XX Asr Yevropa kostyumi tarixi - Текстиль - Рефераты

XX Asr Yevropa kostyumi tarixi

Загружено в:

20.03.2024

Скачано:

0

Размер:

811 KB

XX Asr Yevropa kostyumi tarixi Reja: 1. XX asr 1910–1920-yillarida modaning rivojlanishi Pol Puarening ijodi. 2. Birinchi jahon urushi davrida liboslardagi o’zgarishlar 3. Urushdan keyingi yillar san’ati va libosi. 4. Libosdagi shakl va siluetlar. 5. XX asr 1970-yillari modasi. Postmodernizm davri. 6. Italiya – yumshoq glamur. 7. XX asr 1980-yillari modasi. 8. Ishbilarmonlar kiyimi va aerobika. 9. XX asr 1990-yillari modasi va XXI asr boshida jahon modasining konseptual yo’nalishlari.

XX asr jahon san’ati siyosiy, ilmiy, texnik, ijtimoiy o’zgarishlar davri bo’ldi. San’atda individual xususiyatlarni talqin qilishga intilishning yangi shakllari qator uslublarni vujudga keltirdi. Avangard nomi bilan umumlashgan ushbu uslublar rassomlar ijodida davr dramasini sokin sahnalashtirish yo’lidan emas, unga qarshi tura olish xususiyati bilan ijodiy buhronga olib keldi. Avangardizm yo’nalishi fovizm, ekspressionizm, pop-art, futurizm, kubizm, metafizik rangtasvir, dadaizm, syurrealizm, giperrealizm, konseptualizm kabi uslublarni birlashtirdi. Ushbu yo’nalishlarda ijod qilgan rassomlar tasviriy san’atning mazmuni, shaklini yangi metodlar bilan boyitdi. Fovizm oqimida A. Matiss, A. Deren, A. Marke, J. Brak va boshqalar ijod qilganlar. Zamonaviy tanqidchilar tomonidan kinoya tarzida berilgan ushbu oqim vakillari asarlari bevosita naturani, borliqni kuzatish asosida yaratiladi. Rassomlar o’z asarlarida ibtigoiy san’at, o’rta asr va Sharq san’ati uslublaridan foydalanib, yangi estetik tuyg’ularni berishga harakat qildilar. Ekspressionizm yo’nalishi 1920-yillarda davrning o’tkir inqirozlarining aks sadosi sifatida yuzaga kelgan. «Ekspressionizm» termini ilk bor X. Valden tomonidan qo’llangan (1911) bo’lib, unda asosan, ijodkorning subyektiv tasavvurlari, his-tuyg’ulari ifodalandi, ulardagi ehtiroslilik va jiddiylik asarlarga jo’shqinlik baxsh etdi. Yo’nalish vakillari golland rassomi Van Gog , norvegiyalik E. Munk, belgiyalik J. Ensor ijodidan ta’sirlandilar. «Ko’prik» uyushmasi a’zolari E. Kirxner, M. Pexshteyn, E. Xekkel va boshqalar ushbu yo’nalishda ijod qilishdi. O’tgan asrning boshlarida paydo bo’lgan oqimlar keyingi yillarda san’at estetikasining asosiy yo’nalishlarini belgilab berdi. XX asr boshlarida ayollarning o’z emansipatsiyasi uchun ko’rashish harakatlari kuchayib ketadi. Feministkalar, birinchi navbatda, ayollar libosini isloh qilishni taklif eta boshladilar. Buning uchun erkaklar shimini va albatta, erkaklar libosi uchun ishlatiladigan matolarni o’zlashtirish lozim deb topilgan. Ayollar libosini islohot qilishning yana bir yo’nalishi – korsetlarga qarshi ko’rashish bo’lgan. Og’irligi yelka kamariga tushadigan bichimli kiyimlar qulay hisoblana boshlandi. Bunday xulosa belga nim yopishib turuvchi, etagi kengaytirilgan «reforma» – ko’ylaklarning yaratilishiga asos bo’lgan. Ilk bor ichki

kiyimni «nafas oluvchi» paxta tolali, oson yuviladigan kombinezonlar bilan almashtirish taklif etilgan. Shakli nisbatan qulay liboslar ko’proq sport bilan shug’ullanish uchun taklif qilingan (misol uchun: o’sha paytda urf bo’lgan velosiped uchishda yubka-shimlar kiyilgan). Ulardan ko’plari, masalan, trikotaj buyumlar, hozirgi zamonaviy liboslar orasida o’z o’rnini topgan. Ayollarning sport liboslarida taqilmalari old qismida bo’lib, yubkalar esa taxlamali yoki taqilmasi etagigacha bo’lgan. Bu davrda libos konstruksiyasi va bezagining o’zaro bog’liq masligi eklektikada o’zining yuqori nuqtasiga chiqqan edi. Bunday nomutanosibliklarni tuzatishga badiiy kashta, turli bezaklar bilan to’ldirish hisobiga erishilgan. XX asr 1910–1920-yillarida modaning rivojlanishi Pol Puarening ijodi. L.Bakstning g’oyalari «Rus mavsumlari» bilan bir qatorda Parij modasiga, va ayniqsa, Pol Puarening ijodiga ko’p ta’sir ko’rsatgan. Ba’zi tarixchilarning fikricha, taqdir taqozosi bilan XX asr modasining yaratuvchisi hamda buyuk islohotchisi bo’lish Puarening zimmasiga tushgan. U sohadagi «yakkahokim» sifatida ayollar jamoli haqidagi o’z tasavvurini ommaga singdira olgan «moda hukmdori», «moda diktator»laridan birinchisi edi. P. Puare avval 1898-yilda «Raudnits», so’ng 1899-yilda «Jak Duse» modalar uyida rassom sifatida ishlay boshladi. Aynan shu yerda ishlayotganda u taniqli aktrisa Gabriel Rejan uchun sahna libosini yaratgan. Bu libos qora taftadan tikilgan manto bo’lib, matosi sirtiga bezak sifatida oq, pushti va binafsha rang gulsafsarlar chizilgan, ularning ustidan esa qora to’r yopilgan edi. Spektakl premyerasi paytida aynan shu libos haqiqiy shov-shuvga sabab bo’ldi va shundan so’ng libos muallifi – Puarening nomi tillarga olinishni boshladi. 1901-yilda, armiya xizmatidan so’ng, Puare «Vort» modalar uyida ishlay boshladi. 1903-yili P. Puare keyinchalik mashhur Modalar Uyiga aylangan o’z atelyesini ochadi. 1906-yilda bu kutyurye taklif etayotgan liboslari shaklini o’zgartirib borishi hisobiga o’sha paytda moda bo’lgan siluetning o’zgarishiga

ta’sir ko’rsatadi. U liboslardagi bikr korset va beso’naqay ichki kiyimlardan voz kechib, o’rniga korseti vulkanizatsiya qilingan rezinadan, bel chizig’i tabiiy holatdan ko’tarilgan, sodda shaklli liboslarni taklif etadi. P.Puare emansipatsiya tarafdori bo’lmagan bo’lsa-da, aynan u ayollar libosidagi korsetni umuman bekor qildi (rasmlar). rasm . XX asr boshlari ayollar kostyumlari 1907- yilda Puare « neogrek » uslubidagi , bel chizig ’ i ko ’ tarilgan , yorqin rangli ko ’ ylaklar taklif etadi va ularni «1811- yil ko ’ ylaklari » yoki « Direktoriya ko ’ ylaklari » deb ataydi . 1910- yillarda « Neogrek » uslubi keng tarqalgan bo ’ lib , antik mavzuga berilish arxitektura , amaliy san ’ at va interyer bezatishda kuzatilar edi . Puare o ’ sha paytdagi zamonaviy libosning to ’ zilishi – konstruksiyasining o ’ zgarishiga ta ’ sir ko ’ rsata oladi . U tufayli modaga kimono bichimli yeng , asimmetrik joylashgan taqilmalar , asimmetrik drapirovkalangan ustki yubkalar ( tyunik ), oval siluetli paltolar , sharqona xalatlarni eslatuvchi keng yengli oqshom uchun bashang paltolar kirib keladi . Sallasimon bosh kiyimlarni kiyish uchun Puare orqada ixcham tarab tutamlangan yoki kalta qirqilgan soch turmagini taklif etdi .

rasm. XX asr boshlari ayollar liboslari Birinchi jahon urushi davrida liboslardagi o’zgarishlar. XX asr ommaviy modadagi tub o’zgarishlar Birinchi jahon urushi (1914–1918) davriga to’g’ri keldi. Shu vaqt mobaynida Avstriya – Vengriya, Serbiya, Germaniya, Rossiya, Fransiya, Angliya, Italiya, Yaponiya, Turkiya, Bolgariya va Amerika Qo’shma Shtatlari o’zaro urushishgan. Bu urush yangicha tarixdagi burilish nuqtasi bo’lib, nafaqat Yevropaning siyosiy xaritasini, balki hayot tarzini tubdan o’zgartirib yuborgan. Urushda qatnashayotgan mamlakatl ardagi 74 mln. dan ziyodroq harbiy xizmatga chaqirilgan erkaklar harbiy forma kiygan. Xaki rangi urush timsoli bo’lib qolgan. Uniforma nafaqat o’sha davrning ommaviy liboslariga, balki butun XX asr modasiga o’z ta’sirini ko’rsatgan – harbiylar kiyimidagi ko’p elementlar kundalik liboslariga kirib kelgan.

