Ишлаб чиқариш таълими жараёни - Транспорт - Рефераты

Ишлаб чиқариш таълими жараёни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90 KB

И шлаб чиқариш таълими жараёни Режа: 1. Замонавий ишлаб чиқаришнинг малакали ишчилар тайёрлаш ишига талаблари. 2. Назарий ва ишлаб чиқариш таълими. 3. Касбий билимлар. 4. Касбий малака ва кўникмалар. 5. Касбий меҳнат одатлари.

1.Замонавий ишлаб чиқаришнинг малакали ишчилар тайёрлаш ишига талаблари Техника ривожи ишчини келажакда кам малака талаб қиладиган ишларни бажаришдан озод қилиш учун база яратади, дастур тузиш, технологик жараёнлар режимини ишлаб чиқиш ва унинг боришини назорат қилиш функцияларини кенгайтиради (дастурли машина ва механизмлар). Замонавий ишчи мураккаб технологик ва техник масалаларни таҳлил қилиб, ҳал эта олиш малакасига эга бўлиши зарур. Техника ривожи туфайли юзага келган ўзгаришлар ақлий ва жисмоний меҳнатнинг қўшилиб кетиши учун асос бўла олади. Бу талаблар корхоналарни малакали ишчи кадрлар билан таъминлашнинг асосий манбаи ҳисобланган касб-ҳунар таълими тизимининг олдига мураккаб ва масъулиятли талаблар қўйди. Бўлажак кичик мутахассислар касб-ҳунар коллежида ўқиш давомида зарур билим, малака ва кўникмалар олишлари, янги техника ва технологияни ўзлаштиришлари, меҳнат қилишнинг илғор, самарали усул ва йўлларини эгаллашлари, сифати замонавий талабларга жавоб бера олувчи маҳсулот ишлаб чиқаришни ўрганишлари лозим. Касб-ҳунар коллежи педагоглари жамоаси ўқувчиларни юксак ғоявий ва маънавий, маърифий аҳлоқлилик руҳида тарбиялашга, уларда меҳнатга муносабатни шакллантириш, меҳнат ижтимоий-сиёсий фаоллигини ривожлантириш, уларнинг маданий камолоти ва жисмоний ўсиши ҳақида ғамхўрлик қилишга даъват қилинган. 2.Назарий ва ишлаб чиқариш таълими Касб-ҳунар коллежларида таълим жараёни нисбатан мустақил, аммо ўзаро алоқада бўлган, қисмларга бўлинади: назарий ва ишлаб чиқариш (амалий) таълими. Таълим жараёни ишлаб чиқариш таълими устаси, ўқитувчи ва ўқувчи фаолиятини ўз ичига олади.

Назарий таълим ўқувчиларни билимлар тизими билан қуроллантиришга қаратилган. Бунда етакчи роль ўқитувчига тегишлидир. Ўқитувчи ўқув дастурига мувофиқ, ўқув фани материалининг мазмунини баён қилади, ўқувчилар тасаввур ва тушунчаларни шакллантиради ҳамда бойитади, ўқувчиларнинг ўқув машғулотларига раҳбарлик қилади, уларни билими ва бажарган ишларини текшириб баҳолайди. Ишлаб чиқариш таълими ўқувчиларни муайян меҳнат жараёнларини бевосита амалга оширишга тайёрлаш, яъни уларнинг билимларини амалиётда қўллашга ўргатиш, касбий малака ва кўникмаларни шакллантириш вазифасини қўяди. Меҳнат фаолиятида оддий бир ишчигина бажаришга йўналтирган вазифанинг ҳар бир элементи, меҳнат ҳаракати дейилади. Технологик жараённинг бир турдаги асбоблар, мосламалар ва меҳнат усулларини қўшиб олиб бориши орқали тугалланган қисми меҳнат операцияси деб аталади. Ишлаб чиқариш таълимида операция тушунчаси (ўқув операцияси), саноатнинг айрим соҳаларидаги тушунчалари билан бир биридан катта фарқ қилади. Саноатнинг айрим соҳа операциялари деганда бир иш ўрнида амалга ошириладиган бир деталь устида (ёки деталлар гуруҳи) то кейинги деталлар гуруҳи деталларини ишлашгача бўлган технологик жараён қисман тушунилади. Технологик жараёнлар мазмуни бундай ҳолларда ишлаб чиқаришда қабул қилиниб, ташкил этилишига қараб ўзгаради, бу вақтда улар барча ўқув операциялари каби муайян касб учун бир турда бўладилар. Ҳар бир меҳнат операцияси меҳнат усулларининг бирга қўшиб олиб борилиши ёрдамида бажарилади. Усул-бу ишнинг муайян мақсадга эга бўлиб, тугалланган меҳнат ҳаракатидир. Масалан, тискиларда деталларни мустаҳкамлаш, сверлони шпиндель тешигига ўрнатиш, дастгоҳни юргизиш, деталлар ўлчамини текшириш ва ҳоказо усуллар билан фарқланади. Усуллар муайян меҳнат ҳаракатлари билан бирга қўшиб олиб борилган тақдирда бажарилади (детални токарлик дастгоҳи марказига ёки патронга ўрнатиш, асбобни деталга яқинлаштириш дастгоҳни юргизиш ва ҳоказо).

