Ўқувчиларнинг ишлаб чиқариш корхоналаридаги ўқишлари - Транспорт - Рефераты

Ўқувчиларнинг ишлаб чиқариш корхоналаридаги ўқишлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

146 KB

Ў қувчиларнинг ишлаб чиқариш корхоналаридаги ўқишлари Режа: 1. Корхоналарда ўқитиш вазифалари. 2. Корхоналарда ўқитишга тайёрлаш. 3. Ўқувчиларни ишлаб чиқариш таълими учун корхоналарга кўчириш. 4. Корхона цехларида ўқитишни ташкил қилиш шакллари. 5. Корхоналарда ўқитишга раҳбарлик қилиш.

1. Корхоналарда ўқитиш вазифалари Ишлаб чиқариш амалиёти вақтида ўқувчиларни ўқитишнинг самарадорлигини ошириш масалалари касб-ҳунар коллежлари раҳбарлари ҳамда ишлаб чиқариш таълими усталарининг муҳим вазифалари бўлган ва шундай бўлиб қолмоқда. Корхонларда ўқув-тарбиявий жараённи шундай ташкил қилиш керакки, у қўйилган мақсадга эришсин ва энг кўп самара берсин. Корхоналарда ўқитиш вақтида ўқувчиларда ишга бўлган талабларни тўғри тушуниш, унинг хусусиятлари ва бажарилиш шартларини ҳисобга олиш, ўз меҳнатини ташкил қилиш ва ражалаштира билиш, камчиликларнинг олдини олиш, технологик жараёнларни ҳамда меҳнат унумдорлигини ошириш учун ўз билимларидан тўла фойдалана билишда ўз аксини топувчи касбга оид мустақиллик тўлиқ таркиб топади. Касбга оид мустақиллик ёш ишчиларда тинимсиз тарбияланиши керак бўлган меҳнат натижаларига юксак маънавий жавобгарликни ҳис қилиш, касб шарафини ҳис этиш билан бирикиб кетади. Ўқувчилар юқори малакали ишчилар ва ишлаб чиқариш илғорлари билан ҳар куни муомалада бўлар эканлар, уларнинг тажрибаларини ўзлаштирадилар, корхоналарининг ижтимоий ва ишлаб чиқариш ҳаёти билан танишадилар, ишлаб чиқариш жамоасининг ишлаб чиқариш режаси ва корхонанинг иқтисодий кўрсаткичларини бажариш ва ошириб бажаришдаги курашда фаол иштирок этадилар. Ҳар бир касб ва мутахассислик бўйича бевосита корхонада ўқитиш ҳажми, мазмуни ва муддатлари касб-ҳунар коллежлари бошқармаси томонидан тасдиқланган ўқув дастурларига мувофиқ белгиланади. Масалан, автотранспорт воситаларига техникавий хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича уста касбига ўқитиш ўқув режасига мувофиқ (ўқиш муддати 3 йил) корхоналарда ишлаб чиқаришга оид ўқитиш иккинчи ўқув йилининг охирида режалаштирилган бўлиб 10 ҳафта давом этади, учинчи ўқув йилининг иккинчи ярмида 31-ҳафтасидан бошлаб 8 ҳафта корхоналардаги

штатли ишчи ўринларида битирув олди ишлаб чиқариш амалиётига ажртилади. Агар корхона ўз базасидаги касб-ҳунар коллежи ўқувчиларининг барчасини ўқув дастури ва хавфсизлиги техникаси талабларига жавоб берувчи иш ўринлари билан таъминлай олмаса, касб-ҳунар коллежига вилоятдаги касб- ҳунар коллежлари бошқармаси рухсати билан ишлаб чиқариш таълимини бошқа корхоналарда ўтказишга рухсат берилади. 2. Корхоналарда ўқитишга тайёрлаш Ўқувчиларнинг корхоналарда ишлаб чиқариш таълимини муваффақиятли ўташлари учун касб-ҳунар коллежларида ўқув дастурларига мувофиқ дастлабки ишлаб чиқариш ва назарий жиҳатдан тайёрлаш ишлари ўтказилади. Бундан ташқари, ўқувчиларни, албатта, корхонадаги ёнғинга қарши тадбирлар, хавфсизлик техникаси ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидалари билан таништириш лозим. Ишлаб чиқаришда ўқитиш бошланишидан камида бир ой олдин касб- ҳунар коллежи, корхона билан биргаликда ишлаб чиқаришда ўқитишга йўлланаётган ўқувчиларнинг миқдорини (касблари бўйича) аниқлайди ва ҳар бир ўқувчи ўқув дастури ҳамда ишчининг малакаси даражасига мувофиқ келувчи малака тавсифномаси талабларида назарда тутилган барча ишларни мустақил бажаришни ўрганиш учун бир ишдан иккинчисига ўтказиш графигини белгилайди. Ўқувчиларнинг ишлаб чиқариш таълими даврида корхона қўйидаги мажбуриятларни ўз зиммасига олади:  ўқувчиларга ҳақ тўланадиган иш ўринлари ва иш беради (ўқитиш сифатини оширишда мақсадга мувофиқ деб топилса), мустақил ўқув устахоналари ва ишлаб чиқариш объектларини ажратади, ўқувчиларни ўқув дастурлари талабларига мувофиқ келувчи ишлаб чиқариш ишлари билан таъминлайди;

