Chiqindilar tasnifi - Текстиль - Рефераты

Chiqindilar tasnifi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

105 KB

Chiqindilar tasnifi Reja: 1. Tabiiy ipaknnng tolador chiqindilarining texnologik xususiyatlari 2. Tabiiy ipak chiqindilarining texnologik xususiyatlarini tadqiq etish

Tabiiy ipak ishlab chiqarish va uni qayta ishlash to’qimachilik sanoatining eng murakkab texnologik jarayonlaridan biri hisoblanadi. Tabiiy ipakdan tayyorlangan buyumlar yuqori sanitariya-gigiena xususiyatlariga ega bo’lgani va foydalanishda qulay, chidamli va yaxshi ko’rinishli bo’lishi tufayli jahonda unga bo’lgan talab juda katta bo’lib va u eng qimmatli to’qimachilik materiallaridan biri hisoblanadi. Shuning bilan birga xom ashyo bazasining cheklanganligi, qayta ishlash texnologiyasining murakkabligi va pilla xom ashyosidan to’g’ri foydalanmasligi uindan tayyorlangan buyumlarni qimmatbaho va kamchil bo’lishiga olib kelayapti. Bunday holatda mustaqil O’zbekistonning ipak sanoati taraqqiyotining istiqboli yo’lida quyidagilar ko’zda tutilmog’i lozim: -pilla sifatini jahon bozori talablariga javob beradigan darajaga keltirish maqsadida ipak qurtini boqib o’stirish jarayonini izchil takomillashtirib borish; -pilla xom ashyosini qayta ishlash texnologiyasini nobudgarchilikka deyarli yo’l qo’ymaydigan darajada takomillashtirish; -tabiiy ipakdan tayyorlanadigan buyumlarini ularning o’ziga xos xususiyatlarini va kelajakda foydalanish istiqbolini hisobga olgan holda yangi turlarini (assortimentlarini) ko’paytirish. O’zbekistonda bir kilogramm xom ipak tayyorlash uchun 10-12 kilogrammdan ortiq ho’l pilla yoki 3-4 kg quruq pilla sarf qilinmoqda. Pilla qobig’idagi ipak umumiy massa miqdorini 52-54 foizini tashkil qiladi, soha bo’yicha xom ipakni chiqishi esa umuman 26-29 foizdan oshmaydi. Bir kilogramm ipak ishlab chiqarishda, deyarlik shuncha tolalik chiqindi paydo bo’lmokda. Tolali chiqindilardan yuqori sifatli yigirilgan ipak ishlab chiqarish muqobil texnologiyasining yo’qligi tufayli, bu xom ashyodan mahsulot olish miqdori 50 foizdan ortmaydi. Bu esa ipak yigirish texnologiyasi jarayonida tarandining kam mikdorda chiqishidir, hamda xususiyatiga ko’ra turlichi bo’lgan chiqindilarni yagona texnologiya bo’yicha qayta ishlashning oqibatidir. Ipakchilik sanoatida xom ashyodan samarali foydalanish ko’proq uning holati dastlabki qayta ishlash muammolari va yarim mahsulotlarning fizik-mexanik va texnologik xususiyatlarini har tomonlama tahlil qilmay turib hal qilish mumkin

