Tabiiy ipakning tolali chiqindilaridan qimmatbaho qog‘oz navlarini ishlab chiqarish uchun foydalanish - Текстиль - Рефераты

Tabiiy ipakning tolali chiqindilaridan qimmatbaho qog‘oz navlarini ishlab chiqarish uchun foydalanish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

69.5 KB

Tabiiy ipakning tolali chiqindilaridan qimmatbaho qog‘oz navlarini ishlab chiqarish uchun foydalanish Reja: 1. Tabiiy ipakning tolali chiqindilaridan qimmatbaho qog’oz navlarini ishlab chiqarish uchun foydalanish 2. Qog’oz massasi tarkibida ishlatiladigan tolali materiallarga qo’yiladigan asosiy talablar 3. Qog‘oz ishlab chiqarish uchun tabiiy ipak va paxtaning tolali chiqindalarini tayyorlash texnologiyasi

Tabiiy ipakni ishlab chiqish va uni qayta ishlash texnologik jarayonlarida mazkur sohada ishlatilmayotgan yoki kamdan-kam ishlatilayotgan turli xil tolador chiqindilar hosil bo’ladi. Bunday chiqiidilar qatoriga ipak yigirishdagi sdirosdiral avtomatlaridan chiqadigan yulindi ipaklarni ayrim turlarini, ipak eshishda chiqadigan eshilgan uzuq-yuluq iplarni, ipak yigirishda tarash mashinalaridan chiqadigan chiqindilarni, ipak to’qishda chiqadigan qiyqim uzuq-yuluqlarni kiritish mumkin. Bunday chiqindilar reaksiyalari tarkibidagi tolalarni kalta bo’lgani sababli, to’qimachilik mahsulotlarini tayyorlash uchun ulardan deyarlik foydalanilmaydi. Bular faqat ipak yigirish sohasida yarim noto’qima materiallar ishlab chiqarishda va yigirishning apparat tizimida qisman ishlatiladi. Ipak yigirish sohasida chiqindilarni qayta ishlashning amaldagi texnologiyasi bo’yicha chiqindilarning faqat ayrim turlarigina cheklangan holda ishlatilishi, qolganlarini juda past narxda chet elga eksport qilishga olib kelmoqda. Mana shularni va mustaqil O’zbekistondagi qog’oz ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan yog’och sellyulozaning tanqisligini hisobga olib, mazkur ishda tabiiy ipakning tolali chiqindilarini paxta tolasi bilan aralashtirgan holda yog’och sellyuloza o’rnida ishlatish varianti tajriba tadqiqot tariqasida ishlab chiqildi. SHu maqsadda qog’oz ishlab chiqarishining dastlabki xom ashyoga bo’lgan talab ehtiyoji ko’rib chiqildi, qimmatbaho qog’oz navlarini ishlab chiqarishda qo’shimcha komponent sifatida foydalanish uchun tabiiy ipak va paxtani foydalanib bo’lmaydigan chiqindilarini tayyorlash texnologiyasi ishlab chiqildi, sinovdan o’tkazildi va amalda qo’llashga tavsiya ztildi. Qog’oz - bu asosan varaq-varaq qilib bir-biriga biriktirib ishlangan yupqa materialdir. Qog’oz massasi tarkibida o’simlik tolasidan tashqari, sun‟iy (sintetik) va tabiiy tolalar qo’shilgan bo’lishi mumkin. Qog’oz tuzilishining asosini tolador komponentlar qo’shimchalar tashkil qiladilar. Ular juda yupqa zarralardan iborat bo’lib, ularning uzunligi ko’ndalang

