo`llanmalarning elektron shakllari axborot-re surs markazlaridagi kompyuterlarga joylashti-rilgan. Tizimda 107760 nafar peda gog kadrlar mehnat qilmoqda. Ular orasida 100 nafar fan doktori va 1085 nafar fan nomzodlari mavjud. 2010-2011 o`quv yilida akade mik litsey va kasb-hunar kollej larida dars berish uchun 5890 nafar pedagog kadrlar ishga qabul qilindi. Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarining 11890 na fardan ortiq pedagog kadrlari O`MKHT tizimi kadrlari malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash institutida hamda soha yo`nalishlaoi bo`yicha.ochilgan 45ta malaka oshirish muassasalarida malaka oshirish va qayta tayyorlash kurslaridan o`tdi. Bundan tashqari, Germaniya, Fransiya, Daniya, Gollandiya, Italiya, Isroil, Bolgariya, Avst raliya, AQSh, Yaponiya, Hindiston va Koreya davlatlari hamda YuNYESKO tashkiloti bilan hamkorlikda 1421 nafar pedagog kadrlar xorijiy 33

xizmat safarlarida, turli anjuman, tadbir-larda bo`lib, malaka oshirish ko`rslarida ishtirok etdi hamda tajriba almashdi. Vazirlar Mahkamasining 2008 yil 1 avgustdagi "O`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi muassasalari xodimlari mehnatiga haq to`lashning takomillashtirilgan tizimini tasdiqlash to`g`risida"-gi 165-sonli qaroriga muvofiq akademik litsey va kasb-hunar kollejlari pedagog xodimlarining mehnatiga haq to`lash tizimi takomillashtirildi. 1 Tizimda faoliyat ko`rsatib, yukrri mahoratga ega bo`lgan va o`quv-tarbiya jarayoni sifatini oshirishga hissa qo`shayotgan o`qituvchi va ishlab chiqarish ta`limi ustalarining bazaviy tarif stavkalariga oylik ustamalar belgilandi. 2008 — 2010 yillar davomida akademik litsey va kasb-hunar kollejlari pedagog xodimlarining ish haqi 2,26 baravarga oshirildi. Shu bilan birga, bu xaqda so`z yuritar ekanmiz, yana bir jihatni nazarda tutishimiz lozim. Ya`ni bizni mamlaka-timizda amalga oshirilayotgan Dastur — bu boshqa modellarni kandaydir takrorlash yoki ulardan nusxa ko`chirish emas, aksincha, birinchi navbatda, rivojlangan demokratik davlat-larda tuplangan tajribani o`zida mujassam etgan va ayni paytda shiddat bilan o`zgarib borayotgan hozirgi zamon talablarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan dasturdir. Kasb-xunar kollejlari va akademik liseylarni 2 million 300 mingdan ziyod o`g`il-kizlarimiz bitirib chiqqani, joriy yilda esa 500 mingdan ortiq o`quvchi o`rta toifadagi mutaxassis diplomini olib, o`qishni tamomlashini aytib o`tish kifoya, deb o`ylayman. Bu yoshlar nafaqat iqtisodiyotni moder nizasiya va diversifikasiya qilishning, ayni vaqtda mamlakatimiz kadrlar tarkibini sifat jihatidan yangilashning qudratli omili hisoblanadi. Nufuzli xalqaro moliyaviy tashkilotlarning baholariga ko`ra, O`zbekistan hali-beri davom etayotgan global moliyaviy-iqtisodiy inqirozga qaramasdan, o`tgan besh yil davomida 8,5 foizdan kam bo`lmagan barqaror yuqori iqtisosiy o`sish sur`atlarini saqlab qolmokda. 2000 yil bilan solishtirganda, yalpi ichki maxsulotning ko`payishi 2,1 barobarni tashkil etdi. Joriy hisob-kitoblarning 1 Kasb hunar – inson ziynati.// Ma’rifat. 2010yil 30 sentabr . 34

profisiti, tashqi qarzning pastligi va valyuta zaxiralarining etarli darajada bo`lishi ta`minlanmoqda, o`rta muddatli istiqbolda iqtisodiyotning yuqori sur`atlarda o`sishi bashorat qilinmokda. Shuni qayd etish lozimki, bunday sur`atlar, birinchi navbatda, tarkibiy o`zgarishlar va iqtisodiyotni diver sifikasiya kilishni chuqurlashtirish, yuksak texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarini jadal rivojlantirish, faoliyat ko`rsatayotgan korxonalarni modernizasiya qilish va texnik yangilash jarayonlarini tezlashtirish, xorijiy investisiyalarni keng jalb etish hisobidan ta`min lanmokda. Agar o`tgan un yil davomi da O`zbekiston iqtisodiyotiga 80 milliard dollar xajmidagi kapital kuyilmalar yo`naltirilgan bo`lsa, ularning 23 milliard dollardan ziyodi yoki 30 foizini xori jii investisiyalar tashkil etdi. Chet el investisiyalarining 2012 yildagi o`sishi 16 foizni tashkil etishi, ularning 70 foizi to`g`ridan-to`g`gri xorijii investisiyalardan iborat bo`lishi kutilmoqda. Bu esa, o`z-o`zidan mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarga xo rijiy kapitalning qiziqishi va eng muhimi, O`zbekistonning tarqqiyot istiqbollariga bo`lgan ishonchning tobora ortib borayotganidan dalolat beradi. Yuqorida bayon qilingan fikrlarni yakunlagan holda O`zbekiston tarixiy mezonlarga ko`ra qisqa muddat bo`lgan 15-20 yil davomida bizning bosh maqsadimiz — dunyodagi rivojlangan demokratik davlatlar qatoriga kirish va mamlakatimiz aholisi uchun munosib hayot sharoiti va sifatini yaratish yo`lida g`oyat ulkan qadam qo`ydi. Ta`lim muassasalarini bitirib chiqqan yoshlarning bandligini ta`minlashga ham o`ta muhim masala sifatida qaralmoqda. Ta`lim muassasalari va korxonalar o`rtasida o`zaro hamkorlik va o`zaro foydali integrasiyani shakllantirish, korxonalarda unumli mehnat asosida kadrlar tayyorlashning ikki tomonlama tizimini rivojlantirish, ama-liyot o`tashni davlat ta`lim standartlari talablari darajasida tashkil etish va bitiruvchilarni mutaxassisliklariga mos ish joylari bilan ta`minlash maqsadida "Ta`lim muassasalari va korxonalar o`rtasidagi she- riklik munosabatlari turrisida Nizom" amaliyotga joriy etildi. Ta`lim 35

