V-XX Asrlar yevropa kostyum tarixi. O’rta asrlar Yevropa kostyumi tarixi - Текстиль - Рефераты

V-XX Asrlar yevropa kostyum tarixi. O’rta asrlar Yevropa kostyumi tarixi

Загружено в:

20.03.2024

Скачано:

0

Размер:

163.5 KB

V-XX Asrlar yevropa kostyum tarixi. O’rta asrlar Yevropa kostyumi tarixi Reja: 1. Erkaklar kostyumi. 2. Gotika uslubi. 3. Gotika uslubidagi kostyumlar 4. Erkaklar libosi. Ilk o’rta asrlar davri (VI–XII). 5. Kech o’rta asrlar davri (XIV–XV). 6. Ayollar libosi. 7. Kech o’rta asrlar davri.

Franklar imperiyasining parchalanishi oqibatida Yevropada Fransiya, Italiya, Germaniya davlatlari paydo bo’ldi. Dinning targ’ib qilinishiga e’tibor qaratilishi me’morchilikda konstruktiv o’zgarishlarni vujudga keltirdi. XI asr oxirlariga kelib me’morchilikda roman uslubi yetakchilik qila boshladi. Roman uslubidagi binolar dastlab o’z davrining yetakchi davlati Fransiyada paydo bo’lgan. XI–XII asrlarga oid Notr dam la Grand ibodatxonasi ushbu uslubda qurilgan. Ibodatxona uch nefli, binoning ikki yon neflari markaziy nefga nisbatan kichik, devorlari qalin, undagi kichik tor darchalar devor qalinligini aniq ifodalab, salobatini oshiradi. Bino interyeri qorong’i bo’lganligi sababli rangtasvir asarlariga nisbatan bo’rtma tasvirlar ishlanishiga e’tibor qaratilgan. Binolar peshtoqi, old qismi, ustunlar, kapitellarda relyef tasvirlari ko’p ishlatilgan. Tasviriy san’atda miniatyura asarlarini ishlashga e’tibor qaratildi. Erkaklar kostyumi. Ichki tunika "kamiza" yaxlit bichilgan uzun yengli bo’lib, "kotta" yengsiz yoki keng kalta yengli bo’lgan. Yoqa o’mizi tog’ri to’rtburchak yoki ovalsimon edi. Kotta, kamizaga nisbatan, qimmatroq matolardan tikilardi. Sovuq paytda ustidan "rob" (nimchaga o’xshash) va ung yelkada to’qa bilan maxkamlangan yopinchoqni kiyishgan. Oddiy axoli ko’pincha plashch penulani kiyishardi. XII—XIII asrlarda tikish usuli takomillashishi bilan kiyim xilma-xil bo’la boshladi. Cherkovning talablariga qarshi kiyim torayib, gavdaning tepa qismiga yopishib turadigan bo’lgan edi. Erkaklar kostyumi avvalgiday ikkita tunika — kamiza va kottadan iborat edi. Kottani yelkasi juda tor bo’lib, u yon qiyiklar yordamida pastiga kengaygandi (rasm). rasm. Roman uslubi erkaklar kostyumi