o’lchamdan yuz va ming marta ortiqdir. Tolaning yo’g’onligi 2∙10 -5 dan 5∙10 -5 m tashkil qilishi lozim. Qog’oz massasini shakllantirish uchun tolali materiallar quyidagi bir qator o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lishi kerak: -qog’oz varag’ini shakllantirishda tolalarni bir-biriga aralashtirib, o’ralib ketishini ta‟minlovchi yaxshi elastiklik xususiyatiga ega bo’lishi kerak; -tolalar fibrillarga ajralish xususiyatiga ega bo’lishi lozim; -qog’ozning mexanik pishiqligini ta‟minlash uchun molekulalararo kuchlar tolalarning mustahkam jipsliklarini ta‟minlashlari kerak. Tabiiy ipakning molekula zanjir uzunligi 15∙10 -8 m ga va negiz, asos yo’g’onligi 45∙10 -11 m ga teng bo’lgan va fibroinning molekulyar massasi 150000 ga teng fibrillyar strukturasiga ega tolali chiqindilari bu talablarining barchasiga javob beradi. Ipak fibroini murakkab ustmolekulyar tuzilishiga ega va uning eni 65∙10 -5 m bo’lgan fibrilyar dastasidan tashkil topgan bo’lib, tola o’qi bo’ylab mo’ljal olgan va spiralsimon joylashgan bo’ladi. Fibroinli tolalar juda egiluvchan, fibrillarga oson ajraladi va qog’oz quyish o’lchovi bo’yicha talabga javob bera oladigan, bir- biriga oson aralashish va o’ralashish xususiyatiga ega. Tolalar tuzilishining qog’oz xususiyatiga bo’lgan ta‟sirini baholash uchun turlicha koeffitsientlardan foydalaniladi, masalan, tolaning elastikligi - kanal kengligining (enining) tolalar kengligiga (eniga) bo’lgan nisbati; qattiqlik (dag’allik) tola devorchalarining - chetining uning kengligiga eniga bo’lgan nisbati; P (Runkel) ko’rsatkichi - ikki hissa qalinlikdagi tola devorchalarining (chetining) kanal kengligiga (eniga) bo’lgan nisbati va tola devorchalari maydonchalarining ko’ndalang qirqimga bo’lgan nisbati. Dastlabki ikki ko’rsatkich qog’oz pishiqligini xarakterlaydi, to’rtinchi ko’rsatkich esa qog’oz zichligini belgilaydi. Har xil amalda ishlatiladigan navli qog’ozlarni tayyorlash uchun uzunligi 1,4 dan 4 mm gacha bo’lgan, diametri 0,01-0,04 mm bo’lgan tolalardan foydalaniladi. Yuqori navli qog’ozlarni ishlab chiqarish uchun, masalan, qimmatbaho qog’ozlar,

bosmaxonada, chizmakashlikda, rassomlikda va hakazolarda ishlatiladigan qog’ozlarni tayyorlash uchun tolali yarimfabrikatlarni yanchishdan (maydalashdan) oldin ularni kerakli uzunlikda kesib olib keyin alohida-alohida fibrillarga ajratish kerak. Oliy nav qog’ozlarga - ularning qalinligi, zichligi, qattiqligi, oppoqligi uziladigan uzunligi va tozaligiga alohida talab qo’yiladi. Turli nav qog’ozlar uchun mazkur ko’rsatkichlar standart bo’yicha renglamentga solingan. (12-jadval) 12-jadval GOCT 18510-87 bo’yicha yozuv qog’ozlarining sifatli navlarga qo’yiladigan talablar Ko’rsatgichlar nomlari A B V G oliy kategoriya oliy kategoriya oliy kategoriya birinchi kategoriya 1 2 3 4 5 1 kv. m, qog’oz massasi, g/m 2 65,0+2 70,0±3 80,0±4 65,0+2-3 70,0±3 80±4 60,0+2-3 65,0+2-3 80,0±3 60,0+2-3 65,0+2-3 80,0+4 Elimlash darajasi, mm. undan kam emas 1,4 1,4 1,4 1,4 O’z og’irligida uziladigan uzunlik o’rtacha 2 yo’nalish bo’yicha, m, undan kam emas 3500 3200 2700 2500 Oqlik, o’rtacha yuqori va kataklik tomonlar bo’yicha (optik oqlanishsiz), undan kam emas 79,0 79,0 77,0 77,0

