Тўлиқ ўзгариш билан ривожланувчи ҳашаротлар - Зоология - Рефераты

Тўлиқ ўзгариш билан ривожланувчи ҳашаротлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72.5 KB

Тўлиқ ўзгариш билан ривожланувчи ҳашаротлар Режа : 1. Тўлиқ ўзгариш билан ривожланувчи ҳашаротлар 2. Қўнғизлар ёки қаттиқ қанотлилар 3. Капалаклар ёки тангачақанотлилар 4. Пардақанотлилар туркуми 5. Пашшалар ёки икки қанотлилар 6. Бургалар туркуми 7. Зараркунанда ҳаш а р о тларга қарши кураш чоралари 8. Ҳашаротларни пайдо бўлиши, ўрганиш тарихи ва соҳалари

1. Тўлиқ ўзгариш билан ривожланувчи ҳашаротлар. Тўлиқ ўзгариш билан ривожланувчи ҳашаротлар тўлиқ метаморфоз ни ўтаб ривожланади. Бунда онтогенез “ тухум – личинка – ғумбак - имаго ” стадияларини ўтайди. Метаморфоз даври турли ҳашаротларда турлича бўлади. Баъзиларида личинкалик даври жуда узоқ давом этади, вояга етганда қисқа умр кўради. Турлари табиатда жуда кенг тарқалган. Хозирги вақтда 1 млн. га яқин ҳашарот тури борлиги фанга маълум. Улар 1,5 млн. дан кам эмас деган фикрлар ҳам мавжуд, чунки ҳар йили 7-8 минг тур ( янги ) аниқланмоқда Ўзбекистонда 17000 дан ошиқроқ ҳашарот тури учрайди. Шундан икки қанотлиларни дунёда 120000 тури учраса, Ўзбекистонда 10000 тури учрайди. Қаттиққанотлиларни 250000 туридан – 3000 тури; тангача қанотлилариларни 150000 туридан 1500 тури; Пардақанотлиларни 300000 туридан 3000 тури учрайди ва ҳ.к.о. Ҳар бир тур ўзига хос тузилишга ва хусусиятга эга. Ҳашаротлар тузилишидаги ўзига хос белгилари уларнинг муҳим шароитига мосланиш даражаси, табиатда тутган ўрнини ва кишилар учун аҳамияти ва бошқаларни ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Бу хусусиятларини чуқурроқ ўрганиш зараркунанда ҳашаротлар томонидан келтириладиган зарарнинг ўз вақтида олдини олиш ва фойдалиларини сақлаб, улардан фойдаланиш имкониятини беради. 2. Қўнғизлар ёки қаттиқ қанотлилар . Қўнғизлар ер юзида ниҳоятда кенг тарқалган ва турли ҳаёт шароитида яшайди. 250 мингдан ортиқ тури маълум. Кўкрак қисми қалқонсимон хитин билан қопланган, уст қаноти қаттиқ хитинлашган, ост қаноти юпка – нозик , ост қанот учишга хизмат қилади. Баъзан соддалашган қўнғизларда ост қанот