rasm. XX asr boshlari erkaklar kostyumi Urush paytida erkaklar jang qilayotgan bo’lsa, ayollar frontga ketgan erkaklarning o’rnini bosishga majbur edi. Tarixda birinchi marta ayollar gospital, fabrika, harbiy zavodlarda ishlay boshlashgan, tramvay haydovchi, xat tashuvchi, chiptachi bo’lib xizmat qilishgan. Xayr-ehson maqsadida oqsuyak xonimlar (yuqori tabaqadagi ayollar) muhtojlarga yordam berib, kasalxonalarda hamshiralik qilganlar, ularning oqsochlari esa ish haqi kattaroq bo’lgani va hech bo’lmaganda maxsus kiyim berilgani sababli harbiy zavodlarga ishga kirgan. Ayollar birinchi marta uniforma: xizmatchilar – kombinezon, pochtachi va chiptachilar – kaltalashtirilgan etagi keng yubka, forma ko’rtkalari bilan furajka, hamshiralar – qizil xoch chizilgan oq ro’mol bilan oq yoki kulrang xalat kiyganlar. Serharakat hayot tarzi, oziq-ovqat, yokilg’i va mato tanqisligi nisbatan qulay kiyim kiyishni taqozo etar edi. Aynan Birinchi jahon urushi davrida shakllangan libos ayollarning XX asrda kiyiladigan libosi qanday bo’lishini belgilab berdi. Ya’ni, yubkalar kaltalashdi; korset va «bedanaqadam» yubkalardan voz kechildi; murakkab soch turmaklari, katta hajmdor shlyapalar barham topdi (rasm).

rasm . Ayollar liboslari Asr boshi modasidagi ayollar libosi uchun odatiy bezaklar ( kashta , applikatsiya , nafis to ’ rlar ) esa kundalik kiyimdan yo ’ qolib ketdi . Sovun yetishmasligi va tif kasalligining tarqalishi sochlarni kalta qirqishga majbur qildi . Deyarli barcha korxonalar harbiy buyurtmalarni bajargani sababli tinch aholi uchun gazlama , poyabzal va shu kabilar yetishmas edi . Ko ’ pchilik harbiy formani o ’ zgartirib , o ’ ziga libos tikishga majbur edi . Qo ’ lda to ’ qilgan trikotajdan jaket , kardigan , jemper , sharf va qalpoqlar modaga kirib keldi . Erkaklar libosidagi boshqa elementlar – getralar, fetr shlyapalar, kashne – sharflar ham keng tarqaldi. Ichki kiyim ham ancha soddalashdi: byustgalter va uzun paypoq uchun belbog’lar korsetlar o’rnini tamomila egalladi. Korsetlardan voz kechilishi beo’xshov keng ko’ylak va jaketlarning tarqalishiga sabab bo’lgan. Oliy moda ham urush davri talabiga bo’ysunishga majbur bo’lgan, hatto P. Puare ham harbiy buyurtmalar bo’yicha ishlagan. Boshqa Moda Uylari – «Paken», «Vort», «Doye», «Lyusil» kabilar taklif qilgan kundalik liboslarda harbiy kiyim ta’siri sezilib tursa-da, ammo bashang liboslarda urushgacha moda bo’lgan kiyim elementlarini – jig’ali sallasimon bosh kiyimlar, sharqona uslubdagi (bel chizig’i ko’tarilgan, lekin avvalgiga nisbatan kengroq va kaltaroq yubkali) ko’ylaklarni ko’rish mumkin edi. Urush davriga Koko Shanelning ham modali kiyim yaratuvchisi sifatida ilk yutuqlari to’g’ri kelgan. Boshqa kutyuryelar mato tanqisligini sezayotgan bir paytda

u o’z korxonasini yana ham kengaytirishga muvaffaq bo’lgan. Shanel 1913-yili Dovill kurort shahrida ochilgan korxonasida dam olish uchun sport uslubidagi liboslarni yarata boshladi. U yaratgan sodda bichimli oddiygina ko’ylak va kostumlar urush paytida xaridorgir bo’lgan. Birozdan so’ng Shanel o’z korxonasini Byaritss shahriga ko’chirib, oliy Modalar Uyini ochadi va mijozlariga o’sha davrda ustki kiyim uchun g’ayrioddiy material – trikotajdan tikilgan liboslarni taklif etadi (rasm). rasm . Ayollar kostyumi Birinchi jahon urushi tugagandan so ’ ng qulayroq kiyimga bo ’ lgan ehtiyoj yubkalarning yanada kaltalashuviga olib keldi . 1925- yilga kelib yubkalar qisqarib tizzagacha , 1927- yilda esa undan ham balandroq ko ’ tarilgan . Erkaklar shimi ayollar garderobiga asta - sekin o ’ rnasha boshladi . 20- yillar iqtisodiy rivojlanish davri bo ’ lib , Yevropa urush qiyinchiliklaridan so ’ ng o ’ ziga kelayotgan , g ’ olib mamlakatlar g ’ alaba nashidasini surayotgan davr edi .

rasm . Ayollar kostyumi Kalta kechki ko ’ ylaklar tong otguncha raqs tushishga xalaqit bermagan , ularning etagidagi mayda ipak yoki munchoq - biser 1 lardan terilgan shokilalari modali raqslarning o ’ ziga xos plastikasi va ritmini ta ’ kidlagan , mustahkam poshnali va qulay tasmali poyabzal charchamasdan raqs tushishga xizmat qilgan . Korsetlardan voz kechilishi orqa qismi ochiq ko ’ ylaklarning (1918- yilda P . Puare birinchi bo ’ lib namoyish etgan ) moda bo ’ lishiga olib kelgan bo ’ lsa , yubkalarning kaltalashuvi tana rangidagi paypoqlarning ommalashuviga olib keldi . 1920-yillarda sportga qiziqish ham o’sib bordi. Texnikaga sig’inish modabop libosga avtomobil va samolyot haydovchilarining professional kiyimlaridan olingan funksional elementlarning kirib kelishiga sabab bo’ldi. 1919-yilda aynan sport kiyimi va faol dam olish uchun mo’ljallangan liboslarga ixtisoslashgan «Jan Patu» nomli Oliy Modalar uyi ochildi. Sport libosi elementlari ham kundalik kiyimlarga kirib kela boshladi. Norasmiy sharoitda erkaklar pidjak o’rniga trikotaj kardigan va pulover kiyishni boshladilar. O’rtacha kenglikdagi mumtoz bichimli shim o’rniga esa «golf- shimlar» yoki paxmoq «oksford shimlari» kiyilardi. Umuman olganda, kiyinishdagi avvalgi qat’iy talablardan voz kechish boshlandi – silindr va «kotelok»lar kepi yoki yumshoq shaklli shlyapa bilan almashtirildi, issiq kunda norasmiy sharoitda pidjaksiz yolg’iz ko’ylakda yurish mumkin bo’ldi. Erkaklarning bashang kiyimi sifatida smoking 1 kirib keldi.

Trikotaj kundalik kiyimlar uchun eng modabop ashyoga aylandi. Jun yoki ipak trikotajdan jemper va puloverlarni, trikotaj kardiganlarni, to’qilgan shapkacha va sharflarni nafaqat erkaklar, ayollar ham kiyar edilar. Bunday buyumlar hozirgi kungacha o’z dolzarbligini yo’qotmaganligi uchun, ularni libosdagi o’ziga xos klassika darajasiga ko’tarish mumkin. Bu orada tayyor liboslar ishlab chiqarishning faol rivojlanishi boshlandi. Bu esa, o’z navbatida, murakkab bo’lgan tikish texnologiyasi va libos konstruksiyasining soddalashtirilishini talab qilardi. Tikuv korxonalarining tayyor kiyim mahsulotlari ommalashib borishiga qaramay, modani Parijdagi yuksak Modalar Uyi shakllantirar edi. Aksariyat kutyuryelarning modellari shu davrda eng zamonaviy hisoblangan «ar-deko» uslubiga monand bejamdorlik, serhashamlik bilan ajralib turardi. Faqat ikkita modelyer prinsipial o’zgacha g’oyani taklif etdi. Ilk bor rassom-modelyerlar oldida «modadan tashqari» libos yaratish vazifasi turar edi. Bunday g’oyalarni libos modellashtirishdagi o’ziga xos inqilob desa bo’ladi. Shuning uchun bo’lsa kerak, aynan ayol modelyerlar bu g’oyani ilgari surdilar. Bo’lar Madlen Vionne va Koko Shanel edi. 1929-yilning oktabrida Amerikada ro’y bergan bank tizimi inqirozi tufayli butun dunyo iqtisodiy inqirozi boshlandi. Shu sababli boshlangan «Buyuk (Katta) depressiya» XX asr 1930-yillarining birinchi yarmiga o’z ta’sirini ko’rsatdi: pul qadrsizlandi; hissadorlik jamiyatlari kasodga uchradi; ko’p korxonalar yopilishi evaziga ishsizlik o’sdi. 1930-yillar modasi amaliy, bosiq, vazmin va demokratik bo’lishga majbur edi. O’zining boyligini ko’z-ko’z qilish salkam beadablik hisoblana boshlandi. Elegant oddiylik, o’ziga xos bilinar-bilinmas «shik», avvalo, elitar mijozlar uchun yaratilar edi. Bir paytning o’zida 1930-yillar libos dizaynining rivojlanishida o’ta muhim va sermahsul davr bo’ldi – kiyim modellashtirishda yangi g’oya va konsepsiyalar paydo bo’la boshladi. Inqirozga qaramay yangi Moda uylari ochildi: 1930-yilda «Meynboxer», 1932-yilda «Nina Richchi», 1933-yilda «Rober Pige» va «Aliks», 1935-yilda «Elza Skyaparelli», 1937-yilda «Jak Fat», «Jan Dusse»,

