Тут ипак қурти касалликлари, зараркунандалари ва уларга қарши кураш - Текстиль - Рефераты

Тут ипак қурти касалликлари, зараркунандалари ва уларга қарши кураш

Загружено в:

26.11.2022

Скачано:

0

Размер:

13163.244140625 KB

Тут ипак қурти касалликлари, зараркунандалари ва уларга қарши кураш Режа: Тут ипак қуртининг бактерия касалликлари.  Тут ипак қуртининг қончириш касаллиги  Тут ипак қуртининг лиққоқ касаллиги  Тут ипак қуртининг замбуруғ касалликлари  Тут ипак қуртининг бовериоз ёки оқ мускардина касаллигининг кетиши ва унинг аломатлари  Тут ипак қуртининг вирус касалликлари  Сариқ касаллигининг диагностикаси ва эпизоотологияси  Тут ипак қуртининг пебрина касаллиги  Тут ипак қурти зараркунандалари

Таянч иборалар : касаллик, патология, иммунитет, диагностика, микроорганизм, аломатлар, қарши кураш, профилактика, санитария гигиена, зараркунандалар, ипак қурти тухуми, личинкаси, ғумбаги, капалаги, пилла, биологик, навдорлик, технологик Ипак қурти ҳам бошқа ҳашоратлар сингари турли касалликларга чалинади, натижада пилла миқдорининг камайиши ва сифатининг пасайишига сабаб бўлади. Кенг тарқалган касалликларни тугдирувчи микроорганизмларга бактериялар, замбуруғлар, вируслар ва тубан бир хужайрали хайвонлар киради. Тут ипак қуртининг бактерия касалликлари. Тут ипак қуртининг бактерия касалликларини келиб чиқиш сабабларига кўра иккита гуруҳга бўлишимиз мумкин. 1. Бактериялар ҳужайраси озиқ моддалар билан ичакка ўтиб ичак фаолиятини бузиб касаллантирувчи паразит бактериялар. 2. Бактериялар жароҳатланган жойдан қуртнинг қон суюқлигига ўтиб уни касаллантирувчи бактериялар. Овқатланиш жараёнида озиқ моддалар билан бирга ичакка ўтиб ичак касалликларини қўзғатувчи бактерияларга ўлат, лиққоқ таксикоз касалликларини мисол қилиб олишимиз мумкин. Ўлат касаллигини қўзғатувчи бактерияларнинг ривожланиши учун ташқи муҳит омилларидан ҳавонинг нисбий намлиги ва ҳарорат катта рол ўйнайди. Фляшерия – ўлат чақирувчи касаллик деган сўз, у Франция-нинг жанубидаги ипакчилар Л.Пастер билан биргаликда адабиёт-ларга 1870 йилларда киритган. Ҳозирги адабиётларда ўлат деб юритилади. Бу касаллик Ўзбекистонда пиллакорлар ўртасида “Қорасон” ёки “Қоратобон” деб юритилади. Пастер ўз замонасида фляшерия ва пебрина билан ўлган қурт-ларнинг танасидан шу фарқларни аниқлайдики, фляшерия билан ўлган қуртда пебрина бўлмасдан унинг ичагида бактерияларнинг жуда кўп миқдорда кўпайганлигини исботлайди. Одатда фляшерия билан ўлган қурт пилласи

унча кўп пачоқланмайди, аммо пилла ичида ўлган қуртдан қорамтир-қўнғир ёки қора суюқлик оқиб пиллаларни ифлослантиради. Бундай пиллалар “Қорапачоқ” пиллалар бўлиб, бу пиллалардан чириган олманинг хиди келади. Касаллик кўзғатувчиси ўша вақтларда ўзига хос термин-номлар билан аталиб, аниқ бактерия номлари билан аталмаган. Пастер ўлат-фляшерия касаллиги билан касалланган қуртдан “ядроли пибрионлар” алохида яккаякка кичик бактериялар, занжирсимон кўринишли доначаларни (стрептококк) кузатган. Бу бактерияларнинг микроскопик тузилиши тасвирланган, аммо бу бактерияларнинг фляшерия касаллигини қўзғатиши мумкин деган маълум бир фикрга келмаган. Фляшериянинг ривожланиш жараёнида қуртнинг ичак флорасида бирқанча бузилишлар содир бўлади. Ичак деворларининг функцияси бузилади. Касаллик аниқ кўзга ташланади ичак эпителияси ҳужайралари емирилиб ипак қурти ўлади. Бациллалар ва вируслар томонидан фляшерия-ўлат касаллигига йўлиққан қуртларнинг ўрта ичагида вирус вабациллалар жадал ривожланиб, ичак тўқималаларини бутун ички бўшлиқ тўқималаларини емириб чиритади ва улар ўлими олдидан дасталарга ва сўкчакларга осилган ҳолатда ўлади. Айрим қуртлар пилла ўраши ҳам мумкин, аммо юпқа пўчоқли пиллаларни ҳосил қилиб пилла ичида нобуд бўлади. Қуртларнинг пилла ичида чириш ёки осилиб ўлганларидан сизилиб чиқган суюқлик пиллаларда доғлар ҳосил қилиб нобоб пиллаларга айлантиради. Ўлат-фляшерия касаллигини қўзғатувчи бациллалар Bacilli sthuringiensis ва Bacillis prodiglosus ривожланиши учун ташқи муҳит факторларидан ҳарорат ва намлик катта рол ўйнайди 1 Юқорида кўрсатилган бациллалар ипак қуртининг ичагига барг билан оғиз бўшлиғи орқали ўтиб у ерда оммавий кўпайиши натижасида ўзидан 1

кўплаб ўткир захар-токсин ишлабчиқаради. Ошқозонда ўплаб ўпланган захар натижасида қуртлар дастага кирмасдан тўкилади, қуртнинг ичак функциялари бутунлай бузилади ичак ширасининг ишқорийлиги ошади ph 8.9 бўлиб ишқорийлиги бутунлай ошиб истеъмол қилинган баргларнинг бўлакчалари чирийди. Ўлат касаллигининг пайдо бўлиши асосан ипак қуртининг 5-ёшида содир бўлади, сабаби бу ёшда улар энг кўп барг истеъмол қилади, натижада ошқозонда тўпланган озиқ моддаларнинг таркибида микроорганизмлар ривожланиб, ичак эпителийсининг емирилишига сабаб бўлади, аста-секин эса ипак қуртининг бутун бўшлиғига ўтиб ички органларини захарлайди.Ўлат касаллигига чалинган қуртлар берилаётган баргларга бефарқ қарайди, безовталанади ва доимо ҳаракатда бўлиб берилган барг шохларига, сукчакларга, хона деворларига ҳатто шипларга, ерларга тарқалиб ўрмалаб юради. Касаллик авжига чиққанда, қуртлар ўлими олдидан оғиз бўшлиғидан қусуқлар ажралиб туради, қусуқ билан бирга барг парчалари кўринади. Қуртнинг орқа чиқарув тешигидан қора суюқлик ҳам ажралиб чиқиб туради. Касалликдан нобуд бўлган қуртлар охирги бўғимлардаги ёлғон оёқларига осилган ҳолатда осилиб ўлади. Бундай кўриниш вирус фляшериясида ҳам содир бўлади, буни биз вирус касаллиги мавзусида атрофлича кўриб чиқамиз. Ўлат касаллигини қўзғатувчи бактерияларнинг ривожланиши ипак қуртининг ичак ширасини ишқорийлиги паст ва юқори бўлишига қараб учта фазада боради:

