Ветеринария арахно-энтомологияси - Медицина - Рефераты

Ветеринария арахно-энтомологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

24.6591796875 KB

Ветеринария арахно-энтомологияси Режа: 1. Иксодид (яйлов) каналари ва уларга қарши кураш чоралари. 2. Аргазит каналар ва уларга қарши кураш чоралари. Саркоптоз, псороптоз касалликлари ва уларни даволаш усуллари. 3. Бўка личинкалари қўзғатадиган касалликлар. От гастрофилёзи ва қўй эстрози касалликлари. 4. Касаллик тарқатувчи ва қўзғатувчи ҳашоратлар.

Таянч иборалар: Касаллик таърифи, этиологияси, иқтисодий зарар, биологияси, клиник белгилари, диагноз, даволаш, олдини олиш, чивин, сўна, пашша, от ва қўй қон сурувчи чивинлари, бургалар ва ҳ.к. Ветеринария арахнологияси ҳайвонларининг терисида, ички орган ва тўқималарида паразитлик қилиб яшайдиган буғимоёқлилар ҳамда улар қўзғайдиган арохноз касалликларни ва уларга қарши кураш тадбирларини ўрганадиган фандир. Ушбу паразитлар биринчидан ҳар хил қўтир касалликларининг қўзғатувчилари бўлса, иккинчидан улар ҳайвон ва одамларда учрайдиган ҳар хил инфекцион касалликларнинг тарқалишида катта аҳамиятга эга. Жумладан, яйлов каналари пироплазмидоз, сўналар эса трипаносомоз, куйдирги, пашшалар эса безгак қўзғатувчиларини тарқатади. Буғимоёқлилар типидан (артропода) ҳайвонларда паразитлик қиладиган ўргимчаксимонлар арахноиде синфи вакилларини ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Ўргимчаксимонларни арахнология фани ўрганади. Паразитоформес туркуми - олдинги туркумга қараганда бирмунча камроқ тур ва авлодларни ўз ичига олади. Бу туркумдан Гамозоидеа (гамазоид) каналари билан Иксодоидеа (иксодид) каналарини ўрганишнинг аҳамияти катта. Чорвачиликка асосан иксодид (яйлов) каналари зарар келтиради ва бу оиланинг - Иксодес, Боифилус, Гимафизалис, Дермацентр, Рипицефалус ва Гиаломма каби авлодлари бор. Иксодид (яйлов) каналари - Яйлов каналарининг танаси халтачасимон бўлиб, буғимларига бўлинмайди. Оч каналар ясси ва узунчоқ овал шаклда бўлиб, қон сўриб тўйган каналарнинг танаси тухум шаклида бўлади. Улар ташқаридан юпқа хитинли парда билан қопланган. Оч каналар оч-сарик, сариқроқ-қўнғир, қорамтир, ҳатто қора бўлади. Вояга етган каналар билан нимфаларнинг оёқлари тўрт жуфт, личинкаларники эса уч жуфт бўлиб олтита ҳаракатчан буғимдан ташкил топган. Айрим каналар узун оёқлари билан тез юриб, деярли узоқ масофани босиб ўтади. Хартумдан (гипостома) ташкил