muassasalarida tash kil etilgan 1370 Vasiylik kengashlari faoliyatida 9000 dan ortiq korxona va tashkilotlar sifatli kadrlar tayyorlash bo`yicha ijtimoiy x.amkorlikni amal ga oshirmokdalar. Ishlab chiqarish bilan integrallashuvni ta`minlash borasida Navoiy tog`- metallurgiya kombinati qoshidagi Navoiy konchilik, Zarafshon sanoat va Uchquduq konchilik kasb-hunar kollejlari, Toshkent aviasiya ishlab chiqarish birlashmasi va "O`zbeki stan havo yo`llari" milliy aviakompaniyasi Davlat aksiyadorlik jamiyati vasiyligida Toshkent aviasozlik, Toshkent metropoli ten boshqarmasi vasiyligida Toshkent transport, "O`zbekiston temir yo`llari" DAK, "Yo`lovchi vagonlarni ta`mirlash" zavodi vasiyligida Toshkent temir yo`l transporti, "O`zdonmaxsulot" DAK Mirzo Ulugbek sanoat, "O`zbeki stan pochtasi" DAK, "O`zbek_telekom" AK Toshkent aloqa, "O`zbek-turizm" milliy kompaniyasi, "O`zbekengilsanoat" kompaniyasi, "O`zbek-eltexsanoat" uyushmasi, O`zbekistan Respublikasi "Parrandasanoat" uyushmasi, Toshkent turizm kasb-hunar kollejlari bilan birga kichik mutaxassislar tayyorlash bo`yicha ibratli ishlar amalga oshirmoqda. Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 11 fevraldagi "Kasb-xunar kollejlari o`quvchilarining ishlab chiqarish amaliyotlarini tash kil etish va o`tkazishni takomillashtirish to`g`risida"gi qarori ijrosini ta`minlash borasida o`quv amaliyotlarini sifatli o`tkazish va keyincha-lik ishga joylashtirish maqsadida hamkor tashkilot, korxona va muassasalar bilan 1187 ta`lim muassasala ri o`rtasida 3 tomonlama shartnomalar imzolangan. Chunonchi, 2009/2010 o`quv yilida 118 aka demik litsey va 1069 kasb-hunar kollejlarida jami 431706 na far o`quvchi yoshlar 3 yil davomi da o`zlari tanlagan yo`nalishlar bo`yicha mutaxassisliklarga ega bo`ldi. 1 O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 28 iyuldagi "Ta`lim muassasalari bitiruvchilarini tadbirkorlik faoliyatiga jalb etish borasidagi kushimcha chora-tadbirlar to`g`risida"gi farmoni asosida bitiruvchilarning bandligini ta`minlash imkoniyati yanada oshdi. 1 Kasb hunar – inson ziynati.// Ma’rifat. 2010yil 30sentabr 36

Davlatimiz tomonidan o`zining xususiy biznesini yo`lga qo`yish istagidagi bitiruvchilarga yana bir qo`shimcha imkoniyat sifatida ularning tadbirkorlik faoliyatini boshlashi va o`z biznes ishlarini tashkil etishi uchun “Mikrokreditbank” aksiyadorlik tijorat bankining shahar va tu man bo`limlari tomonidan jami 3,2 mlrd. sum imtiyozli kreditlar ajratilmoqda. O`tgan o`quv yilida kasb-hunar kollejlarini jami 400 ming 964 nafar o`quvchi-yoshlar bitirib, xozirgi vaqtda ularning 216 ming 447 nafari (54,0 foiz) ishga joylashib, mehnat daftarchalari bilan ta`minlandi. Rivojlangan davlatlarning uzok muddatli imtiyozli kreditlari hamda grantlari asosida, jumladan, Osiyo tarakk,iyot ban ki, Koreya Respublikasi hukumati hamda Yaponiya hukumatining imtiyozli kreditlari, Germaniya taraqqiyot banki (KfW)ning krediti, YEvropa Ittifoqi komissiyasining granti asosida hamda YEvropa ta`lim fondi (YETF) bi lan hamkorlikda ta`lim muassasalari jihozlandi. Bundan tashqari Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi (JICA), Germaniyaning grantlari asosida o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi tizimini rivojlanti rishga katta hissa qo`shildi. Xozirgi vaqtda Koreya hukumati, Islom taraqqiyoti banki, Ger maniya taraqqiyot bankining imtiyozli kreditlari hisobiga kasb-hunar kollejlarini jihozlash, yangi binolar qurish, peda gog kadrlarning malakasini oshi rish bo`yicha tegishli ishlar olib borilmoqda. Shveysariya taraqqiyot va hamkorlik agentligi, Ger maniya texnikaviy hamkorlik jamiyati (GTZ)ning grant loyihalari samarali amalga oshirilmoqda. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida tashkil etilgan "Kichik akademiya"larda eng iste`dodli, noyob qobiliyatli va ijodkor o`quvchilarni tanlab ma`lum ixtisoslikka yqnaltirilgan chuqur bilim berish, o`quvchilarni ixtirochilik, ilmiy izlanuvchanlikka yo`naltirish bo`yicha ishlar amalga oshirilmoqda. O`quvchilar xalqaro fan olimpiadalarida va tanlovlarda mu-vaffaqiyatli ishtirok etmoqda. 37

