Ўқув устахоналарида ўқитиш - Транспорт - Рефераты

Ўқув устахоналарида ўқитиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

468 KB

Ў қув устахоналарида ўқитиш Режа: 1. Ўқув устахоналарининг вазифалари. 2. Ўқув устахоналарининг бинолари. 3. Ўқув устахоналарини тузиш режаси. 4. Ўқув устахоналарини жиҳозлаш. 5. Жиҳозларни ўқув устахоналарига жойлаштириш. 6. Ўқув устахоналарида иш режими. 7. Ўқув устахоналаридаги меҳнатнинг санитария-гигиена шартлари. 8. Касб-ҳунар коллежларининг ёрдамчи хизмат бўлимлари .

1. Ўқув устахоналарининг вазифалари Ишлаб чиқариш таълимининг моддий - техника базаси яхши ташкил этилган тақдирдагина юқори малакали ишчилар тайёрлаш имконияти туғилади. Ишлаб чиқариш шароитларида ўқитишнинг бошланғич даври учун жуда муҳим ҳисобланган ишлаб чиқариш таълими устасининг ўқувчилар гуруҳи билан бир вақтда ишлашини таъминловчи меъёрли ўқув жараёнини ташкил этиш жуда қийин, баъзан эса иконият ҳам бўлмайди. Бундан ташқари, малака тавсифномасида ва ишлаб чиқариш таълими дастурида назарда тутилган барча иш турлари камдан-кам ҳолларда ишлаб чиқариш режаларига киритилади, бу эса ўқитишнинг методик жиҳатдан синалган тизимини тадбиқ қилиш ҳамда ўқувчиларнинг зарурий малака кўникмаларни изчил эгаллашлари учун иш турларини танлаш имкониятини бермайди. Шу сабабли касб-ҳунар коллежларининг ўзида ҳам, корхоналарда ҳам яхши жиҳозланган устахона, майдончалар ва ўқув полигонларини албатта ташкил қилиниши назарда тутилади. Ўқувчилар бу ерда иш ўрнини оқилона ташкил қила билиш малакаларни эгаллайдилар, ишни бажариш учун зарур бўладиган механизмлар, жиҳозлар, асбоб-ускуналар билан танишадилар, операциялар ва ишлар комплексини технологик тартибда бажаришнинг меҳнат усулларини, ишлаб чиқариш маданиятини эгаллайдилар, ўқув вақтидан оқилона фойдаланишни, хавфсизлик техникаси, ишлаб чиқариш ва технологик интизом талабларига роия қилишни ўрганадилар. Ўқув устахоналарининг мавжудлиги ўқувчиларни фронтал ўқитиш учун зарур шароитлар яратади, назарий машғулотларни ишлаб чиқариш таълими билан оқилона равишда алмашлаб туриш имконини беради, материалларни дастурга мувофиқ изчил ўрганишни таъминлайди. Шунга мувофиқ кўпгина таянч ташкилотлар касб-ҳунар коллежлари билан бирга ўқув юртининг ўқув-моддий базасини кенгайтириш ва мустаҳкамлаш, ўқув бинолари, спорт иншоотлари, ўқув полигонлари, ишлаб

чиқариш устахоналари ва бошқаларни қуришнинг келажакдаги режаларини тузадилар. Ўқув устахоналари, майдончалари, участкалари, полигонларини режалаштириш, жиҳозлаш нуқтаи назариядан ва таълим-тарбия мақсадларига, ишлаб чиқариш таълими шакл ҳамда методларига мувофиқ бўлиши ишлаб чиқариш таълими устаси ва ўқувчиларнинг ишлашлари учун қулай шароит яратишга, таълим-тарбиявий иш жараёнида ишлаб чиқариш таълими устаси ўқувчилар жуда кам вақт сарфланганлари ҳолда энг юқори самарадорликка эришишларига, халқ хўжалиги учун малакали ишчилар тайёрлаш сифатини янада яхшилашга имкон яратади. 2. Ўқув устахоналарининг бинолари Ўқув устахоналари ўқув майдончаларини ташкил қилиш, уларни жиҳозлаш ва режасини тузиш касб-ҳунар коллежи тури, тайёрланадиган касбларнинг тавсифи ва ишлаб чиқаришнинг хусусиятларига мувофиқ ҳолда амалга оширилади. Ишлаб чиқариш таълими мақсадларида фойдаланиладиган ўқув устахоналари ва ёрдамчи хизмат бинолари пухта ўйлаб жойлаштирилиши ҳамда ўқув ва технологик талабларга тўла жавоб бериши керак. Ўқув-ишлаб чиқариш устахоналарининг таркиби ҳамда майдони саноат, қурилиш, қишлоқ хўжалиги, транспорт, алоқа, савдо ва маиший-маиший хизмат кўрсатишнинг тегишли соҳаларини лойиҳалаштиришнинг технологик меъёрларига шунингдек, қурилиш меъёр ва қоидаларига жавоб бериши керак. Касб-ҳунар коллежларининг янги комплексларини, ўқув устахоналарини қуришда касб-ҳунар коллежларини лойиҳалаштирувчи ташкилотларнинг типавий лойиҳаларига амал қилиш лозим. Устахоналар одатда биринчи қаватда жойлаштирилади. Устахона учун ажратиладиган майдон келажакда устахона кенгайиши мумкинлиги назарда тутилган ҳолда режалаштирилади. Устахоналарда шовқин чиқарадиган

дастгоҳлар бўлишини эътиборга олиб, назарий билим беришга мўлжалланган бинолардан уларни иложи борича алоҳида қанотга ёки узоқроққа жойлаштириш керак. Ўқув устахоналаридаги ҳавонинг ҳарорати қишда 15 0 -16 0 дан паст бўлмаслиги ёзда 20 0 С дан ошмаслиги керак. Бундай ҳарорат ишлаш учун энг қулай шароитни таъминлайди. Устахоналарга янги ҳавонинг доимо оқими табиий ёки ҳаво алмашувини етарлича таъминловчи сунъий вентиляция орқали келиб туради. Устахонанинг поли илиқ, юзаси тозалаш учун қулай, сирпанмайдиган бўлади. Деворлари силлиқ бўлиши керак. Деворлар очиқ рангга, шип эса бинони яхши ёритиш учун оқ рангга бўялади . Шунингдек ўқув устахоналарининг ўқув-ишлаб чиқариш муҳитига бир қатор талаблар қўйилади . 3. Ўқув устахоналарини тузиш ражаси Ўқув ишлаб чиқариш устахоналари ва бўлимларининг майдони ҳамда санитария-техника меъёрлари касб-ҳунар коллежида ўргатиладиган касб (авточилангарлар, ҳайдовчилик ва бошқалар)га қараб меъёрлар билан белгиланади. Ўқув устахоналари режасини тузишда қўйиладиган умумий талаблар қуйидагилардан иборат: 1) ўқув устахоналари машғулотларни ишлаб чиқариш таълими дастурига мувофиқ ўтказишга мослаштирилган ва операцион комплекс тизимга мувофиқ бўлиши керак; 2) ҳар бир бўлим майдони ва асбоб-ускуналари миқдорига кўра ҳамда бериладиган касбга мувофиқ 25 - 30 ёки 12 - 15 кишилик ўқувчилар гуруҳини бир вақтда ўқитишга мўлжалланади; 3) устахоналар бутун гуруҳни (фронтал) ўқитишга мосланган бўлиши керак;