Aslzodalar uzun, past tabaqalar — kalta kottani kiyishardi. Kotta yengli yoki yengsiz bo’lishi mumkin edi. Uning oldi berk bo’lgani uchun boshdan kiyilardi, shuning uchun old yoqa o’mizi sal qirqilib, bog’ichga boyalanar edi. Ayollar kostyumi. Ayollar kostyumi, erkaklarniki singari, birining ustidan biri kiyiladigan uzun tunikalar edi. Ichki tunikani ichki ko’ylak " kamiza "ning ustidan kiyishgan. Tunikalar "kotta" va "syurko" deb atalardi. Kiyimning silueti yelkasi tor va etagi juda keng trapetsiyasimon bo’lgan. Odatda, ko’ylaklar yoqasiz, berk edi. Bel chizig’i ko’tarilgandi. XI asrdan boshlab uzun yubkaning etagi yonidan yoki oldidan ko’tarilib, qorinning ustida burmalangan, chunki bu davrda urushlarda, vabo va o’lat epidemiyalari natijasida ko’p odamlar xalok bo’lgan va shuning uchun axolini ko’paytirish kerak edi va xomilador ayollar izzat- ikromda bo’lganlar. Kotta yengi tor va uzun, syurko esa yengsiz yoki keng kalta yengli bo’lgan. Syurkoni belbog’ bilan bog’lashgan. Ustki kiyim uzun, yorqin rangli, yarim doira shakldagi plashchlar bo’lgan (a, b rasmlar). a) b) rasm.Yevropa ayollar kostyumi. Roman uslubi Oyoq kiyimlari rangli charmdan, poshnasiz, yumshoq tagcharmli, yopiq, tuflilar edi. Qizlar sochini yoyib yoki o’rib yurishardi, ayollar esa sochini bosh kiyim bilan berkitar edilar. Ko’pincha bu yoz uchun teshik qilingan dumaloq ro’mol edi. Bu ro’mol butunlay boshni va yelkani berkitardi. Ko’pincha ro’molning uchini kottaning yoqa o’miziga kirgizilardi. Ba’zan, ro’molning ustidan yopinchoq, bog’ich,

chambar kiyilardi. To’qa "fibola"lar, uzuklar, kamar va chambarlar bilan kostyum bezatilgan. XII asrda nasroniy dinining ta’siri kuchli edi. O’rta asr madaniyati va san’ati antik an’analar zamirida vujudga kela boshlaganiga qaramay, unda asta-sekin antik an’analar susayib, sxematizm avj oldi. Bu O’rta asr madaniyatida aristokratlarga mansub elementlar paydo bo’lishiga asos bo’ldi. Aslzodalarning saroy xayotida ayollar muxim rol o’ynaydigan bo’ldi. "Go’zal ayol"ga sig’inish Bibi Maryamga sig’inish bilan bog’langan edi. Cherkovning ta’qibiga qaramay, aslzoda ayollar kostyumida xashamatli, murakkab siluetlar va boy bezaklar paydo bo’ldi. Ayollar avvalgiday ichki ko’ylak - kamizani va ustki ko’ylak - kottani kiyishardi. Kotta yonidan yoki orqasidan tasma bilan bog’lanib, belga yopishib turardi va bo’ksasidan yon qiyiqlar yordamida pastga karab kengaygandi. yenglari tor edi va ko’pincha uzunligi yergacha yetardi. Belbog’lar faqat dekorativ rol o’ynardi, shuning uchun uni beldan pastroqda bo’ksaga taqishardi. Ustki kiyimlari erkaklarniki singari mo’yna bilan sirlangan yarim doira shakldagi plashchlar edi. Turli usulda o’ralgan oq ro’mol bilan ayollar sochlarini berkitishardi. Gotika uslubi. Gotika davri san’ati XII asrdar G’arbiy Yevropa me’morchiligidagi an’analarning o’zgarishi natijasida paydo bo’lgan. Italyancha gotico – german qabilalaridan gotlarning nomidan kelib chiqqan degan ma’lumotlar mavjud. Gotika uslubi – G’arbiy, Markaziy va qisman Sharqiy Yevropa mamlakatlarida o’rta asrlar san’atida hukm surgan badiiy uslub sanalib, dastlab Fransiyada vujudga kelib, barcha xususiyatlari shakllandi. Germaniyada gotika uslubidagi obidalarning klassik namunalari yaratildi. «Gotika» termini Uyg’onish davrida qo’llanila boshlagan. Gotikada yetakchi o’rinni me’morchilik egalladi, unda me’morchilik, haykaltaroshlik va rangtasvir (asosan, vitraj) uyg’unligining buyuk namunasi bo’lgan ibodatxona alohida o’rin tutadi. Ibodatxona qurishning yangi loyiha tizimi ishlab chiqildi: bosh tarzi uchli ravoqli va gumbazlari qovurg’ali (nervyur), og’irligi arkbutanlar orqali tashqi devor va tayanch ustunlar (kontrfors)ga o’tkazilgan sinchli to’zilma.