топган оғиз аппарати хартум асоси билан хартумнинг ўзидан иборат. Хартумда гипостом, хелицера билан пайпаслагичлар бор. Хартум - асоси хитиндан ташкил топган, кўпроқ тўғри бурчакли тўртбурчак, камроқ олти бурчакли ва бошқа шаклларда бўлади. Гипостом - бир бўлак пастки жағдан иборат бўлиб, у билан ҳайвон танасига мустаҳкам ёпишиб терисини тешади. Хелицера - Икки бўлак юқориги жағ хитиндан иборат бўлади. Яйлов каналарининг ҳазм аъзолари оғиз тешиги, хартум, сўлак безлари, томоқ, қисқагина қизилўнгач, ўрта нчак, ингичка ва кейинги ичак ҳамда унга ушлашган ректал пуфак билан анал тешикдан иборат. Ажратиш тизимси ингичка ва узун найча шаклидаги Мальпигиев томирларидан иборат бўлиб, ректал пуфакка очилади. Нафас олиш аъзолари кекирдакдан иборат. Каналарнинг нафас олиш аъзолари махсус пластинка-перитремага жойлашган. Биологияси . Каналар айрим жинсли, тухум қўйиб ривожланади. Битта она кана 3-4 мингдан 10-15 мингтагача тухум қўяди. Тухумлари кичкина овал шаклда бўлиб сариқ ранглидир. Она кана уруғланиб, ҳайвон қонини сўриб тўйгандан кейин ташқи муҳитга чиқиб тухумларини ерга қўяди. Тухум қўйиб бўлиши билан она кана ўлади. Тухумдан жуда кичкина олти оёқли личинка чиқади. У ҳайвонга ёпишиб қонини сўради ва туллайди. Ташқи кўринишдан она канага ўхшаган саккиз оёқли нимфага айланади. Озиқланиб туйгандан кейин нимфалар туллаб, вояга етган эркак ва урғочи канага айланади. Каналарни ривожланиши ва озиқланишга қараб бир, икки ва уч хўжайинли яйлов каналари бўлади. Акариформес туркуми - бу саркоптоид каналар ҳамма каналарининг 2/3 қисмини ўз ичига олиб, улар жуда кичкина бўлади. Кекирдаги, стигма ва қорин қалқони бўлмайди. Оёқ панжаларида сўрғич ва тирноқлари бор. Жинсий белгиси (деформизм) яхши ифодаланган. Ушбу туркумдан саркоптидеа қўтир каналари: Аналгезоиде пат каналарини ўрганиш муҳим аҳамиятга эга.

Саркоптоз - сурункали қичима қўтир бўлиб, у билан қорамол, туя, чўчқа, қўй ва ёввойи ҳайвонлар касалланади. Одамларда ҳам учрайди. Қўзғатувчиси - жуда майда кана, кўзга кўринмайди. Танаси юқоридан пастга қараб яссиланган бош, кўкрак ва қорин қисмлари бирикиб кетган тақа шаклида бўлади. Қичима қўтир каналари терининг эпидермис қатлами ичида эгри-бугри жойда яшайди. Шу жойга тухумларини қўйиб эпидермис ҳужайралари ҳамда тўқима суюқликлари билан озиқланади. Ривожланиши - қўтир каналари личинка, биринчи нимфа (протонимфа), иккинчи нимфа (телеонимфа) ва вояга етган (эркак ва урғочи) стадияларини ўтиб ривожланади. Уруғланган иккинчи нимфа терининг эпидермис қаватида ўзига йул қилади ва шу ерда яшайди. 40-50 та тухум қўяди, 5 кун ўтгач, тухумлардан 6 оёқли личинкалар чиқади, улар озиқланиб 3-5 кундан кейин анабиоз ҳолатига ўтади. Улар иккинчи туллаб бўлганидан кейин етук урғочи канага айланади. Бу каналарнинг тухумдан етук канагача ривожланиши учун 2-3 ҳафта ўтади. Ташқи муҳитда оч ҳолда бу каналар 21 кун яшайди. Эпизоотологияси - танасида қўтир каналари бўлган моллар касаллик манбаидир. Молхоналарда моллар ёнма - ён турганда, асбоб ускуналар, жиҳозлар, молбоқарлар орқали юқади. Бу касаллик куз ва қиш пайтида кўпроқ учрайди. Патогенез . Қичима қўтир каналари мол терисини кемириб, чиғаноқлар ҳосил қилади. Терини жароҳатлайди, организмга ўзини заҳарини сочади. Ҳужайраларни яллиғлайди, терини ёради. Клиник белгилари . Қичима қўтир каналари аввало молнинг бошига, кейин пешона ва олдинги қисмига, кейинроқ бош терисининг ҳаммасига, айрим турдаги ҳайвонлар думининг атрофига, буйнига, кўкраги атрофига тарқалади. Псороптоз - тез тарқалиб, сурункали кечадиган қўтир касаллигидир. Бу билан қўй, от, қорамол, қуён ҳамда кўпгина ёввойи ҳайвонлар касалланади.