Назарий ва ишлаб чиқариш таълими вазифаларининг бўлиниши шартли характерга эга, чунки назарий таълимда билимларни амалиётда қўллашга кўп эътибор берилади. Ишлаб чиқариш таълими жараёнида олинган билимлар назарий таълимда тизимлаштирилади, назарий таълим жараёнида эгаллаган кўникма ва малакалар эса, ишлаб чиқариш фаолиятида фойдаланиб мустаҳкамланади. Ишлаб чиқариш таълимининг асосий вазифаси ўқувчиларнинг ижтимоий ва шахсий эҳтиёжларини қондирувчи ишлаб чиқариш меҳнатига тайёрлашдан иборатдир. Меҳнат унумдорлиги аввало ўқувчиларнинг танланган касби бўйича ишга тайёргарлиги, шахсий тажрибасига боғлиқ. Шахс тажрибаси – бу унинг томонидан эгалланган билим, малака ва одатлар йиғиндисидир. Умумий режада у киши маданиятини, касб фаолиятида тайёрланганлик даражасини белгилайди. 3.Касбий билимлар Касбий билимлар - киши томонидан ўзлаштирилган тушунчалар тизими, ишлаб чиқариш вазифаларини (жараёнларини) онгли равишда бажариш учун зарур бўлган илмий-техник маълумотлар йиғиндисидир. Ўқувчилар билим жараёнида умумтаълим, техникавий, махсус технологик ва турли хил билим оладилар. Таълим жараёнида олинадиган билимларнинг умумий ҳажми ва сифатини назарий фанларнинг ўқув дастурлари, касбга оид билимларнинг ҳажми ва сифатини махсус фанлар бўйича малака тавсифномалари ва ўқув дастурлари белгилаши лозим. Билимлар асосида тафаккур ва хотира жараёнлари ётади. Билимлар шахснинг қизиқишлари йўналганлигига ҳам боғлиқ. Аммо ўқувчилар билимидаги индивидуал фарқлар ҳар бир ўқувчини нимага ўргатилганлигига боғлиқ бўлади. Билимлардаги индивидуал фарқлар ҳар томонлама баҳоланиши лозим. Амалда уларни мазмуни, изчиллиги ва мустаҳкамлигига кўра баҳолаш қабул қилинган. Бундай баҳолаш тўғри, лекин у барча зарур

жиҳатларни қамраб ололмайди. Билимларнинг муҳим томони унинг қўлланилувчанлигидир. Унга шаблонлик кўринишида намоён бўладиган кўр-кўрона ёдлашга қарама-қарши қўйилади. Тушуниш эслаб қолиш уйғунлигини ва маълум омиллардан фаол фойдаланишни тақозо қилувчи ўзлаштириш даражаси ҳам муҳим роль ўйнайди. Ишлаб чиқариш маҳоратининг навбатдаги шаклланиш босқичи малака ва кўникмаларнинг вужудга келиши ҳисобланади. 4.Касбий малака ва кўникмалар Касбий билимларни эгаллаш, ишлаб чиқариш малака ва кўникмаларининг шаклларини – касб-ҳунар коллежларида ўқувчиларнинг билиш фаолиятларидаги ўзаро боғлиқ компонентлардир. Бу муаммонинг ҳал қилиниши ўқувчиларнинг касбий тайёргарлик даражасига кўп жиҳатдан боғлиқдир. Малака мақсадга йўналган фаолият жараёнида ундаги айрим ҳаракатларга махсус эътибор бермаган ҳолда, лекин онг назорати остида автоматик суратда бажариш қобилиятидир. Шу билан бирга бу ҳаракатлар, машқ қилиш жараёнида шаклланган ва анча мураккаб ҳаракатлар тузилмасига киради. Фаолиятнинг айрим қисмларини автоматик равишда бажариш қобилияти турлича бўлиши мумкин, чунки кўникмалар сифати ҳам бир хил эмас. Кўникмалар шаклланган ва шаклланмаган, янги ва эски, оддий ва мураккаб, алоҳида ва комплекс бўлиши мумкин. Буларнинг ҳаммаси ўзлари шаклланиб ўзлаштирилаётган фаолиятга боғлиқ бўлиб, давомсиз ёки узоқ вақтга, оддий ёки мураккаб машқлар бир хил, ёхуд хилма-хил, фаолиятининг оддий ва мураккаб шароити. Ишлаб чиқариш малакаларининг қуйидаги турлари маълум: ақлий малакалар - бу вазифаларни бажаришда мавжуд билим ҳамда тажрибаларни ўйлаб турмасдан зудлик билан қўллай олиш, вазиятни