 ўқувчиларнинг меҳнат қилишлари учун хавфсиз шароитларни яратади ва ўрганилаётган касблари ҳамда мутахассисликларига алоқаси бўлмаган ишларда улардан фойдаланишга йўл қўймайди;  иш учун топшириқлар (нарядлар) ўз вақтида берилади, ишда бекор туриб қолишларга йўл қўймайди;  ўқувчиларни ишлаб чиқариш топшириқларини бажаришларида керак бўладиган материаллар, деталлар, техникавий ҳужжатлар, жиҳозлар, асбоб ва мосламалар билан таъминлайди; ўқувчиларни янги техника ва меҳнатнинг юқори унумдорлиги методларини эгаллашлари учун шароит яратади;  ўқувчиларга йўриқнома бериш ва техникавий раҳбарликни ташкил қилади, шунингдек керакли ҳолларда касб-ҳунар коллежи ишлаб чиқариш таълими усталарига ишлаб-чиқариш таълимини ўтказишларида ёрдам бериш учун юқори малакали ишчи ва муҳандис-техник ходимларни ажратади;  ўқувчиларнинг бажарган ишларини қабул қилиш, ҳисобга олиш ва техникавий назоратни мазкур ишлаб чиқаришда қабул қилинган тартибда уюштиради;  ўқувчиларга ўқитиш давомида корхона ҳисобидан махсус иш кийими, махсус пойафзал, шахсий ҳимоя воситалари, ўрганилаётган касб ва мутахассислик ишчилари учун белгиланган меъёрда махсус овқат беради; касб-ҳунар коллежининг ўқувчи ва ишлаб чиқариш таълими усталарига меҳнатни муҳофаза қилиш ҳамда автотранспорт корхонаси санитариясининг талабларига жавоб берадиган ишлаб чиқариш-маиший биноларини ажратади; ишлаб чиқариш таълими усталарига вақтинча фойдаланиш учун (ўқувчиларга ишлаб чиқариш таълимини бериш даврида) махсус иш кийими, махсус пойафзал ва шахсий ҳимоя воситалари берилади. Хавфсизлик техникаси муҳандиси ёки унинг вазифасини бажарувчи шахс ўқувчиларнини техника хавфсизлиги қоидалари ва ёнғинга қарши тадбирлар билан таништиради. Ўқувчилар иш бошлашларидан олдин цех, устахона маъмурияти маълум иш ўрнида ўқувчилар билан (якка тартибда, бригада, гуруҳли) тегишли суҳбатлар ўтказади. Ишлаб чиқариш таълимини

қайд қилиш журналида, суҳбат ўтказилган сана, унинг мавзуси ва унда иштирок этган ўқувчиларнинг исми шарифлари ёзиб қўйилади. Зарур ҳолларда корхона ўқувчиларни иш жойига олиб келиш ва ишдан олиб бориб қўйишни ўз ҳисобидан (ёки ўз транспорт воситалари билан) таъминлайди. Ишлаб чиқариш таълими бошқа жойда ўтказиладиган ҳолларда ўқувчилар ва ишлаб чиқариш таълими усталарига текин турар жой, ётиш анжомлари берилади ҳамда бошқа маиший хизматлар кўрсатилади, шунингдек ўқувчиларнинг овқатланиши улар учун белгиланган меъёрларда ташкил этилади. Ўқувчиларга ўқув дастури талабларида назарда тутилган зарур малакани эгаллашларида устахона маъмурияти яқиндан ёрдам бериши муҳимдир. Бунинг учун ишлаб чиқариш таълими устаси, катта ишлаб чиқариш таълими устаси билан биргаликда устахона раҳбарлари ва ишлаб чиқариш усталарини касбга оид малака тавсифномаси ва ўқув режаси билан таништириши лозим. Ана шулар асосида иш ўринлари танланади ва жойлаштириш белгилаб чиқилади. Ўқувчилар устахоналарда таълим олишга ўтишлари олдидан кўпгина касб-ҳунар коллежларининг ишлаб чиқариш таълими усталари ўз гуруҳларидаги ҳар бир ўқувчига қисқача тавсифнома тузадилар ва унда мазкур ўқувчи ўқув дастуридан нималарни бўш ўзлаштирганлиги, ўқитишнинг бу даврида нималарга эътибор берилиши кераклигини кўрсатадилар. Бундай тавсифномаларнинг тузилиши ўқувчиларнинг иш ўринлари ва ишларга тўғри тақсимлашда ҳамда уларнинг ишлаб чиқариш бўйича эгалланмаган малакалари ўрнини тўлдиришга ёрдам беради. Ишлаб чиқариш амалиётини тўғри ташкил қилиш, ўқув ишларини ташкил қилишнинг қандай шакллари тадбиқ қилиниши мумкинлигини аниқлаш учун касб-ҳунар коллежларининг раҳбарлари ва ишлаб чиқариш таълими усталари қўйидагиларни қўллашлари мумкин:  корхонадаги ишлаб чиқариш жараёнини ва у ерда қўлланилаётган меҳнатни ташкил қилиш шаклларини ўрганишлари;