«Kristobal Balensiaga». Ba’zi kutyuryelar ilk bor tayyor kiyim kolleksiyalarini yaratishga urinib ko’rishdi. Jumladan, Koko Shanel tayyor kiyim ishlab chiqaruvchi firma bilan hamkorlik qilgan; 1933-yilda J. Xeyn; 1934-yilda esa L. Lelong kabilar tayyor ko’ylak termalarini chiqarishgan. Bichimi say qallanishi va murakkablashuvi evaziga tayyor kiyimning sifati orta boshladi. Bu narsa, ayniqsa, ommaviy modani shakllantiruvchi Gollivud va pochta orqali kataloglar yordamida millionlab modellarni sotuvchi firmalar faoliyati tufayli, AQSHda sezilarli edi. 1930-yilda modaning demokratlashuvi davom etdi: oddiylik, qulaylik va ratsionallik – bu sifatlarni ommaviy moda eng ko’p baholar edi. Ayollar libosiga erkaklar kostumining ta’siri hamon sezilib turardi. Ayollar shimi sport va uy ichi kiyimi sifatida keng tarqalib ommaviylashgan. rasm . XX asr 30- yillar ayollar kostyumlari Libosdagi demokratlashuv ansambl tushunchasiga tegishli edi : u haqidagi avvalgi tasavvur xarajattalab bo ’ lgani uchun inqiroz davri uchun noo ’ rin edi . 30- yillar modasidagi ansambl uni tashkil etuvchi kostum barcha elementlari rangining o ’ xshashligi ( mushtarakligi ) bilan emas , balki aksessuarlar : shlyapa , sumkacha , poyabzal , qo ’ lqoplar hisobiga mujassamlangan . Iloji boricha bu to’ldiruvchilarning bir xil rangda bo’lishi nazarda tutilgan. Bunday garniturni (odatda, qora yoki jigarrangda, yozda esa – oq) ixtiyoriy ko’ylak yoki kostum bilan kiyish mumkin edi. Moddiy qiyinchiliklar tufayli qimmatbaho ziynatlarni hech kim sotib olmagani uchun, modada arzon bijuteriya keng tarqaldi. Erkaklar modasiga aksincha, konservativlik – asr boshidagiga o’xshash fraklar qaytib keldi. Gollivudda esa fraklar o’sha davr kinoaktyorlaridan eng

eleganti hisoblangan Fred Astor tufayli urf bo’ldi. Ommaviy modada erkaklar uchun belga yopishib turuvchi keng yelkali pidjak va qaytarma pochali shimdan tashkil topgan standart kostyumlar keng yoyildi (rasmlar). rasm. XX asr 30-yillar erkaklar kostyumi Sport kiyimi haqiqiy dam olish kiyimiga aylandi. Tennis va yelkan ostida so’zish kabi yozgi sport turlarining rangi – oq rang 1930-yillarning birinchi yarmida eng ko’p urf bo’lgan ranglardan edi. Sport kiyimining o’zida ham o’zgarishlar ro’y berdi: u kaltalashdi va nisbatan qulaylashdi. Ham ayollar, ham erkaklarning sport bilan shug’ullanish uchun kiyimi sifatida shorti 1 lar keng tarqaldi. rasm. XX asr 30-yillar erkaklar liboslari

Trikotaj va undan tikilgan buyumlar: sviter, kardigan, jemper, puloverlar o’z dolzarbligini yo’qotmagan edi. Kundalik libosga yozgi oyoq kiyimni sport kiyimidan olingan kalta oq paypoqchalar bilan kiyish usuli kirib keldi. Ilk bor yoz paytida norasmiy sharoitda ayollar chulki (kapron paypoq) kiymasliklari mumkin bo’ldi. Yangi urushga tayyorgarlik ko’rilishi shu davrdagi zamonaviy libosda harbiylar kiyimi ta’sirining kuchayishiga olib keldi: jaketlarda charm belbog’lar paydo bo’ldi, charm palto va trenchkotlar, to’ldiruvchilar sifatida hatto oqshom liboslarida ham pilotkalar modaga kirib kela boshladi. 1930-yillarning birinchi yarmidagi kundalik liboslarda, ayniqsa, ko’ylaklarda, qiyalama bichimning konstruktiv chiziql arini bo’rttirib ko’rsatuvchi geometrik – katak-katak va yo’l-yo’l rasmlar ommabop bo’lgan. 1934-yillarda esa E. Moline, Meynboxer va Nyu-yorklik mo delyer Valentinalar sharofati bilan modaga Uzoq Sharq uslubi – kimono yenglar, bambukdan yasalgan tugmachalar, konussimon poxol shlyapachalar kirib keldi. 1930-yillar ikkinchi yarmining yozgi modellarida «alpiycha» («Bavarcha» yoki «Tirolcha» degan nom bilan ham atalgan) va «Lotin Amerikacha» mavzudagi folklor uslubi ommalashdi. Yozgi modada bunday ko’ylaklar 1950-yillar oxirigacha saqlanib kelgan. «Bavarcha» moda o’rniga ba’zi mamlakatlarda «Lotin Amerikacha» uslubdagi yorqin rangli, keng, qo’shetak yubkali ko’ylaklar, keng soyaboni gullar bilan bezatilgan poxol shlyapachalar taklif etilgan. 1930-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab esa modada istorizm (neoviktorian uslubi yoki neoromantik uslub) ustun kela boshladi. 1939-yilda Ikkinchi jahon urushining boshlanishi nafaqat dunyoning qiyofasini, dunyo bilan birga modaning ko’rinishini ham o’zgartirib yubordi. Ayollar ishlay boshlashdi, moda esa amaliy jihatdan qulaylik tomonga yuz tutdi. Harbiy forma kirib kelishi bilan bu jihat, ayniqsa, kuchaydi. Matolar va kiyim taqchilligi ko’pchilikni tikish bilan shug’ullanishga majbur etdi. Urush paytida eski kiyimdan qanday qilib boshqa kiyim tikish, shlyapani

qanday yangilash, sviterni qanday to’qish haqida – «Boricha epla va tuzat» shiori ostidagi tavsiyalar ko’plab broshyura va jurnallarda berib borildi. Kiyimlarni sochiqlardan yostiq jildlaridan, mebel chexol (qoplama)laridan, gardinlardan tayyorlandi. «Utiliti»ga o’xshash rejalar qator boshqa mamlakatlarda ham qabo’l qilingan va ulardagi ba’zi bandlar Ikkinchi jahon urushi tugagandan so’ng ham 4–5 yilgacha bekor qilinmagan. Nemis armiyasi Parijni ishg’ol qilgandan keyin amerikalik modelyerlar Yevropa modasidan o’zlarini (alohida) mustaqil his eta boshladilar, chunki taslim bo’lgan Parijning modasi ommabop bo’lmay qolgan, Britaniya bilan esa bog’lanish, aloqa qilish qiyin edi. 1940-yil iyundan 1941-yil dekabrgacha amerikalik modely erlar (masalan: «Valentina» modalar uyi, Charlz Djeyms, X. Karnegi) go’zal va o’ziga xos to’plamlar yaratdilar Urush yillarida modada amerikacha uslub shakllandi. Amerikalik modelyerlar o’z an’analariga suyanib ajoyib shakllar yaratishga harakat qildilar. Jurnallar kovboylar, yovvoyi g’arb pionerlari kiyimlari va (lotin) janubiy amerikacha «kantri end vestrn», «quyoshli Kaliforniya modasi», «gavay uslubi», «kaktuskantri», «meksikacha uslub» kabi amerikacha uslublarni reklama qilardilar. Jinsi, kovboylar ko’ylaklari, futbolkalar yoshlarbop kiyimga aylandi. Shu bilan birga AQSHdagi urushdan so’nggi davr yoshlari modasiga urush paytida asos solindi. rasm. II jaxon urush yillari erkaklar va ayollar kostyumlari Urush paytida birinchi yoshlar antimodasi vujudga keldi. AQSHda uni qoratanli va lotinamerikalik o’smirlar yaratishdi, ular o’zlarini «Oq Amerika»