Gotika XII asr o’rtalarida Shimoliy Fransiyada yuzaga keldi. XIII asrning birinchi yarmida yuksak darajada rivojlandi. Shu yerda gotikaning tosh ibodatxonalari o’zining mumtoz shakliga ega bo’ldi. Bibi Maryam ibodatxonasi (Notrdam, 1163–1257), Shartr (1194–1260), Reyms (1211–1311), Amen (1220– 1288) va boshqa ibodatxonalar gotikaning yuksak namunasidir. Niderlandiya, Shimoliy Germaniya, Skandinaviya, Ispaniya, Italiya, Polsha, Chexiya, Latviya, Estoniya va boshqa joylarda ham gotika mahalliy an’analar ta’sirida rivojlandi. Gotikaning ilg’or usullari Uyg’onish davri va barokko me’morchiligiga ijobiy ta’sir ko’rsatdi. Gotika tasviriy san’ati diniy va dunyoviy dunyoqarashlardagi uyg’unlikni saqlagan holda rivojlandi, ayni vaqtda voqelikni uning hodisalari bilan birga aks ettirishga intildi. Ibodatxonalar bezagida haykal va relyeflar, vitrajlar keng qo’llanilgan, tasviriy san’at asarlari me’moriy yaxlitlikka bo’ysundirilgan. Reyms ibodatxonasida 2300 dan ortiq haykallar mavjud bo’lganligi sababli uni «haykallar o’rmoni» deb atashadi. Diniy mavzudagi asarlar bilan bir qatorda maishiy lavhalar, mehnat jarayoni aks etgan, ba’zan hajviy lavhalar ham uchraydi Amaliy bezak san’ati yuksak darajada rivojlandi: tosh va fil suyagi o’ymakorligi, metall buyumlar, emal va shu kabi buyumlar yasaldi. Rangtasvirda nisbatan kitob miniatyurasi keng taraqqiy etdi, unda tarixiy va maishiy lavhalar haqqoniy aks ettirildi. O’zbekistan hududida XIX asr oxiri XX asr boshlarida gotika uslub-belgilari me’morchilikda paydo bo’ldi. Masalan, Toshkent shahridagi Kirxa binosini bunga misol qilib keltirish mumkin. Gotika uslubidagi kostyumlar. Ilk o’rta asrlardagi roman uslubi liboslarda ham o’z aksini topgan. Roman uslubi ikki madaniyat – Rim, antik va mahalliy bosqinchilik madaniyati uyg’unligida shakllandi. Unga og’ir vaznlilik, shakllarning kattaligi, yarim doira arkalar, og’ir devorlar, oynalar va eshiklarning katta bo’lmagan o’ymalari xosdir. Qadalmaydigan kiyimlarning sodda bichimi Yevropa kiyimlarida X–XI asrlargacha yashab keldi. XII asr – XIV asrning birinchi yarmida erkaklar va ayollar liboslari uzun bo’lib, ular qomatga yopishib turgan. Qomatga libosning yopishib turishini bichish usulida amalga oshirilgan. Qomatga libosning yopishib turishi uchun kiyimda 3 ta chok qilingan, ya’ni ikki yon va bitta orqa