emas. Bu jihatdan olganda, ipakchilik sanoatida xom ashyo va chiqindilarining qat‟iy belgilangan tasnifi (klassifikatsiyasi) yo’q, faqat xom ashyo va yarim mahsulotlarining ayrim xillarigina tadqiq qilingan bo’lib, ular mazkur sohaning xom ashyo bazasining umumiy holati haqida ma‟lumot bera olmaydi. Shuning uchun xom ashyoning asosiy turlarini va tabiiy ipak chiqindilarini tasnif qilishni va imkoni boricha, ularning texnologik xususiyatlarini o’rganish maqsadga muvofiq. Pilla va xom ashyosining keng ma‟lum bo’lgan va etarli darajada chuqur o’rganilgan xususiyatlari ustida to’xtalib o’tirmay, tabiiy ipak chiqindilarini kelib chiqishi hamda uning texnologik xususiyatiga ko’ra batafsil tasnifini beriladi. Ipak qurti pillasini va tabiiy ipak chiqindilarini qayta ishlashning texnologik jarayoni beshta alohida-alohida mustaqil texnologiyalarni o’z ichiga oladi: -pillani tayyorlash va unga dastlabki ishlov berish; -pilladan ipak olish; -ipakni pishitish; -ipak chiqindilaridan yigirilgan ip olish; -ipakdan turli to’qima va trikotaj buyumlar, jarrohlik va tikuv iplari ishlab chiqish. Bularning har biri juda murakkab, ko’p operatsiyali chiqindilar hosil qiluvchi jarayon hisoblanadi. Tabiiy ipak chiqindilarining tasnifi 1-jadvalda berilgan. Pilla etishtirishda ipak qurtini boqib, pilla olishda uning umumiy miqdoridan ajratib olinadigan yaroqsiz pillalardan dastada qoladigan los hosil bo’ladi. Infeksiya bilan kasallangan, qurtlar o’ragan qora-qura qo’lansa dog’lari bor qorapo’choq pillalar alohida terib olinib quritiladi va qayta ishlash uchun ipak yigirish korxonalariga yuboriladi. Dastlabki dastalardagi los pilla qurti pillani o’raganida hosil bo’lgan turli uzunlik va yo’g’onlikdagi axlat aralash chuvalgan, chalkash-chulkash momiq bo’lib unda 50 foiz tola, qolgani seritsin va boshqa moddalar bo’ladi. Pilla losidagi tola juda ko’p ifloslanganligi uchun ilgarilari ishlatilmas edi, hozirgi paytda esa bu toladan foydalanish maqsadida uni tozalab, paxta tolasiga qo’shib yigirilgan, aralashma ishlab chiqarish ustida izlanish olib borilayapti.

Ipak ishlab chiqarish korxonalarida ham chuvib bo’lmaydigan yaroqsiz pillalar umumiy massadan ajratiladi va pillaga yopishgan los ayirib olinadi. Pillani chuvish va tola uchini topishga tayyorlanayotgan paytida pilla qobig’idan - tola, tugunchak va hokazo shakllaridagi yulindiq qatlami ham ajratib olinadi. Chuvish paytida ipak ipi o’rami va yuluq tolalar hosil bo’ladi. Pillani chuvilgandan keyin qaznoq va o’rab bo’linmagan pilladan chiqindilarga ishlov berish sexida birinchi va ikkinchi o’timlarda “Bissau” texnologik mashinada xolstlar olinadi va foydalanib bo’lmaydigan kalta tolalari paydo bo’ladi. Pillani chuvatish bosqichida ipdagi seritsin va yog’-mum moddalari suv vositasida qisman yuvib tashlanadi. Bu chiqindilar, qimmatli iste‟molbop xususiyatga ega bo’lishlariga qaramay, bugungi kunda ularni yig’ib foydalanish usullari mavjud emas. Bu echilishini talab qiladigan ilmiy izlanishlar olib borish kerak bo’lgan muammodir. Ipak eshish, undan to’qima va trikotaj ishlab chiqarishda turli xildagi uzuq-yuluq, kalta-kulta ipak tolali chiqindilari paydo bo’ladi. Ipak yigirish texnologik jarayonda tolador chiqindilarning umumiy miqdoridan tarandilardan tashqari, eng kalta tolali chiqindi ajralib chiqadi. Bunday chiqindilardan qisman apparat texnologik tizimidagi yigirilgan ipak yoki noto’qima materiallar tayyorlashda foydalanish mumkin. Tolador massadan tarkib topgan barcha chiqindilarni ikki turkumga bo’lish mumkin: -boytolaliklar - tarkibida 60-100 foiz tola bo’lgan yaroqsiz (dukurma, ilmateshikli) pillalar, pilla losi, tugunchalar, uziq-yuliq qirqimlar va hokazo; -kamtolaliklar - tarkibidagi tolador massa miqdori asosan 60 foizdan oshmaydi (yaroqsiz iillalar - qorapo’choq, dastadagi los va hokazolar). Chiqindilar rostlanishlari bo’yicha - parallel joylashgan tolalarga, ipaklarning hamma shaklidagi xilini va qirqim shaklidagilarni kiritish mumkin, chigallashtirilganlarga pilla qobig’i fragmentlarini, uzuq-yuliq xom ipaklarni, tugunchaklarni va xolstlarni kiritish mumkin. Tolalarining uzunligi bo’yicha barcha chiqindilarni quyigilarga bo’lish mumkin:

-uzun tolaliklar; o’rta tolaliklar; kalta tolaliklar; -aralash tolaliklar; Uzuntolalar chiqindilarning tolasi 150 mm gacha va undan uzunroq bo’ladi. Bunday chiqindilardan ma‟lum ipak yigirish texnologiyasi bo’yicha qayta ishlab yigirilgan ipak ipini olish uchun ularni ma‟lum darajada qirqish zarur. O’rtachatolalik, qayta ishlab yigirilgan ipak ipini tayyorlashga yarokli chiqindilarda 50-150 mm dan kam bo’lmagan uzunlikdagi tolalar bo’ladi.Tolasining uzunligi 25-50 mm gacha bo’lgan kaltatolali chiqiqindilarni amalda deyarlik ishlatilmay kelingan. Ko’pincha chiqindilarning hamma xilini ham u yoki bu guruhga kirtib bo’lmaydi, chunki ular uzunligiga ko’ra turli guruh tolalardan tarkib topgan aralash tolaliklardir. Xom ashyodagi tolalar uzunligining har qaysi guruhini miqdori bo’yicha tolali chiqindilar qiymatini va keyin qayta ishlash texnologiyasini belgilab olish mumkin. Yuqorida keltirilgan tasnifdan qayd etib o’tilgandek tabiiy ipak chiqindilarining hamma turlari ikki asos guruhga bo’linadi: qobiqli chuvatish uchun yaroqsiz butun iillalar va pillani chuvatishga tayyorlash, uni chuvish natijasida hosil bo’lgan, tolali chiqindilar. Bunday chiqindilar bir-biridan tolalarning holati va ularni texnologik xarakteristikasi bilan ajralib turadi. Tabiiy ipak chiqindilarining texnologik xususiyatlarini tadqiq etish Tolalarning holatiga ko’ra chiqindilar quyidagi tuzilishga tegishli bo’lishlari mumkin: -parchalanmagan nuqsonli (brak pillalar) yoki dastlabki holatini saqlagan, ishlov berishda qobig’i jarohatlangan teshik-teshik pillalar. Bunday chiqindilar texnologik nuqtai-nazardan keyingi qayta ishlash uchun bir xil qiymat ega bo’lmagan dastlabki xom ashyo hisoblanadi va ipak yigirish uchun foydalanishga tayyorlashda, ularning texnologik xususiyatini hisobga olgan holda chiqindilar turlariga alohida yondoshishni talab etadi Tabiiy ipak chiqindilarini qayta ishlash texnologiyasini belgilovchi asosiy texnologik xususiyatlar qatoriga - tola uzunligi tarqoqlik ko’lami, parallel joylashishini kiritish mumkin.

Birinchi ko’rsatkich – ipak yigirish sohasida tarandilarning chiqish ko’rsatkichi orqali, xomashyo ishlatishning miqdoriy va pirovard mahsulot notekisligi bo’yicha sifatli xarakteristikasini belgilaydi. Ikkinchi ko’rsatkich asosan mahsulotning notekisligiga ta‟sir ko’rsatadi va chiziqli zichlik ip qirqimidagi tolaning o’rtacha miqdorini belgilab beradi. Uchinchi ko’rsatkich - qayta ishlash texnologiyasini (takror tarash va taranglash usulini) va shuningdek yigirilgan ipakni so’galsimon nuqsonini belgilaydi. Pillakashlikda tabiiy ipak tolali chiqindilarning texnologik xususiyatlarini har tomonlama tahlil qilmay turib, tola turi, texnologik xususiyatlari va holatlariga ko’ra ularni yigirishga tayyorlash, hamda qayta ishlash texnologiyasini ishlab chiqishga tayyorlash jarayonida texnologik xususiyatlarini hisobga olmasdan ulardai samarali foydalanib bo’lmaydi. Hozirgi kungacha tabiiy ipakning tolali chiqindilarining texnologik xususiyatlari har tomonlama tadqiq qilingan. Adabiyotlarda ayrim chiqindilarning xususiyatlarini ilmiy jihatdan tadqiq qiluvchi ishlar uchraydi, ammo ular pillakashlik xom ashyo manbaining umumiy holatini ko’rsatib berolmaydi. Adabiyotlarda keltirilgan ma‟lumotlar asosida tuzilgan chiqindilarning ayrim turlarining asosiy texnologik parametrlari 3- jadvalda ko’rsatilgan. Texnologik parametrlari bo’yicha yuqorida sanab o’tilgan chiqindi turlaridan ayrimlarini quyida biz shartli ravishda turli guruhlarga ajratib batafsilroq ko’rib chiqamiz: -chuvalmaydigan pillaning butun qobiqlari shaklida; -pillaning jarohatlangan qobiqlari yoki ularning parchalari; -tola qirqimlari; -torsimon tola to’dasi; -tolalar to’shamalari (xolstlar). Qobig’i butun, chuvalmaydigan pillalar - massani 9 foizini tashkil qiluvchi pilla losi qatlamidan tashqari, uzunligi 1200-1500 m. bo’lgan uzluksiz monoiplardan iborat. Qobiqning sirtqi va ichki jarohati uni chuvish imkonini bermaydi va butunlay pillalardan turli usullarda alohida tolalarga ajratib kerakli uzunliklarda parchalab