4) агар устахона бир неча гуруҳни бир вақтда ўқитишга мўлалланган бўлса, ўқув гуруҳининг иш минтақасидан ўтиш йўлини беркитиш учун устахона бўлимлари бир-биридан ажратилади. Бу билан ишлаб чиқариш таълими устасининг барча гуруҳ билан машғулот ўтказиш учун зарур шароит яратилади; 5) ўқув устахоларида ҳар бир касбнинг ўзига хос хусусиятини назарда тутиб, алоҳида бўлимлар, шунингдек асбоб-ускуналар ва материаллар сақланадиган омборхона, чилангар-механика бўлими ва ҳоказолар ташкил қилинади; 6) технологик жараён жиҳатидан боғлиқ бўлган билимларни бир-бирига яқинроқ жойлаштириш керак. Масалан, чилангар-механика устахоналарни дастгоҳ ўрнатилган бўлимларга-токарлик устахонасини-фрезрлаш ва силлиқлик бўлимлари ёнига, пайвандлаш устахонасини-кузовларни таъмирлаш бўлимларига яқин жойлаштирилади; 7) силлиқлайдиган, жилвирлайдиган ва чархлайдиган дастгоҳлар алоҳида биноларга ўрнатилади. Агар бу талабларни қондиришни имкони бўлмаса, бундай дастгоҳлар устига ҳавони сўриб олувчи вентиляция ўрнатилади; 8) иш жараёнида кўп миқдорда газ, чанг ёки кучли шовқин чиқарадиган, шикастланиш хавфи бўлган бўлимлар (темирчилик, пайвандлаш, ёғочга ишлов берадиган, аккумулятор устахоналари ва ҳоказолар) тўлиқ изоляция қилинади; 9) устахоналар дастурнинг мазкур мавзуси ўрганиладиганда осиб ёки ўрнатиб қўйиладиган керакли кўрсатма қуроллар, Давлат стандартлар, жадваллар, малака тавсифномалари, ўқув-ишлаб чиқариш ишларининг рўйхати билан таъминлайди; 10) деворнинг бир томонига гуруҳ кўрсаткичлари ойнаси (гуруҳ таркиби, унинг мажбуриятлари, ўқув-оммавий ишлар режаси) ўрнак кўрсатган ўқувчиларнинг исми шарифлари (суратлари) ўрнатилади; 11) устахоналарнинг кўринадиган жойига биринчи ёрдам кўрсатиш учун дори-дармон солинган аптечка ва қайнатиб совитилган сувли бак қўйилади;

12) ўқувчиларнинг иш ўрнидаги индивидуал асбоб ускуналари комплекти ва чўтка, супурги, қириндини олиб ташлаш учун махсус хокандоз ва илгаклар бўлиши керак; 13) устахонада тозалаш учун ишлатиладиган материаллар, қиринди, қипиқни йиғишга мўлжалланган қопқоқли яшик; қиринди ва қипиқларни йиғиштириб олиш учун хокандоз-белкурак, устахонани тартибга келтириш учун чўткалар бўлиши керак; 14) ёнғинга қарши зарурий асбоб-ускуналар албатта бўлиши шарт. 4. Ўқув устахоналарини жиҳозлаш Ўқув устахоналари ўқувчилар ишлаб чиқариш таълими дастури талабларига мувофиқ топшириқларни бажаришлари учун зарур бўладиган, меҳнатни муҳофаза қилиш ва хавфсизлик техникаси талабларига жавоб берадиган якка ва оммавий фойдаланишга мўлжалланган асосий ҳамда ёрдамчи ўқув ишлаб чиқариш асбоб-ускуналари билан жиҳозланади. Ўқувчиларнинг якка тартибда фойдаланадиган асосий ўқув ишлаб чиқариш асбоб-ускуналари қуйидагилардир: хизмат кўрсатиш, текшириш устахоналари учун ёнилғи насосларини текшириш стенди, форсункаларни текшириш стенди ва бошқалар, чилангар-механика устахоналари учун чилангарлик тискиси ўрнатилган дастгоҳ ва шу кабилар. Умумий фойдаланишга мўлжалланган ёрдамчи ўқув ишлаб чиқариш асбоб - ускуналари пармалаш ва чархлаш дастгоҳлари, режалаш ва тўғрилаш плиткаларидан иборат. Якка тартибда ва умумий фойдаланишга мўлжалланган асбоб ускуналарнинг турлари ва миқдори ишлаб чиқариш таълими дастури талабларига, шунингдек ўқув устахоналарида бажариладиган ишлар тавсифига кўра аниқланади.

Ўқув устахоналарининг ўқув-ишлаб чиқариш муҳитига қўйиладиган талаблар Майдони бўйича қурилиш меъёрлари ва қоидалари талабларига мослиги (бир ўқувчига) Дастгоҳларда – 6-12 м 2 Чилангарлик, электр монтаж ва ҳ.к. – 4,0-4,5 м 2 Электр, газ пайвандлаш ишлари – 7,5-9,0 м 2 Дурадгорлик, механик ишлар – 10- 12м 2 Иш шароитининг мақбуллиги: Ҳажми – бир ўқувчига 13 м 3 дан кам эмас; Ҳарорати – 16-20 0 С; Шамоллатиш – бир ўқувчига 20м 3 | соат; Шовқин даражаси – 70 ДБ гача Жиҳозларни меъёрида ўрнатиш ва ишлатиш шарт-шароитларига мувофиқлиги: Дастгоҳлар, темирчилик, машина йиғиш, қурилиш-пардозлаш ва ҳ.к. – 1 қаватда; Чилангарлик, электрмонтаж, тикувчилик ва ҳ.к.- 2 ва 3 қаватларда. Санитария, гигиена ва меҳнат хавфсизлиги талабларига мувофиқлиги: ёнғин ва портлашга хавфли бўлимлар изоляцияси; чанг ва газ ажралувчи хоналарни изоляциялаш; зарурий кўтарма- механик қурилмаларнинг мавжудлиги; эшикларнинг етарли ўлчамга эгалиги; ёнғинни ўчириш воситалари ва ёнғин ҳолатида чиқиш жойларининг мавжудлиги. Меъёрда ёритилганлиги: Табиий -деразалар майдони пол майдонинг 1/6 дан кам бўлмаслиги; ёруғ тон берувчи бўёқларни қўллаш; тўсиқли жойларда деразадан ёритилиши Билан чироқли ёритишни уйғунлаштириш. Сунъий -умумий 100-150 лк; махсус 400 лк гача. Ишлаб чиқариш эстетикаси талабларига мувофиқлиги: Девор, шифт ва жиҳозларнинг ранги ва тони (қурилиш меъёрлари ва қоидаларига мос равишда); ягона услубда жиҳозлаш ва мебелларни жойлаш; дераза ва полларни яхшилаб тозалаш имкониятининг мавжудлиги. 1-расм. Ўқув устахоналарининг ўқув-ишлаб чиқариш муҳитига қўйиладиган талаблар. Ўқув ишлаб чиқариш асбоб-ускуналари, шунингдек механизация воситалари ҳозирги замон техникаси талабларига жавоб бериши ва ўқувчиларга ўқув дастуридаги барча мавзуларни ўрганиш имкониятини