qatnashayotgan urushga daxlsiz deb hisoblashgan. Bu antimoda ularning irqchilik jamiyatiga qarshi noroziligini ifodalardi. Nyu-Yorkdagi Garlem yoshlari esa «zut» kostumi – uzunligi tizzagacha bo’lgan keng pidjaklar, beli burma shimlar kiyib, och rangdagi bo’yinbog’lar taqib, sochlarini uzun qilib yurishgan (askarlarning kalta soch uslubiga teskari). «Zut» uslubi jazmenlar orasida keng yoyildi, uni Lui Armstrong va Dizzi Gillespi ham kiygan. Bu antimoda 1943-yilda avj oldi. AQSHda «zut» kostumi 1950- yilgacha saqlanib qoldi. «Moda teatri». Ikkinchi Jahon urishi paytida Parij modasiga yana e’tiborni jalb etish maqsadida «Moda teatri» loyihasi amalga oshirildi, unda barcha moda uylari qatnashdilar. To’liq kolleksiya (to’plam) yaratish uchun gazlamalar yetishmas edi. Shunda qo’g’irchoqlar o’lchamida kolleksiya qilish g’oyasi paydo bo’ldi. Bu loyiha – «Moda teatri» deb nomlandi. 1945-yilda bahor – yoz kolleksiyasi 68,5 sm balandlikdagi 200 ta qo’g’irchoq orqali ko’rsatildi. Bu qo’g’irchoqlar uchun moda uylarining har biri palto, kostum, kunduzgi va oqshom ko’ylaklari modellarini tayyorlashdi, oldingi kolleksiyalardan qolgan gazlamalar ham ishlatildi va maxsus gazlamalar to’qildi. Har bir qo’g’irchoq uchun ipakdan ichki kiyimlar, shlyapalar, oyoq kiyimlari, sumkalar, taqinchoqlar tayyorlandi. 1945-yil 17-martda ochilgan bu ko’rgazmani 100 mingdan ortiq odam kelib ko’rdi, keyin ko’rgazma Yevropa va AQSH bo’ylab turnega jo’nab ketdi. Bu ajoyib g’oya urush vaqtida o’z ta’sirini yo’qotgan fransuz modasiga yana e’tiborni jalb etdi. Lekin haqiqiy o’zgarishlar faqat 1947-yil fevralida sodir bo’ldi, aynan shu paytda urushdan so’nggi moda yaratildi. Urushdan keyingi yillar san’ati va libosi. Urushdan keyingi yillarda mamlakatlar reabilit atsiya qilinib, vayron bo’lgan shaharlar qayta qurila boshlandi. Shuningdek, oilada ham ayollar mavqeyida o’zgarishlar ro’y beradi: endi ular ko’p ishlashdan to’xtaydilar, 1950-yillar uy bekasining mashhur «glamur»lik timsoli paydo bo’ladi.

San’at va madaniyat. Yangi, urushdan keyingi hayotning ijobiy muhitida ko’plab kayfichog’lik baxsh etadigan ko’ngilochar filmlar paydo bo’ladi va ularning namoyishi ommalashdi. «Yigitlar va qo’g’irchoqlar» (Guys and Dolls) myo’zikli 1 va «Nafasi to’xtaganlar» (Breathless) kabi filmlar mashhur bo’lib, 1950-yillarning tashvishsiz muhitini a’lo darajada yetkazib berar edi. Mato ishlab chiqarish sanoatidagi innovatsiya va yangi texnologiyalar kam parvarish talab qiluvchi sintetik matolarni olishga imkon berdi. Hayot tarzining o’zgarishi va faollashuvi, shahardan tashqarida dam olish, yashash, vaqtni o’tkazish urfining tobora rivojlanishi g’ijim bo’lmaydigan to’zilishga ega bo’lgan akril, spandeks, poliester, triatsetat, neylon, orlon va dakron kabi matolarning ommalashuviga sabab bo’ldi. Libosdagi shakl va siluetlar. 1950-yillarda siluetlar yanada nazokatli va romantik bo’la boshladi. Britan moda sanoati (industriyasi) Amerika modasidan mustaqil rivojlanishni boshladi. Yangi ingliz modelyerlari ayollar qomatiga diqqatni tortuvchi liboslarni taklif eta boshladilar. Shu davrda Dior (Dior) o’zining mashhur belga yopishib turadigan, etagi esa keng ko’ylaklarni yaratdi. Yuber Jivanshi liboslar uchun yangi shaklni taklif etdi: kalta va belga yopishib turmaydigan to’g’ri bichimli ko’ylaklar. Keyinchalik bunday dizayn Meri Kvantni 1960-yillardagi mini- ko’ylaklarni yaratishga ilhomlantirgan. Shuningdek, topining ko’rinishi erkaklar ko’ylagiga o’xshash, yubkasi esa keng bo’lgan, belga yopishib turuvchi shaklli ko’ylaklar ham modabop hisoblangan. Umuman olganda, trapetsiyasimon shaklli ko’ylaklar 1950- yillarning, so’ngra esa 1960-yillarning asosiy siluetlaridan edi. Bunday liboslarni yoping’ich va pelerinalar bilan uyg’unlashtirishgan. Oliy moda urush oxirida o’z rivojida qayta yuksalishni boshlaydi. Bunga Kristian Dior (Christian Dior) va Kristobal Balensiaga (Cristobal Balenciaga) larning, mavjud bo’lgan uslublardagi jiddiylik, mutanosiblik va sipoligidan farq qiluvchi ekstravagant modellari sababchi bo’ladi.

1950-yillarda tayyor kiyimlar ishlab chiqarish boshlandi va bu sohada «Marks and Spenser» ingliz kompaniyasi birinchilar qatoriga chiqdi. Odri Xepbern kino aktrisasi tufayli «kejual» («casual») nomli uslubning elegant ko’rinishi ommalashdi: kapri shimlari, qo’lda to’qilgan sviterlar va «baletka» – tuflilar. Qulayligi bilan bir qatorda, nazokatli bu uslub o’sha davr modaparast ayollari didiga mos tushdi. Yozgi garderobda rangi yengil yubka bilan uyg’unlashadigan bikini paydo bo’ldi. rasm . Ayollar kostyumi Shlyapalar o ’ rnini ro ’ mollar egallay boshladi , ko ’ p holda ularni o ’ rashgan paytda kapalaksimon shakldagi ko ’ zoynaklar taqishgan . Beldagi enli kamarlar qomatni yanada ta ’ kidlash uchun xizmat qilgan . Zargarlik buyumlari o ’ rniga bijuteriya taqilgan , ayniqsa , yirik uzuk va bilaguzuklar ommabop bo ’ lgan . 1940- yillarning amaliy jihatdan tejamkor va ixcham poyabzali o ’ rniga baxmal va timsoh terisidan tikilgan chiroyli bezakli , jozibali tuflilar keldi . Oyoq kiyim dizayniga o ’ ziga xos yondashgani uchun Roje Vivye poyabzal dizaynerining « baletka » lari va baland poshnali tuflilari 1950- yillarda misli ko ’ rilmagan mashhurlik cho ’ qqisiga chiqqan .

rasm . Ayollar kostyumlari Bu davrda erkaklar kiyinish uslubi « Kalamushlar galasi » tarkibidagi kabi kino va estrada yulduzlari ta ’ siri ostida shakllandi . Ular nafis kostum va fetrli shlyapalar kiyishgan . Erkaklarning kundalik kiyimi kardigan va yengil katak - katak matodan tikilgan liboslarni o ’ z ichiga olgan . 1950-yillarda «teddi-boy» deb nomlangan yoshlar submadaniyati paydo bo’ldi. Bu oqimning namoyandalari Eduard VII ning uslubiga o’xshash tarzda, pochasi tor «naycha shim», qalin ko’ylak, yorqin rangdagi bo’yinbog’ – galsto’q, zarbof nimcha, ko’p cho’ntakli, manjet va adip qaytarmasi baxmal yoki sirti yaltiroq satindan tikilgan, taqilmasi bir qator tugmachali syurto’qlarni oliftalarcha taqlid qilib kiyib yurishgan (rasmlar).

1960-yillarda moda yoshlarga yuz burdi. Yangi, jonli, so’ngsiz tarzda kashf etuvchi moda ko’pchilik tomonidan e’tirof etilgan andoza va me’yorlar bo’lishdan to’xtadi. Yoshlar kiyimning amaliy jihatdan yaxshiligiga qarab baho beradi va o’z fikrini ifoda etish imkoniyatini qidiradi. Natijada uncha qimmat bo’lmagan, ammo modali narsalarga ehtiyoj ortdi. 1960-yillar oxiriga kelib dunyodagi kiyimlarning yarmidan ko’prog’ini 25 yoshdan kichikroq odamlar sotib olgan. 1947-yilda Fransiyada Lamperyer taklif etgan «Pret-aporte» 1 atamasi birinchi marta iste’molga kiritildi. 1956-yilda Versalda pret-a-porte Saloni birinchi marta tashkil etildi, u minglab odamlarga xizmat qilishga qodir moda industriyasi bo’lganini namoyish etdi. 1950–1960-yillarda erkaklar modasining qonun chiqaruvchilari Italiya Modalar uylari bo’ldi, Neapol, Rim va Milanning ko’hna atelyelarida saqlanib qolgan tikuvchilik mahorati an’analari, shuningdek, keng to’qimachilik bazasi shunga imkon yaratdi. Modali erkaklar kostumi yelka chizig’i qirqilgan kalta pidjak va burmasiz to’g’ri tor, odatdagidek manjetsiz shimdan iborat bo’lgan. Bunday kostumda ensiz galsto’q taqilgan va uchli tufli kiyilgan. Italiyadan bu uslub butun Yevropa bo’ylab yoyilgan va Amerikani zabt etgan. Londonda u jaz muxlislari, o’zlarini «modernchilar» yoxud «modlar» (qisqacha fhe mods) deb atagan yosh modaparastlar orasida urf bo’lgan. rasm . Teddi - boy uslubidagi kostyumlar Modaga yangicha munosabat tashabbus korlari kollejlarning bitiruvchilari edi . 1948- yildayoq Londondagi Qirollik san ’ ati kolleji qoshida Moda maktabi ochildi .