йўқолиб, уст қанот қўшилиб ўсиб кетган. Оғиз органи кавшовчи типда айланган. Қўнғизлар турлича катта – кичикликда ва турли рангда бўлиб, қўпинча уларнинг туси – ташқи муҳит кўринишидан аниқ ажралади. Бошида турли шаклидаги бир жуфт мўйлов, мураккаб ва содда кўзлар, кучли ривожланган кавшовчи оғиз органи жойлашган. Қалқонсимон хитин билан ҳимояланган кўкрак бўғимларида турли авлодларида хилма – хил тузилган оёқлар жойлашган. Нафас олиш ( трахея ) - системаси яхши ривожланган. Қўнғизларда турли сассиқ ҳидли ёки заҳарли моддалар ажратувчи безлар тараққий этган. Булар “ душман ” ни чўчитиш ёки зада қилишга ёрдам беради. Азотли бирикмалар “ бомбачи ” қўнғизлар мазкур моддани ҳавода “ портлатиб ” душманни қочиради. Қўнғизлар нерв фаолияти ва инстинкт ҳам кучли ривожланган. Баъзида қўнғизларнинг урғочиси ёғоч қириндиларидан фойдаланиб, личинкаларининг озиғи учун замбуруғ “ экиб ” кўпайтирса, сўнг қўнғиз бу мақсадда гўнг тўплаб гўнгдан личинка озиғи тайёрлайди. Чумоли уяларида яшовчи қўнғиз личинкаларини чумолиларга “ боқтириб ” кўпаяди. Бир қанча қўнғизларнинг личинкалари сувда, кўпчилик турларининг личинкаси тупроқда ёки турли чириндилар орасида ривожланган. Ҳамма личинкаларида бош яхши ривожланиб кўпинча кўкрак оёқлари ўртача катталикда (баъзи қўнғиз личинкалари - оёқсиз) бўлади. Сувда ривожланадиган личинкалари териси билан ёки трахея жабралари ёрдамида нафас олади. Буларда ҳам ўзига хос ҳимоя воситаси: кучли жағлар ёки ҳидли ва заҳарли моддалар ажратиш хусусияти вужудга келган. 3. Капалаклар ёки тангача қанотлилар . Капалаклар ер юзида тарқалиши ва хилма – хиллиги жиҳатидан биринчи ўринни эгаллаган ва ўзига хос хусусиятларга эга бўлган

ҳашаротлардир. Оғиз органи сўрувчи ( хартумча ) типда, қанотлари тангачалар билан қопланган, қурт деб номланувчи личинкалари кўкрак оёқларидан бошқа 3 – 5 жуфт қоринча оёқлари бор. Танаси ихчам тузилган, бошида бир жуфт турли шаклдаги узун мўйлови, остки жағларининг ўзгаришидан ривожланган иккита тарновча шаклидаги сўрувчи оғиз органи (булар бир – бирига туташиб, хартумча ҳосил қилади) бор. Хартумча анча узун, у тинч ҳолда ўралиб букланган бўлади. Устки жағ, остки лабларнинг пайпасловчиларигина сақланган. Капалакнинг қанотлари ( айниқса, устқанот ) катта ва турли шаклдаги нозик ва юпқа тангачалар билан қопланган. Булар маълум тартибда бири – иккинчисининг асосини қоплаб жойлашган. Ҳид тарқатувчи безлар яхши ривожланган (баъзи турларда тангачалар ҳид тарқатади). Капалаклар (хусусан иссиқ қитъаларда тарқалган турлар) кенг қанотлари чиройли рангларда товланади. Рангни тангачада бўлган пегментлар вужудга келтиради. Катта ёшли капалаклар ҳаммаси деярли гул шарбати, баъзилари ўсимлик шохчаси, барги ёки танасидан ажратилган шарбат билан озиқланади. Қурти баъзан ўзига нисбатан анча катта бўлиб, ҳаммасида оғиз органи кавшовчи ( кемирувчи ) типда тузилган. Қуртлар турли шаклларда бўлиб, кўпида туксимон хитин ўсимталар ривожланган. (Тиканда қуртда булар узун тиканчаларга айланган). Қуртларда уч жуфт кўкрак оёқлари ва қоринча бўғимида 3 – 5 жуфт сохта оёқлар бор. Танасининг шакли, ранги ва тиканчалар уларни “ душман ” дан яхши ҳимоя қилади. Бир қанча қуртлар тана шаклини ўзгартириб “қўрқитиш” ҳолатига ёки ҳимоя шакли ҳолатига ўтади. Капалак қуртларининг ҳаммаси, деярли ўсимлик маҳсулоти билан озиқланади. Шунинг учун ҳам бу ҳашаротларнинг кўпчилиги ўрмонзорлар, мева дарахтлари ва деярли ҳамма кўкатсимон маданий ўсимликларга катта зарар етказади. Ўрмонзорлар ва мева дарахтларининг энг ёвуз душмани – сохта ипак қуртларидир. Буларнинг бир қанча уруғи (авлоди) масалан,