фаҳмлаш (кесиш режимини танлаш, назорат ускуналар кўрсаткичларини ўқиш ва ҳоказо); сенсор малакалар - бу ерда сезги органлари фаолияти асосий роль ўйнайди: (аланга рангига қараб ҳароратни, металлнинг ташқи кўринишига қараб сортини, машиналарнинг синган, бузилганлигини овозига қараб аниқлаш ва ҳоказо); двигателли (моторли) малакалар - ишлаб чиқариш таълими учун жуда хос бўлиб, ишлаб чиқариш таълимида ўқувчиларнинг ўзлаштириши ва тайёргарлигини белгилайди, асосан қўллар ҳаракати билан, баъзан қўл, оёқ ва бутун тана ҳаракати билан боғлиқ (силлиқлаш, кесиш, дастгоҳ дастасини бураш, механизмлар билан ишлаш ва ҳоказоларда қўллар ҳаракати); сенор-двигателли малакалар - идрок ва двигателли ҳаракатларни ўз ичига олувчи малакалар. Бу турга машина ва қўлда бажарилиши керак бўлган жараёнларни ўрганишда шаклланадиган кўпчилик кўникмалар киради; иродавий - интизом кўникмалари. Ҳар бир кўникма шаклланиш жараёнида қатор босқичларни босиб ўтади. Двигателли кўникмаларнинг қуйидаги шаклланиш босқичларини кўриб ўтамиз. биринчи - малакали фикрлашнинг бошланиши. Мақсадни аниқ тушуниш, аммо унга эришиш йўлларини яхши тушунмаслик. Ҳаракатни бажаришда қўпол хатолар; иккинчи - онгли, аммо эпсиз бажариш. Ҳаракатни қандай бажаришни аниқ тушуниш, аммо ўз диққатини қанча жамлашига қарамай ноаниқ бўш бажариш; ортиқча ҳаракатнинг кўплиги, мазкур кўникмани ижобий тадбиқ этишнинг йўқлиги. учинчи - малаканинг автоматлашиши. Ҳаракатларни бўшаштирилган эркин диққат вақтида борган сари сифатлироқ бажариш ва уни тақсимлаш имкониятининг мавжуд бўлиши ортиқча ҳаракатларни бартараф этиш; кўникмаларни ижобий тадбиқ этишнинг пайдо бўлиши.