U modelchilarning yangi avlodini tayyorlar edi , ular kiyimni modellashtiribgina qolmay , uning narxi , mato chiqimi qanday bo ’ lishini ham hisob - kitob qilib chiqar edi . Amerikada butunlay yosh iste’molchilar paydo bo’ldi, ular shu vaqtgacha moda industriyasiga jiddiy qaramay kelgan o’smirlar edi. London yoshlar uchun yangi moda tug’ilgan joy bo’lib qoldi – jonlilik, tinimsiz kashfiyotchilik va o’zgaruvchanlik, umum tomonidan e’tirof etilgan andozalar bilan hisoblashmaslik (masalan, kunduzgi va tungi kiyim) va eng asosiysi yubkalarning tor bo’lishi bu modaga xos xususiyatlardir. «Svinglovchi London» – o’yin-kulgilar, oqshomlar va klublar shahri – o’zini an’anaviy ingliz modasiga tivit va jundan tikilgan oddiy kostum va paltoga qarshi qo’ydi. 1963– 1965-yillarda mini-yubkaning paydo bo’lishi mana shu ziddiyatning eng yuqori nuqtasi bo’ldi. Modaning asosiy iste’molchilari tegishli uslubni ham afzal ko’ruvchi davlatmand xonimlar hisoblangan, yigit va o’smirlarga esa shu uslubning soddalashtirilgan varianti taklif etilgan. Umuman , hamma bitta andozadan ibrat olgan : yubka va shimning bo ’ yi , pidjak yoqasining eni va shlyapa cho ’ qqisining balandligi 17 yoshdagilar uchun ham , 70 yoshdagilar uchun ham bir xil bo ’ lgan . Deyarli 1965-yilgacha kundalik kiyimda orasta uslub ustunlik qilgan. Ayollar modasi markazi Parij bo’lib qolavergan, u yerda Dior (1957-yilgacha), Balensiaga, Shanel va modelchilarning yosh avlodi Iv Sen-Loran, Pyer Karden, Emanuel

Ungarolar ishlaganlar. Ammo o’zgarish bo’lishi sezilib turardi – orasta uslub ichida hordiq va sportbop kiyimlar paydo bo’la boshladi. Shunday qilib, moda o’zining elitar ma’nosini yo’qotdi va ommaviy industriyaga aylandi. Yaxshi kiyimni endi pochtadan buyurtma qilish va supermarketdan sotib olish mumkin edi. Mohiyatan yangi moda juda katta ko’ylaklar va paltolar, handasaviy rasmlar va yassi poyabzal faqat xushqomat yoshlarga mo’ljallangan. 1960-yillar oxiriga kelib barcha xotinqizlar shunday kiyinar edilar. Yoshlarga taqlid qilish odatga aylangandi. Italyan dizayneri Emilio Puchchi moda olamiga eng yorqin suratlarni olib kirdi va sport kiyimini orasta kostumga aylantirdi. 1950-yillarda Puchchi to’qimachilik ishlovlariga ko’p e’tibor qaratdi, kelajagi porloq yangi elastik matolarni sinab ko’rdi – bo’lar ipak jersi, duxoba, flanel va sintetika edi. 1960-yillarning o’rtalarida hippi harakati vujudga keldi. Yigit-qizlar burjuacha qadriyatlarga, jumladan, keng urf bo’lgan modaga qarshi chiqa boshladilar. Ular yirtiq jinsilar, uzun yubkalar (hamma mini yubkada yurganda), etno ruhidagi to’kilib turuvchi romantik yubka va nimchalar kiyib, sochlarini uzun qo’yar edilar. Biroq, ko’p o’tmay, bu uslub modaga aylandi. Endi hippi usulida faqat norozi odamlargina kiyinmaydilar. Hatto eng boylar ham uzun jinsi yubka kiyib, boshlariga shol yoki Amerika bandanasini o’raydilar, Afrika munchoqlari va Hindiston bilaguzuklarini taqadilar. Hippi harakati etno-uslubiga qiziqish uyg’otdi. 1967-yilda burmalar hosil qiluvchi va badanga yopishib turuvchi erkin kiyim, parday yengil sharflar, tunikalar va turk shalvari, 1969-yil yozida esa shaffof bluzka va ko’ylaklar modaga kirdi. Oliy moda olamidagi tajribachi Pako Rabann 1965-yilda ma’dan va plastik ko’ylakni taqdim etdi (rasm).

rasm. Pako Rabann yangi libos ustida Kechki liboslar halqachalar bilan ulab chiqilgan ma’dan tangachalardan tikilgan: «kunduz ko’ylagi» o’sha tarzda, faqat charmdan ishlangan. Maneken qizlar bu xiyla tiniq liboslarni badan rangidagi triko ustidan namoyish qilganlar. Biroq Ko’rrej, Ungaro yoki Karden modellaridan farqli o’laroq, Rabann mahsulotlari «sof san’at» bo’lib, kundalik modaga uncha ta’sir qilmagan. Ular zamonning tajribachilik ruhi timsoli bo’lib qolgan. 1960-yillar oxiri – 1970-yillarga kelib, moda jurnallari sahifalarida hukm surgan uslublarning xilma-xilligi kishini hayratga soldi. Andri Ko’rrejnning futuristik liboslaridan afsonaviy o’tmish mavzusidagi romantik variatsiyalargacha yetib keldi. Bu shuni anglatadiki, o’sha vaqtdagi moda haqidagi barqaror tushuncha qariyb izsiz yo’qoldi. Yangi avlod nimani xohlasa va qachon xohlasa kiyaveradigan bo’lib ketdi. XX asr 1970-yillari modasi. Postmodernizm davri. Postmodernizm XX asr 1970-yilida paydo bo’lgan san’atdagi yo’nalish (pop- artdan boshlab) bo’lib, unda ilgari yaratilgan shakldan yangisini yaratish uchun foydalaniladi. Boshqalardan ko’chirma qilib olish badiiy usulga aylanadi, «predmetlar» o’rtasidagi o’zaro yangi bog’liqliklarni qidirib topish asosiysi hisoblanadi, ularda uslublar (o’tmish va hozir), ulublarning uzvlari, matnlar xizmat

qilishi mumkin va h.k. Postmodernizm bu uslubdan ko’ra ko’proq yaratilayotgan narsaga yondashuv, munosabatdir; ko’pincha, u o’yin, kinoya va o’zidan kulish unsurlarini o’z ichiga oladi. 1970-yillar o’rtasiga kelib libos modasida ikki asosiy yo’nalish ajralib chiqdi, biri mumtoz qulay kiyim bo’lsa, ikkinchisi badiiy, favqulodda kiyim. Parij va London bilan bir qatorda Nyu-York va Milan ham moda markazlari deb e’tirof etildi. Endi u yoki bu g’oya qayerdan kelib chiqqanini yuz foiz ishonch bilan aytish qiyin bo’ldi. Barcha zamonlar va qit’alar ilhom manbalari bo’lib xizmat qilgan. Yangi moda yangi nomlar yaratgan. Ayrim ustalar bir-ikki yil mashhur bo’lganlar, ikkinchilari modaning chinakam saltanatini qurganlar, uchinchilari moda tarixiga abadiy kirganlar. Parij – yangi nomlar. Fransiyada Iv Sen-Loran va Pyer Karden ijod qilgan. Pyer Karden kiyimning «pret-a-kutyur» degan yangi tizimini yo’lga qo’ygan, ya’ni u oliy moda va tayyor ko’ylak o’rtasida bo’lgan. O’sha vaqtning o’zida faqat pret- a-porte yo’li uchungina ishlagan yosh modelchilar kuch to’play boshlagan edilar, birinchi galda trikotaj qirolichasi unvoni olgan Sonya Rikel tilga olinadi. 1962- yilda u o’zining birinchi sviterini tikdi, birinchi do’konni esa 1968-yilda, talabalar g’alayoni avj olganda ochdi. 1960-yillar o’rtasidan trikotaj uning diqqat markazida bo’ldi: ochiq rang, to’qilgan, hajmdor yoki chiziqli gullari bor koftalar, shimlar, korjomalar va shularga yarasha aksessuarlar – beretlar, qo’lqoplar, paypoqlar. 1970-yillarda Sonya Rikel bo’yoqlar va ranglarning nozik o’yinini hayotga qaytardi, yo’l-yo’l chiziqlar esa uning firma belgisi hisoblanadi. 1973-yilda Sonya Rikelni pret-a-porte Sindikatining vitse-prezidenti qilib sayladilar, bu lavozimda u 20 yil ishladi. 1963-yildan Parijda nemislardan kelib chiqqan Karl Lagerfeld ishlaydi, u Balmen va Jan Patuda o’qigandan keyin lyuks toifasidagi pret-a-porte kiyimini yaratadigan Xloe Uyining yetakchi modelchisi bo’ladi. Lagerfeld liboslarida moda, hunar va san’at tarixi bitta bo’lib keladi, bundan usta har doim ilhom qidirib keldi. Parijda boshqa mamlakatlarning modelchilari ham o’z jamoalarini taqdim etganlar. Xanae Mori, Kendzo Takada, Issey Miyake kabi yapon dizaynerlari