 ишлаб чиқариш таълимини қайси устахона ёки минтақаларда ташкил қилинса самаралироқ бўлишини аниқлашлари;  ишлаб чиқариш таълими дастурини режали тарзда ўрганиш замонавий технология ва меҳнатнинг илғор методларини эгаллашларига имкон берувчи иш ўринларининг берилишига эришишлари;  ўқувчиларни ҳар бир иш ўрнида ўқув дастури талабларига мувофиқ келувчи ишлаб чиқариш ишлари билан таъминлашлари;  корхонада ҳар бир гуруҳ ўқувчилари учун ўқитишни ташкил қилиш шаклларини аниқлашлари керак. Иш ўринларини танлашда ишлаб чиқариш таълими устаси барча иш ўринларининг иложи борича битта устахонада ва қулай тарзда жойлашган бўлишини, ўқувчилар ишлашлари керак бўлган жиҳозлар замонавий, мутахассисликлари бўйича бажарадиган турли ишларининг характерига мувофиқ келишини ҳамда ишларни аста-секин мураккаблаштиришга имкон беришини кузатиб боради. Устахона ва иш ўринларидаги технологик жараён ишлаб чиқариш технологиясининг ҳозирги замон талабларига жавоб бериши, ишларнинг ҳажми ва фронти эса барча ўқувчиларни банд қилиши керак. Иш ўринлари танлаб бўлингач, ишлаб чиқариш таълими устаси ўқувчиларни бир иш ўрнидан иккинчисига кўчириш графигини ҳар бир ўқувчи ҳозирги замон техникасини эгаллаши, ўз мутахассислиги бўйича энг характерли бўлган ишларни амалдаги талабларга мувофиқ бажаришни билиб олишини назарда тутган ҳолда ишлаб чиқади. Графикни тузишда айрим ўқувчиларни бўш эгаллаган иш турлари билан кўпроқ банд қилиш зарурлигини ҳисобга олиш керак. Шундан сўнг ишлаб чиқариш таълими ишлаб чиқариш таълими устаси ўқувчилар бригадаларини тўлдиради ва графикка асосланиб, ўқувчиларни бир устахона (иш ўрни) дан бошқасига кўчиради. Ўқувчиларни бир иш ўрнидан бошқасига кўчириш графигини ишлаб чиқариш таълими устаси олдиндан

устахонадаги авточилангарлар бошлиғи билан келишиб олади ва уни тасдиқлаш учун устахона бошлиғига тавсия қилади. Ўқувчилар бригадаларини тўлдириш вақтида биригадаларни кучини деярли тенглаштиришга ҳаракат қилиш лозим. Бу ҳар бир бригаданинг яхшироқ ўқув-ишлаб чиқариш муваффақиятларига эришишларига имкон беради ёки ўз навбатида тарбиявий ишларни ўтказишда бригадалар ўртасида мусобқаларни ташкил қилиш ва унга якун ясашда муҳим аҳамиятга эга. Бир иш жойидан иккинчисига кўчиришда ўқувчиларни янги иш ўрнида бажарадиган ишларини характери жиҳоз, мосламаларининг хусусиятлари, иш режими, назорат методлари ва ҳоказолар билан таништириш лозим. 3. Ўқувчиларнинг ишлаб чиқариш таълими учун корхоналарга кўчириш Ўқувчиларни ишлаб чиқариш шароитларида ўқитишга ўтказиш-касбга тайёрланишнинг энг муҳим босқичидир. Буни малакали ишчининг мустақил ишининг муқаддимаси деса бўлади. Шунинг учун ўқувчиларни корхоналарга ўтказишда унга иложи борича тантанали тус бериш керак. Ўқувчиларнинг устахона раҳбарлари, ишлаб чиқариш илғорлари, касб-ҳунар коллежларини илгари битириб чиққанлар, таниқли кишилар ва бошқалар билан учрашувларини ташкил қилиш мақсадга мувофоқдир. Устахона бошлиғи ва ишлаб чиқариш илғорлари корхонанинг ажойиб анъаналарини гапириб беришлари ҳамда ўқувчиларни бу анъаналарни давом эттиришга даъват этишлари мумкин. Ўқувчиларни иш ўринларига тақсимлашдан олдин корхонанинг хавфсизлик техникаси бўйича муҳандиси устахона ишлаб чиқариш устаси билан биргаликда уларни ишлашнинг хавфсиз усуллари, корхонанинг ёнғинга қарши техникаси билан таништирадилар. Ўқувчилар ишлаб чиқариш таълими даврида бажарган ишлари учун корхона, касб-ҳунар коллежига жорий ишбай асосидаги нархларда ёки мазкур корхонада қўлланиладиган вақтинча ойлик тарифида меҳнатга мукофотли;