41-расм. Ипак қуртининг ўлат касаллиги билан касалланган тут ипак қуртлари 1-фаза . Ичак ширасида стафилакокклар ривожланиши ва улар томонидан фаол моддалар ажралиб чиқиши натижасида ўта захарли моддалар тўпланиб қуртнинг энг кўп барг истеъмол қилиши вақтига тўғри келади. Захарли моддаларнинг кўпайиши Мальпигиев найларини ишдан чиқаради, ичак ширасини бактерияларни ўлдириш қобилияти йўқолади, натижада бактериялар-нинг кўпайишига имкон туғилади, шу билан ўлат касаллигининг биринчи фазаси тугалланади. 2-фаза . Ичак ширасининг ишқорийлиги янада пасайиб, ферментлар фаоллиги пасаяди. Натижада ипак қуртининг функционал органлари зарарлана бошлайди. Ичак шираси ишқорийлиги ўта пасайиб кетиши билан бу фаза ҳам тугалланади. 3-фаза . Ипак қуртининг қонига захарли моддалар ўтиб бутун органлари чирийди, улар тўпланиб касалликни тезлаштириб қуртнинг ўлимига сабаб бўлади. Тут ипак қуртининг қончириш касаллиги Тут ипак қуртининг қончириш-септицимия касаллиги қоннинг яъни гемолимфанинг таркибида бактерияларнинг ривожланиши оқибатида содир бўлади. Касалланган қуртнинг иштахаси бўлмайди, у кам ҳаракатда бўлиб айрим ҳолларда ўлимига қадар ўзининг ташқи кўринишини йўқотмайди, соғлом қуртлардан фарқ қилмайди. Агарда касаллик фаол кетса қурт қусади,

танаси тортишиб чангчак бўлиб қолади. Агарда касаллик секин кетса, унда қуртлик давридаёқ танасининг айрим жойлари қорайиб чирий бошлайди. Айниқса кўкрак сигментларидан бошлаб, тўқималари қорая боради. Септицимиянинг ҳар томонлама тажрибалар орқали ўрганишда ҳашаротларнинг ичак бўшлиғи орқали турли хил бактериялар билан зарарлаб кўрилганда натижасиз бўлиб чиқади. Шунга қарамасдан бактерияларнинг айрим вирулент турларини кўп дозада синаб кўрилганда қуртлар сепсис бўлганлиги аниқланган. Ипак қуртида септицемияни қурт боқиш жараёнида кўпинча спора ҳосил қилмайдиган бактериялар. (псевдомопас, эшерихия салмонелла шигелли каби ) авлодларнинг вакиллари эпизоотий келтириб чиқариши аниқланган. Бундан ташқари спора ҳосил қилувчи бактериялардан Bacillus subtilus, Bacterium mesenteri-cus,Bac anthracoides ҳам жуда кам миқдорда учраган. 42-расм. Қончириш касаллиги билан касалланган тут ипак қуртлари 1931 йилда Туркманистонда қурт боқиш вақтида энг кучли вирулентли септицемия касаллигини келтирувчи бактерияни Штибен аниқлаб Bacterium turkesgtanicum Stieben деб номлайди. Штибеннинг Туркистон бактерияси фақатгина касалликнинг таш-қи белгиларини ҳосил қилмасдан потологик кўринишларини ҳам, ҳатто бир қанча вақтдан кейин қурт танасининг ёғ таначаларидан эноцидларни ҳам зарарланган,

кейин эса умумий ички бўш-лиқдаги барча тўқималар ҳам бактериялар билан тўлган. Септицемиянинг келиб чиқиш сабабларидан яна бири жаро-ҳатланган ичак ҳам ҳисобланади, яъни ичак механик таъсирида ёки бошқа сабаблар билан айрим тур бактерияларнинг токсинлари таъсирида ҳам бактериялар гемолифага кириб иккиламчи септицемияни қўзғатиши мумкин. Ипак қуртида ҳамма бактериялар ҳам қончириш касаллигини оммавий – эпизоотия қилавермайди. Эпизоотия ипак қурти боқиладиган жой юзасида касаллик қўзғатувчи бактериянинг миқдорига боғлиқ бўлади. Эпизоотиянинг ҳосил бўлиши боқиш жараёнидаги жойига, ғанани чиришига, касал қуртларнинг суюқ экскременти кабиларга ҳам боғлиқ бўлади. Ипак қуртларининг оммавий ўлими уларнинг ҳолатига ҳам боғлиқ, чунки нимжон ҳолатдаги қуртларда касалликни қабул қилиш даражаси кўп бўлади. Кўп йиллик тажрибалар шуни кўрсатадики ёзги қурт боқиш даврида ипак қуртларининг бактерия касалликларига чидамсизлиги ортиб, кам вирулентли бактериялар ҳам уларнинг ўлимига сабаб бўлади. Қон чириш касаллиги қуртларнинг ёшларига ҳам боғлиқ бўлади, чунки кичик ёшларда қуртларнинг танасидаги тукчалар қалин бўлади, бешинчи ёшларида эса тукчалар сийрак бўлиб ҳимояланиш кам бўлади, натижада катта ёшларда қончириш касаллиги кўпроқ учрайди. Тут ипак қуртининг лиққоқ касаллиги Ипак қуртининг стрептококк касаллиги қадимдан маълум бўлиб, бу касаллик асосан қуртлик даврида кўзга ташланади. Бу касалликнинг характерли белгиларидан бири қуртнинг ривожланиши жуда секин ўтади, кам озиқланади, тенгқурларига нисбатан кичик бўлиб тери қатламида ажинлар пайдо бўлади, ранги қўнғирлашади, қуртда ич кетиш содир бўлади. Касалликни қўзғатувчи стрептакокклар қуртнинг ривожла-ниши даврида неврогармонлар фаолиятига мунтазам равишда таъсири уни ўсишдан қолдиради.