ishlari ko’proq ajralib turar edi, ular jahon modasiga sezilarli ta’sir ko’rsatganlar (xususan, etnik mavzularga qiziqish jarayonida). Garchi 1960-yillardan dizaynerlar futuristlar modasi g’oyasini (ya’ni, kelajak modasi g’oyasi) ishlab chiqsalarda, ayni vaqtda yangi shakllar qidirib topishda ular turli xalqlar an’anaviy madaniyatlariga ham murojaat qilganlar. 1970-yillar o’rtasida o’ziga dunyodagi bor rang-baranglikni singdirpib olgan etnik uslub yana ommabop bo’lib qoldi. Uning asosida badiiy jihatdan qayta fikrlangan hippi uslubi ommaviylashdi: keng yubkalar, yengil matodan tikilgan bluzkalar, ko’ylak yoki yorqin mato rangiga monand juda uzun sharflar. rasm . 1970- yillar ayollar liboslari Etnik uslub o ’ z rivojida bir qancha to ’ lqinlarni boshdan o ’ tkazdi . 1966–1968- yillarda birinchi to ’ lqin yurib o ’ tdi – bu hind to ’ lqini edi : modada Neru uslubidagi nimchalar bor edi . 1972- yilda Amerika prezidenti Nikson Xitoyga borgandan keyin xitoy mavzusiga – shadorliklarga navbat keldi . 1976- yilda rus mavzusi keldi ( masalan , Iv Sen - Loran jamlamasidagi kuz – qish 1970–1977- yillar ), 1977- yilda Tutanxamon maqbarasi xazinasi ko ’ rgazmasidan keyin misr mavzusi paydo bo ’ ldi , 1980- yilda esa dunyoda Yaponiyaga qiziqish kuchaydi . Italiya – yumshoq glamur. 1970-yillar o’rtalarida Parij modasiga Italiya modasi qarshilik qildi. Mamlakat o’z ichkarisida Rim, Florensiya va Milan moda poytaxti unvonini

talashar edi. Bu musobaqada Milan yengib chiqdi. Tarixiy jihatdan Italiyada to’qimachilik industriyasi juda rivojlangani tufayli uning manufakturalarida luks toifali matolarning katta qismi ishlab chiqarilardi. 1970-yillarda Valentino Uyi va Mila Uyi keng shuhrat topdi. Keyinroq ularga Jorjio Armani va Janni Versache kelib qo’shildi, ular endi 1980-yillarning buyuk modelchilari edi. Italyancha uslub yorqinligi, beozor dabdabaliligi va hayotbaxshligi bilan ajralib turadi, bu sifatlar orastalik va me’yor tuyg’usi bilan qo’shilib ketardi. Masalan, 1971-yilda maksi kiyimlari o’rniga mini kelganida, Valentino (to’liq ismi sharifi – Valentino Klemente Lyudoviko Garavani) tagidan mini short kiyiladigan qirqimi baland uzun yubkani taklif etdi (rasm). rasm. Ayollar kostyumi Italiya modasida ba’zan mato asosiy rol o’naydi. Buni, jumladan, matoda murakkab naqshli rasmlari bilan shuhrat topgan Missoni Uyi (1953-yilda ochilgan) haqida ham gapirish mumkin. Missoni rang-barang ilonizi kashtali yangi to’quv texnologiyasini o’ylab topdi. Buning uchun u 1973-yilda Neyman Markus – obro’li mukofotlardan birini qo’lga kiritdi. Bu oilaviy Uyning (ko’pchilik Italiya moda kompaniyalari kabi) o’ziga xos xususiyati shakl va bichiq emasdi, balki kamalakning yetti rangida tovlanuvchi mato edi. Matoga xos qulaylik va yorqin bo’yoqlar Missoni kiyimlarini 1970-yillarda juda mashhur qilib yubordi. Orastalik har doim Italiya modasining asosiy xususiyati bo’lib kelgan. Valentinoning dunyoni zabt etgan yumshoq glamuri (fp. glamour dan – «bashang», «zebo», «sehr») ushbu uslubning mukammal tajassumi bo’ldi. Valentino preta- portening erkaklar va ayollar yo’lini izga solib yubordi. Chiziqlarning mayinligi,

ajoyib bichim va mumtoz ranglardagi (qora, qizil, oq) ajoyib matolar hammani maftun qilar edi. XX asr 1980-yillari modasi. O’n yillik qiyofasi haqida bir xil gap aytish mushkul. Bir tomondan, 1980- yillar – hashamat va farovonlik vaqti, ikkinchi tomondan, tartibsizlik va bu farovonlikka qarshi norozilik vaqti. Yaxshilikdan darak beruvchi qoidalar o’zgarib ketdi. Bordi-yu, sizda pul bo’lsa, bu namoyish qilinardi; bordi-yu, sizda pul bo’lmasa, kiyim sizni puli bordek qilib ko’rsatardi. Tortinchoqlik modadan chiqib ketgandi. Ishlab chiqaruvchi haqida yaxshigina guvohlik beruvchi qisqartma so’zlar aksessuar va liboslarni bezardi sport kiyimlaridan tortib, kechki ko’ylaklargacha, charm sakvoyajlar va ikki harfdan iborat qisqartma so’zli «Louis Vuitton» firmasi sumkalari, Dior yoki Shanelning tilla qisqartma so’zlari ko’rinishidagi ayollar sumkachalari va zalvorli «Rolex» soatlari faxrlanish buyumlari bo’lib qolgandi. Buyumlar, ularning narxlari va rusumi egasining jamiyatdagi o’rni va uning bankdagi hisobi haqida guvohlik berar edi. Yappi (yippis young urban professional – «yosh shahar professionali»ning qisqargani) – biznesmenlarning yangi avlodi orasida libos muvaffaqiyat garovi deb qaralardi, go’yo o’zligini namoyon etish erki qidirilgan o’n yilliklar bo’lmaganday, Pol Puare zamonida bo’lganidek, modelchilar yana dunyoni so’ray boshlashdi: Armani liboslari xizmat lavozimida ko’tarilishga, Versache ko’ylagi esa noma’lum qizning yulduz darajasiga yetishuviga imkon berdi (Elizabet Xyorlida shunday bo’lgan edi). Ammo bu o’nyillik tartibsizlik va farovonlikka qarshi g’alayondan boshlangandi. Elegant g’ayrioddiylik. 1980-yillarda London yoshlar modeli markazi bo’lib qoldi. Yangi avlod jurnallari paydo bo’ldi («The Face», «i-D»), ular mualliflik professional dizaynni ko’chada tug’ilgan dizayn bilan bog’lar edilar. Har qancha

g’alati bo’lmasin, London dizayn maktabi yangi g’oyalarga muhabbati bilan ajralib turardi. Ichkiyim birinchi marta tashqi kiyimga aylandi: manekenlarga jun sviterlar ustidan kattakon atlas siynabandlarni kiydirib qo’yishdi. 1983-yilda Vestvud va Mak Loren ittifoqi tarqab ketdi va Vivyen uslubim endi oliy modaga yaqinlashdi, degan xayolda jamlanmalarini Parijda namoyish qila boshladi. U endi ko’proq tarixiy liboslarga e’tibor qila boshladi – ko’ylaklar, hatto XVIII asr nusxasida bichiladigan bo’ldi. Biroq ba’zi joylarni o’zgartirib va ayrim qismlarni bo’rttirib, Vivyen, masalan, turnyurli ko’ylak (uning suyumli silueti) yoki prinogin va korsetni bugungi kun modeliga aylantiradi. Garchi Vestvud maxsus ta’lim olmagan bo’lsa-da, uning modalaridagi bichiq sifati va ijro san’ati shu qadar noyobki, haqiqatan ham, oliy modaga yaqinlashib qolgandi. Shu bilan birga uning uslubi 1980-yillardagi ot-kutyur modasiga o’xshab, «taralgan» bo’lib chiqmadi; u har doim tarixiy libosning pank ruhidagi beboshvoq kiyinishiga hayratomuz aylanishini o’zida namoyon etardi. Vestvud jamlanmalarini uchta – «Vivyene Westwood», «Rea Labe» va «Gold Labe» yorliqlari ostida chiqaradi. Jan-Pol Gotye ijodi. 1980-yillarda Parijda ilgarigidek eski moda uylari ishlar edi, ammo mustaqil yosh dizaynerlarning ishlari ajralib turardi. Birinchi galda Jan- Pol Gotye (1925-yilda tug’ilgan) fransuz modasining enfant tarreble (fr. «injiq bola») sifatida tilga olinadi. Uning birinchi jamlanmasi 1976-yilda paydo bo’ldi. Gotyening uslubi mutlaqo postmodernizm ruhida edi: dadachilar san’ati («Le Dadaisme» xotin-qizlar jamlanmasi, 1983-yil), 1950-yillar korseti, kompyuterlar va ilmiy fantastika olami («High Tech» ayollar jamlanmasi 1980–1981-yillar), Shimol va Himolay xalqlari liboslari («Barbes» ayollar jamlanmasi, 1984– 1985-yillar), rus konstruktivizmi («Russe» jamlanmasi, 1986–1987-yillar) san’atkorga ilhom berar edi. 1980-yillardagi Gotye uslubining o’ziga xos xususiyatlari favqulodda xilma-xil. Bitta jamlanmada bir xildagi buyumlar yo’q, holbuki barchasi bitta mavzuga birlashtirilgan bo’ladi. Gotye mato fakturasi bilan muvaffaqiyatli ishlaydi, tyul va sun’iy yoki tabiiy mo’ynani, kanop va plastikni, batist va temir yamoqlarni uyg’unlashtirib yuboradi; elatchilik mavzusidagi