рағбатлантириш тизимини ва иш ҳақига коэффициентлар қўшишни қўллаган ҳолда пул суммасини ўтказади. Ҳар ойда, иш ҳақи тўлаш учун белгиланган муддатда, ушбу сумма касб-ҳунар коллежининг жорий ҳисобига ўтказилади. Ўқувчиларни ишбай иш билан таъминлаш керак, бу меҳнат унумдорлигини оширишга сезиларли даражада манфаатдорлик беради. Агар ўқувчилар корхона айби билан ишсиз туриб қолсалар, уларга корхона ишчиларига ишсиз туриб қолганларида тўланадиган тартибда ҳақ тўланади. Агар ўқувчилар корхона айби билан давомли тарзда ишсиз туриб қолсалар, касб-ҳунар коллежи корхонани бундан хабардор қилиб, ўқувчиларни ишлаб чиқариш таълимини ўташлари учун бошқа корхонага йўллашга ҳақлидир. 4. Корхона цехларида ўқитишни ташкил қилиш шакллари Ўқувчилар ишлаб чиқариш таълимини корхоналарда гуруҳ ишлаб чиқариш таълими устасининг раҳбарлигида ўтайдилар. Ўқитишни ташкил қилишнинг энг кўп тарқалган шакллари қўйидагилардир:  гуруҳларни корхона ажратган мустақил ўқув устахоналарида ўқитиш;  ўқувчиларни алоҳида-алоҳида бригадаларга бўлиб ишлаб чиқариш участкаларида ўқитиш;  ўқувчиларни малакали ишчилар бригадалари таркибида ўқитиш;  ўқувчиларни автомобилларнинг узел ва агрегатларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича якка тартибда иш ўринларида ўқитиш;  корхонанинг штатли ишчи ўринларида ишлаб чиқариш амлиётини ўтиш. Гуруҳ ўқув ишини ташкил қилишнинг у ёки бу шакли қатор шартларга: ўқувчилар ўрганаётган касб ва мутахассисликлардаги ишчиларнинг меҳнатларини ташкил қилиш шакллари; технологик жараённинг ташкил қилиниши; бериладиган ишлар фронтига боғлиқ бўлади.

Гуруҳларни мустақил ўқув участкаларида ўқитиш ўқувчилар бажараётган топшириқлар бир хил бўлганда ўқув дастурларини тизимли тарзда ўтиш учун энг қулай шаротлар яратади ва ишлаб чиқариш таълими устасига дарсда ишлаб чиқариш таълимини ташкил қилишнинг энг маҳсулдор шакли сифатида фойдаланиш имконини беради. Шунинг учун ўқитишнинг бундай турини касб характери ёки корхоналардаги маҳнатнин ташкил қилиши шароитлари имкон берган вақтда қўлланади. Кўпгина корхоналардаги айрим устахоналар маълум турдаги узел ёки агрегатларни таъмирлашга махсуслаштирилганлиги туфайли ўқув участкаларини корхонанинг бир неча устахоналаридан ажратишга эришиш керак ва бундай ҳолларда ўқувчиларни бир устахонадан иккинчисига кўчириб ўқитишни махсус график асосида ўтказиш лозим. Агар бир ишлаб чиқириш устахонасида гуруҳни қўшиб ўқитиш мумкин бўлмаса, бундай ҳолларда ўқувчиларни алоҳида-алоҳида бригадаларга бўлиб ўқитилади. Ишлаб чиқариш таълими устаси ўқув гуруҳини алоҳида бригадаларга ажратади ва ҳар бир бригада мустақил ўқув-ишлаб чиқариш топшириғини бажаради. Ўқувчиларнинг ўқув бригадаларидаги ишлари бевосита ишлаб чиқариш таълими устасининг раҳбарлиги остида ўтади. Ўта мураккаб ва жавобгарликни талаб қилувчи ишларни бажаришда ўқувчилар бригадаларига юқори малакали ишчилар бириктирилади. Ишнинг бригадали формаси энг маҳсулдор ҳисобланади. Ўқувчилар бригадасига маълум ишлаб чиқариш режаси берилади ва шу орқали уларда ўз ишларига, бригадага хизмат кўрсатаётган ишлаб чиқариш участкасининг ишига жавобгарликни ҳис этишни тарбиялаш учун замин яратилади. Ўқитишнинг бригадали шакли ўқувчиларни автотранспортни ишлатиш ва таъмирлаш бўйича уста ва бошқа касбдаги кичик мутахассисларни тайёрлашда кенг қўлланилади. Бригадаларни тўлдиришда ишлаб чиқариш таълими устаси ҳар бир ўқувчининг жисмоний ривожланганлигига шахсий қобилияти, тайёргарлиги ва малакасини назарда тутиши керак.