Қўзғатувчиси - қўтир канаси Псороптос овал шаклда бўлиб, каналарнинг энг каттаси ҳисобланиб, оч-сариқ, қунғир рангда бўлади. Бу каналар терида кўпаяди. Улар терини тешиб янги чиққан лимфа суюқлиги билан озиқланади. Ривожланиши . Ҳайвонлар терисида тўп-тўп бўлиб жойлашади. Улар терининг эпидермис қавати тешигидан ажралиб чиққан сероз- лимфа суюқлиги билан озиқланади. Ҳайвоннинг жароҳатланган терисини жунига 60 тагача тухум қўяди, 3-6 кундан кейин тухумдан 6 оёқли бирмунча узун личинка чиқади, у дархол озиқланиб орадан 2-3 кун ўтгач туллайди ва 7 оёқли протонимфага айланади. Протонимфа бир неча кундан кейин туллагач телеонимфага, у эса жинсий вояга етган тери усти қўтир канасига айланади. Эпизоотологияси . Инвазиянинг асосий манбаи бўлиб, қўтир канаси ёпишган моллар ҳисобланади. Касаллик заҳкаш молхоналарда, яйловда, сув манбаларида бир-бирига суркалиши, мол тозалайдиган асбоблар, кийим - кечак ва молбоқардан юқади. Псороптоз касаллиги куз ва қишда ҳайвонлар нам, тор биноларда боқилганда тез тарқалади. Патогенези - тери усти қўтир каналари мол терисининг жуни қалин, намлиги ўзгармайдиган қисмида жойлашади. Мол касалланиб орадан 2-3 ҳафта ўтгач уларнинг патогенлик таъсири кўрина бошлайди. Тери жароҳатланади, яралар, йирингли пуфаклар ҳосил бўлади, мол ориқлаб кетади. Клиник белгилари . Белгилари кўп бўлмайди. Шу хусусияти билан саркоптоздан ажралиб туради. Қўйлар терисини қашийди, тери травматик жароҳатланади, ориқлайди, совуқ тушиши билан қўйлар ҳалок бўлади. Қўтирга диагноз қўйиш - клиник белгиларига қараб ва лабораторияда текшириб касаллик аниқланади. Кана ёки уларни тухумларини топиш учун терининг жароҳатланган қисми билан соғ тўқима ўртасидан қиринди олинади ва микроскоп остида текширилади. Бунинг учун олинган қиринди буюм ойнасига олиниб устига 2 баравар миқдорда 10% ли уювчи калий ёки натрий эритмаси қуйилади. Сўнгра бу материал оз-оздан буюм ойнаси устига