Стрептококк касаллигини қўзғатувчи бактерияларни занжирсимон организмлар қўзғатишини 1874 йилда Билброт биринчи бўлиб касал одамнинг тўқималарида аниқлаган. 1884 йилда эса Розенбах бундай занжирсимон бактерияларга стрептококклар авлоди деган номни беради. 1972 йил Ф.Кон бундай организмларни микрококклар деб номлаган. Шунинг учун ҳам ипакчиликда стрептококк касаллигининг қўзғатувчиси номи олдин Micrococ-cus bombucis деб юритилган, ҳозирда эса Streptococcus bombucis деб номланади. 43-расм. Лиққоқ касаллиги билан касалланган ипак қурти ва касаллик қўзғатувчи бактерия – стрептококкнинг микроскопда кўриниши Стрептококклар сут ачитқиларига ўхшаб қизил қон таначаларини парчаламаганлиги туфайли Штейнхаус 1946 йил энтракокклар авлодига қўшади. Энтрококклар авлодига кирувчи 4 та тур бир бирларига ўхшаш бўлиб, уларнинг бири глицеринда ўсиши билан характерланади, мана шу тур ипак қуртини касал-лантиришини Лисенко 1958 йилда аниқлайди. Ипак қуртини касаллантирувчи яна бир организм асалари-ларда стрептакокк касаллигини қўзғатувчиси Streptococcus apis бўлиб, бу Streptococcus bom bucis дан жилатинани парчаламаслиги билан фарқ қилади.

Шундай қилиб стрептакокклар олдин ипак қурти ичагида, ўрта ичакнинг узунчоқ мускул тўқималарида ҳаракат қилиб, фагоцитоздан ҳоли бўлиб, кейин халқали мускул тўқималарга ўтади, аста-секин эса барча ҳужайраларни зарарлайди. Стрептококк билан касалланган қуртлар метаморфоз даври-гача ҳам бориши мумкин. Айрим маълумотларга қараганда улар метаморфоз даврида қуртнинг личинкалик тўқималарини парча-лашда иштирок қилиш мумкин деган хулосалар ҳам бор. Бу касалликни олдини олиш учун ипак қуртини боқиш жара-ёнида керакли озиқланиш майдони, янги озуқа, меъёрий ҳарорат ва ҳаво, ҳамда намлик бўлиши керак бўлади, шундагина лиққоқ касаллиги билан айрим қуртларгина касалланиши мумкин. Тут ипак қуртининг замбуруғ касалликлари Ипак қуртининг аспергиллёз ва оқ мускардина касалликлари Ҳашаротларда бу касалликнинг қўзғатувчиси Aspergillus gill us замбуруғи бўлиб, бошқа ҳашаротларда касаллик туғдириши билан бир қаторда тут ипак қуртида ҳам паразитлик қилиб катта зарар келтиради. Аспергиллёз касаллиги билан касалланган қуртнинг ишта-хаси йўқолади, 3-5 кундан кейин ўсишдан қолади, танаси соғлом қуртларга нисбатан анча кичиклашиб, пўст ташлаш жараёни анча чўзилиб, ўлимга олиб келади. Касалликнинг белгилари бамисоли оқ мускардинага ўхшаш бўлади. Қуртхонанинг намлиги юқори бўлганлиги туфайли мумлашиб қолган ўлик қуртлар устида замбуруғнинг олдин оқ мицелийси, аста секин эса унда споралар етилиб, ҳар хил рангдаги моғорларни ҳосил қилади, бу ранглар замбуруғнинг турларига боғлиқ бўлади. Айрим ҳолларда касал-ланган қуртлар пилла ўрайди, ўраган пиллалари юпқа пўчоқли бўлиб, нобоп

пиллаларни ҳосил қилади. Касалланган ғумбак-ларнинг сигмент оралиқларида замбуруғнинг мицелийси ўсади. Хохлачеванинг маълумотлари бўйича аспергил авлодининг 24 та турга мансуб замбуруғ ипак қуртининг тухумларини кучли зарарлаши аниқланган. Уларнинг ичида энг патогенларидан Aspergillus-kersicolor ва Aspergillus niger эканлиги аниқланган. Хуллас Аспергиллёз касаллиги билан касалланган қуртлар танасида замбуруғ ҳосил қилган токсин моддалар таъсири ҳисобига заҳарланиб ўлади, бу токсин ўта кучли модда бўлиб, ҳатто иссиққонли ҳайвонларни ҳам ўлдиради. Тут ипак қуртининг бовериоз ёки оқ мускардина касаллигининг кетиши ва унинг аломатлари Бу касалликнинг номланишини Италиялик пиллакорлар “Охакланиш” ёки оддий қилиб “Охок” деб аташган. Французлар эса мускат ёнғоғи каби ялтираганлиги учун “Мускад” деб номлашган, яъни мускардина (muscardina) деб аташган. Касалланиб ўлган қурт қаттиқ бўлиб қотиб қолганлиги сабабли, шарқда ва Марказий Осиёда “тош” касаллиги деб ҳам юритилади. Ипак қуртининг мускардина касаллигининг номи бовариоз замбуруғларига тегишли бўлиб, бу касаликга ўхшаш аломатларини кўпгина бошқа замбуруғлар ҳам ҳосил қилади. XVI- асрларда мускардина касаллигининг ташқи аломат-лари Европа адабиётларида учраб келган. Бу касалликни ХVП-асрларда Италия ва Франция олимлари томонидан асосан Буасье де Соваж томонидан тўлиқ характерлаб берилди. Тут ипак қуртининг оқ мускардина касаллигини қўзғатувчисини Августино Басси аниқлаб берган. У ўзининг тажрибалари ва кузатишлари билан ҳамда олимларнинг тўрт асрлик йиғилган назариялари ёрдамида ипак

қуртининг бу касаллиги тўғрисида монография ёзди. У касалликнинг қўзғатувчисини систематикасини аниқлаш мақсадида Милан Университети табиатшунослик кафедраси профессори Джузеппе Бальзамо Кривеллига юборади. Кривелли уни Botrytis paratossa деб номлайди, кейинчалик эса Botrytis bassiana деб Басси номига қайтадан номланади. 1912 йилда тут ипак қуртининг мускардина касаллигини қўзғатувчиси Verticilliaceae оиласининг Beauveria авлодига киритилади. Патологик доғ 48-расм. Ипак қуртини сариқ ва оқ мускардина билан касалланиши. Ипак қуртининг оқ мускардина касаллигини қўзғатувчисини мицелийси оқ унсимон донадор, момиқдек бўлиб, спораси овалсимон. Замбуруғ Deutromycetes синфи, Monilales тартиби, Moniliaceae оиласи Beauveri a авлоди Beauveria bassiana турига киради, унинг синоними Botrytis bassiana Balsamo . Сариқ ва оқ мускардинадан ўлган қуртлар Сунъий муҳитда ўсиши Beauveriabassiana ни микроскопдакўриниши