O`quvchilarning xalqaro fan olimpiadalarida va tanlovlari Buning natijasida o`rta maxsus, kasb-hunar ta`lim muassasalari o`quvchilari qator yutuq va muvaffaqiyatlarga erishib kelmoqdalar. Xususan, matematika fanidan Koreya (2000), AQSh(2001), Yaponiya(2003), Gresiya(2004), Ispaniya(2008), Avstriya(2009), Qozog`iston(2010)da bo`lib utgan xalqaro olimpiadalarda o`zbekistonlik yoshlar 6ta kumush, 8ta bronza medali hamda 2 ta dip lom, 4 ta faxriy yorliqni qo`lga kiritdilar. Kimyo fanidan qam Rossiya (2001), Qozog`iston (2002), O`zbekiston (2008), Turkmaniston (2009), Ozarboyjon (2010)da o`tkazilgan xalqaro olimpiada larda o`quvchilarimiz 1 ta oltin, 2 ta kumush, 4 ta bronza medali hamda 3 ta 3-darajali diplom, 8 ta diplomga sazovor bo`ldilar. Fizika fani bo`yicha Singapurdagi 3-Osiyo olimpiadasida ham yurtimiz yoshlarining ko`rsatkichlari yuqori bo`ldi. Shuningdek, vakillarimiz biologiya fanidan joriy yili Janu-biy Koreyada bo`lib utgan 21-xalqaro olimpiadada 3 ta rag`batlantiruvchi diplom, 2004 yili Rossiyada o`tkazilgan rus tili va adabiyoti xalqaro olimpiadasida 1ta kumush medaliga munosib ko`rildi. 2002, 2004, 2006 yillari Qozog`istondagi xalqaro matema tik loyihalar musobaqasida 4 ta bronza medali va 2 ta faxriy yorliq 2007 yili Mokvada o`tka - zilgan 7-Kolmogorov o`qishlari nomli xalqaro ilmiy anjumanda 1ta bronza medali yoshlarimiz muvaffaqiyatini ta`minladi. Jismoniy tarbiya, sport-sorlomlashtirish ishlarini rivojlan-tirish va sportning ommaviyligini ta`minlash bo`yicha ham samarali ishlar amalga oshirilmokda. 1629 ming nafar o`quvchi-yoshlar muntazam ravishda jismoniy tarbiya va sport bi lan shug`ullanib kelmoqda. Bugun-gi kunda 50 turdagi sport seksiyalarida shug`ullanuvchi o`quvchilar soni 671564 nafarni tashkil etmoqda. Ularning 314148 nafari qizlardir. 1 O`rta maxsus, kasb-x,unar ta` limi muassasalarida 4878 sport inshooti, jumladan, 1201ta sport zali, 3642ta sport maydoni, 29 ta suzish havzasi, 7ta ma - 1 Kasb hunar – inson ziynati.// Ma’rifat. 2010yil 30sentabr 38

nej mavjud. Tizimda taxsil olayotgan o`quvchi-yoshlarning sport bilan muntazam shug`ullanishlarini tashkil etish, ularni jismonan baquvvat, sog`lom va komil insonlar etib tarbiyalash maqsadida "Barkamol avlod" sport musobaqalari o`tkazib kelinmoqda. SHunday qilib, yurtimizda yoshlar ta`lim- tarbiyasi yo`lida amalga oshirilayotgan xayrli ishlar ertangi kun egalari bulgan biz yoshlarni har tomonlama barkamol bo`lib voyaga etishishimiz uchun xizmat qilishi shubhasiz. 39

II.2. Oliy ta`lim tizimida kadrlar tayyorlash sifatining oshirilishi. Mustaqillikning dastlabki yillaridayoq butun mamlakat miqyosida ta`lim- tarbiya, ilm-fan, kasb-hunar o`rgatish tizimlarini jaxrnning ilg`or davlatlari tajribasiga tayangan holda tubdan yangilashga ehtiyoj sezilib, davlat ahamiyatiga molik ilohotlar birinchi o`rinda ta`lim tizimidan boshlandi, O`zbekiston Respublikasining «Ta`lim to`g`risidagi qonun»i, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ishlab chiqildi. Ta`lim-tarbiya sohasi oldiga intellek - tual salohiyati keng, ongi etuk, ijodiy tafakkur sohiblarini tayyorlash talabi qo`yildi. Prezident Islom Karimov O`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganining 17 yilligiga bag`ishlangan tantanali marosimda so`zlagan ma`ruzasida "...yurtimizning ertangi rivoji yo`lida qanday chuqur o`ylangan dasturlarni tuzmaylik, bu rejalarni bajarish uchun qanday moddiy baza va imkoniyatlarni yaratmaylik, buning uchun qancha ko`p sarmoya safarbar etmaylik, ularning barchasini amalga oshiradigan, ruyobga chiqaradigan qudratli bir omil borki, u ham bo`lsa, yuqori malakali ish kuchi va yurtimizning ertangi kuni, taraqqiyoti uchun mas`uliyatni o`z zimmasiga olishga qodir bo`lgan etuk mutaxassis yoshlarimiz, desak, uylaymanki, xech qanday xato bo`lmaydi", deya ta`kidladilar. Birgina 2011 yilda dav lat byudjetining 50 foizdan ko`prog`i mamlakatimizda ta`lim-tarbiya va sog`liqni saqlash sohalarini rivojlantirishga yo`naltirilganligining o`ziyoq davlati-miz rahbarining etuk kadrlar tayyorlash masalasiga nechog`li e`tibor qaratayotganlarini isbotlaydi. Bu e`tibor har bir ta`lim muassasasi jamoasi zimmasiga katta mas`uliyat yuklaydi. Xususan, Qarshi davlat universitetida davlatimiz tomonidan qo`yilgan sharafli, mas`uliyatli vazifalarni to`laqonli bajarish borasida bir qator amaliy ishlar olib borilmoqda. 1 Universitetda Kadrlar tay yorlash milliy dasturining yakuniy — sifat bosqichida ta` lim sifati va samaradorligini oshirish, o`quv jarayoniga jahonning ilgor davlatlarida amalda bo`lgan zamonaviy axborot va pedagogik 1 Izlanishlar davom etadi. //Ma’rifat.2010yil 28avgust 40