modellarda rang va naqshlarga ko’proq e’tibor beradi». Konstruksiyada to’r ko’ylak (1989-yil) yoki erkaklar yubkasi bunga misol bo’la oladi. Peshband bilan to’ldirilgan bu yubka chindan ham shimga o’xshar edi (1985-yil). Dizayner eng dadil erkaklar modelini yaratadi. Uning maneken yigitlari va mijozlari kuchini va shahvoniy hirslarini oshqora namoyon etib, tarang losinalar, keng shubalar, orqasi ochiq ko’ylaklar, yubkalar, jersidan tikilgan va qoplon tusida bo’yalgan tor jaketlar kiyar edilar. U yaratgan timsollarni dag’allik va san’at asari o’rtasidagi vosita deyish mumkin. Masalan, badan rangidagi tarang jersi korjomasi zarrin rangga bo’yalgan yalang’och badan ta’siri paydo qiluvchi payetkalar bilan tikilib chiqishi mumkin (1993yil). Madonna o’zining 1990-yil dunyo bo’ylab sayohatiga libos buyurtma qildi – bu ipak va charmdan ishlangan, siynalari uchli korset bo’lib, modelyerni dunyoga tanitdi. Biroq Gotyeni faqat sahna yoki oliy tabaqa vakillari uchun ijod qiladi, deyish to’g’ri emas. To’g’ri, bunday liboslar ko’zga ko’ringan shaxslarga mo’ljallangan va garchi talaygina ommani lol qoldirgan bo’lsada, baribir Parijning bundan keyin ham modalar Markazi bo’lib qolishiga umid yo’q emas. Italiya 1980-yillar modasi jahon markazlaridan biroz ajralib turardi. Italiya fabrikalarida ko’proq Yevropa liboslarini tikar edilar, libos yaratish esa mamlakatning asosiy industriyalaridan biriga aylangandi. Moda barcha darajalarda rivojlanib borardi – alta modadan (oliy moda) ommaviy mahsulotgacha. «Makmara», «Busile», «Complice» kabi o’rta sinfga mo’ljal olgan ko’plab Italiya rusumlari yosh dizaynerlarni korxonalarda ishlashga taklif etadilar. Luks toifasidagi liboslar olami ikki dizayner – Janning Versache va Jorjni Armani, ikki italyan modasi – dabdabali iffat-u mumtoz orastalik o’rtasida bo’lingan. 1980- yillardagi Armani siluetidan hamma yerda nusxa olganlar. Bir tugmali pidjakning yelka va yoqalari keng bo’lib, belgacha tushib turgan, oddiy bluzka va keng, uzun, tizzaga tushgan yubka bilan kiyganlar – bu xotin-qizlar variantida; mumtoz ko’ylak va to’g’ri shim – erkaklar variantida (rasm).

rasm. Armani siluetidagi ayollar kostyumi. Ishbilarmonlar kiyimi va aerobika. 1980-yillar ramzlaridan biri – ishbilarmonlar kiyimi (pader essing). Yelkalari keng, erkin turadigan jaket Italiya va AQSHda keng yoyildi, bu o’n yillik ikkala mamlakat uchun ham hokimiyat, ravnaq va omad yillari bo’ldi. 1980-yillarda amerikalik dizaynerlar ko’pincha ayollarga amaliy tavsiyalar berar edilar. Masalan, Kelvin Klyayn «W» jurnaliga («Vogue» jurnali bilan bir qatorda «Gonde Nast» nashriyot uyida chiqadi) eng kam vositalar bilan qanday qilib eng ko’p foydali taassurot hosil qilish mumkinligi haqida maslahat berdi. Ishbilarmon ayol uchta jaket, uchta sviter, ikkita yubka va bitta ko’ylak bilan qanoat qila oladi, ammo barcha buyumlar a’lo sifatli va uslubli bo’lishi kerak – qimmatbaho kashemir, shoyi va charmdan ishlangan bo’lmog’i shart. Klyayn o’zining bosiq uslubiga sodiq qoldi – bu keng paltolar, bo’yni baland sviterlar, qimmatbaho matodan tikilgan mumtoz shimlar edi. Mavsumdan mavsumga faqat rangi va ayrim bichiq qismlarigina o’zgarardi (masalan, 1983-yilda belga mayda buklamlar bilan shimarib tushiriladigan serbar tunikalar). 1980-yillarda dizayner ismiga bo’lgan e’tibor yana «Calvin Cleun» jinsilar reklamalar kompaniyalari tomonidan jalb etilgan edi, ular uchun aktrisa Bruk Shilde va fotograf Richard Avedon ishlagandi. Yaratilgan tarxning shahvat qo’zg’atuvchanligi Amerika jamiyatida janjalga sabab bo’ldi, ammo juda tez orada u jazavador orzuga aylandi. 1981-yilda «Shirinliklar» jamlanmasida pastel ranglaridagi paxtadan tikilgan kostum taqdim etildi: yelkalari har tomonga keng yoyilgan jaket, yuqori qismi qatlamlangan yenglar (bu qo’shimcha hajm yaratardi) va beldagi uncha katta bo’lmagan baska (burma) bilan

yoki taram-taram qatli o’rtacha yubka bilan, yoxud tizzadan pastga qaratib yig’ilgan keng brijlar bilan to’ldirilgan. Mazkur sportcha uslub shunchalik urf bo’ldiki, ko’chalarda uning sonsiz nusxalarini ko’rish mumkin edi (rasm). rasm. Ayollar kostyumi 1980-yillar tarzi ancha ziddiyatli. Agar mualliflik kechki modada oldingidek tilla, kashta va to’rlar hukm sursa, o’rta sinf kiyim-kechaklari variantida diskoteyka uchun diska va pank uslublarining sporti libosi uzvlari birlashib keladi: bo’lar futbolkalar, krossovkalar, mini-yubkalar, qora charm ko’rtkalar, bluzkalar va ochiq rangli ko’ylaklardir. Lagerfeld, Versache, Valentino va Janfranko Ferre kabi bir xil dizaynerlar o’tmishning nazokatli orastaligi haqidagi xotiralarni jonlantirsa, Jan Pol Gotye, Vivyen Vestvud va Jon Galyanolar ko’cha modasidan g’oyalar to’playdilar va ularni omma orasida san’at asariga aylantiradilar. Jamiyatdagi o’zgarishlar ketidan borib, moda yoshlarga ergashib, alohida ishchan faoliyatgacha bo’lgan yo’lni bosib o’tdi va o’tmish tajribasini o’zlashtirib, keyingi o’nyillikka qadam qo’ydi. Shu bois u hamma uchun yagona yechimni talab etmaydi – modelchilar truppalar uchun emas (xoh yappi, xoh panklar bo’lsin), balki muayyan uslubni tanlagan odam uchun liboslar yarata boshlaydilar. XX asr 1990-yillari modasi va XXI asr boshida jahon modasining konseptual yo’nalishlari. 1990-yillarga kelib libos va qiyofani yaratishda yangi tamoyillar paydo bo’ldi. Individuallik, ichki «men»ni aks ettiruvchi shaxsiy uslub modada asosiy bo’lib qoldi. Butun dunyoda va barcha ijtimoiy qatlamlarda tarqalgan uniseks uslubida