томизилиб ёпқич ойна билан ёпилгандан сўнг микроскоп остида текширилади. Қўтир касалликларини даволаш - қўтир билан касалланган ҳайвон ажратилиб даволанади. Қўтир каналарининг тухуми личинка, нимфа ва имаго даврларига нисбатан акарацид пепаратларига чидамлироқ бўлади. Даволашдан олдин терининг жароҳатланган қисми кўк совун эритмаси билан ювилади. Эртасига юмшаган тери устидаги пустлоқ ёғоч пичоқ билан қирилади. Шундан сўнг бирор акарацид препарати қўлланилади. Масалан: а)Дуст билан даволашда акарацид сифатида олтин гугурт кукуни, гексохлоранни 10-12 % ли ва хлорофоснинг 7% ли дусти ишлатилади. б) Дори дармон билан даволашда линимент ва мазлар ишлатилади. в) Ваннада даволаш - бу усул ёз мавсумида қўйларнинг тери усти қўтир касаллигини (псороптоз) даволашда қўлланилади. Олдини олиш чоралари - қўтир тарқалган хўжаликларда касаллик пайдо бўлганда барча ҳайвонлар касал, касалликка гумон қилинган ва соғлом ҳайвонлар гуруҳларига ажратилади. Бу гуруҳлар алоҳида боқилади. Касал ҳайвонлар ажратилиб дарҳол даволанади. Ҳар куни хўжаликдаги моллар ветеринария назоратидан ўтказилади. Касалликка гумон қилинган ҳайвонлар гуруҳи ҳам даволанади. Молхоналар, асбоб-ускуналар, чорвадорларнинг иш кийимлари дезинвазия қилинади. Яйловларни зарарсизлантириш учун у ерларда 2-5 ой мобайнида чорва моллари боқилмайди. Бу вақтда қўтир каналари биологик усулда очдан ўлади. Қўтир касалиги аниқланган хўжаликда карантин эълон қилиниб, маълум йуриқномага биноан қўтир касаллигини йуқотишга оид чора-тадбирлар амалга оширилади. Ветеринария энтомологияси - ҳашаротлар томонидан турли хил чорва моллари, муйнали ҳайвонлар ҳамда паррандаларда кўзғатиладиган касалликларни (энтомоз) пайдо бўлиши, тарқалиш шароитлари, клиник белгилари, диагнози, даволаш усуллари ва олдини олиш тадбирларини ўрганадиган фандир.

Ҳашаротларнинг морфологияси - Ҳашаротлар яъни инсекта синфига кирувчи жониворлар танаси уч бўлак - бош, кўкрак ва қорин қисмларига бўлинган бўлади. Танасининг ташқи скелети хитин билан қопланган. Уч буғинли қисмида уч жуфт буғим оёқлари ва 2 жуфт қанотлари бор. Айрим турдагиларнинг қанотлари бўлмайди. Бош қисмида бир жуфт муйлови (антенаси) бўлади. Ҳашаротлар кўкрак ва қорин қисмларида икки ёнига очиладиган нафас олиш аъзолари - кекирдаклари жойлашган бўлиб у орқали нафас олади. Ҳазм аъзолари оғиз, томок, қизилўнгач, ўрта ва орқа ичакдан иборат бўлиб, анус билан тугайди. Оғизда бир жуфт сўлак безларининг йули туташади, ўрта ичакка ажратиш аъзолар функциясини бажарувчи мальпигий найлари очилади. Қон айланиш тизимси очиқ юрак ва аортадан иборат бўлиб хилма хил рангда бўлади. Айрим вақтда қизил бўлиб танасини тўлдириб туради. Жинсий аъзолари қорин бушлиғида жойлашган. Эркакларининг икки дона уруғдонидан битта умумий уруғ тушувчи канал ҳосил бўлади ва копулятив орган бўлиб тугайди. Урғочиларининг иккита тухумдони бор, улардан тухум йуллари бошланиб қинга очилади. Ҳашаротлар тўлиқ ва чала метамарфоз йўли билан ривожланиб, тўлиқ метаморфозда тухум, личинка, ғумбак ва имаго даврларини ўтайди. Чала метаморфозда ғумбак ёки личинка даврини ўтмайди. Ҳашаротлар тизимтикаси - ҳашаротлар икки қанотлилар (Диптер), битлар (Аноплюра), парҳўрлар (Маллафага) ва бургалар (Анониптер) туркумига бирлашган. Икки қанотлилар туркуми учта кенжа туркумга бўлинади, уларга калта муйловлилар - брахицера (бўка, сўна ва чивин), узун муйловлилар - нематоцера (кулицид пашшалар) ва куклеород - пупипара (қўй ва от қон сўрғичлари) шакллари киради. Қорамолларда гиподерматоз, шимол буғуларида эдемагеноз, отларда гастрофиллёз, қўйларда эстроз касалликларини қўзғатувчи ва бошқа касалликларни тарқатувчи ҳашаротларга қарши кураш тадбирларни ўрганиш муҳим вазифадир.