texnologiyalarni kengjoriy etish, o`quv-uslubiy ta`minotni mustahkamlash, fanlar bo`yicha o`quv-metodik majmualar bazasini yaratish, Axborot-resurs markazi (ARM) faoliyatini yo`lga qo`yish, auditoriyalarni moddiy-texnik vositalar bi lan jihozlash, talabalar yotoqxonasini zamonaviylashtirish, iqtidorli talabalarni saralash, ular bilan maqsadpi ishlash, jamoada sog`lom muxitni qaror toptirish, professor-o`qituvchilarni moddiy, ma`naviy qo`llab-quvvatlash yo`nalishlarida ahamiyatga ega bo`lgan ijobiy ishlar amalga oshirildi. 2009 o`quv yilidan kafedralarda tayyor-lanayotgan kadrlar sifatini nazorat qo`shish maqsadida "Bitiruv-malakaviy ishi taqdimotlari"ni o`tkazish yo`lga qo`yildi. Har bir bitiruvchi maxsus komissiya tomonidan sinovdan o`tkazilib, tayyorlangan malakaviy ish, bakalavri at bosqichida o`qitilgan asosiy mutaxassislik fanlari, "Milliy istiqlol g`oyasi" fani, Prezident Islom Karimovning kunning dolzarb masalalariga bag`ishlangan asarlari yuzasidan egallangan bilimlari darajasi aniqlandi. 1 Ana shu sa`y-harakatlardan so`ng muassasada tayyorlanayotgan bitiruv- malakaviy ishlari sifat jihatidan yuksaldi. Nafaqat bitiruvchi, balki ilmiy rahbarda nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo`lgan maktab, ishlab chiqarish, mintaqaviy ekologik muammolar, dolzarb iqtisodiy-ijtimoiy masalalarga bag`ishlangan mavzularni tanlash, ishni sifatli, oliy ta`lim muassasasi tomo - nidan qo`yilayotgan talablar darajasida tayyorlash va uni muvaffakqiyatli himoya qilishga bo`lgan mas`uliyat ortdi. Malakaviy ish ximoyasi max sus elektron vositalar bilan jihozlangan xonalarda taqdimot shaklida tashkil qilindi. Albatta, etuk mutaxassis kadr tayyorlash uchun harakat talabalikning dastlabki kunlaridan boshlanishi kerak. Shu bois, universitet rahbarining tashabbusi bilan 2009 o`quv yili boshida talabalar ni 1-kursligida saralab, ular bilan maqsadli ishlash yo`lga qo`yildi. Bunga ko`ra, talaba lar sinov asosida uch guruh— "alohida iqtidorlilar", "o`rtacha bilimlilar" va "past o`zlashtiruvchilar" sirasiga ajratildi. Har bir guruh bi lan maxsus reja asosida qo`shimcha mashg`ulotlar olib borildi. Har olti oyda sinov o`tkazilib, imtihon natijalariga ko`ra tegishli 1 Izlanishlar davom etadi. //Ma’rifat.2010yil 28avgust 41

ravishda talaba bir guruxdan ikkinchi guruxga ko`chirib borildi. Saralangan bilimli, yuksak xulqli, tirishqoq, talabalar bilan maqsadli rejalar aso sida ishlanib; chet tili, kom pyuter texnologiyalari, mutaxassislik fanlaridan qo`shim - cha darslar tashkil qilindi elita guruxlar shakllantirildi. Ulardan respublika va xalqaro olimpiadalar, univer siada goliblari, Prezident stipen-diyasi va boshka nomdor stipendiya sohiblari, turli tanlov ishtirokchilari tayyorlab boriliyapti. Ayni paytda o`quv dargohida birinchi guruxga mansub 212 nafar iqtidorli talaba ilmiy rahbarlarga biriktirilib, nomzodlik dissertasiyasi negizida ilmiy tadqiqot ishlarini olib bo ri shayapti. 2009 o`quv yili yakunida o`tkazilgan universitet iqtidorli talabalarining an`anaviy ilmiy-nazariy anjumanida faol yigit-qizlarningkizgin baxs- munozaraga boy ma`ruzalari tinglandi. Bir o`quv yili davomida muntazam “past o`zlashtiruvchilar” sirasida qolgan, o`quv rejasidagi fanlarni yaxshi uzlashtirmagan talabalarni 1-kurs yakunidayok. maxsus komissiya tavsiyasiga ko`ra universitet rektorining buyrug`i bilan talaba lar safidan chetlashtirish taklifi kiritildi. Bu esa talabada tezlik bilan oxirgi gu ruxdan chiqib ketishga intilish o`z ustida ishlash mas`uliyatini oshirdi. 1 2010 yil Prezidentimiz tomonidan "Barkamol avlod yili" deb nomlanib, maxsus dasturi ishlab chiqildi. Respublikada ta`limni sifat jihatidan yuqori bosqichga ko`tarish maqsadida katta hajmli ishlar bajarildi. Ana shu imkoniyatdan o`rinli foydalanib, talaba-yoshlarning o`qishi, ilmiy izlanishi, mustaqil ishlashi, madaniy hordiq chiqarishi uchun sharoitlarni yanada yaxshilash, uni versitet tarkibiy tuzilmasini zamonaviylashtirish maqsadida muassasa rahbariyati tinimsiz izlanishlar olib bormoqda. "Barkamol avlod yili" davlat dasturi doirasida universitetda 2,5 mlrd. so`mlik ta`mirlash, qayta rekonstuksiya qilish ishlari rejalashtirilgan. Qarshi davlat universitetida ta`lim-tarbiya sohasida amalga oshirilayotgan, ko`lami va mohiyatiga ko`ra ulkan ish lar Prezidenti-mizning kuchli demokratik 1 Izlanishlar davom etadi. //Ma’rifat.2010yil 28avgust 42