Ўқувчиларни малакали ишчилар бригадаси таркибида ўқитиш ишлаб чиқариш шароитларига ҳамда ўқувчиларни бригадаларга тақсимлаб ўқитиш мумкин бўлмаган ёки мақсадга мувофиқ бўлмаган ҳолларда, масалан, мураккаб агрегатлар ва автомобилларга хизмат кўрсатиш касбларига ўргатишда ва бошқаларни тайёрлашда қўлланади. Таълимнинг бу шаклида ишлаб чиқариш таълими устасидан гуруҳга раҳбарлик қилишни сусайтирмаслик, ўқувчилар таълим олаётган бригадалар билан доимий алоқада бўлиш талаб қилинади. Ишлаб чиқариш таълими устаси ўқувчилар бажараётган иш характерини мунтазам текширибгина қолмай, балки ўзи ҳам ишлаб чиқариш жараёнида қатнашиши керак. Бригададаги ишчиларнинг маданий, сиёсий онгли бўлишлари, ҳозирги замон техникасини яхши билишлари, ишлаб чиқаришнинг илғор технологиясини эгаллаган бўлишлари муҳимдир. Таркибига ўқувчилар киритиладиган бригадаларнинг ишчилари малака тавсифномаси ҳамда ишлаб чиқариш таълими ўқув дастури ва шунингдек, ўқитишнинг педагогик асослари билан таништирилган бўлишлари мақсадга мувофиқдир. Бу ишлаб чиқариш амалиётини ўташ шароитларида ўқитишнинг зарурий изчиллик, тизимлилик ва бошқа шу каби тамойилларга риоя қилинишига ёрдам беради. Малакали ишчилар бригадаларига йўлланиладиган ўқувчилар сони корхонанинг реал ишлаб чиқариш имкониятларига кўра, бироқ шунда ҳам барча ўқувчилар режалаштирилган ишни бажара олишлари ҳамда ишлаб чиқариш таълими дастури талабларига мувофиқ келувчи билим, малака ва кўникмаларни эгаллашлари шарти билан аниқланади. Ўқувчиларни малакали ишчилар бригадалари таркибида ўқитишда касб- ҳунар коллежининг ишлаб чиқариш таълими устаси ўқувчиларнинг фаолиятларини алоҳида синчиковлик билан назорат қилади ва устахона раҳбарларидан фақат аниқ белгиланган ишларни бажаришларини, ишлар белгиланган изчилликда берилишини ҳамда ўқитишнинг тушунарлилиги ва ўқувчиларнинг тайёргарлик даражасига мослиги каби дидактик тамойилларнинг бузилмаслигини талаб қилади.

Ўқувчиларни иш ўринларида алоҳида ўқитиш ўқувчилар алоҳида автомобил, узел ва агрегат ва шу кабиларга хизмат кўрсатиш учун бириктириб қўйилганда амалга оширилади. Ўқитишнинг бу шаклида ишлаб чиқариш таълими устаси ўз ўқувчиларининг ишини мунтазам кузатиб туради, йўриқномалар уюштиради ва керакли ёрдамни беради. Штатли иш ўринларидаги ишлаб чиқариш амалиёти ўқитишнинг охирги ойларида ўтказилади. Топшириқларни бажариш учун ўқувчиларга янги техника билан жиҳозланган ёки энг илғор технология ҳамда мураккаблиги ва мазмуни жиҳатидан муайян мутахассисликка мос келувчи хилма-хил ишлар билан таъминланган агрегатлар ажратилади. Штатли ишчи ўрнида ишловчи ўқувчиларнинг меҳнат шароитлари корхонадаги малакали ишчиларнинг меҳнат шароитларидан фарқ қилмаслиги керак. Штатли иш ўрнидаги ишлаб чиқариш амалиёти ўқувчиларни корхонага малакали ишчи бўлиб ўтишида зарур бўлган корхона ички тартибларига одатлантиради, тажриба билан қуроллантиради. Ўқитишнинг бу даврида ишлаб чиқариш таълими устаси ишлаб чиқаришнинг талаб қилинадиган меъёрларини ўқувчилар томонидан ўзлаштирилишини тизимли тарзда назорат қилиши, уларга йўриқномалар бериши, улардаги ташаббус ва ижодга интилишни ҳар томонлама ўстириши, ўқувчилар қийналиб қолганларида уларга ёрдам кўрсатиши керак. 5. Корхоналарда ўқитишга раҳбарлик қилиш Ўқув гуруҳи ишлаб чиқириш амалиётини корхона цехларида ўташга ўтганида ишлаб чиқариш таълими устасининг ўрни ва жавобгарлиги янада ортади. У фақат ўз ишини яхши билибгина қолмай, қўйилган мақсадга эришишда тезкорлик ва қатъийлик кўрсата олиши, машғулотларни уюштириши ва ўтказиш методларига тааллуқли масалалари ҳал қилишда ва шу кабиларда тўғри йўл топа билиши керак. Ишлаб чиқариш таълими устаси