портериялар, якка – сохта ипак қурти (портерия диспар), тиллакўз капалак (нугмия), қарағай капалаги, ҳалқали қурт (малакосома) ва бошқалар игна баргли ва япроқли ўрмон дарахтларига ва шунингдек бир қанча мева дарахтларининг ниҳолча ва баргларини еб катта зарар келтиради. Буларга яқин бўлган одимчи қурт, кузги одимчи ҳам мева – боғ дарахтларининг зараркунандасидир. Ўрта Осиё ва унга қўшни областларда булардан ташқари барг парвонаси (куртак, барг ва гул заракунандаси), олма қурти, олма куяси, ғилофли куя, тирдак куя, баҳорги кўк капалак, мўриқурт ва бошқалар олма, нок, беҳи, ўрик, бодом ва бошқа мева дарахтларининг барги, танаси ва мевасига катта шикаст етказиб, баъзи ҳолларда мева ҳосилини камайишига, ҳатто боғларни қуришига сабаб бўлади. “Кузги қурт” лар кузги буғдойнинг янги унган майсасига катта зиён етказади. Чунки, унинг капалаги 2 мингтагача тухум қўйиб, кўпаяди, қуртлар эса жуда хўран бўлади. Қишлаган тухумларидан баҳорда чиққан капалаги ёзда ёввойи ўтларга тухум қўйиб кўпайиб, кузда улардан “кузги қурт” етишади. Полиз – сабзавот экинлари ўртасида карам қурти (оқ карам капалаги) энг зараркунанда ҳашаротлардан. У карам ва бошқа сабзавот экинларига зиён етказади. Булардан бошқа чўп халтачиси, маккажўхори куяси, кўсак қурти, кўк қурт, ёввойи тунлам каби капалакларнинг қуртлари Ўрта Осиё ва қўшни районларнинг ғалла макка, сабзавот (помидор, карам) беда ва бошқа экинларга катта зарар етказиб, ҳосилни камайтиради. Кўсак қурти, ғўза куяси, ғўза барг қурти (карадрина) ғўзанинг энг хавфли зараркунандаси. Кўк қурт тунлами кўпайган айрим йилларда пахта ҳосили камайиб кетади. Асаларичилик хўжаликларига зиён етказадиган асалари куяси асалалари уя (яшик) ларида пайдо бўлиб, уя (мўм) ва ари ғумбакларини кемириб озиқланади ва хавфли зараркунанда ҳисобланади.