От гастрофилёзи - от, эшак хачирларнинг ошқозонида гастрофилоус авлодига кирувчи 5 хил бўка личинкалари паразитлик қилиб гастрофилёз касаллигини чақиради. Касаллик ҳайвонларнинг ошқозонини бузади, ориқлатади ва иш қобилятини пасайтиради. Ривожланиши . Ошқозон бўкалари етуклик даврида чивинга ўхшайди, Қанотли даврида от, эшак ва хачирларга зарар етказмайди. Фақат бўкаларнинг личинкалари катта зарар етказади. Урғочи бўкалар ёзда учиб юриб, бир туёқли ҳайвонларнинг лабларига, буйни олдига, оёқ, кўкрак ва қорин жунларига тухум қўяди. Отнинг жунига қўйилган тухумдан 4-5 кунда личинка чиқади. Личинкалар терини тешиб қонга киради. Айрим ҳолларда от терисини ялаганда тухумлардан чиққан личинкалар отнинг тилига ёпишади, сўнгра улар ошқозонга боради. Личинкалар ошқозон деворига ёпишиб бу ерда паразитлик қилади. От ошқозонидаги личинкалар шу ерда қишлайди ва ривожланиб 12-20 ммга етади. Баҳорда ёки ёз ойларида отнинг тезаги билан ерга тушади. Ерда ғумбакка айланади. Улардан 20-30 кунда икки қанотли етук бўкалар чиқади. Личинкалар отларнинг ошқозонида яшаб, уни яллиғлантиради ва касаллик ривожланиб ўлим билан тугайди. Касаллик белгилари - иштаҳаси пасаяди, йуталади. От айниқса озиқа ҳазм қилганда бошини қорнига эгиб туради. Тез ошқозон оғриғи ва санчиқ сезилади. Ўлган ёки суйилган отни ошқозони ёриб кўрилганда ошқозон бўкаларининг жуда кўп личинкалари кўринади. Диагнози - бўка личинкалари асосан эрта баҳорда аниқланади. Касалликни аниқлаш учун отнинг тезаги синчиклаб қаралади ва тўғри ичагига қўл солиб текширилганда ҳам бўка личинкаларининг борлигини билиш мумкин. Патанатомик ўзгаришларга қараб касаллик аниқланади. Даволаш ва олдини олиш чоралари. Ошқозон бўкасига қарши курашишда 30 мг/кг дозада хлорофоснинг 2 % ли эритмасини ичириш таклиф қилинган. Қўй эстрози - қўй бўкаси - эстрос овис қўй ва эчкиларда эстроз касаллигини қўзғайди. Қўй бўкаси чивинга ўхшаган бўлиб, личинкалари қўй ва эчкиларнинг бурун ва танглай бўшлиғида паразитлик қилади.