яратиши керак. Якка тартибда фойдаланишга мўлжалланган асосий ўқув ишлаб чиқариш асбоб-ускуналарининг миқдори ўқувчиларнинг кўпи билан икки сменада ишлашларини назарда тутиб белгиланади; ҳар бир касб учун алоҳида, керакли асбоб-ускуналар билан жиҳозланган иш ўрни бўлиши шарт. Шундай қилиб, ишлаб чиқариш билан назарий ўқитиш кун ора алмашиниб турганда бир сменали иш кунида бир ўқувчи ўрнида икки ўқувчи ишлаши мумкин. Умумий фойдаланишга мўлжалланган асбоб-ускуналарнинг тури ва таркиби ўқув дастурининг талаби ҳамда ўқув устахоналарида бажариладиган ишнинг тавсифига кўра аниқланади. Бундай жиҳозларнинг ўртача миқдори якка тартибда фойдаланишга мўлжалланган барча асбоб-ускуналарнинг тахминан 10-15 фоизини ташкил қилади, бироқ ҳар бир номдаги асбоб- ускунадан бўлиши шарт. 5. Жиҳозларни ўқув устахоналарига жойлаштириш Жиҳозларни ўқув устахоналарига жойлаштириш қуйидаги имкониятларни яратади: 1. ишлаб чиқариш таълими устасига ўз иш ўрнида туриб ўқувчилар гуруҳига жамоавий йўриқнома бериш имкониятини; 2. ўқувчиларнинг ишлашлари учун энг қулай ва хавфсиз шароитни; 3. ишлаш ва таъмирлаш вақтида, шунингдек материаллар, деталлар, чиқиндиларни ташишда ҳар томондан келишнинг қулайлигини фақат ишчи турадиган дастгоҳ орасидан ўтиш жойларининг кенглиги 0,5-0,8 м, дастгоҳлар қатори орсидаги ўтиш йўлининг кенглиги энг камида 1,2 м аравача, электрокарь ва бошқа таранспорт ўтадиган жойнинг кенглиги камида 2 м дан қилиб белгиланади. Барча турдаги жиҳозларнинг хавфли жойлари тўр, кожух ёки тўсиқлар билан тўсиб қўйилади.

Кўпинча турли мақсадларга мўлжалланган, майдонининг шакли турлича бўлган биноларга ўқув устахоналари жойлаштирилади. Ўқув жиҳозларини жойлаштириш кўп жиҳатдан бино шаклига, шунингдек, бинонинг ёритилиши ҳолатига (бир томонлама, икки томонлама ва комбинирланган) боғлиқдир. Бу омилларни эътиборга олиб, ўқув устахоналарида асбоб-ускуналарни фронтал (8-а расм) ёки қаторасига (8-б расм) ўрнатиш мумкин. 2-расм. Жиҳозларни ўқув устахонасида жойлаштириш. Қаторасига жойлаштириш қулай бўлиб бундай жиҳозлар ишлаб чиқариш таълими устасининг иш ўрнига қаратиб уч-тўрт қатор қилиб жойлаштирилади, бу эса ишлаб чиқариш таълими устасига бутун гуруҳ ишини кузатиб туриш имконини беради. Бундан ташқари, жиҳозларни қаторасига жойлаштириш бинонинг бир томонлама ёритилишида ҳам икки томонлама ёритилишида ҳам табиий ёритилишидан яхшироқ фойдаланиш имконини беради. Бундан ташқари, жиҳозларни қаторасига жойлаштириш бинонинг бир томонлама ёритилишида ҳам табиий ёритилишдан яхшироқ фойдаланиш имконини яратади. Касб-ҳунар коллежларининг ўқув устахоналарида ўқувчиларнинг иш ўрни, режасини тузиш устахона майдонининг шакли ва ҳажмига анчагина боғлиқ бўлади.

Дастгоҳларни устахоналарга жойлаштиришда дастгоҳлар орасида, дастгоҳлар билан девор орасида ҳамда қаторлар орасида тегишли масофа бўлишини таъминлаш зарур. Ўрта гуруҳдаги дастгоҳлар қаторасига жойлаштирилганда олд томондан уларнинг оралиғи 0,5 м дан кам бўлмаслиги керак. Ўртача катталикдаги дастгоҳлар кўндалангига жойлаштирилганда уларнинг оралиғи 0,9 м дан кам бўлмаслиги керак. Агар ўқувчининг иш ўрни орқа томондан дастгоҳлар қатори билан эмас, балки колонна ёки девор билан чекланса, бу оралиқ 0,8 м гача қисқартирилиши мумкин. Дастгоҳлар девор бўйлаб ўрнатилганда дастгоҳларнинг орқа габарит нуқтаси билан девор оралиғи (ўрта гуруҳдаги дастгоҳлар учун) 0,5 м дан кам бўлмаслиги керак. Бу оралиқлар баъзан етарли бўлмайди, шунинг учун дастгоҳни тузатиш ва текшириш вақтида электрдвигателини олиш ҳамда ўрнатиш, бошқариш шкафи эшигини очиш ва шу каби ишларни бажариш имкониятини яратиш учун оралиқни кенгайтириш зарур бўлади. Ҳар бир дастгоҳни ўқув устахонасига ўрнатиш жараёнида унинг барча конструктив ва технологик хусусиятларини ҳисобга олиш керак. Дастгоҳлар табиий ёруғлик иш зонасига ўнг томондан ёки олд томондан ва ўнгдан тушадиган қилиб ўрнатилиши керак. Маҳаллий ёритишда дастгоҳнинг деразага нисбатан жойлашуви ихтиёрий бўлиши мумкин. 6. Ўқув устахоналарида иш режими Ўқув жараёни ўсмирнинг ўсиб шаклланаётган организми учун сезиларли таъсир кўрсатади. Шунинг учун ўқув режимини, юқори иш қобилятини яхши ўзлаштиришни таъминлайдиган, ўқувчиларни соғлиғини мустаҳкамлайдиган, яъни бутун ўқиш давомида ўқувчиларнинг физиологик функцияларини юқори даражада сақлайдиган қилиб ташкил этиши жуда муҳимдир. Бунга, фақат ўқувчи меҳнати оғирлиги ўсаётган организмнинг ёш