chok orqali amalga oshirilgan. Kiyimning past qismi esa uchburchak shakldagi klinlar yordamida etak qismi tomon kengaytiriladi Endilikda belbog’lardan belni tortib turish uchun emas, balki belni ta’kidlab ko’rsatish uchun va dekorativ bezak sifatida foyda lanilgan. Liboslar faqatgina nakladnoy, ya’ni ustiga tashlanadigan bo’lgan. Faqatgina plashlar drapirovkalangan, ya’ni burmalangan. XIV asrning ikkinchi yarmi – XV asrning birinchi chora-gi (gotika davri) erkaklar kalta kiyimining paydo bo’lishi va ayollar uzun kiyimining yanada boyishi bilan xarakterlanadi. Bu davrda tugmalari qadalmaydigan kiyimlarning turli xillari keng tarqaldi. Kenglikni hosil qilish uchun vitachkalar qilina boshladi. Yengning o’mizi oval shaklida bichila boshladi. Yeng o’mizga butunlay tikilmay, balki uning ba’zi o’rinlari shnur yoki tesmalar yordamida biriktirila boshladi. Liboslar bel chizig’i bo’ylab ajratilib bichiladigan bo’ldi. Gotika davri kiyimlarini bichish va modellashtirish, modani shakllantirishda gullab-yashnagan davr bo’ldi. Aynan mana shu davrga kelib, kiyimlarda umumiy badiiy uslublar doirasida liboslar shakli tezlikda almashdi. XV asrning ikkinchi yarmi – frank-burgund modasining davri bo’ldi. Bu davrda yergacha uzaytirilgan, osilib turgan yengli, harakatlanishni cheklaydigan, qomatni ko’rsatib turuvchi tor liboslar, uzun tumshuqli poyabzallar, ajoyib, hashamdor bosh kiyimlar urfga kirdi, g – shaklidagi qomat siluetiga erishish uchun ayollar qorinlariga unchalik katta bo’lmagan yostiqlar – boslar bog’lab yurishgan. Bo’yinlarini uzaytirib ko’rsatish uchun ayollar orqa tomondan quloqlari atrofini, yuzlarini oval ko’rsatish uchun manglayni qirtishlab yurishgan. Erta o’rta asrlar davrida zig’ir tolasidan tayyorlangan mato, uyda kanopdan to’qilgan mato, movut, mo’yna, charm, Sharq va Vizantiya shoyilari keng tarqalgan. Ranglar jilosi yorqin, toza: olov rang qizil, karmin (och qizil), moviy- zangori, yashil ranglar. Kech gotika davriga kelib o’ziga xos to’q va xiraroq ranglar ham kirib kela boshladi. Xususan, fon rangi – kul rang, jigarrang. Erkaklar libosi. Ilk o’rta asrlar davri (VI–XII). Libos beldan bog’langan, yengli kalta tunika, kalta ishton, matodan tayyorlangan paypoq, charm boshmoq va

o’ng yelkadan taqiladigan junli yoping’ichdan iborat bo’lgan. Boshga esa konussimon bosh kiyim kiyilgan. Bo’lar bilan bir qatorda ikkita yarimtadan iborat tor uzun ishtonlar, bir-birini ustidan kiyiladigan keng va uzun tunikalar paydo bo’ldi. Liboslar kaltalashdi va turli shakliy ko’rinishlar kasb eta boshladi. Belning pastidan ajralgan yopinchiq shaklidagi libos – blio , elastik movutdan tanaga yopishib turadigan tor ishton-paypoq – shossa bu davrda urf edi. XIII asrga kelib ikki yoni tikilgan, chuqur o’mizli syurko deb nomlangan yangi kiyim turi paydo bo’ldi. Syurkolar, odatda, kottning ustidan kiyilgan (rasm). Rasm. Erkaklar kostyumlari Kech o’rta asrlar davri (XIV–XV). Bu davrga kelib, bichiqdagi rivojlanish sabab, kiyimlarning shakli, to’zilishi va bezak chiziqlarida turli-tumanlik paydo bo’ldi. Erkaklar libosi ikki siluet ko’rinishni oldi: qomatga yopishib turuvchi va pastga qarab kengaygan keng liboslar. Ushbu davr erkaklar libosi o’tkir uchli poyabzal va konus shaklidagi baland bosh kiyim bilan birga inson tana shaklini yanada uzaytirib ko’rsatish bilan birga unga harakat erkinligi, chaqqonlik va egiluvchanlik ham baxsh etardi. Bu davr tor kiyimlariga kalta, yopishib turadigan ko’rtka kotardi – old tomonidan tugmalanadigan va bo’ksada bezakli belbog’ bilan qadaladigan, bo’ksa uzunligidagi tor kiyim. Kotardining yengi turlicha: tor, keng, qanot shaklida. Yuqori qismidagi tor yenglar pastga tomon kengayib, tishchalar yoki kengligi 10 sm, uzunligi 1,5 metrga boradigan mato bo’laklari bilan bezaklangan. XIII asrlarga kelib kotardi belni siqib turadigan va bo’ksada yelpig’ichsimon taxlamali kalta jaketlar tomonidan siqib chiqarildi. Jaketlar yengi baland ko’tarilgan, burmalangan o’mizga ega bo’lib, frank burgud modasi belgisi – yelkaning to’g’ri va baland ko’rinishini belgilagan.