Замбуруғнинг танаси субстрат устига ун сепгандек доғни ёки момиқдек, зичлашган наматдек кўринишда оқ ёки пушти, қизил хошияли рангни ҳосил қилади. Ҳаво гифаларида конидия бандлари бўлиб, унинг учларида конидияларни (спораларни) ҳосил қилади. Гифалари рангсиз бирбирлари билан боғланган. Мицелийси конидия бандлари ўсиб чиқишга хизмат қилади. Конидия бандлари колбачасимон стрегмалар билан тугаб, бу стрегмаларда биттадан конидиялар ҳосил бўлади. Замбуруғнинг конидияси, яъни ҳаво спораси бўлиб, у жинссиз кўпайишда хизмат қилади. Конидия ёйсимон елимли модда билан қопланган, шу модда ёрдамида ҳашаротларнинг танасига, яъни ипак қуртининг танасини истаган жойига ёпишиб, 24-25°С да ривож-ланиш қобилиятига эга бўлади. Қуртхоналарнинг намлиги юқори бўлганда (90%) спора (конидия) нинг ривожланишига имконият туғилади. Спора қуртнинг танасида бир неча соат ёки кун сақланиши мумкин, қачонки қулай шароит тўғри келиши биланоқ у 5-8 соатда катталашиб боради ва 12 соатдан кейин қурт танасида ўса бошлайди. Ўсаётган спорадан ўсиб чиқаётган гифалар қуртнинг гиподермасига киради. Маълумки, ҳашаротларнинг тери қатлами энтомопатоген замбуруғлардан ташқари барча микроблар учун ўта олмайдиган қатлам ҳисобланади. Шунга қарамасдан замбуруғ гифасининг ўсиш нуқтасида кутикулани эритувчи фермент қурт терисини эритиб ичига киради. Бу фермент хитиназа ферменти бўлиб, барча энтомопатоген замбуруғларга хосдир. Худди шунингдек Beouveria замбуруғининг ўсиш нуқтасида ҳам ҳар доим хитиназа ферменти ажралиб чиқади. Замбуруғнинг инфекцион гифалари қуртнинг гемолимфа-сига қараб у ўзининг ривожланишини бошлайди ва куртакланиб кўпаяди. 36-48 соатдан сўнг қуртнинг гемолимфаси замбуруғнинг гифалари билан тўлади. Касалланган қурт ҳаракатдан қолади, бу гифалар ўсиб тармоқланиб, мицелийни ҳосил қилади.

Маълумки, гемолимфа паразит замбуруғларни ривожланиши учун энг қулай муҳит ҳисобланиб, бу муҳитда замбуруғ тезда қоннинг таркибини бузади. Қондаги моддаларни ўзгартиради. Паразит аста-секин бутун тўқималарда ривожланиб, уни ўлимга олиб келади. Ҳашарот ўлимидан кейин замбуруғнинг гифалари мицелийлар ҳосил қилиб зичлашади. Ўлган қуртлар олдинига юмшоқроқ бўлса, аста-секин тана қурий бошлаб, танаси кичиклашади ва қаттиқлашади. Ҳавонинг меъёридаги намликда нобуд бўлган қуртларнинг кутикуласида замбуруғнинг ҳаво гифалари ўсиб, конидия бандларини ҳосил қилади ва бу конидия бандларида паразитнинг конидия споралари бўлиб, қуртнинг ўлиги ун сепганга ўхшаш оқ кукун билан қопланган бўлади 49-расм. Оқ мускардина билан касалланган ипак қурти ва унинг ғумбаги Маълумки, замбуруғ ўзининг ҳаётий жараёнида модда алмашинуви натижасида турли хил моддаларни: токсинлар, антибиотиклар, органик кислоталарни ҳосил қилади. Худди шунингдек ипак қуртининг мускардина касаллигини қўзғатувчи замбуруғ Beuveria bassiana ҳам ўзининг ўсган муҳитига антибиотик ишлаб чиқаради ва бу модда бактерия флорасини ривожланишига йўл қўймайди.

Касалликнинг кўзга ташланиши (агар касаллик оммавий тус олган бўлса) қуртнинг учинчи ёшида кузатилади. Касалланган қуртларда иштаха бузилади, чарчоқ, хоргин бўлиб, аста-секин ҳаракати сусаяди, қуртнинг танаси хиралашади, танасидаги сувнинг миқдори тезда камаяди, Қуртнинг массаси кичиклашиб пулалашади. Танасининг босилган жойида чуқурча ҳосил бўлади, танада қорамтир ҳар хил катталикда доғлар ҳосил бўлади. Бундай доғлар кўпроқ нафас тешикчаларининг атрофида, ёлғон оёқларининг асосларида кўпроқ учрайди, айрим ҳолларда ёлғон оёқларининг учлари қораяди. Қуртнинг бош қисми билан кўкрак қисмининг биринчи бўғими оралиғида халқасимон ўзига хос доғ ҳосил бўлади. Агарда касаллик пўст ташлаш даврига тўғри келса, пўст ташлаш анча қийин бўлади, тўлиқ пўст ташлаб ҳам улгурмайди 50-расм. Мускардина касаллигини 51-расм. Мускардина касаллигини қўзғатувчи замбуруғ спорасини қўзғатувчи замбуруғнинг қурт қуртнинг тери қатламида ўсиши танасидаги мева танаси Агарда қурт охирги ёшида касалланган бўлса, у пилла ўраб ғумбакка ҳам айланиб улгуриши мумкин. Қурт пилла ураш олдидан касалланган бўлса, у пиллани тўлиқ ўрайди, аммо ғумбак ўлади, пилласи тирик пиллага нисбатан

уч марта енгил бўлиб қолади ва пилла ичида ғумбак қотиб, ўзига хос кар пиллалар ҳосил қилади. Мускардина билан касалланган капалаклар жуда кам учрайди, чунки пилла қобиғи зарарли микробларни ўтиб кетишидан сақлайди. Капалакнинг тангачалари ҳам замбуруғ спорасини ривожланишига йўл қўймайди, чунки бу тангачалар капалак устини бутунлай қоплаб туради. Тут ипак қуртининг вирус касалликлари Ипак қуртининг вирус касаллиги билан табиий зарарланиши унинг овқат ҳазм қилиш системасида ичак ҳисобланади. Бундан ташқари вирус ипак қуртига терисининг жароҳатланган жойидан, ҳатто нафас тешикчалари орқали ҳам юқиши мумкин. Ичакнинг ичак шираси таъсирида полиэдра парчаланиб, ундан вирионлар ажралиб чиқади, бунда албатта ичак ширасининг рh 9-9,5 бўлиши керак. Бу ҳолат ҳар доим ҳам шундай бўлавермайди, чунки ичак ширасидаги рh қурт катталашган сари ошиб бориши мумкин. 44-расм. Бешинчи ёшдаги касалланган ипак қуртининг уруғ халтачаларида полиэдрларнинг кўриниши