Омбор, рўзғор ва тайёр маҳсулот зараркунандалари – ун куяси (митага алмаштирилмасин) нинг қурти ун маҳсулотига зарар етказиб, ачитади; жун куяси – гилам, мўйна, жундан тўқилган кийим – кечак ва ҳ.к.ларга тухум қўйиб кўпаяди ва кўрсатилган нарсаларни қирқиб катта зарар келтиради. Ипак қурт капалаги озиқланмай, қисқа яшайдиган ҳашарот. Унинг тухуми ( уруғи) дан чиққан қурт тут барги билан озиқланиб, бир неча маротаба пўст ташлаш (“ ухлаш ”) билан ривожлангач, ипак безларидан ипак толаси ажратади ва мазкур толадан пилла ўраб, ғумбакка айланади. Қурт 30 – 40 кун мобайнида ривожланиб, пилла ўрайди. Ҳар бир дона пиллада ўртача 1000 м узунликда чидамли ингичка ипак толаси бор. Пиллакашлик фабрикаларида пиллани “ пишириб ” ипак ажратиб олинади. (Ҳозир 1200 м узунликда тола берувчи зотлар бор). Пилла ва ундан олинадиган табиий ипак саноат ва техниканинг турли соҳаларида ишлатилади. Ипак қурти Ўзбекистон, бошқа Ўрта Осиё республикалари, Озарбайжон ва бошқа жанубий областларда боқилади. Ҳар йили Россияда бир неча минг тонна юқори сифатли пилла олинади. Ипак қурти Афғонистон, Эрон, Туркия, Италия, Япония каби мамлакатларда ҳам боқилади. 4. Пардақанотлилар ( Hymenoptera ) Бу туркумга мансуб чумолилар, арилар, қора, ари, асалари, паразитлик билан кўпаядиган майда парда қанотлилар ва бошқа ниҳоятда хилма-хил турлари юқори даражада тараққий этган ва нерв фаолияти яхши ривожланган ҳашаротлар ҳисобланади. 300 мингдан ортиқ тури маълум. Туркум ҳамма авлодларининг оғиз органи кавшовчи – яловчи ёки кавшовчи сўрувчи типда; икки жуфт қаноти пардасимон – томирлашган, бир қанча турларининг урғочиларида тухум қўювчи ўсимта найзага айланган, личинка (қурт) ларида оёқ бўлмайди.

Парда қанотлилар табиатда ва инсон ҳаётида катта аҳамиятга эга. Буларнинг кўпчилиги гулли ўсимликларни чанглатади. Паразитлик билан ривожланувчи майда пардақанотлилар энг ёвуз заракунанда ҳашаротларни қиради. Хонакилаштирилган пардақанотли – асалари гулларни чанглатишдан ташқари асал, мум ва дори – дармон маҳсулоти ектазиб беради. Чумолилар – энг кўп тарқалган, полиморф (ҳар хил индивидли) колония бўлиб яшовчи пардақанотлилардир. Буларнинг жуда кўп турлари тропик қитъаларда тарқалган. Россияда учрайдиган турлардан қора чумоли, ўрмонда яшовчи қизил чумоли ва бошқа бир неча хил ўрмон заракунандаларни қиришда маълум аҳамиятга эга. Мазкур чумолилар колонияси тупроқда анча катта уя ясаб яшайди. Колония “она” чумоли, эркак (фақат урчиш вақтида етишадиган эркаклари, кейин ўлиб кетади), “ишчи чумолилар” ва “солдат” лардан таркиб топади. Полиморфизм “Она” чумоли дастлаб ўзи мустақил овқатланиб, личинкаларини боқади. Кейинчалик унинг қоринча қисми катталашиб – “ уядан чиқолмай ” қолади. Бу пайтда етишиб чиққан “ ишчи ” чумолилар уни парвариш қилиб қарайди. Шу вақтдан бошлаб, у фақат кўп миқдорда тухум қўйиб, насл бериш вазифасини ўтайди. “ Ишчи ” чумолилар озиқ топиш, жиғилдонида чала ҳазм бўлган озиқ билан “ она ” ва личинкаларни боқиш, личинкаларни жилдириб юриш, уяни маълум тартибда сақлаш каби турли вазифани бажаради. “ Солдатлари ” ҳам ишчилари ҳисобига яшаб, колонияни бошқа авлодларидан ёки “ душманлар ” дан ҳимоя қилиш вазифасини бажаради. Баҳорда мавжуд колониядан янги ёш колония ажралади. Бу пайтда урғочи – “ она ” ва қанотли эркаклари ҳавода қўшилади. Шундан кейин оталанган “ асосан урғочи ” қанотларини йўқотиб, кўрсатиб ўтилган колония ҳаётини кечира бошлайди. Чумолиларда нерв ва инстинкт фаолияти яхши ривожланган. Бир қанча чумолилар ширалар ажратган қандсимон озиқдан умумли фойдаланиш мақсади билан уларни уяга ташиб, кириб уларга кўкат, барг беришади ва