so’ng yigirish jarayonida shakllantirish yo’li bilan qayta ishlanadi. Ipniig yo’g’onligi nasliga va duragayiga bog’liq bo’lib, o’ziga xos yoki funksional notekislikka ega. Pilla ipining o’rtacha chiziqiy zichligi 0,29 dan 0,33 gacha teksda o’zgarib turadi, ingichkalanishi esa boshidan oxirigacha - 1,8-2 martagacha o’zgaradi. Ayrim tolalarning uzunligi va ulariing umumiy massa bo’yicha taqsimlanish qonuni qayta ishlash usuliga bog’liq bo’ladi. Pilla qobig’i pilla qurti o’rab yaratadigan alohida-alohida sakkizsimon qatlamlardai tashkil topgan murakkab tuzilish tartibiga ega. Har bir qatlam ipak tutamlarini paketlarga taxlab-taxlab joylashtirib pilla hosil qiladi. Qobiqning bu xildagi tuzilishi ishlov berish paytida tolani chalkashtirib yuboradi va tolani tugunchak-tugunchak bo’lib, chirmov shakliga kirib qolishi ehtimolini mumkin qilib qo’yadi. 3-jadval Tabiiy ipak chiqindilarining ayrim turlarining texnologik xususiyatlari CHiqindi turlapi Texnologik ko’rsatkichlar Ipakning uzunligi, mm Chiziqli zichligi, teks Tekis joylanishi max min 1 2 3 4 5 Nuqsonli pillalar (12- 15).10 5 0,18-0,33 S-simon paketlar va (Qirqim kesigi): RK-3 charxidan Gunze dastgohidan Keynann cho’zish 797 755 0,29-0,33 - - qatlamlar tekislangan yozilgan - - valiklaridan: CK-5 61,3 60,7 parallel

Gunze Keynan SK-4-VU Mexanik struna (tor) Qaznoqdan olingan xolstlar: I. o’tim II. o’tim 40 40 61,3 2000 1327 650 32 32 60,7 1500 1242 30 - - - - 1,18-28 -:- -:- -:- tekislangan yozilgan chalkash, betartib -:- Kapalaklar, hashoratlar bilan jarohatlangan yoki boshqa sabablarga ko’ra teshilib ketgan g’alvirak qobiqlardan tolalar uzunligining turlicha bo’lishi qonuniyati hali o’rganilmagan. Bunday pillalarda zotan, bu holatni pilla qobig’idagi jarohat miqdoriga va jarohatning joylashishiga bog’liq deb faraz qilish mumkin. Qirqimlar turidagi chiqindilarni keng ma‟noda olsak ularga bir necha xilini kiritish mumkin, ya‟ni bular aylanib harakatlanib turgan mashina qismlariga o’ralib kalava bo’lib, keyingi kesilishda tutam hosil qilish bilan paydo bo’lganlar. Pillani uchini topish mashinasida yig’ish jixozining (charx) parametriga mos tushadigan muayyan uzunlikdagi pilta shakllanadi. Charxdan olingan qirqim tolaning uzunligi bo’yicha tuzilishi silkitish paytida pilla qobig’idan olingan yulindi qatlami tuzilishi shuningdek, tolalarni ma‟lum uzunlikda ajralishi va qoldiq kalta tolalarni ham mavjudligi bilan belgilanadi. Parallel tarzda joylashgan yulindidagi tolalar uzunligi bo’yicha yulindi torining qirqimlari yuqori tarafdan bir tekis, quyi tarafdan esa amalda uzun-kalta bo’ladi. Yo’g’onligi jihatidan torsimon chiqindi qirqimining tolalari qobiqning yuqori qatlamidan olingan birmuncha yo’g’on tolalar sirasiga kiradi. Pilladan ipak olish avtomatining taranglash valiklaridan olingan qirqimlar taranglash valiklarining