notiniqlik (noshaffoflik) undan kam emas 90,0 90,0 90,0 90,0 Yuqori sifatli qog’oz ishlab chiqarishda og’ir tegirmon, rollarda ishlov berishiga qarab tolalar uzunligi 8-12 mm ishlatilishi mumkin. Ceritsin va yog’- mum moddasini ajratib chiqargandan fibroin ipak tolalari qog’oz ishlab chiqarish uchun xom ashyoga qo’yiladigan hamma asosiy talablarni amaliy jihatdan qoniqtiradi va u qog’oz ishlab chiqarishda juda yaxshi komponent hisoblanadi. Tabiiy ipak chiqindilarini qog’oz ishlab chiqarishga tayyorlash jarayonida, tolalarni ifloslikdan tozalashga alohida e‟tibor berish lozim, chunki qimmat navli qog’ozlarning ifloslanish darajasi mavjud standart (norma) bo’yicha 1 kv. M ga 100 tagacha ko’zga zo’rg’a tashlanadigan aralashmadan oshmasligi kerak. Qog‘oz ishlab chiqarish uchun tabiiy ipak va paxtaning tolali chiqindalarini tayyorlash texnologiyasi GOST bo’yicha ko’rsatilganidek, tabiiy ipak tolali chiqindilarni qog’oz massasi uchun komponent sifatida ishlatishga qo’yilgan talablarga to’g’ri keladigan holatga keltirilgan bo’lishi kerak, ya‟ni, ayrim tolalarning uzunligi qog’oz naviga va tuzilish dispersligiga ko’ra, 0,5 dan 4,5 mm gacha uzunlikda bo’lishi kerak. Bu ipak uchun quyida nazariy jihatdan va diametri 1000 A° dan ortiq bo’lmagan alohida fibrillarga ajratib, eksperiment o’tkazish orqali asoslanib beriladi. Tolalar uzunligining dispersiyasi alohida ahamiyatga ega. Shuning uchun, tolalarni ayrim qirqimlarga bo’lish-diskretizatsiya qilish jarayoni ayniqsa qiziqarli. Bu tayyorlash vaqtidayoq amalga oshirilishi kerak. Tolalarni ayrim-ayrim fibrillarga ajratish (yanchish) odatda qog’oz massasini maxsus tegirmonlarda yanchish yo’li bilan amalga oshiriladi. Shuning uchun ham ipak va paxta ishlab chiqarish korxolarida chiqindilarni utilizatsiya qilish paytida bu muammolar ko’rib o’tilmaydi. Yuqorida qayd etilganlarni hisobga olib, tolalar uzunligi bo’yicha qo’yilgan talablarga erishish uchun ipak va paxta tolalarini shtapellashga tayyorlash jarayoniga bir muncha batafsilroq to’xtalinadi.