Микроскопда текшириш натижаларида шу нарса аниқлан-ганки, эндигина тухумдан чиққан қурт сариқ касаллиги билан касалланиб жонланган куннинг иккинчи куниёқ ўлган. Тут ипак қуртидаги касалликларнинг юқиши унинг ёшига, хажмига ҳам боғлиқ бўлади. Бундан ташқари ҳаётий жараёнларда овқат сифатининг пастлиги, намликнинг юқори бўлиши қурт-ларни қувватсизлантириб, касалликга тез берилувчан бўлиб қолади. Ипак қуртининг сариқ касаллиги кўпроқ қуртлик даврида учрайди. Аммо бу касаллик қуртнинг кичик ёшида ҳам асосан учинчи ёшда учраши мумкин. Касаллик қуртнинг бошқа фазаларида яъни ғумбаклик даврида ҳам учраганлиги олимлар томонидан топилган. Сариқ касаллигининг инкубацион даври икки босқичда бўлади. Биринчи босқич вирионларнинг полиэдрдан чиқиб ҳужайрага кириши бўлса, иккинчи босқич касалликнинг клиник белгиларини ҳосил бўлишидир. Тут ипак қуртини сариқ касаллиги асосий белгиларидан бири касалланган қуртлар безовталаниб овқатланишдан қолади, қуртлар ҳар томонга қараб тарқала бошлайди, кўпинча улар сукчаклардан пастга тўкилади. Касалликнинг белгилари олдин сезилмайди, аста-секин эса қуртнинг тери қатламида касаллик белгилари билина бошлайди. Сигментлар ораси шишади, бамисоли қурт танасида халқаларга ўхшаш белгилар содир бўлади. Бундай аломатлар фақатгина ядро полиэдрози учун характерли белгилардан биридир. Касал қуртларнинг териси таранглашади, ялтироқ бўлиб бамисоли ёғли қоғозни эслатади. Охирги ёшдаги қуртлар семирганга ўхшаш танаси анча йўғонлашади. Қуртнинг танаси калталашиб сигментлар оралари текисланиб кетади. Сариқ касаллигидан семирган қуртлар ҳаракатсиз бўлиб, бироз ғумбакка ҳам ўхшаб қолади. Бундай қуртларнинг ранги сомон рангда ёки оқ сутсимон рангда бўлади. Касал қуртларнинг гистологик тузилишини кузатилса гипо-дерма ҳужайралари бузилади, яъни дегенерацияланади. Экзокутикула қатлами эндокутикулага нисбатан йўғонлашади. Сариқ касали билан касалланган

қуртлар пўст ташлаганда пўсти билан доғлар ҳам биргаликда ташланади. Касалланган қуртнинг териси жуда осонгина жароҳатланадиган бўлиб қолади, жароҳатланган ердан кўплаб лойқа гемолимфа оқиб чиқади, қуриганда бу гемолимфа оқ сутсимон ёки сариқ рангда доғларни ҳосил қилади. 46-расм. Сариқ касаллиги билан касалланган ипак қуртлари: 1- сегмент оралиқларининг шишиши; 2-сариқ касаллиги натижасида ипак қуртининг “семириши ” Касалланган қуртлар ипак чиқариб турсада “семирган”лиги натижасида пилла ўрай олмайди, чунки танаси эгила олмайди. Агарда касаллик унча кучли бўлмаса, бундай қуртлар пилла ўраб улгуради ёки ўраб улгурмасдан ўлади. Пилла ичидаги ўлиги чириб ундан сариқ ёки қўнғир кул рангдаги суюқлик чиқиб пилла қобиғида доғларни ҳосил қилади. Вируслар энг аввал қуртнинг гемолимфасини зарарлаб, кейин ёғ таначаларига ўтади ва қуртнинг барча тўқималарини зарарлайди, бундан ташқари жинсий без тўқималари, мальпигиев найчалари деворларида, мускул тўқималарда, сўлак ва ипак безларида ҳам вирусларни учратиш мумкин . Сариқ касаллигининг диагностикаси ва эпизоотологияси Сариқ касаллигининг аниқ характерли, ўзига хос аломатлари бўлганлиги туфайли касалликга диагноз қўйиш қийин эмас. Фақатгина ёш қуртларда касаллик белгиларини аниқлаш анча-гина қийинчилик туғдиради. Шунга қарамасдан ёш қуртлар пўст ташлаш даврида айрим белгилар катта ёшдаги

касаллик белгиларига ўхшаш бўлади. Ипак қуртининг учинчи ёшидаёқ айрим қуртларда сарғиш рангларни ҳам учртатиш мумкин. Сариқ касаллиги билан касалланган қуртларни гемолимфаси лойқа бўлиши, сариғ ёки сут рангда бўлиши сариқ касаллиги-нинг асосий белгиларидан биридир. Сариқ касаллигини қўзғатувчи вирусларнинг бошқа вирус-лардан фарқи шундаки, уларни оддий микроскопда 600 марта катталаштирилиб кузатилса полиэдрларнинг кристаллсимон таначаларини кўриш мумкин, аммо бошқа вирусларни оддий микроскопда кузатиб бўлмайди. Тут ипак қуртининг сариқ касаллигини эпизоотологияси, яъни оммавий тарқалишида асосий манба касалланган ипак қуртининг ўзи ҳисобланади, бундан ташқари касалликни юқтирувчи капалак тухумлари ҳам бўлиши мумкин. Юқоридаги кўрсатилганлардан ташқари инфекциянинг ом-мавий тарқалишининг яна бир сабабларидан бири қуртхонадаги қуртларнинг ўта қалинлигидир, улар қанча қалин бўлса пўст ташлаш даврида шунча кўп тери қатлами шикастланади ва касалликнинг осонгина қурт танасига ўтишига қулайлик туғилади. Ипак қуртининг қуртлик даври асосий ривожланиш стадия-ларидан биридир, капалакларга нисбатан вируслар қуртларда, капалак тухумларида ва ғумбакларида кўпроқ учрайди. Сариқ касаллигининг эпизоотий бўлишидаги сабаблардан яна бири қўшни қуртхоналарда касалликнинг тарқалишидир. Бундан ташқари, ядро полиэдрози билан касалланган бошқа танга қанотлилар, кўплаб вирус инфекцияларининг ўчоғи ҳисобланади. Вируслар ташқи муҳитда яхши сақланади, чунки улар ташқи муҳитнинг физик факторларига анча чидамли, шунинг учун ҳам касалликнинг тарқалишида асосий манба касаллик тарқалган қуртхона ёки қўшни звено қуртхоналар, олдинги йиллар касаллик тарқалган майдонлар, қуртхона ва хўжаликлар бўлиши мумкин.