ва функционал имкониятларига қатъий мувофиқ келгандагина эришиш мумкин. Иш ўрнида меҳнатни илмий асосда ташкил этиш инсондаги юксак меҳнат қобилияти ва соғлиқни сақлашни таъминловчи тўғри меҳнат ва дам олиш режимига асосланади. Тадқиқотларни кўрсатишича, ўқувчиларнинг иш қобиляти кун ва ҳафта давомида сезиларли ўзгаришларга дуч келади. У юқори даражада сақланиши ёки аксинча, тез пасайиши (кундалик режим бузилганда, ёритиш ёмон бўлганда, юқори ҳарорат, шовқинлар таъсир қилганда, кам ёки бетартиб овқатланиш ва шу кабиларда) мумкин. Иш куни давомида ўқувчиларни ишлаш қобилятлари уч босқич билан тарърифланади (9-расм): биринчиси-ўқувчи ишга «шўнғийди» (ишлаш қобиляти қатъий бўлган ҳолат) унинг меҳнат унумдолиги аста-секин ошиб боради; иккинчиси-юқори унумдорлик даври; учунчиси-чарчаш натижасида унумдорликнинг пасайиши. М еҳнат унумдорлиги Туш ки танаффус 0 1 2 3 4 5 6 7 Иш вақти, соат 3-расм. Иш куни давомида меҳнат унумдорлиги

3-расмда кўриниб турибдики, меҳнат унумдорлигини кўрсатувчи эгри чизиқ дастлабки икки соат давомида юқорига кўтарилган; ишлаш қобилятининг юқори даражаси бир ярим соат давомида сақланган ва сўнгра чарчаш натижасида аста-секин пасайган. Одатда, иш кунининг ўртасида (тушликдаги танаффусдан сўнг) ишлаш қобилияти дарҳол тикланмайди. «Ишга киришиш» даври қайта бошланиб, у қатъийлик қобиляти билан алмашади, бироқ ишлаш қобилятининг бу даражаси тушликкача бўлган даражадан бирмунча паст бўлади: иш вақтининг беш-олтинчи соатига келиб, иш тугашидан олдидан пайдо бўлган ишлаш қобилятининг пасайишига мувофиқ келувчи пасайиш содир бўлади. Меҳнатнинг ҳозирги замон физиологияси чарчашнинг табиатини, унинг меҳнат жараёнида ўсиш қонуниятларини, чарчашнинг даражаларини камайтириш шароитларини таърифловчи кенг доирадаги илмий маълумотларга эгадир. Чарчашнинг юзага келиши ва ҳар хил иш турларини (жисмоний, ақлий) бажаришда унинг тўпланиб қолиш шароитлари тавсифидаги фарқлар аниқланган. Ўқувчиларда меҳнатсеварлик, жадал ва тўлиқ юкланиш билан ишлаш одатини тарбиялаш билан бирга чарачашни олдини олувчи ҳамда устахоналардаги ўқув ишлаб чиқариш жараёни учун энг қулай меҳнат шароити таъминланган бўлиши керак. Илмий текшириш институти касб- ҳунар коллежлари ўқувчиларининг меҳнат режимини ташкил қилиш бўйича қуйидаги тавсияларни беради:  суткалик режимни меҳнат ва дам олишнинг айрим турларини қатъий меъёрлаштириш тамойилларига, мунтазам ва тўла қонли овқатланган ҳолда меҳнат ва дам олишни тўғри алмаштиришга, етарли уйқу ҳамда очиқ ҳаводаги фаол дам олиш ва шу кабиларга асосланиб тузиш мақсадга мувофиқ бўлади;  ишлаб чиқариш машғулотлари вақтида биринчи йил таълим олаётган ўқувчилар учун ҳар 50 дақиқалик ишдан сўнг, иккинчи йил таълими олаётган ўқувчилар учун 1,5 соатлик ишдан сўнг, учинчи йил таълим

олаётган ўқувчилари учун 2,5 соатлик ишдан сўнг 10 дақиқалик танаффус белгилаш керак. Бу ўқувчиларнинг иш билан юкланишини ошириш имконини беради ва уларни аста-секин ишлаб чиқаришнинг умумий режимига яқинлаштиради;  иш кунининг ўртасида 45 дақиқа давом этадиган тушлик танаффус бўлиши шарт;  дам олиш учун берилган танаффуслар вақтида ўқувчилар шундай ҳолатда бўлишлари керак-ки, бу ҳолатлар уларнинг кучларини максимал тиклашга имкон берсин. Бу ўринда «агар туриб ишласанг, ўтириб дам ол», «ўтириб ишласанг, туриб дам ол», деган қоидаги риоя қилиш фойдалидир. Касб-ҳунар коллежларининг ўқувчилари кўп ҳолларда тик туриб ишлайдилар, демак улар ўтириб иложи борича ишлайдиган бинолардан ташқарида, ёзда очиқ ҳавода дам олишлари зарур;  дам олиш вақтида бинони яхшилаб шамоллатиш лозим. Жисмоний тарбия, эрталабки бадан тарбия машқлари, шунингдек иш шароитларининг организм баъзи қисмларига зарарли таъсирини йўқотувчи ва гавданинг нотўғри ривожланишининг олдини олувчи гимнастика машқлари билан шуғулланиш, сарфланган кучни тиклаш ва иш қобилятини ўстиришга ёрдам беради. Ўсмирлик ёшининг психофизиологик хусусиятлари, хусусан уларнинг меҳнат жараёнларини бажариш жараёнида тез чарчашлари ўқув устахоналари ҳамда ўқиш бўлимларидаги барча ишлар ёшларни корхоналарда мавжуд бўлган иш шароитларига аста-секин кўниктирувчи режимга қатъий риоя қилган ҳолда сўзсиз бажарилишини шарт қилиб қўяди. Меҳнатнинг мақсадга мувофиқ режими бутун ўқув-тарбиявий жараённи тўғри ташкил қилишда муҳим аҳамиятга эгадир. Ўқув устахоналаридаги иш режими ички тарбия-қоидаларига мувофиқ бўлиши зарур. Ўқув кунининг режимига (эрталабки йўқлама қилиш, ишлаб чиқариш таълими устасининг кириш йўриқномаси, машқ ёки ўқувчиларнинг мустақил ишлари, иш ўринларини йиғиштириш, ишлаб чиқариш таълими