ажраган ширали моддадан фойдаланишади. Айрим ҳолларда чумоли уяларида атайлаб “ ўстирилаётган ” замбуруғларни учратиш мумкин. Чумолиларнинг бир қанча турлари заракунанда ҳашаротларни қириш, тупроқни бойитиш каби ишлари билан маълум фойда келтиради. Лекин баъзи турлари зарарли ҳашарот – шираларни тарқатиш ва кўпайтишига ёрдам бериб, зиён келтириш мумкин. 5. Пашшалар ёки икки қанотлилар (Diptera) туркуми. Икки қанотлилар – турлар сонининг кўплиги ва хилма – хиллиги билан биринчи ўринни эгаллаган ва ер юзида энг кўп тарқалган ҳашаротлардан бири. Икки қанотлилар танаси ихчам тузилган, оғиз органи санчувчи – сўрувчи типда, кўкрак бўғимларини катта ва фақат устқаноти сақланган. Мураккаб катта кўзи бошининг катта қисмини эгаллаган, мўйловлари узун – парсимон ёки калта; кўкрак бўғимлари хитин билан қопланган, қоринча қисми каттароқ бўлади. Оёқлари ҳар хил узунликда. Уст қаноти яхши ривожланган, ост қанотида фақат калта ўсимта сақланган (у учиш ҳаракатини текислашга хизмат қилади, баъзиларида учганда овоз чиқарувчи вариллоққа айланган). Танасининг устки қалин сезгир хитин тукчалар билан қопланган. Калта мўйловлари пашшаларда оёқ учидаги тукчалар маза билишга ҳам хизмат қилади. Пашшалар – жуда ҳаракатчан, учқур ҳашаротлардир. Личинкалар оёқсиз; лекин унинг танасидаги турли ўсимта ва тукчалар кўпинча ҳаракатга ёрдам беради. Узун мўйловли пашшаларнинг сувда яшайдиган личинкаларида бош, оғиз органлари ва кўпининг дум қисмида турли ўсимталар ривожланган. Бу қуртларнинг кўпчилиги сувнинг бетига кўтарилиб, ҳаводан нафас олади. Калта мўйловли икки қанотлиларнинг қуртлари кам ҳаракат. Улар кўпинча чириндилар, гўшт, тезак ёки нажасда ривожланади. Бўкалар, сўналар чорва молларидан; қорамол, қўй, эчки, туя кабиларга зарар етказади. (вольферат пашшаси). Узун мўйловли пашшалар (Nematocera) кичик туркумига мансуб

икки қанотлиларнинг оёқлари, мўйлови жуда узун ва тукли. Қуртларининг боши катта, танаси таксимон ўсимталар билан қопланган; оғиз органи яхши ривожланган. Бу қуртларнинг деярли ҳаммаси сувда яшаб, ўсимлик, чиринди ёки ҳайвонлар билан озиқланади. Ғумбаги ҳаракатчан. Чивин (кечки – чақувчи пашша) лар кечаси ҳаёт кечиради, урғочилари қон сўриб овқатланади. Кенг тарқалган кулекс чивини қушларда безгак касали тарқатади. Безгак чивини – анофелес одамга уч хил паразит – қон плазмодияларини тарқатиб, хавфли безгак касалини тез тарқалишига сабаб бўлади. Бундан бошқа сариқ безгак, фил касали паразити, япон энцефалити (мия касали) ва бошқа хасталикларни тарқатиб инсон саломатлигига катта зиён етказади. Мазкур оилага кирувчи эйдис ( Aedes ) ҳам сариқ безгак ва спорохит вирусларини тарқатади. 6. Бургалар (Aphanipthera) туркуми Бургалар – майда эктопаразит (баъзилари энтопаразит) ҳашаротлар бўлиб, паразитлик билан ҳаёт кечиришга кўчганлигидан қанотлари бутунлай йўқолган. Узун ва мускуллашган орқа оёқлари ёрдамида сакраб анча тез ҳаракатланади. Танасининг устки қисми ва оёқчалари тукчалар билан қопланган. Оталанган урғочиси тухумини зах жойларга, чиринди, тупроқ ва ахлат ёки эски гилам ва намат (кигиз) лар орасига қўяди. Бурга қурти чириндилар билан озиқланиб ривожлангач, “пилла” ҳосил қилиб, ғумбакка айланади. Ғумбакдан етилиб чиққан имаго – бурга дарҳол ҳайвон ёки одамга ўтади. Бурга – “хўжайинларига” ортиқ даражада ихтисослашган ҳашарот. Масалан, одамга учрайдиган бурга ит, мушук, сичқон, каламуш ва бошқа сут эмизувчиларга ўтиб яшай олади. Мазкур ҳайвонларда бўладиган бургалар эса одамда учраши мумкин. Шунинг учун ҳам бургалар инсоннинг хавфли ўлат касали– вабо микробларини мазкур ҳайвонлардан (ёки бошқа одамдан) одамга юқтириб,