Вирус касаллиги билан касалланган хужайра ичидаги ўзгаришларни кўпчилик олимлар ўрганишган. Соғлом ипак қурти тўқималарини ядросида заррачалар ва хроматиннинг майда парчалари бўлган. Вирус билан касалланган хужайрада биринчи белгиларидан бири хроматин парчалари катталашиб, ўртада турган ядро хроматини ҳам Гимза бўйича бўялиб, қизғиш рангдаги таначалар алоҳида-алоҳида ёки бир тўплам ҳосил қилади. Ядро бўлган жойда ҳам катта амплитудада айланма тирик таначалар сузиб юришини кузатиш мумкин, кейин хроматин массасининг қолдиқлари касал хужайра ядросида аста-секин йўқолади, бўялган препаратда кичик полиэдрлар ҳосил бўлади. Ҳосил бўлган таначалар бўялмасдан нурни кучли синдиришни бошлайди. Хужайра ядросида ҳосил бўлган полиэдрлар бўкиб ядро диаметрини эгаллайди, ядрода ҳеч нарса қолмасдан фақат хроматин излари ва унинг қобиғи бўлиб уларда полиэдрлар то ядро емирилгунча сақланади. Вирусолог олимлар электрон микроскоп ёрдамида вирусларнинг морфологик белгиларини вирион ҳосил бўлишидан бошлаб то полиэдрлар ҳосил бўлишигача кузатишга мувофиқ бўлган. Вирионлар вириоплазмалардан ядро майдонида уларнинг тартибсиз равишда жойланишидан ҳосил бўлган. Вирионлардан иккиламчи мембрана ҳосил бўлиб, унинг устки қисмига ёпишиб қобиқни эслатади, аста секин вирус ядро полиэдрознинг вояга етган вирионларига айланади, ядрони тўлдириб унинг қобиғини ёриб чиқиб полиэдр таначаларга айланиб гемолимфага тарқалади. Касаллик хужайрага юқгандан бошлаб, вирионлар полиэдрга айлангунча икки сутка ўтади. Полиэдрларнинг катталиги 3-5 мкм, энг кичиги 0,5 мкм бўлиб, катталари 15 мкм гача бўлади. Уларнинг формалари кристалл шаклида бўлиб кристалларнинг формаларига қараб ҳар ҳил капалак турлари турлича номланади. Масалан: монашкаларда-тетраэдрлар, асалари куясидагексаэдрлар, тритетраэдрлар, дуб ипак қуртларида, тетрогексаэдр, тоқ ипак қуртларида, тут ипак қуртларида додексоэдрлар деб аталади.

Ипак қуртини ядро полиэдрози 12 қиррали бўлиб. Ҳар бир томонида ромбик жойлашган бўлади. Полиэдрлар иссиқ ва совуқ сувларда, спиртда, эфирда, ацетонда, бошқа органик эритувчиларда эримайди, аммо иситилган кислотада, суюлтирилган ишқорларда эрийди. Полиэдрлар микробиологик бўёқларда бўялмайди, асоси кислотали бўлса жуда кам бўялади. 1 2 3 47-расм. Ядро полиэдроз касаллиги. 4 1. Касалланган ипак қуртлари; 2. Ипак қурти трахеясидаги полиэдрлар; 3. Полиэдрларни микрофотографияда кўриниши; 4. Полиэдрларни электрон микроскопдаги ўлчами.

Ядро полиэдроз касаллигини қўзғатувчи вирус таркибида ДНК бўлиб, ДНК ли вируслар гуруҳига киритилган. Уларнинг диаметри 0,5-1,5 микрон, вирионлари таёқчасимон симметрик тузилишда бўлиб катталиги 20-30 х 200300 нм. Ядро полиэдроз касаллигини аломатлари, юқиши 5-6 расмда кўрсатилган. Ядро полиэдроз вируслари тут ипак қуртининг сариқ касаллигини қўзғатувчиси бўлиб, ипак қуртини асосан личинкалик ва ғумбаклик даврини касаллантириши пиллакорларга маълум. Тут ипак қуртининг пебрина касаллиги Пебрина касаллигини қўзғатувчи спора қуртнинг озиқаси билан ўрта ичакга кириб, ичак эпителия хўжайраларини зарарлайди. У ичакдан ҳужайраларга кириб, ҳужайра цитоплазмасининг фаолиятини бузади, ҳужайра қобиғи юпқалашади, ёғ ва гликоген аста-секин йўқолиб боради, ҳужайра ядроси ҳам кичиклашиб ўз формасини йўқотади ва ядро эриб кетиб ҳужайра ўлади. Зарарланиш натижасида ҳужайранинг ёғ таначалари, ипак ажратувчи ипак безлар, мускуллари парчаланади, спора эса гемолимфага ўтади. Мальпигиев найларининг ҳужайраларини парчалаб, барча стадияларини ўтаб, спорага айланиб орқа ичак орқали ахлат билан ташқарига чиқади. Ипак қуртининг сўлак безларидаги ҳужайралар эса касаллик юққандан 12-15 кун ўтгач парчаланиб, ичакдан ташқарига ахлат билан чиқарилади, ичакда қолган споралар ичак шираси ёрдамида яна отилувчи иплари ёрдамида ривожланишини бошлайди. Бу паразитнинг иккиламчи инфекцияси бўлиб, қуртнинг ичида бўлади, бу аутоинфекция деб аталади.

53-расм. Пебрина спорасининг микроскоп остида кўриниши Қуртнинг танасида споранинг янги авлодаларни пайдо бўлиши организмда уларнинг миқдорини ўта кўпайишига сабаб бўлади. Касалликнинг ривожланиши ёш қуртларда тезроқ кетади, катта ёшдаги қуртларда эса касаллик секинроқ ривожланади, чунки касалланган тўқималарни тикланишида генератив ҳужайра-лар кўпроқ қатнашади. Касалликнинг ривожланишини тез кетиши эса қурт ичагига кирган споранинг миқдори, сонига ҳам боғлиқ бўлади. Айрим тажрибаларда шу нарса кузатилган, масалан 2000 та спора билан касаллантирилган қуртнинг тухумида янги спора 6 кундан кейин кузатилган бўлса, 50000 та спора билан зарарланган қурт тухумида 48 соатдан кейин кузатилган. Пебрина касаллиги авлоддан авлодга, наслдан-наслга ўтадиган касаллик бўлиб, қуртнинг барча ривожланиш стадияларини касаллантиради.