бу даврда ўқув ишлаб чиқариш жараёнини ишлаб чиқаришнинг реал шароитларига доимо мослаштириб боради, ўз фаолиятини корхона ходимлари билан мувофиқлаштиради. Шунинг учун ишлаб чиқариш таълими устасининг ўрни бу даврда сақланибгина қолмай, балки янада муҳимроқ аҳамият касб этади. У ўз гуруҳидаги ўқувчиларнинг таълим ва тарбияси сифатига жавобгардир. Бутун амалиёт давомида ишлаб чиқариш таълими устаси ўқувчиларнинг корхонада олаётган таълим ва тарбиясига методик раҳбарликни ҳамда тизимли тезкор назоратни амалга оширади. У дастурни ҳар бир ўқувчи томонидан муваффақиятли бажарилиши учун зарур чораларни кўради, ўқувчиларни ишлаб чиқариш топшириқлари билан ўз вақтида таъминланишларини назорат қилади, ўқувчиларнинг ишларини кузатади, улар томонидан ишлаб чиқариш меъёрларини, корхонанинг ички тартиб қоидаларига риоя қилишларини ва ўқувчилар бажараётган ишларнинг техникавий талабларга мувофиқлигини текширади. Ишлаб чиқариш таълими устаси ишлаб чиқариш илғорлари, тажрибали ишчилар билан мустаҳкам алоқа боғлайди, ўқитиш ишларини корхона маъмурияти билан ҳамкорликда олиб боришга интилади. Корхоналарда олиб бориладиган ишлаб чиқариш таълими даврида ўқувчиларга бериладиган ёрдамнинг энг тезкор шаклларидан ҳисобланувчи кириш, кундалик ва якуний йўриқномалар муҳим аҳамиятга эга бўлиб, улар ишлаб чиқариш шароитларида гуруҳ, бригада ва ҳар бир ўқувчи билан ишлаш имкониятини беради. Бироқ йўриқномалар ўтказишнинг бир неча ўзига хос хусусиятлари мавжуддир. Кириш йўриқномасининг мазмуни мавзунинг ўқув вазифалари, ишлаб чиқаришнинг характери ва ўқувчилар меҳнатни ташкил қилиш шароитларига мувофиқ белгиланади. Гуруҳ ёки бригадага кириш йўриқномаси беришдан мақсад, ўқувчиларнинг бажариладиган ишларни бажариш усулларини эгаллашларида керакли ёрдамни беришдир. Кириш йўриқномасини ишлаб

чиқариш таълими устаси тизимли тарзда, ҳар бир иш турини бажаришга киришишдан олдин, албатта, ўтказади. Жамоавий йўриқнома ўтказиш учун вақтни шундай танлаш керакки, бунда ўқувчилар эътиборини ишга халал бермайдиган қилиб тортиш имкони бўлсин (иш кунининг боши ёки охирида, сменалар алмашиниш вақтида). Кириш йўриқномаларида ишлаб чиқариш таълими устаси ўқувчилар билан биргаликда бажариладиган ишларнинг вазифаларини, технологик ҳужжатларни (чизмалар, технологик карталар, техникавий шароитлар, ишлаб чиқариш инструкцияси, ишлар графигини) таҳлил қилади, бажариладиган ишларнинг бажарилиш хусусиятларини тушунтиради, йўл қўйилиши мумкин бўлган хатоларнинг олдини олади. Хавфсизлик техникаси қоидаларига риоя қилинишига алоҳида эътибор бериш зарур. Булардан ташқари, ўқувчиларга қандай ҳолларда кўрсатма ва ёрдам сўраш ишлаб чиқариш таълими устасига, устахона ишчиларига мурожаат қилишлари мумкинлигини тушунтириш лозим. Кўп ҳолларда фронтал кириш машғулотлари ўтказишнинг имконияти бўлмаганлиги туфайли ишлаб чиқариш таълими устаси гуруҳни бригадаларга бўлиб тўплайди. Ўқувчилар назарий ва амалий тайёргарликка эга бўлганликлари сабабли ишлаб чиқариш таълими устаси уларга ишни бажаришнинг технологик жараёнини тушунтириб ўтирмайди, бу ҳақда гапириб беришни ўқувчиларнинг ўзларига ҳавола қилади, зарурий ҳолларда уларни тўғрилайди. Кириш машғулотларига сарфланадиган вақтни тежаш мақсадида ишлаб чиқариш таълими устаси ўқувчиларга ишни бажаришнинг технологик жараёнини тузишни ва керакли асбоб ҳамда мосламаларни танлашни олдиндан уйга вазифа қилиб беради. Агарда бу ишларга ўқувчилар олдин дуч келмаган бўлсалар, ишлаб чиқариш таълими устаси уларни бажариш йўл ва усулларини батафсил кўрсатади. Ўқувчиларни ишлаб чиқариш шароитларида ўқитишда йўриқнома беришни тахминан қуйидаги схемалар асосида ўтказиш мумкин:

 бажариладиган ишларнинг вазифалари ва характерини тушунтириш;  техникавий ҳужжатларни (чизмалар, технологик ва инструкцион карталар, графиклар) ва ишга нисбатан қўйиладиган техникавий талабларни ўрганиш;  ишларни бажариш тартиби ва усулларини таҳлил қилиш;  ишлаб чиқариш таълими устасининг ишлаб чиқариш топшириқларини бажаришдаги ишнинг самарали методлари ҳақидаги кўрсамалари. Кириш машғулотларида ишлаб чиқариш таълими устаси ўқувчилардан жиҳозларни эҳтиёт қилишни талаб этиб, уларга меҳнатни ташкил қилиш ва материалларни тежаб сарфлаш усулларини тушунтиради. Гуруҳда рақобатни тўғри йўлга қўйилиши ва айрим ўқувчилар томонидан ўз зиммаларига олган вазифаларининг бажарилиш кўрсаткичларини бутун гуруҳда тизимли тарзда муҳокама қилиниши катта тарбиявий аҳамиятга эгадир. Ишлаб чиқариш таълими даврида ўқувчилар ишларидаги ютуқ ва камчиликларининг натижаларини шарҳлаб мунтазам ўтказиладиган (ойда 2-3 марта) жамоавий машғулотларнинг ҳам ўрни каттадир. Бу машғулотларда ўқувчилар ишларни ташкил қилиш ва уларнинг технологияси бўйича маслаҳатлар оладилар. Бундай йўл-йўриқни бериладиган йиғилишларни махсус технология ўқитувчилари иштирокида ўтказиш мақсадга мувофиқдир. Ўқув устахоналарида ўқитиш каби бевосита ишлаб чиқариш таълимида ҳам жорий йўриқнома катта аҳамият касб этади. Жорий йўриқноманинг асосий мақсадлари қуйидагилардан иборат:  ўқувчиларнинг ишларини текшириш;  ўқувчиларга иш жараёнида дуч келадиган қийинчиликларни енгишларида ёрдам бериш;  ҳар бир ўқувчи томонидан технологик жараённинг аниқ бажарилашини, унумдорлиги юқори бўлган асбоб ва мосламалардан тўғри фойдаланишни таъминлаш;

 ишнинг илғор методларини қўллаб, малакали ишчилар меъёрларини бажаришга эришиб, мустақил ишлаш кўникмасини ўстириш. Ўқувчиларга ҳаддан ташқари ҳомийлик қилиш тавсия этилмайди. Агар ўқувчи дастгоҳнинг синиши, жароҳатланиш, зарарга сабаб бўлмайдиган хатога йўл қўйган бўлса, унга ўз ҳаракатини тушуниши учун вақт ва имконият бериш лозим, яъни унинг хатосини ўз вақтида кўрсатиб, хатони ўқувчининг ўзи тўғрилашига ҳар томонлама ёрдам бериш керак. Агарда ишлаб чиқариш таълими устаси ўқувчининг нотўғри ишлаши узел ёки агрегатнинг бузилиши ёки жиҳознинг синишига олиб келишини, ўқувчининг ўзи ва атрофдагилар учун хавфсизлигини сезса, у ишни дарҳол тўхтатиши ва ўқувчига батафсил йўриқномалар бериши лозим. Ўқувчиларнинг мустақил ишлаши вақтида ишлаб чиқариш таълими устаси уларнинг ижодий ташаббусини, ишлаб чиқариш жараёнини ташкил қилишни яхшилаш ва ишнинг янада такомиллашган усулларини қўллашга интилишларини ҳар томонлама рағбатлантиради. Бунинг учун ўқувчилар билан суҳбатлар ўтказиш, энг илғор ишчиларнинг ютуқлари ҳақида гапириб бериш керак. Ўқувчиларнинг иш жараёнини такомиллаштириш бўйича ҳар бир таклифларини гуруҳда муҳокама қилинади ва амалда синаб кўрилади. Агар синов яхши натижа берса, ишлаб чиқариш таълими устаси уни жорий қилинишига эришади. Ўқувчиларнинг штатли иш ўринларида ўқишлари даврида йўриқноманинг якка тартибда ва жамоавий маслаҳат каби шакллари ҳам катта аҳамиятга эгадир. Ўқувчиларга савол ва маслаҳатларга эҳтиёж туғилиши учун уларнинг олдига ўзлари бажараётган ишларини яхшилаш бўйича аниқ ишлаб чиқариш муаммоларини қўйиш керак, бу муаммолар кейинчалик гуруҳда муҳокама қилинади. Такомиллаштириш кўринишидаги ишларни устахона вакиллари иштирокида муҳокама қилиш ва уларни жорий қилинишига эришиш лозим. Якуний йўриқномада ишлаб чиқариш таълими устаси ўқувчиларда мазкур ишларни бажариш вақтида ўзлари эгаллаган малака ва билимлари