бу офатни тарқалишига сабаб бўлади. Ўтказилган қаттиқ кураш ва назорат чоралари натижасида вабо ўлати йўқолган. 7. Зараркунанда ҳашаротларга қарши кураш чоралари. Ю қ оридаги зара ркунанда ҳашаротларга қарши агрокультура, кимёвий, физикавий ва биологик методлар асосида кураш олиб борилади. Агрокультура методлари қишлоқ хўжалик ишлари билан бирга олиб борилади. Бунга боғ ва экинзорларни ёввойи ўтлардан тозалаб туриш дарахтлар тагини чопиб ( ҳайдаб ) юмшатиш, кузги шудгор, қишда, яхоб бериш, алмашлаб экиш, увотларни қисқартириш ёки вақтида ўриб туриш каби ишлар киради. Кимёвий кураш методлари зарарли ҳашаротларнинг танаси ва нафас олиш органларига таъсир этувчи (ташқи заҳарли моддалар) ёки ички ҳазм органларига таъсир ўткузиб ҳалок қиладиган – ички заҳарли моддаларни турли йўллар билан ишлатишга асосланган. Ҳозирги пайтда бу метод дунё миқёсида кўп қўлланилиши тақиқланган чунки турли заҳарли моддалар (жумладан, кучли заҳарли органик – фосфор бирикмалари ёки бир неча йилгача ўз қувватини йўқотмайдиган ДДТ каби моддалар) турли йўллар билан ишлатилади. Кимёвий методда зараркунанда тезда йўқолади. Аммо, бу заҳарлар бир томондан атмосфера ва сувни (ҳатто, океан сувларини) заҳарласа, иккинчи томондан зараркунандаларнинг табиий кушандалари бўлмиш фойдали ҳашаротларни ҳам қириб (демак табиатдаги доимий мувозанатни бузиб) ёмон оқибатларга олиб келиши аниқланаётир. Учинчидан, зараркунандалар заҳарларга “ кўникиб ” қолиши натижасида мазкур усулнинг кутилган натижа бермайди. Ҳозирги пайтда бу заҳарли кимёвий моддалар ўрнига биологик фаол ( актив ) моддаларни қўллаш кенг йўлга қўйилган. Булар ичида системали таъсир этувчи (нафас олиш системаси, овқат ҳазм қилиш системаси ва ҳ.к.о).