устасининг ўқувчилар ишларини қабул қилиши ва якуний йўриқнома) ишлаб чиқариш таълимининг ҳар бир ишлаб чиқариш таълими устаси ва барча ўқувчилар қатъий риоя қилишлари керак. Ўқувчиларни иш ўринлари йиғиштирилмаган, керакли тартиб ўрнатилмаган бўлса, демак ҳали иш куни тугамаган деган қоидага одатлантирилади. Иш ўринлари йиғиштирилиб топширилгач, гуруҳ якуний йўриқномани тинглаш учун қатор бўлиб сафга туради (йўриқнома қисқа бўлса) ишлаб чиқариш таълими устасининг иш ўрни олдига ўтиради (йўриқнома узоқроқ давом этса), йўриқнома якунида ишлаб чиқариш таълими устаси ўқувчиларга баҳоларни айтади ва барча саволлар кўриб чиқилиб, уй вазифаси берилгач, гуруҳ бошлиғига гуруҳни саф тортиб ўқув устахонасидан олиб чиқишга рухсат беради. 7. Ўқув устахоналаридаги меҳнатнинг санитария-гигиена шартлари Ўқувчиларнинг иш ўринларини ташкил этишнинг муҳим вазифаси уларнинг меҳнатини енгиллаштирувчи, меҳнат физиологияси, гигиена ва психология талабларининг бажарилишини таъминловчи воситалар билан жиҳозлашдир. Бу вазифа ўқув устахоналари ёки айрим ўқув-ишлаб чиқариш бўлимлари жойлашган бутун ўқув ишлаб чиқариш биноси миқёсида тадбирлар ўтказиш орқали ҳал этилади. Бинонинг умумий ёритилишини, товуш изоляциясини, ҳавосининг тозалигини, талаб қилинадиган ҳароратни сақлашни алоҳида олинган иш ўрни доирасида таъминлаш мумкин эмас. Шу билан бирга ҳар бир иш ўрнидаги меҳнат шароитларини яхшилашга мўлжалланган воситалар (шахсий ҳимоя воситалари) мавжуддир. Меҳнат хавфсизлигини психофизиологик меъёр ва талаблари физиология-гигиена ва меҳнат хавфсизлик техникаси қўлланмаларида келтирилган. Қуйида ўқувчиларнинг ўқув ўринлари ва устахоналарни жиҳозлашда қўлланадиган турли воситиларнинг бир неча намуналарини кўриб чиқамиз.

Иш жойида меҳнатни илмий асосда ташкил этишнинг асосий шартларидан бири иш ўрнининг етарли даражада ёритилишидир. Ёритиш Давлат стандарти талабларига мувофиқ бўлиши, юзаларни етарли даражада ёритилишини таъминлаши, иш вақти давомида доимий бўлиши, ёруғлиги бўйича тенг тақсимланиши, кўз нурига таъсир кўрсатмаслиги лозим. Ёритишнинг меъёрда бўлиши энг аввало ёруғлик манбаининг жойлашишига боғлиқдир. 10-расмда ёруғлик манбаининг тўғри (а) ва нотўғри (б, в, г) жойлаштирилиши кўрсатилган. Биринчи ҳолат энг тўғрисидир, чунки ёруғлик манбаи ишловчининг боши тепасига, чап томонга жойлаштирилганлиги туфайли у кўз нурини олмайди ва иш зонасига соя тушурмай тўғрида-тўғри иш столини ёритади. Қолган уч ҳолатда ёруғлик манбаи нотўғри жойлаштирилган. Иш ўрнининг етарли ёритилмаганлигининг сабаби ёруғлик манбаига масъулиятсиз қараш, лампанинг ифлос бўлиши, абажур ёки рефлекторнинг йўқлиги ёруғликни 30 фоиз ёки ундан кўпроқ камайтириш мумкин. Ўтказилган илмий тадқиқотлар, иш ўрнинг тўғри ёритилиши ўқувчиларнинг иш унумдорлигини 10-30 фоиз, ёруғлик манбаларининг тоза сақланиши эса 5-15 фоизга ошириши мумкинлигидан далолат беради. Тадқиқотлар натижасида 30 лк ёритилганлик кўпроқ чарчашга, 800-1000 лк ёритганлик камроқ чарчашга сабаб бўлиши аниқланган. Ёритганлик 1000 лк бўлганда хатоларга камроқ йўл қўйилади. 4-расм. Ёруғлик манбаларини жойлаштириш вариантлари:

а-соя бермайди ва ёруғлик нурини кўзга тушурмайди; б-нотекис юзада соя доғлари ҳосил қилади; в-ёруғликнинг қайтарилиши туфайли кўзни қамаштиради; г-ёруғлик манбаига қарши соя берадиган ёруғлик манбаи. Ёритилишни яхшилаш ва электр энергиясини тажамкорлик билан сарфлаш мақсадида қизувчи лампаларга нисбатан бир қанча афзалликларига эга бўлган люминесцент ёритгичларни қўллаш кенг тадбиқ қилинмоқда. Бундай ҳолларда ёруғлик 3-4 марта ортади, электр энергия бир неча марта кам сарфланади. Люминесцент лампаларининг камчилиги айрим лампаларнинг минлтиллаши туфайли содир бўлувчи стробоскопик таъсирдан иборатдир. Бу камчиликни йўқотиш учун лампалар уч фазали занжирнинг турли симларига уланади. Иш ўринларининг ёритилиши масаласини ҳал қилишда табиий ёруғликдан фойдаланишнинг таъминлаш мақсадга мувофиқдир. Бунинг учун ёруқликнинг майда звеноли панжаралари йириклари билан алмаштирилади, дераза ойналари ёруғлик нурини 30 фоизгача тўсиб қолувчи ва иш ўринларининг ёритилишини кескин ёмонлаштирувчи чанглардан доимо тозалаб турилади. Ўқув устахолари биносининг қандай рангда бўлиши (бўялиши) эстетик интерьерни яратишда муҳим элемент ҳисобланади. Бироқ бўяш вақтида бўёқнинг рангига бино ва жиҳозларни безаш нуқтаи назардан қараб бўлмайди, чунки ранг одамга ва умуман бутун меҳнат жараёнига турлича таъсир қилади. Масалан, оқ ранг 75 фоиз, оч кулранг 55 фоиз, сарғиш ранг 70 фоиз, оч сариқранг 45 фоиз, кулранг 35 фоиз, тўқ жигарранг эса фақатгина 15 фоиз нурни қайтаради. Ўқув устахоналарни бўяшда ана шуларни ҳисобга олиш керак. Одамнинг кўриш органлари ва асаб тизимига қизил, тўқ сариқ, бинафша, тўқ қизил ранг салбий таъсир этиши тадқиқотлар натижасида аниқланган. Ана шундай рангларга бўялган биноларда ишловчиларнинг кўриш органлари тез чарчайди, меҳнат унумдорлиги пасаяди, зийраклик ва иш сифати ёмонлашади. Яшил, кўкимтир, яшил ва сариқ ранглар одамнинг