ҳақида тўғри тасаввур ҳосил қилади, уларга ўз иш тажрибаларини умумлаштиришларида ёрдам беради. Ишлаб чиқариш таълими устасининг маълум вақт давомида ва конкрет ишлаб чиқариш устахонасида ўқувчиларнинг турли ишлаб чиқариш топшириқларини бажаришлари жараёнидаги кузатишлари якуний йўриқнома учун материал бўлиб хизмат қилади. Якуний йўриқнома натижасида ўқувчилар фақат ишларни бажариш вақтидаги ўзларининг ютуқ ва камчиликларини кўрибгина қолмай, балки ўқиш натижасида мазкур ишлаб чиқариш устахонасида ёки иш ўрнида қандай янгиликларни эгаллаганликларини ҳам баҳолашлари керак. Бу вазифанинг муваффақиятли ҳал қилинишига бажарилган ишларнинг хусусиятларини тўлиқ муҳокама қилиш, ўқувчилар меҳнатининг натижаларини (миқдор ва сифат жиҳатидан) малакали ишчиларнинг кўрсаткичлари билан таққослаш, шунингдек, алоҳида бригада ва ўқувчиларнинг ишларини таҳлил қилиш ёрдам беради. Якуний йўриқномани ўтказишда ишлаб чиқариш таълими устаси нуқсонсиз ишга, шунингдек иш меъёрларининг бажарилиши ва ошириб бажарилишига жиддий эътибор беради. Йўриқномалар вақтида ҳар бир ўқувчида ишдаги жиддий камчиликка, белгиланган меъёрларнинг бажарилмаслигига, ўқув вақтини йўқолишига муросасиз бўлиш муносабатини тарбиялаш лозим. Ўқувчиларга ишлаб чиқариш топшириқларини бажаришда сифат ва миқдорнинг юқори кўрсаткичларга эга бўлиши ўрганилаётган касбларни эгаллаш ва ўқувчиларнинг касбга оид маҳорати даражаларининг асосий кўрсаткичи эканлигини тушунтириш зарур.

АДАБИЁТЛАР: 1. Мирсаидов К. «Махсус фанларни ўқитиш ва ишлаб чиқариш таълими». Т.: «Ўқитувчи», 1996. 2. Мирсаидов К., Хидиров Ў., Чориев Р. «Ишлаб чиқариш таълими». Т.:, «Ўқитувчи», 2002. 3. Олимов Қ.Т., Узоқова Л.П., Ҳалимов Э.З., Рустамов Р.М., Ашурова С.Й. Махсус фанларни ўқитиш методикаси. Т.: «Фан», 2004, -120 б. 4. Москвин М. «Организация и методика производственного обучения трактористов-машинистов». М.: 1991, 144-стр. 5. Лошаков К.А. Автомобилнинг тузилиши. -Т.: «Ўқитувчи», 1992. 264 б. 6. Мирсаидов К. «Машина-трактор агрегатларини ишга тайёрлаш юзасидан машғулотлар ўтказиш методикаси». Т.: «Ўқитувчи», 1990. 7. Скакун В.А. Ишлаб чиқариш таълими устози учун қўлланма. Т. «Ўқитувчи», 1992. 208 б.

Похожие

Ишлаб чиқариш таълими методлари

Ишлаб чиқариш таълими жараёни

Ўқувчиларга ишлаб чиқариш таълими бериш

Ўқув ишлаб чиқариш ишларини меъёрлаш

АТК Бош тарҳи(режаси)ни ва ишлаб чиқариш биносини режалаштириш.