54-расм. Пебрина билан касалланган ипа кқурти ва капалаги Қуртликдаврида : Пебрина касаллигига чалинган қуртларнинг иштахаси пасайиб, баргни кам истеъмол қилади, кундан кунга қурт озади, уларнинг фаол ҳаракати йўқолади. Агарда касаллик кучли кечса қурт тери ташлаш даврида терисини ташлай олмасдан нобуд бўлади. Айрим ҳолларда қуртларнинг териси танасининг ҳар хил жойидан ёрилиб, янги терисидан ажралмай қолади. Айримларининг териси ярим белида қолиб охирги қорин бўғимларини сиқиб ингичкалаштириб ташлайди. Пебринага чалинган қуртларнинг тери майдонида, бўғимлараро масофаларда, қорин оёқлари атрофида, найзасимон ўсимтаси атрофида тўқ жигар рангда мурч сепганга ўхшаш доғлар пайдо бўлади. Касалланган қуртлар соғлом қуртларга нисбатан анча кичиклашиб қолади. Агар касаллик пилла ўраш даврида авжга чиққан бўлса касалланган қуртлар сукчак атрофларига тарқалиб кетади. Бундай қуртлар пилла ҳам ўраши мумкин, аммо пиллалари ҳар хил бўлиб, юпқа пўчоқли пиллаларни ҳосил қилади. Айрим қуртлар ипагини гилам сингари ёки кийгизга ўхшатиб чуватиб юборади, айримлари эса пилла ўрамасдан ғумбакка айланади. Ғумбаклик даврида : Агарда касаллик кучли бўлмаса касалликга чалинган ғумбаклар соғлом ғумбаклардан фарқ қилмайди, аммо касаллик кучли бўлса, ғумбакнинг бўғимлараро масофала-рида кўринар-кўринмас майда нуқтасимон доғлар пайдо бўлади. Айримларининг тери майдонида қўрғошинли рангда ялтироқ доғли майдонлар ҳосил бўлади. Бундай ғумбаклардан метаморфоза даврида ҳар хил етишмовчиликлар ҳосил бўлган ҳолатда капалаклар ривожланади. Капалаклик даврида: Пебрина касаллигига чалинган капалаклар соғлом капалакларга нисбатан унча фарқ қилмасада, кучли касалланган капалакларнинг қанотлари яхши ривожланмайди, қанот тангачалари ва тукчалари тўқилган бўлиб, қорин бўғимларида йирик-йирик қора доғлар пайдо бўлади. Касалликга чалинган капалаклар тухумни жуда кам қўяди, қўйган тухумлари субстрактда бир текисда бўлмайди. Кўпгина уруғлари

оталанмаган бўлади. Айрим капалакларнинг қанотлари, мўйловлари яхши ривожланмайди. Тухумлик даврида: Касалланган капалаклар қўйган тухумларнинг сони кам ва майдароқ бўлади. Касалланган тухумларни соғлом тухумлардан фарқлаш қийин, аммо касалланган тухумлар инкубацияга қўйилганда уруғ ичидаги муртак ривожланмайди, ривожланиш даврида нобуд бўлади, айримлари ривожланиш олдидан нобуд бўлади. Касалланган уруғлардан жонланган қуртлар ҳам биринчи ёшидаёқ нобуд бўлиб кетади. Уруғларни инкубация қилинганда жонланиш ҳам ҳар хил бўлиб, 3-4 кунга чўзилади. Уруғларнинг оқариши ҳам бир текисда бўлмасдан, чирсиллаши ҳам 2-3 кунга чўзилади. Тут ипак қурти зараркунандалари. Ипак қуртининг зараркунандаларига йиртқич ва паразит ҳашаротлар, бақа ва судралиб юрувчилар, ҳашаротхўр қушлар ҳамда сичқон ва каламушлар киради. Улар ипак қуртининг личинкасига, уруғ ва пилласига сезиларли даражада зарар етказади. Ипак қурти касаллтикларини даволаш усуллари деярли йўқ. Шунинг учун унинг касалликлари ва зараркунандаларига қарши кураш асосан профилактик - олдини олиш ва санитария гигиеник тадбирларни ўз ичига олади. Ҳайвонот оламининг турли систематик гуруҳларига мансуб зараркунанда организмлар ипакчиликнинг ҳосилига ва сифатига маълум даражада зарар келтиради. Бундай организмларнинг келтирадиган зарари пиллачиликнинг маълум бир бўлимларида каттагина зарар келтириши мумкин. Масалан: уруғчилик корхоналарида сақланадиган ипак қурти капалагини тухумлари, халтачалардаги нобуд бўлган капалаклар, сичқонлар ва терихўр ҳашаротлар томонидан йўқ бўлади. Ипак қуртини боқиш жараёнида турли хилдаги зараркунанда ва йиртқич ҳашаротлар, ўргимчаклар, судралиб юрувчилар, қушлар ва сутэмизувчилар томонидан катта зарар келтирилади. Бундан ташқари пиллаларни қуритиш даврида ҳамда уларни сақлаш мобайнида турли хилдаги кемирувчи

ҳайвонлар, терихўр зараркунандалар келтириладиган зарарлари ҳам талайгина бўлади. Қуртхоналарда қуртларни парвариш қилиш, боқиш жараёнларида эътиборликларга йўл қўйилган вақтларда қуртларнинг камайиб кетиши, кичик ёшдаги қуртларнинг қисқа вақт ичида йўқ бўлиб қолиш сабаблари ҳам учраб туриши мумкин. Бундай холларда зараркунандаларнинг оммавий хужумидан ташқари, қуртлар йўқолиб қолгандан кейингина зарарини билиб қолишимиз мумкин. Айниқса майда зах чумолилари фақат қуртларга келтирмасдан, хатто инкубация даврида ҳам ипак қурти уруғларини ташиб кетиши мумкин. Қуртларнинг энг хавфли зараркунандаларидан бири чумолилар ҳисобланади. Буларнинг республикамизда 10-15 тури маълум бўлиб, фақатгина 2-3 туригина ипак қуртларининг ашаддий душманлари ҳисобланади. Чумолилар эрта баҳорда чиқиб кеч кузнинг оҳиригача одамлар яшайдиган бинолар атрофига уя қуриб яшайди. Ипак қурти учун улар энг хавфли ҳисобланиб, қисқа вақт ичида еб, ташиб кетади. Катта ёшдаги қуртларни эса чақиб ташлайди ва ўлдиради. Бундай зараркунанда чумолиларга қарши курашда:  Биринчидан, қуртхоналарга яқин жойдаги чумоли уяларини йўқотиш, уяларга совунли керосин эритмасини қўйиш;  Иккинчидан, қуртхонадаги ва инкубаториядаги сукчак оёқла-рини қуриб қолмайдиган ёпишқоқ елимлар суркаш сукчак оёқларини сувли идишларда сақлаш;  Ипак қуртига зарар келтирмайдиган турли хилдаги инсектицидлар билан ишлов бериш каби тадбирларни амалга ошириш зарур бўлади. Ипак қурти пилласининг ашаддий душмани терихўр қўнғизларидан бири дерместес қўнғизи бўлиб, у баҳорда тухум қўяди, тухумдан сертук қуртчалар чиқиб, тез ривожланиб, пиллаларни тешиб, пилла ичидаги ғумбакни еб, у ерда қўнғизга айланади ва бошқа пиллаларни ҳам зарарлайди.