davlat, adolatli fuqarolik jamiyati qurishdek ezgu maqsadlariga erishish yo`lida xizmat qiladi. Ta`lim yo`lida olib borilayotgan har bir sa`y-harakat va barcha islohotlar yosh avlodni barkamol, ma`rifatli insonlar qilib tarbiyalash maqsadida amapga oshirilmokda va bu harakatlar o`z natijasini bermoqda. Ta`lim jarayonini isloh etish va mehnat bozorida talab qilinadigan yuqori malakali kadrlar tayyorlashda oliy o`quv yurtlari muhim o`rin egallamokda. O`tgan davr mobaynida ularning soni ikki barobar ortdi va bugungi kunda mamlakatimizdagi 59 ta universitet va oliy o`quv yurtida 230 mingdan ziyod talaba ta`lim olmoqda. 1 O`zbekistonda Vestminster universiteti, Singapur menej-mentni rivojlantirish instituti, Turin politexnika univer siteti, Rossiya neft va gaz universiteti, Moskva davlat universiteti, Rossiya iqtisodiyot universiteti kabi yuksak xalqaro obru-e`tibor va chuqur tarixiy ildizlarga ega bo`lgan YEvropa va Osiyoning etakchi oliy o`quv yurtlarining filiallari tashkil etildi va muvaffaqiyatli fao liyat ko`rsatmokda. Ushbu oliy o`quv yurtlarida mashinasozlik, neft-gaz ishi, axborot texnologiyalari, iqtisodiyot va biznes boshqaruvi, moliyaviy menejment, tijorat xuquqi kabi mehnat bozorida talab yuqori bo`lgan mutaxassisliklar bo`yicha baka lavr va magistrlar tayyorlanmok,da va ularning bitiruvchilari butun dunyoda tan olindigan diplomlarga ega bulmoqda O`zbekiston Milliy universiteti va Fanlar akademiyasi tomonidan Buyuk Britaniyaning etakchi oliy o`quv yurti — Kembrij universiteti bilan hamkorlikda 2012 yilda Yuksak texnologiyalar o`quv-tajriba markazi tashkil etilmokda. Markazning asosiy vazifasi — iqtidorli talabalar, aspirant va yosh olimlarni kimyo, fizika, biologiya, biokimyo, biofizika, geologiya va geodeziya soxalarida amaliy innovasion ilmiy tadqiqotlar olib borish hamda il miy ishlanmalarni amalga oshirishning zamonaviy metodlariga o`rgatishdan iborat 2 1 Prezident Islom Karimovning “Yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash- mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizasiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilishi marosimidagi nutqi.// Xalq so'zi. 2012. 18 fevral. 2 Prezident Islom Karimovning “Yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash- mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizasiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilishi marosimidagi nutqi.// Xalq so'zi. 2012. 18 fevral. 43

SHunday qilib, O`zbekiston tarixiy mezonlarga ko`ra qisqa muddat bo`lgan 15-20 yil davomida bizning bosh maqsadimiz — dunyodagi rivojlangan demokratik davlatlar qatoriga kirish va mamlakatimiz aholisi uchun munosib hayot sharoiti va sifatini yaratish yo`lida g`oyat ulkan qadam qo`ydi. 44

II.3. Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini yayanada takomillashtirilishi. O`zbekiston Respublikasining Ta`lim to`g`risida"gi Qonuni va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"ni hayotga tatbik bo`yicha vazirlik tizimssagi xalq ta` - limi rahbar va pedagog xodimlar malaka sini oshirish sifatini yaxshilash borasida ma`lum ishlar amalga oshirildi. Mak tab ta`limini rivojlantirish Davlat umum- milliy dasturi talablaridan biri sifatida malaka oshirishning samarali tizimini yaratish zarurligi qayd etilgani bu yo`nalishga alohida e`tibor qaratilishini talab etadi. Xalq ta`limi rahbar va peda gog xodimlari malakasini oshirishning mazmuni, shakl va usullari, har bir pedagogning kasbiy o`sishi, shu bilan birga ta` lim muassasasining rivojlanish ehtiyojlarini yanada to`laroq qondirishga yo`naltirilgan. Bu ishlar tinglovchilar kasbiy faoliyati darajasining diagnostik taxlili natijalariga muvofiq belgilanadigan maqsadlarga asoslangan malaka oshirish tizimini shakllantirishga qaratilgan. Ushbu vazifalar Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 16 fevraldagi "Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirish to`g`risida"gi 25- sonli qarori hamda uning ijro-siga doir vazirlikning buyruqlariga muvofiq hal etib borilmoqda. 1 Jumladan 2009 yili Xalq ta`limi vazirligi tomonidan "Pedagoglarni qayta tayyorlash va malakasini oshirishga qo`yilgan davlat talablari"ning mutaxassislik va fanlar bo`yicha qayta takomillashtirilgan varianti tasdiqlandi. Ushbu davlat talablariga muvofiq xalq ta`limi rahbar va pedagog xodimlari malakasini oshirish kurslarining barcha toifa tinglovchilari uchun o`quv-mavzu reja, dasturlar qayta ishlandi hamda yangi o`quv yilidan boshlab amaliyotda qo`llanila boshlandi. Unda rahbar xodimlar ma lakasini oshirish kurslarining mazmuni takomilpashtirilib, o`quv-mavzu rejalarga boshqaruv psixologiyasi, muloqot madaniyati, ta`lim muassasalarini boshqarishning iqtisodiy masalalari bo`limlari yangidan kiritildi. Bu mashg`ulotlarda tinglovchilar boshqaruv 1 Malaka oshirish: extiyoj, vazifa, istiqbol//Ma’rifat.2010yil 20fevral. 45