БФМ (биологик фаол модда) ларни қўллашда атроф – муҳит тупроқ, сув ва ҳаво ифлосланмайди. Физикавий кураш чоралари, асосан, кечаси тарқаладиган зараркунандаларга қарши қўлланилади. Бу ишда ҳашаротларни ўзига жалб этувчи турли нур тарқатувчи махсус электр фонуслар ёки оддий электр лампочкаларидан фойдаланилади. Бунда чироқ ( фонус ) атрофига ток ўтказувчи сим тўр ўрнатилади. Биологик кураш чоралари, аввало, зараркунандаларнинг табиий душмани бўлган йиртқич ҳашаротлар ёки паразитлик билан зараркунанда танасига тухум қўйиб кўпаювчи бошқа ҳашаротлар суперпаразитлар (йиртқич қўнғизлар, теленомус, трихограмма ва бошқалар) дан фойдаланишга асосланган. Ҳашаротлар ферономи Ж.Фабр ишлади. Бундан ташқари зарарли ҳашаротларни қирувчи умуртқали ҳайвонлар – қурбақалар, қушлар, ҳашаротхўр сут эмизувчилардан фойдаланилади. Мазкур методда атмосфера ва сув ҳавзалари заҳарланмайди ва табиатни (жумладан, фойдали ҳашаротлар ва қушларни) муҳофаза этишда катта аҳамиятга эгадир. 8. Ҳашаротларни пайдо бўлиш, ўрганиш тарихи ва соҳалари . Энтомология (юнонча – entomon – ҳашарот, logos - фан) ҳашаротларни ўрганувчи фан демакдир. Ҳашаротлар ҳақидаги маълумотлар эрамиздан олдинги даврларда яшаган одамлар қолдирган манбаларда учрайди. Улар ўзлари яшаган ғорлар деворларга турли ҳашаротлар расмларини чизиб қолдиришган. Хуллас инсоният пайтда бўлибдики одамлар ҳашаротлар билан мулоқотда бўлиб келган. Одамлар ибтидоий одамдан тортиб то шу бугунги одамга қадар ҳашаротлар ҳақида маълумотлар тўплаб келган. Ҳашаротларнинг бир қанча дастлабки авлодлари поллозой эрамизнинг оҳирги даврларида пайдо бўлган.

Ҳашаротлар ҳақидаги дастлабки маълумотлар Энгельс “ универсал калла ” деб атаган. Аристотел (эрамизгача бўлган 384-322 йиллар ) ижодида ўз ифодасини топади. У дастлаб ҳайвонлар классфикациясини тузганда 100 га яқин ҳашаротларни номини санаб “ қонсизлар ” га киритади. Ўсимликлар ва ҳайвонларни системага солишини бошлаб берган машҳур швед олими К.Линней ( 1707 - 1778 ) дастлаб ҳашаротларни системага солади, ҳашаротлар ҳақида илмий маълумотлар беради. Ҳашаротлар ҳақидаги маълумотлар Жорж Бюффон ( 1707 -1788 ), Ж.Б.Ламарк ( 1744 - 1829 ) Ч.Дарвин ( 1809 - 1882 ) асарларида кўплаб учрайди. Ж.А.Фабр ( 1823 - 1915 ) ( 40 йил ҳаётини асалариларни ўрганишга бағишлаган) кўплаб учрайди. ХХ асрда энтомология фанининг ривожланишига ҳисса қўшган Ўзбекистонлик олимлар А.А.Бекузин, Р.Олимжонов, Е.Ган, М.Қодирова, С.Алимухамедов ва бошқаларни киритиш мумкин. Ҳозирги замон энтомологияси биология фанининг тез суратда ривожланиб бораётган тармоғи ҳисобланади. Ҳозирги вақтда энтомология бир қатор мустақил илмий соҳаларга бўлинади. 1. Умумий энтомология – 2. Қишлоқ хўжалиги энтомологияси – 3. Ўрмон энтомологияси – 4. Медицина энтомологияси – 5. Ветеринария энтомологияси

Похожие

Ҳашаротлар классификацияси

Ҳашаротлар синэкологияси асосий тушунчалари

Ҳашаротлар аутоэкологияси асосий тушунчалари

Ҳашаротлар – Insecta синфининг умумий таснифи

Трахеялилар (Tracheata) кичик типи