Ривожланиши. Вояга етган икки қанотли чивинсимон бўканинг умри қисқа бўлиб 25 кундан ортиқ яшамайди. Урғочи бўка тухум қўймай личинка туғади. Шунинг учун бу бўкани тирик туғадиган чивин деб аталади. Бўка ўзининг майда личинкаларини қўйларнинг бурин тешигига қўяди. Қўйнинг бурнига тушган личинкалар тезда буриннинг ичкарисига қараб силжийди, булар бир ёшлик личинкалар деб аталади. Бурун кавагининг ичига тушган личинка июль - август ойларида ҳайвоннинг миясига қараб силжийди ва пешона бўшлиғига ўтиши мумкин. Бу ерда икки марта туллаб икки ёшлик ва ундан кейин 3 ёшлик личинкага айланади. Уч ёшга етган личинка пешона бўшлиғидан яна бурин бўшлиғига қайтиб чиқади ва қўй аксирганда ерга тушиб тупроқ орасига киради. Тупроқ орасида ғумбакга айланади. Ундан 18- 25 кундан кейин эса қанотли бўка учиб чиқади. Уруғланган урғочи бўка девор ёриғи ёки бинога учиб боради ва у ерда бирор чуқурга жойлашиб тинч ўтиради, ичида личинкалар ҳосил бўлгандан кейин қўйлар орасига учиб бориб қўйнинг бурин кавагига личинкаларни сочади. Клиник белгилари - қўйнинг бурнидан қон аралаш шиллиқ экссудат оқади. Қўйлар пишқиради, аксиради, иштаҳаси буғилади, ориқлайди. Сохта айланиш белгилари рўй беради. Диагнози . Клиник белгиларига қараб ҳамда дезинсекция утказиб аниқланади. Ўлган ҳайвоннинг бош суяк бўшлиқларини ёриб топилган личинкаларга асосланиб касаллик тасдиқланади. Даволаш ва олдини олиш чоралари - қўй бўкасининг бир яшар ва ундан кичик личинкалари йоднинг 0,25% ли сувдаги эритмаси, гексахлораннинг креолиндаги эмульсияси, 2-3 % хлорофос эритмаси билан пуркагич ёрдамида буриннинг шиллиқ пардасига пуркалиб ўлдирилади. Овқат бериладиган охурларга, новларга инсектицид дорилар суркаб қўйилса қўйлар тумшуғини уриб олади ва натижада бўкалар қўйларни тумшуғига қўнмайди. Касаллик тарқатувчи ва қўзғатувчи ҳашаротлар - нинг жуда кўп тури чорва молларида паразитлик қилиб, юқумли ҳамда инвазион

касалликларнинг қўзғатувчиларини тарқатади. Уларга сўналар, симуллид майда чивинлар, куликоид заҳкашлар, бит, пат ва парҳўрлар киради. Сўналар - Заҳкаш, тўқай ва ўрмонзорларда бир йил давомида ривожланиши мумкин. Қон сўриб тўйган урғочи сўна бир ой яшаб ўлади. Шу вақт кичкина - кичкина, суви оқадиган ариқларнинг ёқасидаги ўсимликларининг поясига 300 тадан - 1000 тагача тухум қўяди. Ўртача бир- икки ҳафтадан кейин бу тухумлардан личинкалар чиқиб 10-11 ой сув ва тупроқда яшаб, шу ердаги озиқалар Билан озиқланади. Ҳаво совуганида тухумдан личинка чиқиши бир ой давом этиши мумкин. Личинкалик даври тахминан бир йилга яқин давом этади. Личинкалар 6 марта туллайди ҳамда метаморфоз ўзгаришларини тўлиқ равишда тугатмаган ҳолда қишлаб чиқади. Баҳор келиши билан личинкалар ривожланиш даврини тугатиб, бирмунча қуруқ жойга ўрмалаб чиқади ва шу ерда ғумбакка айланади. Ғумбакли даври 6-25 кун давом этади, сўнгра қанотли ҳашаротга айланади. Сўналарнинг фақатгина урғочилари қон сўради холос. Эркаклари эса ўсимликларнинг шираси билан озиқланади. Сўналар етказадиган зарар - улар молларга турли йуллар билан ҳужум қилади. Уларнинг сўлаги заҳарли бўлиб чаққан жойи қаттиқ оғрийди. Шунинг учун сўна чаққан жойда тери шишиб қизаради ва бу ердан бир - икки томчи қон оқади. Хақиқий сўналар - молларнинг кўпроқ қорин, оёқларининг ички томонига қўнади. Сўналар учса моллар безовталаниб, улардан қўтилиш учун яйловлардан биноларга қочиб, оч қолади, натижада ориқлайди. Сўналар қорамолларга тухум қўйганда, уларнинг сути 10-15% камаяди. Ишчи ҳайвонларнинг иш қобилияти сусаяди. Улар терини жароҳатлаб турли касалликларнинг қўзғатувчиларини юқтиради. Олдини олиш чоралари - Сўналарга қарши кураш чоралари хозиргача ишлаб чиқилган эмас. Шунинг учун комплекс тадбир чоралар ишлаб чиқилган. Турли хил инсектицидлар билан сўналар хужумидан сақлаш - бунинг учун яйловларини қуритиш, мелиорация ишларини яхшилаш, моллар турадиган ёзги лагерларни паразит ҳашаротларга қарши гексахлоранга