faoliyati asoslarini hamda ta` lim muassasalariga moliyaviy mustaqillik berilgani munosabati bilan shu sohadagi zarur bilimlarni egallashlari nazarda tutildi. O`qituvchilarning ta`lim muassasalari ga etkazib berilgan o`quv- laboratoriya asbob-uskunalari va kompyuter sinflaridan samarali foydalanishlariga erishish hozirda dolzarb masala bo`lib qolmoqda. Shu maqsadda malaka oshirish kurslarida zarur bilimlar berish bilan birga joylarga chiqib, o`qituvchi-murabbiylarga amaliy yordam uyushtirilmoqda. Chunonchi, markaziy institutning bir guruh xodimlari hududiy PKQTMOIlar va ularning tayanch maktablarida fizika, kimyo, biologiya, informatika va chet tili o`qituvchilariga o`quv-laborato riya asbob-uskunalari va kompyuter sinf laridan o`quv jarayonida samarali foydalanish yuzasidan maxsus o`quv mashg`ulotlarini o`tkazmokda. Ushbu fanlar bo`yicha ma laka oshirish tizimi uchun laboratoriya ishlari to`plamlari tayyorlandi va amaliyotda qo`llanilayapti. Natijada, joylarda peda gog kadrlarning o`quv-laboratoriya asbob-us kunalari va kompyuter sinflaridan dars jarayonida samarali foydalanish imkoni-yati kengayyapti. Ma`lumki, ta`lim muassasalarini o`quv fanlari bo`yicha etuk mutaxassis kadrlar bilan to`liq ta`minlash uchun o`qituvchilarni tegishli mutaxassislik bo`yicha qayta tay yorlash muhim ahamiyatga ega. Shuni inobatga olib, hozirgi kunda institutida qayta tayyorlash kurslari bo`yicha ham tasdiqlangan tayanch o`quv rejalarga muvofiq ravishda davlat talablari, o`quv-mavzu reja, o`quv dasturlarini tayyorlash ishlari yakuniga etkazildi. Bunda barcha hududlarda qayta tayyorlash kurslarini yagona talablarga muvofiq tashkil etish ta`minlanadi. Bu kabi yangiliklar pedagog kadrlarni ildam qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish, raqobatbardosh kadrlarni qo`llab-quvvatlash imkonini beradi. “Pedagoglarni qayta tayyorlash va ma lakasini oshirishga qo`yilgan davlat talablari”da uzluksiz ta`limning tegishli turdagi ta`lim muassasalari buyurtmachi sifatida ish ko`rishi belgilangan. Ushbu mu-assasalar rahbarlari o`quv-tarbiya jarayoni sifatining ichki nazoratini va taxlilini amalga oshirish, reyting tizimi 46

bo`yicha har bir pedagog kasb faoliyatining monitoringini olib borish va baholashni tashkil etishlari kerak. Natijada, qayta tayyorlash yoki malaka oshirishga ehtiyoj sezadigan o`qituvchilar kontengenti belgilanadi. Pedagog kadrlarning kasb malakasi darajasini o`rganish asosida ular tabaqalashtiriladi, qayta tayyorlash yoki malaka oshirishning tegishli turlari va shakllari belgilanadi, pedagoglarni maqsadli qayta tay yorlash va malakasini oshirishni tashkil etishning yakka tartibdagi topshiriqlari yoki aniq yo`naltirilgan dasturlari tuziladi. Malaka oshirishning an`anaviy shakllari bilan birga tinglovchilarning alohida ehtiyojlarini yanada to`laroq qondirishga xizmat qiluvchi mavzularni o`rganish yuzasidan maqsadli, muammoli, mualliflik, ilg`or pedagogik va axborot-kommunikasion texnologiyalarni o`rganish o`quv kurslari ham tashkil qilindi. 1 Malaka oshirish va qayta tayyorlash tizimini yanada rivojlan-tirish maqsadida xorijiy-investisiyalarni kiritish ishlari olib borilmoqda. Ushbu maqsadda Osiyo taraqqiyot banki bilan hamkor-likdagi Ta`lim sektorini rivojlantirish dasturi" loyihasi doirasida A.Avloniy nomidagi XTXQTMOMI, 14 ta hududiy mala ka oshirish institutlari va 70 ta (har bir viloyatda 5 tadan) tayanch maktablari qoshida masofadan o`qitishning ta`lim-resurs markazlari tashkil qilindi. Mazkur resurs-markazlari kimyo, fizika, biologiya laboratoriyalari asbob-uskunalari va jihozlari kompyuter sinf xonalari, maxsus mebellar va nusxa ko`paytirish texnikasi bi lan jihozlandi. Ulardan amaliyotda sama rali foydalanish yuzasidan Xalq ta`limi vazirligining 2009 yil 3 avgustdagi "Xalq ta`limi vazirligi tasarrufidagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malaka oshi rishni tashkil etish haqida"gi 202-sonli buyrug`i qabul qilindi. Hozirgi kunga kadar 11ta fan bo`yicha masofadan o`qitishga doir o`quv materiallari Internetdagi "Moodle" nomli o`qitishning boshqaruv tizimiga joylashtirildi. 2010 yil yanvar oyidan Buxoro, Samarqand, Farg`ona viloyatlari va Toshkent shaxrida o`qituvchilarni masofadan o`qitish ishlari boshlandi. Markaziy institut tomonidan ushbu ishlarni tashkil etuvchi hududiy 1 Malaka oshirish: extiyoj, vazifa, istiqbol//Ma’rifat.2010yil 20fevral. 47

PKQTMOIlari o`qituvchilari uchun doimiy ravishda o`quv seminarlar tashkil etilib, metodik qo`llanmalar va tavsiyalar etkazib berildi. Maxsus ta`lim muassasalari da faoliyat olib borayotgan rahbar va pedagog xodimlar malakasini oshirish kurslarini tashkil etishda defektologiyaning surdopedagogika, tiflopedago gika, oligofrenopeda-gogika, logopediya yo`nalishlari bo`yicha o`ziga xos mazmun va metodlar qo`llaniladi. Ularda tinglovchilarga tegishli yo`nalishlar bo`yicha korreksion ishlarni hozirgi zamon talablari da rajasida olib borish yuzasidan yangi bilimlar berish, amaliy ish ko`nikma va malakalarini yanada mustahkamlash nazarda tutiladi. Hozirgi kunda respublikamizda inklyu ziv ta`limga o`tishga tayyorgarlik ishlari olib borilmokda. Inklyuziv ta`limga o`tish uchun imkoniyati cheklangan bolalarni umum-ta`lim maktablarida o`qitishni tashkil etish yuzasidan shu maktab o`qituvchilari maxsus ta`lim sohasidagi nazariy bilimlarni hamda amaliy ish metodlarini egallagan bo`lishlari lozim. Shu munosabat bilan har bir umumta`lim muassasasida faoliyat olib borayotgan kamida ikki nafardan boshlang`ich, bir nafardan gumanitar va bir nafardan aniq fan o`qituvchilarini maxsus ta`lim yo`nalishida qayta tayerlovdan o`tkazish ishlari boshlandi. Shu bilan birga uyda yakka tartibda nogironlikning og`ir holatlaridagi bolalarga ta`lim berishni takomillashtirish, buning uchun birinchi navbatda uydagi ta`limni amalga oshiruvchi o`qituvchilarning har bir kasallik turiga muvofiq sifatli fao liyat olib borishlarini ta`minlash maqsadida ularga tegishli maxsus bilimlarni, amaliy ish shakl va usullarini o`rgatish ishlari malaka oshirish kurslarida amalga oshirilmoqda. 2009 yildan boshlab institutda "Hududiy-malaka oshirish institutlari faoliyatini va metodik ishlarni muvofiqlashtirish" bo`limi tashkil etildi. Muvofiqlashtirish ishlarining samarador-ligini yanada oshirish maqsadida Xalq ta`limi vazirligi tomonidan "Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituglarining etakchi kafedralari to`g`risida" Nizom ham tasdiqlandi. Xalq; ta`li mi tizimida faoliyat ko`rsatayotgan hududiy PKQTMOIlar tarkibidagi 48