кўриш органи ва психофизиологик функцияларига яхши таъсир этади, меҳнат унумдорлини оширади, чарчашни камайтиради. Турли рангларни инсон кайфиятига қуйидагича таъсир этиши аниқланган: қизил ранг асаб тизимини қўзғатади; яшил ранг тинчлантиради; бинафша ранг киши руҳини тушурса; сариқ ранг руҳни тетиклаштиради. Устахоналарда ҳавонинг ҳолати, яъни ҳавонинг тозалиги, ҳарорати ва намлиги меҳнатнинг соғлом шароитларини яратишда жуда муҳим аҳамиятга эгадир. Ҳавонинг чанглиги, газлашганлиги, ортиқча намлик ёки қуруқ ҳароратнинг баланд ёки паст бўлиши ўқувчилар организмига салбий таъсир этади. Кузатишлар гигиеник талабларга жавоб берувчи ҳавода ишлаш меҳнат унумдорлигини 10 фоизгача оширишини кўрсатди. Бунга яхши ишлайдиган оқувчи-сўрувчи вентилацияни ўрнатиш орқали эришилади. Кейинги вақтларда ҳавони кондиционирлаш қўлланилмоқда (ҳавога ишлов бериб, доимий метеорологик шароитни-ҳароратни, тозалик ва намликни сақлаш). Касб-ҳунар коллежларининг ўқув устахоналарида ишлаб чиқариш таълими гигиеник талабларга жавоб берувчи «сунъий иқлим»ни ўрнатиш мумкин. Бу ўқув устахоналарида нормал ҳавони вужудга келтиришнинг энг такомиллашган усулидир. Иш ўрнидаги меҳнатни илмий асосда ташкил этиш ўқув устахоналаридаги шовқин ва тебранишни камайтириш, ишлаш учун осойишта шароит яратиш масаласини ўз ичига олади. Меҳнат гигиенаси ва касб касалликлари бўйича ўтказилган тадқиқотлар ишлаб чиқаришдаги шовқин одамнинг эшитиш органларига таъсир этишини, гарангликка олиб келишини шунингдек асаб тизимига салбий таъсир этиб, бошқа органларнинг меъёрда ишлашининг бузилишига сабаб бўлишини кўсатади. Шовқин ва тебраниш гипертания, яра-чақа, ошқозон секреция безининг бузилиши ва бошқа касаликларга олиб келиши мумкин. Шовқинга қарши курашдаги асосий йўналишлар-товуш изоляцияси, товушни ютиш ва тебранишни изоляция қилишдир. Шовқинни йўқотишнинг иложи бўлмаган баъзи машиналарни шовқин ютувчи тўсиқлар билан

ажратиб қўйилади. Радиоэшиттришларини маълум белгиланган вақтда, яхшиси тушлик ёки машғулотни бошлашдан олдин, кайфиятни яхшилашга сабаб бўлганда тинглаш лозим. Машғулотлар ва устахоналарда иш бошланиши билан радиоэшиттиришлар тўхтатилади. Иш кунининг охирида радиоэшиттиришлар кайфиятни кўтариш, чарчоқни олиш учун керак бўлади, улар ишда оптимал шароитларни яратишга ёрдам беришлари керак. Касб-ҳунар коллежларидаги иш кийими гардеробхона биноси гигиеник меъёр ҳамда ҳозирги замон талабларига жавоб бериши керак. Ўқувчилар иш бошлашдан олдин илгич ва алоҳида ажратилган шкафли махсус жиҳозланган гардерхона биносида махсус иш кийимини киядилар. Ўқувчилар учун энг қулай кийим камбинезон ёки ярим конбинезонлардир. Душхона ва қўл ювиш хоналари ҳам гигиенанинг ҳозирги замон талабларига жавоб бериши керак. Иложи борича уларни гардеробхона биноси ёнига жойлаштириш керак. Душхона ва қўл ювиш хоналари оқ керамика плиткалари билан қоплангани маъқул. Деворлар камида ҳафтасига бир марта, поллар эса ҳар куни ювилади. Баъзи ўқув юртларида қўл ювиш хоналари гардероб шкафларнинг қаторлари ўртасига ўрнатилган, қўл ювиш хоналари ва душхоналар эса гуруҳли аралаштиргичлар билан жиҳозланган. 8. Касб-ҳунар коллежларининг ёрдамчи хизмат бўлимлари Касб-ҳунар коллежларининг ёрдамчи хизмат бўлимлари ишлаб чиқариш таълимининг тўғри ташкил этилишини таъминлашда ва моддий- техника базасини яратишда муҳим роль ўйнайди. Ишлаб чиқариш таълимининг самарали бўлиши маълум даражада ёрдамчи хизмат бўлимларини ташкил қилиши сифатларига боғлиқдир. Касб-ҳунар коллежларининг ёрдамчи хизмат бўлимлари ўз ичига асбобсозлик, омборхона хўжаликлари, шунингдек техникавий назорат бўлимини олади.

Асбобсозлик хўжалигининг асосий вазифаси ўқув устахоналари ва ўқувчиларнинг иш ўринларини сифатли асбоб ҳамда мосламалар билан ўз вақтида узвий таъминлаб туришдир. Асбобсозлик хўжалиги асбоб тарқатиш омборхонаси, заҳирадаги асбоб ва мосламалар омбори, кесувчи асбобларни марказлаштирилган ҳолда чархлаш учун чархловчи бўлим, зарурий жиҳозлар билан таъминланган асбоб ва мосламаларни тузатиш ҳамда тайёрлаш бўлимидан иборат. Асбобсозлик хўжалиги ишларининг вазифасига асбоб ва мосламаларга бўлган эҳтиёжларни аниқлаш, аризалар ёзиб, улар асосида керакли асбобларни олиш, кесувчи асбобларни марказлаштирилган ҳолда чархлаш, асбоб ва мосламаларни таъмирлатиш, асбоб ва ўлчов ускуналаридан тўғри фойдаланишни назорат қилиш киради. Асбобсозлик хўжалигининг асбоб тарқатиш омборхонасида ишлаб чиқариш таълими устаси, ўқувчилар ва ишлаб чиқарувчи ишчиларнинг жорий ишлаб чиқариш фаолиятларида зарур бўладиган барча асбоблар, ишдан чиққан ёки таъмирланаётган асбобни алмаштириш учун заҳирадаги асбоблар сақланади. Заҳирада сақланадиган асбобларнинг миқдори унинг турига боғлиқ бўлиб, ишдан чиқиш меъёрлари ҳамда хизмат муддатига кўра ҳисобга олинади. Омборхоналарни энг янги асбоб ва мосламалар билан узвий тўлдириб боришга алоҳида эътибор бериш лозим. Асбобларни сақлаш, уларнинг ҳаракатини ҳисобга олиш масаласини ҳамда асбоб тарқатиш омборхонаси заҳирасидаги асбобларнинг ўқув устахоналари эҳтиёжига мувофиқлигини назорат қилишни яхши йўлга қўймай туриб ўқув устахоналари ва ўқувчиларнинг иш ўрниларининг керакли асбобларни билан таъминлаш ҳамда яхши хизмат кўрсатиш мумкин бўлмайди. Баъзи касб-ҳунар коллежларида қўлланилаётган усул, яъни кўп миқдордаги асбобларни стеллажлардаги ячейкаларда сақлаш, асбобларнинг ишдан чиқишига сабаб бўлади, ҳисобга олишни қийинлаштиради, шунингдек заҳираларни ўз вақтида тўлдириб туришга имкон бермайди. Асбобларнинг тартибда сақланмаслиги, янги олинган асбобни ўз вақтида ажратиб ва тахлаб