Терихўр қўнғизларга қарши курашда пилла тайёрлаш даврида ён атрофни тоза тутиш, бегона ўтларни йўқотиш, биноларни, асбобанжомларни заҳарли кимёвий дорилар билан дезинфекция қилиш зарур ҳисобланади. Кейинги зараркунанда ҳашаротлардан яна бири арилар ҳисобланади. Арилар ҳам баҳорда пайдо бўлиб, ипак қуртининг ўлимига ва уларнинг сонининг камайишига сабаб бўлади. Зараркунанда ариларнинг ичида энг хавфлиси яйдоқчи арилар бўлиб, уларнинг урғочилари тухумларини барча капалак қуртларининг таналарига қўйиб, уларнинг ўлимига сабаб бўлади. Зараркунандалар ичида икки қанотли пашша ва чивинлар ҳам катта ёшдаги ипак қуртларини чақиб, юқумли касалликларнинг тарқалишига сабаб бўлади. Юқорида кўрсатилган зараркунандаларни йўқотиш учун уларнинг уяларини топиб йўқ қилиш мақсадга мувофиқдир. Ипак қуртининг зараркунандаларидан яна бири бақалар ва қурбақалар бўлиб, улар қуртхона тагига сукчаклардан тўкилган қуртлар билан озиқланади ва шу тариқа зарар етказади. Ипак қуртлари учун ҳашаротхўр қушларнинг ичида энг хавфлиги чумчуқлар бўлиб, қуртхонадаги қуртлар билан озиқланиб катта зарар келтиради. Бунда қушлардан ҳимояланиш учун дераза ва эшиклар тўрпарда билан беркитилиши зарур. Дераза дарчаларига эса қоғоздан ясалган кокиллар осиб қўйилади. Юқорида келтирилган зараркунандалардан ташқари ипак қурти билан озиқланувчи сут эмизувчи ҳайвонлар ҳам мавжуд. Уларга уй сичқонлари, каламушлар ва типратиканлар киради. Бу ҳайвонлар ипак қурти билан озиқланиб катта зарар келтиради. Мазкур сут эмизувчиларга қарши курашиш учун тутқичлар қўйилади ёки махсус препаратлар билан заҳарланган емларни уларнинг уясига ташланган ҳолда кимёвий усулда кураш олиб борилади. Бундан ташқари Yasunisi Kunimi (2012) ] маълумотларига асосан ипак қуртини қонсўрувчи каналардан Puemotes tritici канаси ҳам катта зарар келтириши мумкин.

Blepharipa sericariae пашшаси тухумини тут баргини паст томонига қўйади ва бундай барглар билан озиқланган қуртлар зарарланиб нафас тешиклари атрофида патологик белгиларни ҳосил қилади. Тут ипак қурти танасига УЗИ пашшаси (Ehorista bombycis)тухумларини қўйиб ундан жонланган личинкалари ипак қуртини ўлимига сабаб бўлади. Вояга етган личинкалари ғумбакга айланади. Каналар келтириб чиқарувчи касалликлар 55 расм. Puemotes tritici канаси тут ипак қурти қонини сўришдан олдин (чапда) ва кейин (ўнгда) Blepharipa sericariae Blepharipa sericariae тухумини тут 56- расм .Blepharipa sericariae пашшаси тут баргини паст томонига жойлашиши

ипак қуртига таъсири УЗИ пашшасининг ( Exorista bombycis ) тут ипак қуртини танасига қўйилган тухумлар Exorista bombycis пилласи Exorista bombycis ғумбаги 57-расм. Тут ипак қуртига УЗИ пашшасини таъсири.

Назорат саволлари: 1. Ипак қуртининг бактерия микроорганизмлари келтириб чиқарадиган касалликларини айтинг. 2. Замбуруғ микроорганизмлари келтириб чиқарадиган касалликларни номини айтинг. 3. Вирус нима? 4. Сариқ касаллиги ва ядро полиэдроз касалликларини келиб чиқиши. 5. Ипак қурти пебрина касаллиги билан қандай касалланади? 6. Пебрина касаллигини аломатларини айтинг 7. Ипак қуртининг энг хавфли зараркунандаларини айтинг. 8. Ипак қуртининг зараркунандаларидан бири УЗИ пашшаси қандай зарар келтиради? 9. Ипак қуртларининг зараркунандаларидан бири терихур қўнғизлар қандай зарар келтиради? 10. Зараркунандалардан ҳимояланиш учун нималар қилиш керак?

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 1. Ахмедов.Н, И.Эльмурадова – Тутоводство, Тошкент, 2006. Ўқув қўлланма, 35 бет 2. Рахмонбердиев.К, М.Хиббимов – Тутни қаламчадан ўстириш, Тошкент. 2008. услубий қўлланма, 99 бет 3. Ахмедов Н, Муродов С – Ипакчилик асослари, Тошкент, 1998 й Дарслик, 2007 бет 4. Ахмедов Н. – Ипак қурти экологияси ва боқиш агротехникаси, Тошкент, 2014 йил. Дарслик. 180 бет Абдуллаев У.А. – «Тутчилик», Тошкент, «Меҳнат», 1991. дарслик, 399 бет 5. Азизов Т, Ахмедов Н. Орипов О. Пиллаларга дастлабки ишлов бериш Ўқув қўлланмаси. Тошкент 2010 й. 136 бет 6. С.Собиров, Н.Ахмедов, У.Жуманова - «Ипак қуртининг касалликлари ва зараркунандалари» ўқув қўлланма Тошкент 2011 йил. Ўқув қўлланма. 99 бет. 7. Ахмедов Н., Наврўзов С. – Ипак қурти уруғчилиги, Тошкент, 2014. Дарслик, 214 бет

Похожие

Тут дарахти касалликлари ва зараркунандалари

Тут ипак қурти экологияси ва ташқи муҳит омилларини таъсири

Ипак қурти биологияси

Ипакчиликни халқ хўжалигидаги аҳамияти ва озиқа базасини ривожлантириш

Ипак қурти селекцияси ва уруғчилиги