diametri bilan belgilanuvchi yo’g’onlik jihatidan birmuncha barobar keladigai, parallellashgan tolalarga ega bo’ladi. Dum tarafdagi (oxiridagi) qirqimlarning kichik bo’lagidan tashqari, bu qirqimdagi tola uzunligi quyi tomondan valik parametri bilan, yuqori tomondan o’ram qatlamining qalinligi bilan chegaralangan (6-rasm). bu erda d v - valik diametri δ - o’ram qatlamining qalinligi Bu holda tolalar uzunligining o’zgarishi quyidagicha bo’ladi: Bu xildagi chiqindilarga, shuningdek, los ajratgich mashinalari valiklaridan chiqqan qirqimlar (SA-70 avtomatidan tashqari) va charxdan olingan pasma shaklidagi uzuqlarning bir qismi kiradi, bundagi tolalarning uzunligi charx parametriga to’g’ri keladi. 6-rasm. G’altakdagi o’ramlar qalinligi ortishi bilan uning ko’nlalang kesimida SB uzunligini o’zgarishi Pilladan ipak olish mexanik dastgohidan chiqqan torsimon chiqindi monoton ravishda (bir maromda) ingichkalashgan, 1,5 m. gacha va undan ko’proq uzunlikdagi, pilla qobig’ining sirtqi qatlamidan olingan, umumiy uzunligi 29m. bo’lgan parallellashgan toladan olingan pilta shaklda bo’ladi. Los torsimon chiqindisiga odatda eng yo’g’on tolalar ajratib olinadi. Qaznoqdardan olingan xolstlar, qaznoqlardan va chala chuvilgan pillalarni dastlabki ishlash paytida hosil bo’ladi va ular uzun, lekin chigal ipaklardan yig’ilgan anizotropli tolador massadan iborat bo’ladi. Ayrim tolalarni uzunligini

taqsimlanishida aniq bir qonuniyat yo’q va bu faqat qaznoqning yoki pilla qobig’ini parchalash usuliga bog’liq. Pilla yuqori qatlamidagi tolalarni yulib oluvchi SA-70 avtomatlarida hosil bo’ladigan paxtasimon yulindi chiqindilarning alohida guruhiga kiritish mumkin. Bu avtomatda los qatlamini chiqarib olish prinsipiga ko’ra ularni tutam-tutam qilib jgutlash va kesim holatda chiqarib olish mumkin. Bunday chigal ipak to’plamlarini ma‟lum usullar bilan rostlashga, tekislashga, parallel holatga keltirish, uchun urinish, ipak tutamlarini cho’zilishiga va ulardan ajratish qiyin bo’lgan, chigalchalkash massa hosil bo’lishiga olib keladi, buning natijasida chiqindilarning bu turini ipak yigirish sohasida keng qo’llab bo’lmaydi.

Adabiyotlar ro’yxati 1.Алимова X. Безотходная технология переработки шѐлка. Ташкент. “Фан”, -1994. 2.Усенко А., Заболоцкий Л.М. Технология шѐлкопрядения. М.Тизлекнром. 1961.-392 с. З.Совершенствование технологии подготовки шѐлковых отходов к чесанию (обзор). Туйчиев Д., Мухамедов М.М., Бурнашев И.З. Ташкент: ГФНТИ, 1993. 4.Алимова Х.А. О проблемах рациональпого использования отходов переработки коконного сырья. Шѐлк: РС/ УзНИИНТИ. 1992. - № 6. -С.18-19. 5.Дерягин Б.В. Что такое грение? М: АН 1963. -230 с. 6.Махкамов Р.Г. Основы процесса взаимодействия поверхностей твердых тел с волокнистой массой. Ташкент: Фан - 1979. 7. Прочность. устойчивость, колебания. Справочник. Том 2. Под редакцией Биргера И.А., Пановко Я.Г. - М. Машиностроение – 1968. -96 с.

Похожие

Charmbop xomashyosining xususiyati va tasnifi

Matеriallar va kiyim-kеchakning tasnifi

Pustinbop va muynabop terilarning xususiyatlari va tasnifi

Buyumlarni ishlab chiqarishga texnik tayyorlash texnologik jarayoni

Trikаtajning tasnifi, o`rilish turlari. Tuzilishi bo`yicha ko`rsatkichlari