қўйилмаслиги туфайли кўпинча, уни ўқувчиларга беришда қийинчилик ва кечикишлар содир бўлади. Бу масаланинг ҳал қилиниши асбобларни омборхонада сақлашнинг қуйидаги тизимини, яъни асбобнинг ҳар бир турини борлиги ва аҳволини осонгина кўриб аниқлашни, уни бемолол олиш ҳамда тезда санашни таъминлайдиган, асбобнинг кесувчи элементларини сақлашга ёрдам берадиган тизимнинг қабул қилинишига боғлиқдир. Асбоблар сақланадиган стеллажлар, токчали, яшикли, штирли ва уячали пирамидалар асбоблар тарқатиш омборхоналарнинг асосий жиҳозлари ҳисобланади. Асбоблар ўзининг ҳажмига мовофиқ келувчи яшикларда сақланади. Яшикларнинг баъзи тўсиқларини олинадиган қилиниши мақсадга мувофиқдир, чунки бу яшикларни ҳажмини асбоб ва мосламаларининг миқдори ҳамда ҳажмига кўра ўзгартириш имконини беради. Оғир асбоб ва мосламалар учун стеллажларнинг қуйи қисмидаги бўлимлар ажратилади. Ёпиқ стеллажлар тортмали қилиниб, уларда қимматли асбоблар: қирралари зарбага учраши керак бўлмаган ўлчов ва кесувчи асбоблар (развёрткалар, шакл кескичлар ва ҳакозолар) сақланади. Парма, кичик фреза, метчик каби асбоблар учун айланма шчитли стеллажлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Бу шчитларнинг яшикларида асбоблар якка ҳолда сақланади. Фойдаланишда қулайлик яратиш учун стеллажлар асбобларнинг типи, тури ва ҳажмига кўра гуруҳланади. Стеллажларнинг баландлиги полдан 2 м дан ортиқ бўлмаслиги керак, бу улардан нарвонсиз фойдаланиш имконини беради. Стеллаж, яшик, токчаларга асбоблар номи ёзилган жадваллар мустаҳкамлаб қўйилади. Қимматбаҳо ўлчов асбоблари (микрометр, индикатор ва шу кабилар) ғилофларда сақланади. Асбобларни сақлашда қўллаш мумкин бўлган вариантлардан бир китобнинг очиқ саҳифаларини эслатувчи, вертикал осилган айланма витрина- шчит кўринишидаги стеллажларнинг махсус уячаларида сақлашдир (11-

расм). Асбоб ёки мосламанинг маълум турига мўлжалланган ҳар бир стеллаж олтита айланма тахта-шчитдан иборат. Асбоб шчитнинг иккала томониниг, бутун майдонига ўрнатилган уячали қолипларда сақланади. Стеллажлар девор олдига ўрнатилаётганда унинг олитита шчитига яна иккита қимирламайдиган шчит қўшилади-бу китобнинг ўзига хос муқовасини эслатади. Шчитларнинг 14 томони асбобларни жойлаштириш учун фойдаланиладиган 13 м 2 майдонни эгаллайди. Бундай шчитлардан фойдаланиш майдонни тежаш, асбоб ва мосламаларни сақлашда зарурий шароитларни яратиш имконини беради. Асбоб ва ишлаб чиқариш таълими устасининг мосламаларини ўқувчиларга асбоб китобчалари ёки карточкалари, бир марталик ишларни бажариш учун эса асбоб маркалари (жетонлар) бўйича берилади. Омбор хўжалиги ўқув юртига келтириладиган материалларнинг омборхоналарини ўз ичига олади. Омборхона биноларининг майдони ишлаб чиқариш ҳажми ва тавсифига кўра белгиланади. Омбор хоналарининг жиҳози стеллажлар, катаклар, уячалардир. Бу қурилмаларнинг ҳаммаси уларда сақаланаётган материаллар миқдорига кўра қатор, секция ва бўлимларга бўлинади. Секция ва ячейканинг ҳар бир қаторида сақланаётган материалларнинг тавсифи кўрсатилган ёриқлар қўлланилади. Тайёр маҳсулотлар, эҳтиёт қисмлар, хом-ашёлар токчали стеллажлар билан жиҳозланган омборхоналарда сақланади. Касб-ҳунар коллежида ўқув-ишлаб чиқариш жиҳозларининг яхшироқ сақаланиши мақсадларида таъмирлаш хўжалиги ташкил қилинади. Унинг вазифасига:  жиҳозларнинг ишлатишга доимо тайёр, ўқув жараёнини сифатли ўтказишни таъминлайдиган ҳолатда сақлаш;  жиҳозларнинг бехосдан (фавқулотда ҳолатда) ишдан чиқишининг олдини олиш;  таъмирлашнинг белгиланган графигига қатъий риоя қилиш киради.