kafedralar orasidan ma`lum o`quv fani bo`yicha reyting ko`rsatkichi eng yuqori bo`lgan kafedra hududiy PKQTMOIlarning shu fan bo`yicha fyooliyatini muvofiqlashtiruvchi etakchi kafed ra, deb belgilanadi. YEtakchi kafedraning maqsadi tegishli o`quv fani bo`yicha pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish uchun zarur bo`lgan ilmiy, metodik va amaliy ishlarning hozirgi zamon talablari darajasida olib borilishini ta`minlash yuzasidan hududiy PKQTMOIlardagi turdosh kafedralarning faoliyatini muvofiqlashtirish hamda markaziy insti tut bilan ularning o`zaro hamkorlik ishlarini tashkil etishdan iboratdir. 1 “Ma`naviy-ma`rifiy ishlar samaradorligi o`quv yili”ning chora-tadbirlar rejasi asosida institut tinglovchilari uchun davra suxbatlari, ma`naviy-ma`rifiy tadbirlar doimiy ravishda o`tkazib kelindi. Shuningdek, joriy yilda Xalq ta`limi vazirligining 263-sonli buyrug`i asosida hududlardagi umumta`pim maktablari, mex,-ribonlik uylari, maxsus maktablarning ma` naviy-ma`rifiy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarlari uchun "Aqlga bilim — qalbga ma`naviyat" mavzusidagi doimiy harakatdagi Respublika seminari o`quv yili davomida o`tkazib borilayotir. Bunday seminarlar Toshkent shaxri, Jizzax, Samarqand, Xorazm viloyatlari va Qoraqalpog`iston Respubli-kasida o`tkazildi. Tinglovchilarning ushbu o`quv yili mazmun mohiyatini yanada chuqurroq anglashlari uchun professor-o`qituvchilarning ma`ruza matnlari mazmuni ham takomillashtirildi va mashg`ulotlar noan`anaviy usullarda o`tilyapti. Eng asosiysi, ta`lim muassasalari rahbarlariga pedagogik, psixologik, ixtisoslik fani va uni o`qitish metodikasi hamda yuqorida aytib o`tilgan yo`nalishlarda kasbiy ishlari uchun zarur tavsiyalar berildi. Yurtboshimiz «Yuqori malakali, zamonaviy bilimlarga ega bo`lgan, hozirgi kun talablari asosida fikrlay oladigan etuk kadrlarni tayyorlash ham ijtimoiy-siyosiy, ham iqtisodiy muammolarimizni hal etishning kaliti xisoblanadi», degan edi. Shunday qilib, Kadrlar tayyorlash Milliy dastur doirasida kollejlar, litsey va oliy o`quv yurtlari uchun o`qituvchilar va domlalar tarkibini tayyorlash, ularning 1 Malaka oshirish: extiyoj, vazifa, istiqbol//Ma’rifat.2010yil 20fevral. 49

malakasini oshirish tizimini qayta tashkil etish, avvalo, o`quv-uslubiy bazani butunlay qayta ko`rib chiqish va zamonaviy talablarga javob beradigan yangi standartlar, darslik va o`quv-uslubiy qo`llanmalarni tasdiqlash bo`yicha keng miqyosdagi ishlar amalga oshirildi. 50

Xulosa Mustaqillik yillarida O`zbekistonning ta`lim tizimidagi islohotlar jarayonini o`rganish asnosida quyidagi xulosalarga kelindi: -O`zbekistonda istiqlol yillarida yoshlarning ta`lim-tarbiyasi dalat siyosati darajasiga ko`tarildi, shu maqsadda Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi va maktab ta`limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturi qabul qilinib, O`zbekistonda ta`lim-tarbiya ishini yuqori xalqaro andozalarda tashkil etishga kirishildi. -O`tgan qisqa davrda ta`lim mazmunini isloh qilishga juda katta e`tibor qaratildi: yangi o`quv rejalari va fan dasturlari ishlab chiqildi, ularni takomillashtirish jarayonlari davom etmoqda, yangi elektron darsliklar, o`quv adabiyotlarining yangi avlodi yaratilmoqda. -Bugun barkamol yangi avlodni tarbiyalash kundalik siyosatimizning ustuvor yo`nalishiga aylandi. Ta`lim samaradorligini va sifatini oshirish, uning mazmunini takomillashtirish ko`lami kengayib bormoqda. -Qashqadaryo viloyatida 137 ta o`rta maxsus kasb-hunar ta`limi muassalari faoliyat yuritmoqda, ularning 7 tasi akademik litseylardir. Viloyatdagi 44 ta ta`lim muassasasi Yaponiya, Polsha, Germaniya, Osiyo taraqqiyoti banki, Koreya hukumati loyihasi asosida zamonaviy o`quv- laboratoriya vositalari bilan jihozlandi. -Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi mamlakatimizda yangi jamiyat qurishning bosqichma-bosqich va tadrijiy rivojlanish prinsipiga asoslangan iqtisodiy va siyosiy islohotlarning ajralmas tarkibiy qismiga aylandi. -O`zbekiston Milliy universiteti va Fanlar akademiyasi tomonidan Buyuk Britaniyaning etakchi oliy o`quv yurti Kembrij universiteti bilan hamkorlikda joriy yilda yuksak texnologiyalar o`quv tajriba markazi tashkil etilmoqda. -Yalpi ichki mahsulotning 12 foizi O`zbekiston ta`lim sohasini rivojlantirish va isloh etishga yo`naltirilgan. -Muhtaram Prezidentimiz 2011 yil 30noyabrda Qashqadaryo viloyatiga qilgan safarida quyidagilarni ta`kidladi: “O`tgan o`quv yilida viloyatdagi kollejlarni bitirgan yoshlarning 96 foizi ishga joylashtirilganligi e`tiborga loyiq 51