Mazkur ishning ipakni yigirib ishlab chiqarishda ipak chiqindilarini shtapellash masalasiga bag’ishlangan bobida ko’rsatilganidek tola har qanday usul bilan qirqilganda ham uning uzunligining sochilish diapazoni ko’p sonli omillarga bog’liq, ulardan asosiylari - ayrim tolalariing tekislanishi va parallellanishi, tolaning buralgan qismlarini ularda tugunchaklar va ilmoqlarni mavjudligi, kesish tekisligi tomoniga qaratilgan tolaning qiyalik burchagini, tola uzunligi va kesish uzunligining tugal, qoldiqsiz bo’linishi va hokazolar hisoblanadi. Qaysi usulda kesilgan bo’lsa ham tolalar tekislangan, tarang tortilgan bo’lishi kerak va ularda burama shaklidagi va chigallashgan bo’laklar kabi yirik nuqsonlar bo’lmasligi shart. Shtapellangan tolalar olish uchun - eng yaxshi, dastlabki xom ashyo - qog’oz massasi komponentlari, tarash mashinalaridan chiqqan eng so’nggi tarandilar hisoblanadi. Ipak yigirishga tayyorlanish vaqtidayoq bu tolalar dastlabki ishlovdan o’tadi va ulardan seritsin, yog’li-mo’mli moddalar va turli-tuman aralashmalar yaxshilab tozalanadi va ipak yigirishning foydalanilmaydigan bunday chiqindilari qog’oz ishlab chiqarish uchun ishaltiladigan xom ashyo sifatida tozalik, g’uborsizlik jihatidan hamma talablarga javob beradi. Boshqa chiqindilar - pillachilik chiqindilar, saralash, chuvish sexidan chiqqan va boshqa xil chiqindilar - bunday afzalliklarga ega bo’lmaydi va ular seritsinni qaynatish va ifloslikdan tozalash uchun qo’shimcha harajatlarni, yani, butun bir texnologik jarayonni amalga oshirishni talab qiladi. Respublikamiz korxonalarida ipakning tolali chiqindilaridan yigirilgan ipak ishlab chiqish jarayonidagi doira shaklidagi tarash mashinalaridan, №23 va №24 standart deb nomlanuvchi tarandi shaklidagi chiqindilarning bir yillik miqdori 100 tonnadai ortiqroq hajmni tashkil qiladi. Mazkur tolali chiqindilarni qog’oz massasini tayyorlashda nihoyatda qo’l kelishini hisobga olib, taklif qilinayotgan texnologiya ana shu chiqindilarni ishlatishga mo’ljallangan. Ayni texnologiya bo’yicha, avval qaynatib va tozalab olinmagan boshqa chiqindilardan foydalanilmoqchi bo’lsalar, xom ipak olish korxonasidagi chiqindilarga dastlabki

ishlov berish sexlarida dastlabki operatsiyalarini amalga oshirish zarur bo’ladi, bularning texnologiyasi va amalda ishlab qo’yilgan. Tabiiy ipak chiqindilarini qog’oz ishlab chiqarishga xom ashyo sifatida tayyorlash texnologiyasi o’z ichiga quyidagilarni oladi: a) tarash mashinalarida tolalarni tarash yo’li bilan parallellashtirib, chiqarilayotgan mahsulotni pilta shaklida tayyorlash; b) ko’proq parallellashtirish va piltalash mashinalarida mahsulot notekisligini minimal darajaga keltirish uchun piltalarni qo’shish va cho’zish; v) tolali materialni zichlash maqsadida pilikni eshish; g) berilgan, ma‟lum shtapel uzunligida pilikda tolalarni qirqish. Agar yuqorida ko’rsatilgan birinchi ikki talabga amal qilib ishlanganda yigirish ishlab chiqarishning mavjud, garchi modernizatsiyalashtirilgan, texnologik jihozlarini ishlatish mumkin bo’lsa ham chiqindilarini eshish va diskpetizatsiyalash, uchun maxsus asbob-uskunalar yo’q, shuning uchun tolali chiqindilarni shtapellash uchun prinsipial jihatdan yangi qurilma tayyorlashga to’g’ri keladi.

Adabiyotlar ro’yxati: 1.Алимова X. Безотходная технология переработки шѐлка. Ташкент. “Фан”, -1994. 2.Усенко А., Заболоцкий Л.М. Технология шѐлкопрядения. М.Тизлекнром. 1961.-392 с. З.Совершенствование технологии подготовки шѐлковых отходов к чесанию (обзор). Туйчиев Д., Мухамедов М.М., Бурнашев И.З. Ташкент: ГФНТИ, 1993. 4.Алимова Х.А. О проблемах рациональпого использования отходов переработки коконного сырья. Шѐлк: РС/ УзНИИНТИ. 1992. - № 6. -С.18-19. 5.Дерягин Б.В. Что такое грение? М: АН 1963. -230 с. 6.Махкамов Р.Г. Основы процесса взаимодействия поверхностей твердых тел с волокнистой массой. Ташкент: Фан - 1979.

Похожие

Qog‘oz ishlab chiqarish texnologiyasi

Qog‘oz pishiqligini asoslash qog‘ozning asosiy elementlari

Tabiiy ipakning friksion xarakteristikasi amonton bo’yicha ishqalanishi

Chiqindilar tasnifi

Ipak mahsulotlarini assortimentini ko’paytirish