9-расм. Асбоб тарқатиш омборхоналарида асбобларни сақлаш. Таъмирлаш хизматини касб-ҳунар коллежининг механиги бошқариб, унинг ихтиёрида малакали ишчилар (чилангарлар, фрезерчилар, токарлар ва бошқа мутахассислар) ҳамда керакли асбоб-ускуналар бўлади. Ўқув муассасаси механиги ўқув муассасасидаги ўқув ишлаб чиқариш жиҳозларининг сақланиши ва ишлатишга яроқлилигига; барча ишлаб

чиқариш жиҳозларининг тўхтовсиз ва хавфсиз ишлашини таъминлашга жавобгардир; у жорий этилган қоидаларга мувофиқ таъмирлаш ишларини уюштиради ва амалга оширади; таъмирлашнинг илғор усулларини татбиқ қилади; жиҳозларни қайта ўрнатиш ва монтаж қилишни амалга оширади; вақти-вақти билан кўриклар ўтказади; хавфсиз ишлашни назорат қилиб боради. Механик таъмирлаш хизмати учун ишчилар танлашга; машинани эксплуатация қилиш қоидалари бузилса, уни тўхтатишига; дастгоҳни, ишлатишда давом этиш унда хавфсиз ишлашни таъмин этмаса, электр манбаи тармоғидан узишга ҳақлидир. Механикнинг жиҳозларни тўғри ишлатиш, сақлаш ва таъмирлаш масалалари бўйича берган кўрсатмаларини касб-ҳунар коллежи ишлаб чиқариш таълими усталари, ишлаб чиқаришдаги ишчилар, бошқа ишчи ва ўқувчилар албатта бажаришлари керак. Механик касб-ҳунар коллежи директорининг буйруғи асосида ишга тайинланади ва ишдан бўшатилади ҳамда у катта ишлаб чиқариш таълими устасининг бевосита раҳбарлиги остида ишлайди. Касб-ҳунар коллежларидаги жиҳозларни таъмирлаш, жиҳозга қараш, хизмат кўрсатиш, ишлатилишини назорат қилиш ва таъмирлашнинг қуйидаги турларини ўз ичига олувчи режали-олдини олиш тизимига мувофиқ амалга оширилади. Жорий хизмат кўрсатиш ва жиҳозларга қараб туриш режали- олдини олиш тизимининг муҳим қисми бўлиб, у жиҳознинг кўпга чидамлилигини оширишни таъминлайди, бевақт эскириш ва ишдан чиқишининг олдини олади, таъмирлашнинг умумий ҳажмини қисқартиради. Бу даврда қуйидаги ишлар бажарилади:  ишқаланадиган қисмлар мойланади; мойловчи қисмлар текширилади, транспорт механизмларининг тортилиши созланади (тасма, занжир, канат, трос ва ҳоказолар), подшипникларнинг қизишига йўл қўйилмайди, ишга туширувчи ва тўхтатувчи механизмларнинг ишлаши, тўсиқларнинг тўғрилиги ва шу кабилар кўриб чиқилади;

 касб-ҳунар коллежининг механиги ва унинг штати машиналар созлигини вақти-вақти билан график бўйича ҳамда машина учун белгиланган техникавий талабларга мос равишда текшириб боради. Шу вақтнинг ўзида мослашни талаб қилмайдиган майда (гайка, болт, пружина, шпилька, шпонка ва ҳоказолар) ҳамда хизмат муддати қисқа деталлар алмаштирилади. Ана шундай текшириш вақтида жиҳозларнинг нуқсонлари, талаб қилинаётган таъмирлашнинг кўлами аниқланади, ўтказиладиган таъмирлаш ҳажми юзасидан қайднома тузилади. Шундан сўнг таъмирлаш жорий, ўрта ва тўла таъмирларни назарда тутувчи график бўйича амалга оширилади. Жорий таъмир - таъмирнинг асосий турларидан бири бўлиб, унинг ёрдамида машинанинг асосий қисмлари анчагина эскиргунга қадар ишга яроқли ҳолатда сақланади. Бундай таъмирлаш машина ўрнатилган жойидан жиҳоздан фойдаланилмаётган вақтда (танаффуслар, дам олиш кунларида) амалга оширилади. Жорий таъмирнинг муддатлари йиллик графикларда жиҳозни ишлатиш, деталларнинг ишлаш муддатининг давомийлиги, иш шароитлари ва шу кабиларга кўра олдиндан белгиланади. Устки нуқсонларни бартараф қилиш, тозалаш, ювиш, мустаҳкамланган жойларни созлаш, бир оз тирналган енгил шикастланган жойларни ечиб олиш, бир оз эскирган деталларни, айрим узелларни алмаштириш ва шу каби ишлар жорий таъмирга киради. Ўртача таъмирга таъмир ишларининг ҳажми жорий таъмирга нисбатан тахминан икки баравар кўп бўлган ишлар киритилади. Бу эскирган деталларни алмаштириш ва қайта тиклаш, дастгоҳ координаталарини давлат стандарти талаблари ёки аниқлик, қувват ва ишлаб чиқаришга қўйиладиган техникавий талабларга мувофиқ ростлашдир. Ўртача таъмир жиҳозни асосидан туширмай амалга оширилади ва унга жорий таъмирдаги ишлар ҳам киритилади. Тўла таъмир - ҳажми бўйича энг катта режали таъмирлаш бўлиб, жиҳозлар тўлиқ қисмларга ажратилади. Тўла таъмирда барча эскирган деталлар, узеллар алмаштирилади ҳамда таъмирланади, машина йиғилади ва

созланади. Машинани меъёрдаги аниқлик, қувват ва унумдорликка олиб келувчи барча геометрик координаталари ростланади. Тўла таъмир вақтида зарурият бўлса, машина асос (фундамент) дан олинади. Таъмирнинг бу турида жиҳоз тўлиқ ёки қисман модернизация қилиниши мумкин. Тўла таъмир бевосита механик раҳбарлигида касб-ҳунар коллежи устахонасида бажарилади.

АДАБИЁТЛАР: 1. Мирсаидов К. «Махсус фанларни ўқитиш ва ишлаб чиқариш таълими». Т.: «Ўқитувчи», 1996. 2. Мирсаидов К., Хидиров Ў., Чориев Р. «Ишлаб чиқариш таълими». Т.:, «Ўқитувчи», 2002. 3. Олимов Қ.Т., Узоқова Л.П., Ҳалимов Э.З., Рустамов Р.М., Ашурова С.Й. Махсус фанларни ўқитиш методикаси. Т.: «Фан», 2004, -120 б. 4. Москвин М. «Организация и методика производственного обучения трактористов-машинистов». М.: 1991, 144-стр. 5. Лошаков К.А. Автомобилнинг тузилиши. -Т.: «Ўқитувчи», 1992. 264 б. 6. Мирсаидов К. «Машина-трактор агрегатларини ишга тайёрлаш юзасидан машғулотлар ўтказиш методикаси». Т.: «Ўқитувчи», 1990. 7. Скакун В.А. Ишлаб чиқариш таълими устози учун қўлланма. Т. «Ўқитувчи», 1992. 208 б.

Похожие

Автотренажёрларда ва автодромларда ўқитиш

Ўқув ишлаб чиқариш ишларини меъёрлаш

Ўқувчиларнинг ишлаб чиқариш корхоналаридаги ўқишлари

Ўқувчиларга ишлаб чиқариш таълими бериш

Ишлаб чиқариш таълими методлари