albatta. Ammo 1 ming 516 nafar yosh bitiruvchi ish bilan ta`minlanmasdan qolgani joylarda hali beri biz uchun o`ta muhim bo`lgan bu masalaga etarlicha ahamiyat qaratimayotgayotganidan dalolat bermoqda” 1 . Shuning uchun o`quv yurti — buyurtmachi — iste`molchi — mahalliy xokimiyat organlari, mutaxassisning faol, amaliy xamkorligi va ushbu jarayonda ishtirok etuvchi sub`ektlarning vakolatlarini belgilash va uning bajari-lishini qatiy nazorat qilish orqali tayyorlanayotgan kadrlardan maq-sadli foydalanish mexanizmi to`laqonli yaratilsa maqsadga muvofiq bulardi. 1 Qashqadaryo.2011yil 2dekabr. 52

Tavsiyalar. 1. Respublika ta`lim tizimi rivojlanishining asosiy bosqichlarini yoritib beruvchi o`quv qo`llanmalarini yaratish. 2. Qashqadaryo viloyatida ta`lim tizimini takomillashib borishini yorituvchi maxsus monagrafiya chop etish. 3. Internet tarmoqlaridagi maxsus saytlarda ta`lim tizimiga oid ma`lumotlarni joylashtirish. 53

Adabiyotlar ro`yxati 1. Karimov I. A. O`zbekiston: milliy istiklol, iktisod, siyosat, mafkura. Asarlar, 1- jild. - T. :O`zbekiston, 1996. 81-82-bet. 2. Karimov I.A. “Barkamol avlod- O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. T.: Sharq, 1997. 64 bet 3. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo`lida. Asarlar, 6-jild. - Toshkent, 1998. 262-267-6. 4. Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat-engilmas kuch. T.: Ma`naviyat, 2008.-176 bet 5. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz-Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir.-T.: O`zbekiston, 2010.-48 bet. 6. Karimov I.A. Mamlakatimizni modernizasiya qilish yo`lini davom ettirish taraqqiyotimizning muhim omilidir. T.: O`zbekiston. 2010 . 7. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. T.: O`zbekiston. 2010. 8. Bu muqaddas Vatanda azizdir inson. T.; G`.G`ulom nomidagi nashriyot 2010. 129-130-betlar 9. Buyuk va muqaddassan, mustaqil Vatan. T.: “O`qituvchi “NMIU, 2011.-200 b 10. Barkamol avlod-mamlakatimizning mustahkam tayanchi. // Halq so`zi. 2012. 11 fevral. 11. Imonazarov M, Eshmuhamedova M. Milliy ma`naviyatimiz asoslari. T.: Toshkent Islom Universiteti. 2001. 432 bet. 12. Ishmuhammedov R, Abduqodirov A. Tarbiyada innovasion texnologiyalar. T.: Iste`dod. 2008. 180-bet. 13. Ishmuhammedov R. Tarbiyada innovasion texnologiyalar. T.: Iste`dod. 2010. 141 bet. 14. Izlanishlar davom etadi// Ma`rifat 2010 yil 28 avgust. 15. Kasb- hunar inson ziynati// Ma`rifat 2010 yil 30 sentyabr. 54

16. Malaka oshirish: ehtiyoj, vazifa, istiqbol.// Ma`rifat 2010 yil 20 fevral 17. Prezident Islom Karimovning “Yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash-mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizasiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilishi marosimidagi nutqi.// Xalq so`zi. 2012. 18 fevral. 18. Ta`lim taraqqiyoti yo`lida // Ma`rifat 2010 yil 7 aprel. 19. Ta`lim-tarbiya istiqlol ko`zgusida. // Ma`rifat 2010 yil 30 sentyabr 20. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning BMT Bosh Assambleyasining Ming yillik rivojlanish maqsadlariga bag`ish-langan oliy darajadagi yalpi majlisidagi nutqi. / Xorijiy ijtimoiy-snyosiy doiralar vakillarining munosabatlari va sharxlari-T.:O`zbekiston, 2010. 11-6. 21. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 6 apreldagi «O`zbekiston Respublikasi davlat mustakilligining yigirma yilligini nishonlashga taiyorgarlik ko`rish va uni o`tkazish tugrisida»gi Qarori // Xalq so`zi, 2011 yil 7 aprel, №68 (5235). 22. Yuldoshev J. Ta`limimiz istiqloli yo`lida. – T.: Sharq 1996. 4-5-bet. 23. Yuksak saloxiyat va taraqqiyot omili// Marifat. 2010. 27 noyabr Internet saytlar. 1. www.history.ru 2. www.zuyo.edu.uz 3. www.gov.uz 4. www.uza.uz 5. www.yandex.ru 6. www.lex.uz 7.www.google.uz 8. www.press-service.uz 55

Ilovalar. 56

O'xshashlar

Mustaqil O`zbekistonda ta`lim samaradorligini oshirishdagi olib borilgan chora – tadbirlar va ularning natijalari

“Daryolar” mavzusini ta`lim texnologiyalari asosida o`qitishga doir

O`zbekistonda kutubxonachilik ishi tarixi

Ta’lim jarayoni va uni boshqarishga doir nazariyalar tahlili

O`zbekistonda “Tadbirkor ayollar” uyushmasining tashkil topishi va tarixiy ahamiyati.