Tapert ham beldan qattiq siqib bog’langan va uning ham past qismi burmali yoki taxlamali (skladkali) bo’lgan. Tapertlar jaketdan uzunroq bo’lgan (tizzagacha uzunlikda), chetlari boy bezatilgan. Belbog’, yoqa, yeng va yelka choklarga qo’ng’iroqchalar taqilgan. Kalta tor kurtkalar shossalar va o’tkir uchli oyoq kiyim – pigashlar bilan kiyilgan. XIV asrga kelib pigashlar uchi judayam uzayib, ular uzunligi egasining jamiyatdagi o’rniga qarab 70 sm gacha borgan. Oyoq kiyim rangi ustki libos rangiga mos tanlangan. XIV asr oxiri – XV asr boshlarida qoplama va tugmalari qadalmaydigan, turli uzunlikdagi ustki kiyim – upelyandlar paydo boldi. Bu davrda bosh kiyimlarning turlari – kapyushon, shaperon – osilib turuvchi uzun uchli o’ralgan bosh kiyim, konuss imon, keng va tor ayvonli (chambarakli) fetr va movut shlyapalar. Soch turmaklari – uzun lokonlar (jamalaklar) va kalta chyolkali. Ayollar libosi. Ayollar bir paytning o’zida ikkita tunika kiyib yurishgan: uzun, tor yengli uzun va keng tunikalar hamda ustki, kalta va keng yengli, bo’yi kaltaroq tunikalar. X–XII asrlardan boshlab tanaga yopishib turadigan tor liboslar, tor kalta jiletlar paydo bo’ldi. Metall parchalari bilan bezaklangan belbog’lar bo’ksaga taqilib, ularning uchlari yerga qadar osilib turgan. Ayollar sochlarini yoyib yoki o’rib yurishar va parcha lentalar, obruchlar, dahanga bog’lanadigan chambaraklar taqa boshlashdi. Poyabzallar to’zilishi va materialiga ko’ra xuddi erkaklarniki singari bo’lgan (rasm).

rasm. Gotika uslubi ayollar liboslari Kech o’rta asrlar davri. Ayollar libosida tor yelka, noziklik va yosh qizlarning go’zalligi ta’kidlangan. Siluet beldan pastga qarab kengaya bordi, yubkaning klyosh bichimi hisobiga libosning pastki qismining kengligi va uzunligi ortdi. Bu davrda yuqori tabaqa vakillari libosida bir vaqtning o’zida kiyiladigan liboslar – tunika, kotta, syurko, plash. XV asrda ayollar tor kiyimi syurkoning bel chizig’i ko’krak ostiga ko’chdi. Yubkalar orqa tomondan shleyf yordamida bir necha metrga boradigan darajada uzaytirildi. Syurko old tarafidan kaltalashtirildi. Ustki ko’ylakning yengi turli ko’rinishda bo’lgan. Uzun yenglar uchi tugilgan. Ko’ylaklarning bo’yin va yeng o’mizi mo’yna bilan bezatilgan. Uzunligi 70 sm gacha boradigan konussimon vualli bosh kiyim urf bo’lgan.

Adabiyotlar: 1. Karimov I . A . Istiqlol va ma ’ naviyat . – T .: «О’ zbekiston », 1994. 2. Mirziyoyev Sh . M . Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz . – T .: « O ’ zbekiston », 2017. 3. Ха kimov А . А . O’zbekiston san’ati. – Т ., 2001. 4. Abdullayev N.U . San’at tarixi. 1- tom . – T .: « O ’ qituvchi », 1986. 5. Вошинина А.И. Античное искусство. – M ., 1962. 6. Malikova S.S. Tasviriy san’at tarixi. – T., 2008. 7. Sadikova N . O’zbek milliy kiyimlari: XIX–XX asrlar. – T., 2006. 8. Oydinov N. O’zbekiston tasviriy san’ati tarixidan lavhalar. – T.: «O’qituvchi», 1997.

Похожие

XX Asr Yevropa kostyumi tarixi

Yevropa antik davr kostyum tarixi. Qadimgi yunoniston kostyumi tarixi

XIX Asr Yevropa kostyum tarixi

XVII Asr Yevropa kostyumi tarixi

O’rta Osiyo kostyum tarixi