тўртинчи - ўта автоматлаштирилган кўникма. Бошқа мураккаброқ бир ҳаракатни бажариш воситаси бўлган ҳаракатни аниқ, тежамли қатъий бажариш. Ривожланаётган кўникмалар пайдо бўлишлари биланоқ ўзаро алоқада бўладилар. Янги кўникмани ўзлаштиришнинг енгил ва қийин бўлиши ҳамда унинг аввал шаклланган кўникмалар билан ўзаро алоқаси кўникмаларнинг тадбиқ этилиши деб аталади (ижобий ёки салбий). Кўникманинг салбий тадбиқ этилиши шундай ҳолларда учрайдики, унда маълум бир ҳакатни бажариш, кўникмага эга бўлган ишчи уни бошқа йўл билан бажаради (масалан, бошқа дастгоҳга ўтиши, бошқариш дастаси аввалги дастгоҳникига нисбатан бошқача жойлашган; ҳайдовчининг ўзгача бошқариш тизимига эга бўлган автомашинада ишлаши ва ҳоказо). Кўникмаларни ижобий тадбиқ этишда ўқувчилар янги ва ўхшаш кўникмаларни тезда эгаллаб оладилар (масалан, пичоқ билан кесишдаги кўникмалар, силлиқлашдаги кўникмаларнинг шаклланишига ижобий таъсир қилади). Баъзан четдан қараганда оддий бўлиб кўринган кўникмаларнинг шаклланиш жараёни ташқи жиҳатдан оддий бўлиб туюлса-да, аслида жуда мураккаб. Бир қарашда тахмин қилиш мумкинки, батафсил тушунтириш, иш усулларини етарли миқдордаги машқлар ёрдамида кўрсатиш, ўқувчиларни диққат-эътибори ҳамда ҳаракати бу кўникмаларни таъминлайди, дейиш мумкин. Аммо кўпинча етарли назарий тайёргарликка эга бўлган касб-ҳунар коллежи битирувчилари, амалий кўникма ва малакаларини бўш эгаллайдилар. Ўқувчиларда кўникмалар шаклланишининг мураккаблиги, таълим усулини танлашдаги барча ҳолларда ҳисобга олиниши лозим бўлган кўпгина омилларнинг таъсири билан изоҳланади. Кўникмаларни шаклланишига қуйидаги омиллар таъсир кўрсатади:  ўқувчиларнинг муваффақиятларга эришишдаги қизиқишлари;  уларда зарур билимларнинг мавжудлиги;

 йўриқноманинг бошланишига қадар ва машқлар жараёнидаги самарадолиги;  машқлар жараёнида ўз-ўзини назорат қилиш ишлаб чиқариш таълими устаси баҳосининг ўз вақтида бўлиши ва объективлиги;  ўқувчилар фаолиятининг фаол бўлиши, уларнинг фаоллигини оширувчи таълим методларини қўллаш;  машқлар миқдори;  кўникмаларнинг ривожланиш даражасига аниқлик, суръат ва ҳоказолар жиҳатидан қўйиладиган талаблар;  кўникмаларнинг турли кўриниш ва хусусиятлари;  ўқувчиларнинг ёш ва индивидуал хусусиятлари. Кўникма автомотизмдан шу билан фарқ қиладики, синов машқларида бу ҳаракат унга диққат йўналтирилган ҳолда тўла ва онгли бажарилиб, асосан машқда автомотлашган ҳарактларда диққат уларга эмас, балки уларнинг мақсадига йўналтирилган ҳолда бажарилиши керак. Бунда кўникмаларни такомиллаштириб боришга қараб, автомотлаштириладиган ҳаракатларни мақсади, улардан мунтазам равишда узоқлаштириб ва шу йўл билан ёки бу ишни янада мураккаброқ кўникмалар комплексини шаккллантириш лозим. Шу билан бирга мураккаб малакалар ҳам такомиллаштириб борилади. Малака - бу кишининг ишни яхши шароитда маҳсулдор, зарур сифатлар билан тегишли вақтда бажара олиш қобилиятидир. Ҳар қандай малака билим ҳамда кўникмаларни ўзига олиб мавжуд кўникма билимлар асосида шаклланади, уларни янги шароитларда етишмайдиган элементларни қайтадан шакллантиради. Малакани билим ва кўникмаларга зид деб билиш ёки санаб ўтилганда, баъзан учраётгандек улардан олдин қўйиш мумкин эмас, чунки малака улар асосида таркиб топади. Касбий малакалар ўз шаклланишида қатор босқичларни босиб ўтади:

биринчи босқич - бошлангич кўникма. Ҳаракат мақсадини ва уни бажаришнинг илгари эгалланган билим ҳамда кўникмаларга (одатда маиший) таянадиган изланиш йўлларини англаш фаолият синов ва хатолар йўли билан амалга оширилади; иккинчи босқич - етарли бўлмаган кўникмали фаолият. Ҳаракатни бажаришда муайян фаолият учун хос бўлмаган илгари эгалланган кўникмалардан фойдаланиш; учинчи босқич - алоҳида умумий кўникма. Фаолиятнинг турли кўринишлари учун зарур бўлган қатор ўта ривожланган, аммо тор малакалар (ўз фаолиятини режалаштира олиш кўникмаси, ташкилотчилик малакаси ва хоказо.) тўртинчи босқич - ўта ривожланган кўникма. Муайян фаолиятга оид билим ва кўникмалардан ижодий фойдаланиш; фақат мақсадни эмас, балки унга эришиш йўлларини танлаш сабабини ҳам англаш; бешинчи босқич - маҳорат. Турли малакалардан ишончли ижодий равишда фойдаланиш. Маҳорат - касбий малакалар ривожаланишнинг юқори даражаси ва касб-таълимнинг мутлоқ мақсадидир. Унга амалиёт орқали эришилади. Маҳорат - бу мураккаб ишни тез ва аниқ бажаришнинг енгиллиги, бу меҳнатнинг юқори сифати ва барқарор ритми учун кафолат берувчи ишдаги ишончлиликдир. 5.Касбий меҳнат одатлари Ўқувчиларнинг кўпгина ҳаракатлари фақат кўникма ва малака тарзида эмас, балки одатлар сифатида ҳам шаклланади. Меҳнат одатлари - меҳнат ва ишлаб чиқариш таълимида ҳосил қилинган ҳамда автоматлашган характерга эга бўлган феъл-атвор одатларидир. Қуйидагиларни касбий одатлар деб ҳисоблаш мумкин:

 меҳнат интизомига риоя қилиш (ишга, машғулотларга, йиғилишларга ўз вақтида келиш, берилган топшириқларни ва ички кун тартибини аниқ бажариш);  технология қоидаларига аниқ ва қатъий риоя қилиш (йўриқнома - технологик картадан фойдаланилган ҳолда чизмалар бўйича ишлатилиши керак бўлган материал, асбоб, жиҳоз ва техникадан фойдаланиш);  меҳнат қилишнинг энг илғор методларини излашга доимо интилиш, ишлаб чиқариш унумдорлигини оширишга халақит берувчи эскирган, такомиллашмаган нарсаларга танқидий муносабат;  иш ўрнини жойлаштириш тартиби (дастгоҳ, станок ва асбоб- ускунани ишга тайёрлаш ҳамда уларни ишдан кейин тартибга солиш ва бошқалар);  умумхалқ мулкига эҳтиёткорлик муносабатида бўлиш, илғор иш тажрибаларини ўртоқлашиш ва ишлаб чиқариш режасини бажаришга кўмаклашиш истаги;  хавфсизлик техникаси, меҳнатни муҳофаза қилиш қоида ва талабларига риоя қилиш. Таълим жараёнидаги тарбия масаласини, ўқувчиларда кўрсатиб ўтилган одатларни шакллантирмасдан туриб ҳал этиш мумкин эмас. Зарарли одатларнинг вужудга келишидан сақланиш лозим. Улар кўпинча эътиборсизлик, паришонхотирлик, интизомсизлик, шунингдек, тегишли меҳнат шароитининг йўқлиги ва ўқув жараёнини ёмон ташкил этилиши туфайли юзага келади. Масалан ўқувчиларни баъзан нотўғри иш усулларига, асбоблардан нотўғри фойдаланишга одатлантиради.

АДАБИЁТЛАР: 1. Мирсаидов К. «Махсус фанларни ўқитиш ва ишлаб чиқариш таълими». Т.: «Ўқитувчи», 1996. 2. Мирсаидов К., Хидиров Ў., Чориев Р. «Ишлаб чиқариш таълими». Т.:, «Ўқитувчи», 2002. 3. Олимов Қ.Т., Узоқова Л.П., Ҳалимов Э.З., Рустамов Р.М., Ашурова С.Й. Махсус фанларни ўқитиш методикаси. Т.: «Фан», 2004, -120 б. 4. Москвин М. «Организация и методика производственного обучения трактористов-машинистов». М.: 1991, 144-стр. 5. Лошаков К.А. Автомобилнинг тузилиши. -Т.: «Ўқитувчи», 1992. 264 б. 6. Мирсаидов К. «Машина-трактор агрегатларини ишга тайёрлаш юзасидан машғулотлар ўтказиш методикаси». Т.: «Ўқитувчи», 1990. 7. Скакун В.А. Ишлаб чиқариш таълими устози учун қўлланма. Т. «Ўқитувчи», 1992. 208 б.

Похожие

Ишлаб чиқариш таълими методлари

Ўқувчиларга ишлаб чиқариш таълими бериш

Ўқувчиларнинг ишлаб чиқариш корхоналаридаги ўқишлари

Ўқув ишлаб чиқариш ишларини меъёрлаш

Кенгайиш жараёни