махсус термик аралашма қўшиб дезинсекция қилинади. Бунда турли шашкалардан фойдаланилади. Маълумки сўналар ёзда учиб, хартумига тез- тез сув олади. Бу хусусиятини ҳисобга олиб катта бўлмаган ҳовузларга озгина керосин ёки мазут аралаштириб қўйилади. Сўналар сув олгани келганида хартуми билан нефтнинг юпқа пардасига тегиб жуда тез ўлади. Сўнгра йилларда сўнагаа қарши 1-2% ли хлорофос, 2-3% ли полихлорпинен, 0,5% ли фосфамид, 1-5% ли карбофос каби инсектицидлар ишлатилади. Симулид майда чивинлар (мошкалар) - Улар майда ҳашаротлардан бўлиб 300 дан кўпроқ тури аниқланган. Чивинлар чаққан жойдаги тери қичиб яллиғланади. Кўпгина касалликларни тарқатади. Булар асосан заҳкаш жойларда ривожланади. Урғочилари уруғланиб, ҳайвон қонини сўриб туйганидан сўнг оқар сувлардаги ўтларнинг тана ва пояларига 100-150 тадан тухум қўяди. Оқмайдиган сувдаги ўтларга тухум қўймайди. Тухумларидан 1- 2 ҳафтада личинкалар чиқиб оқаётган сувдаги хас - чупга ёпишиб олади. Булар 5 марта туллайди кейин ғумбакка айланади ва улардан сув остида вояга етган қанотли майда чивинлар чиқади. 1,5-2 ойда тўлиқ ривожланади. Урғочилари ҳайвон қонини сўра туриб заҳарли сўлак ажратади, бир неча соатдан кейин заҳарланиш белгилари пайдо бўлиши мумкин. Хақиқий чивинлар - урғочи уй чивини ёзда тухумини 150-200 тадан бўлажак личинкалари ейдиган озиқаларга яъни от тезаги, ахлат ва бошқаларга қўяди. Бу тухумлардан 24 соатда личинкалар чиқади. 5-15 кундан кейин личинкалар ғумбакка айланади ва улардан 3-7 кунда вояга етган қанотли ҳашаротлар етилади. Жинсий вояга етган чивин 30-35 кун яшайди, у қишлаб чиқиши мумкин. Кузги чивин (стомаоксискалцинтранс) асосан янги от тезаги ва бошқа ҳайвонларнинг тезагига, тезаги бўлмаса, бошқа ахлатга 150-200 тадан тухум қўяди, орадан 1-3 кун утгач личинкалар чиқиб, улардаги органик моддалар билан озиқланади ва 2-3 ҳафтадан кейин ғумбакка айланади. Ғумбаклардан қанотли вояга етган чивинлар етилади. Чивинлар бир ойда бир авлод беради.

Олдини олиш чоралари - ҳашоратлар тухуми, личинкалари ва ғумбакларини йуқотиш учун чивин тухум қўядиган жойлар - гўнг, гўнгхоналар атрофи, хожатхоналар ёз ойларида ҳар 5-7 кунда дориланади.

Адабиётлар: 1. Шопўлатов Ж. "Ветеринария асослари" Тошкент 1993 йил. 2. Шопўлатов Ж. Бурхонова Х. Жиянов Я. «Эпизоотология ва микробиология асослари» Тошкент «Мехнат» 1991 й 3. Конопаткин А.А. «Эпизоотология и инфекционные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва, изд. «Колос» 1984 г 4. Данилевский В.М. «Внутренние незаразные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва «Агропромиздат» 1991 г 5.Ветеринария қонунчилиги. «Ёзувчи» нашриёти. Т. 1998 й

Похожие

Ветеринария фанининг ривожланиш тарихи

Ветакушерлик фани ҳақида

Фармакология асослари

Қисирлик. Акушер-гинекологик диспансерлаш

Ички юқумсиз касалликлар