o’ziga xos uniforma rasm bo’lishni boshladi: jinsilar, futbolka, keng shim, sviter va qulay poyabzal – tagi yassi tufli yoki krossovka (rasm). rasm. XX asr 1990-yillar erkaklar kostyumlari Uniseks (fransuzcha) yoki oneseks (nemischa) – bu shunday uslubdagi kiyimki, uni erkaklar ham, ayollar ham kiyaveradi. Jinsi kiyimlari buning uchun yorqin misoldir. Ham erkaklar, ham ayollar libosiga kiruvchi bunday kiyimlar keyingi paytda ancha seroblashgan: sviter, pulover, ko’rtka va hokazolar. Oddiylik va funksionallikka intilish bilan bir qatorda eng murakkab tikuvchilik san’ati an’analari ham hayotga qaytishni boshladi; libosning darveshona ko’rinishiga urg’u berish ataylab qilingan rang-baranglik va tomoshaboplik bilan qo’shilib keladi. E’tibor endi kiyimning o’zidan egasining tashqi ko’rinishiga ko’chadi. Oftobda qorayish, yoki aksincha, rangparlik, kelishgan qad-qomat modasi qiyofaning eng muhim uzvlari bo’lib qoladi. 1990-yillar boshida oliy modaning mashhur Uylari (masalan, Shanel va Kristian Dior), asosan, katta yoshdagilardan iborat barqaror mijozlarga ega edi. 1990-yillar oxiridan pret-a-porte toifasidagi liboslar ishlab chiqaruvchi ko’pgina Moda uylari ham o’zlariga yangi dizaynerlarni taklif qila boshladilar. Modaning so’nggi kashfiyotlari. XX asr oxiri modasi deyarli har yili bir qancha yangi nomlarni kashf etdi. Agar ilgari moda olamida obro’ topish uchun dizaynerga ko’p yillar talab etilgan bo’lsa, endi nomi chiqishi uchun ko’pincha diplom ko’rgazmasining o’ziyoq yetarli bo’lmoqda. Modelyerlarning baynalmilal komandasida Londondagi Saint Martin’s, NyuYorkdagi San’at va dizayn oliy

maktabi, Parijdagi Berso studiyasi, Antverpendagi Qirollik san’at akademiyasi maktabiga o’xshagan bilim maskanlari bitiruvchilari yetakchilik qilmoqdalar. XX asr 1960-yillarida moda poytaxti deb shuhrat qozongan, barcha qoidalarni yo’qqa chiqaradigan, eng nooddiy va «quvnoq» liboslar yaratiladigan London 1990-yillar oxiriga kelib qit’aga yosh dizaynerlar yetkazib beriladigan asosiy maskanga aylandi. Galyano va Mak-Kuin bilan bir qatorda Yevropaga Stella Makkartni ko’chib o’tdi va 2001-yilgacha Xloe Uyining dizayneri bo’ldi. «Lagerfeld» va «Chanel» rusumlaridagi jamlanmalar ustida birgalikda ishlash uchun Karl Lagerfeld Parijga Julian Mak-Donaldni (yangi jimjimador to’qish uslubini ixtiro qilgan) taklif etdi. 2001-yilda Mak-Donald Jivanshi Uyining yangi dizayneri bo’ldi. Syuzan Klements va Ignasio Ribeyro o’z jamlanmalari bilan bir qatorda endilikda «Kasharel» Uyi uchun modalar ishlab chiqmoqda. Asli turk bo’lgan Husayn Chalayon 2000-yilgacha TSE Amerika firmasi uchun ishladi. Sofiya Kokosalaki 2001-yilda Ruffo Risyorch italyan Moda Uyi uchun liboslar jamlanmasini yaratib berdi. Amerikada ispaniyalik Migel Efrover jamlanmasi ko’p shov-shuvga sabab bo’ldi, u matrasdan olingan matodan tikkan paltosini namoyish qilgandi. Keyingi safar esa dizayner yengil to’kilib turuvchi matolardan tikilgan iffatli liboslarni yaratdi. Modelchi Molli Stern Amerikaning eng taniqli yulduzlarini kiyintirdi. Pank uslubini eslatuvchi uning modellari qo’lda tikilgan va har doim bir nusxada yaratildi. Karl Lagerfeld homiylik qiluvchi amerikalik Jeremi Skott pank uslubi dadilligini 1980-yillar hashamati bilan uyg’unlashtirdi. Oldingidek, Parij yoshlarni o’ziga tortar edi. 1990-yillar boshida bu yerga Gollandiyadan Viktor Xorsting va Rolf Snyoren kelishdi va 1999-yilda birinchi ot- kutyur jamlanmasini taqdim etishdi. Viktor va Rolf juftligi turli fakturadagi matolarni (masalan, jun trikotaj va lake) uyg’unlashtirib, kattakon yoqalar va yengpocha qayirmalari bilan yoki sport uslubidagi jiletni oqshom uchun kiyiladigan bluzkaga aylantirish bilan e’tiborni tortib, g’ayrioddiy bichimlardan foydalandi. 1990-yillar o’rtalaridan sahnaga dizaynerlarning Belgiya maktabi chiqib keldi va modaga katta ta’sir ko’rsatdi. Bu 1970–1980-yillar oxirida yapon dizaynerilarining sahnaga chiqib modaga ko’rsatgan ulkan ta’siri darajasidagi

o’zgarishlar edi. Eng yorqin vakillari (katta qismi – Antverpen qirollik san’at akademiyasi bitiruvchilari) – Martin Marjyela, Ann Demelemester, Dirk Bikkembergs, Dris van Noten, Valter van Beyrendonk, Dirk vat Sayenlardir. XXI asr modasi. XX asr 1990-yillari oxirida modaga munosabat ko’rgazmalar va moda namoyishlaridagi yangi an’analarga rasman ergashishdan ko’ra o’z uslubini yaratishda ifoda etildi. 1960-yillarda bo’lgani kabi yana «multibrend butik»lari paydo bo’ldi, u yerda muayyan g’oya yoki uslub asosida to’plangan bir qancha dizaynerlarning liboslari sotilmoqda. Ko’pgina modelyerlar 1990-yillar oxiridan boshlab faoliyat doiralarini kengaytirdilar va o’z rusumlari ostida nafaqat kiyim va parfyumeriyalarni, balki uy ichi jihozlarini ham ishlab chiqara boshladilar. Masalan, Milandagi 2000-yillarda qurilgan Armani Uyi do’konida kiyimlar jamlanmalari, uy jihozlari va «Sony» firmasining videotexnikalari namoyish etildi. Modelchilar ko’pincha o’z butiklarining me’moriy qiyofasini ishlab chiqishda faol ishtirok etdilar. Donna Karan va Rey Kavakubo ana shunday yo’l tutishdi, ularning butiklari haqida me’morchilik va dizaynga oid nashrlarda allaqachon yozib chiqishgan. Issey Miyake va me’mor Day Fudzivera 2000-yilda Parijda «A-ROS» («Epok» deb o’qiladi, pilece of clotn – «bir parcha mato»ning qisqargani) deb atalgan yangi butikni ochishdi. Bu yerda kiyim do’koni va fabrikasi birlashib ketgan. Tom ma’nodagi xaridor taklif etilgan chala tayyor ashyodan o’ziga kiyim tikib oladi. Bu davrda ba’zan me’morchilik, haykaltaroshlik, dizayn va kiyim-kechak yanada uzviyroq aloqaga kirishib ketdi. Sinitiro Arakava 2000-yilda devorlarga ilib qo’yilgan suratlar ko’rinishidagi kuz – qish jamlamasini taqdim etdi. Ingliz «ekstremal» rassomi Gotcho modelchilarning ixtirolarini haykaltaroshlik va installyatsiya qismlariga aylantirdi. Masalan, u «Dior» Modalar Uyi ko’ylagini Lyudovik XIV uslubidagi («Orqama-orqa», 1997-yil) stulning poxol to’rdan qilingan o’rindig’i va suyanchig’iga aylantiradi va bu ish «Cristian Dior» butigi peshtaxtasiga qo’yiladi. Moda san’at hisoblanadimi, degan eski savol moda foydasiga yana bir karra hal etildi. Endi yosh dizaynerlar ishlarida u zamonaviy san’atning ajralmas qismiga aylanib qoldi. Ilgari bo’lganidek, bugungi kunda eng

modali an’analar va epkinlar adabiyot, rangtasvir yoki kinoda emas, balki dizaynga bag’ishlangan jurnal va albomlar sahifalarida aks etmoqda. XXI asrda aynan dizayn o’zining keng ma’nosida – bizni qurshab turgan narsalar (me’morchilik, maishiy buyumlar, kiyim-kechak va hokazo) zamon ruhi ifodasi bo’lib xizmat qilmoqda.

Adabiyotlar: 1. Karimov I . A . Istiqlol va ma ’ naviyat . – T .: «О’ zbekiston », 1994. 2. Mirziyoyev Sh . M . Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz . – T .: « O ’ zbekiston », 2017. 3. Ха kimov А . А . O’zbekiston san’ati. – Т ., 2001. 4. Abdullayev N.U . San’at tarixi. 1- tom . – T .: « O ’ qituvchi », 1986. 5. Вошинина А.И. Античное искусство. – M ., 1962. 6. Malikova S.S. Tasviriy san’at tarixi. – T., 2008. 7. Sadikova N . O’zbek milliy kiyimlari: XIX–XX asrlar. – T., 2006. 8. Oydinov N. O’zbekiston tasviriy san’ati tarixidan lavhalar. – T.: «O’qituvchi», 1997.

Похожие

XVII Asr Yevropa kostyumi tarixi

V-XX Asrlar yevropa kostyum tarixi. O’rta asrlar Yevropa kostyumi tarixi

XIX Asr Yevropa kostyum tarixi

XVIII Asr Yevropa kostumi tarixi

Yevropa antik davr kostyum tarixi. Qadimgi yunoniston kostyumi tarixi