Ички юқумсиз касалликлар - Медицина - Рефераты

Ички юқумсиз касалликлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

23.576171875 KB

Ички юқумсиз касалликлар Режа: 1. Ички юқумсиз касалликларнинг умумий тавсифи ва уларнинг иқтисодий зарари 2. Юрак – қон айланиш аъзоларининг касалликлари – травматик перикардит, миокардит, эндокардит, юрак клапанлари нуқсонлари (пороклари) касалликларининг сабаблари, клиник белгилари, диагнози, даволаш ва олдини олиш чоралари. 3. Нафас олиш тизими аъзоларининг касалликлари – ринит, ларингит, бронхитлар, пневмония ва унинг турлари. Ўпка эмфиземаси, плеврит касалликларининг сабаблари, клиник белгилари, диагнози, даволаш ва олдини олиш чоралари.

Таянч иборалар: Касалликлар таърифи, этиология, патогенези, клиник белгилари, диагнози, даволаш чоралари, миокардит, эндокардит, травматик перикардит, юрак нуқсонлари, Бурун бўшлиғи, ҳиқилдоқ, бронхлар, ўпка, плевра, ринит, ларингит, бронхит, пневмония, плеврит, ўпка эмфиземаси Ички юқумсиз касалликлар тўғрисидаги фан терапия бўлиб, организмда учрайдиган ҳар хил ички касалликларни, жумладан, юрак ва қон айланиши, нафас олиш, овқат ҳазм қилиш, нерв ва ҳокозо тизимларнинг касалликларини ўрганади. Ички юқумсиз касалликларни ўрганганда уларни тизимларга булиш суньий бўлиб, бу касалликни аниқлашда ва уни даволашда ветеринария мутахасисига енгиллик келтиради. Ветеринария маълумотларига кўра ҳозирги вақтда ички юқумсиз касалликлар жами касалликларнинг 8085% ни ташкил қилади. Ички юқумсиз касалликлар ичида ошқозон ва ичак касалликлари 36,5% ва ўпка касалликлари 26,8% ни ташкил қилади. Касалликларнинг олдини олишда ветеринария мутахассисларининг дастлабки вазифаси даволашга алоҳида эътибор беришдир. Касалликларнинг олдини олиш чораларининг натижали бўлиши, аввало зоотехния ишлари, жумладан, ҳайвонларнинг гўғри озиқланиши, парвариш қилиниши, наслчилик ишлари ва ҳайвонларни ишлатишга боғлиқдир. Касалликнинг олдини олиш учун аввало унинг этиологияси ва патогенезини билиш керак. Ички юқумсиз касалликларнинг келиб чиқиши озиқлантириш, зоогигиеник талабларга боғлиқ бўлади. Ички юқумсиз касалликларни ўрганишда умумий патология асосларини ва И.П.Павловнинг организм бутунлиги назариясини ўрганиш катта аҳамиятга эга. Ички юқумсиз касалликларга: 1. Юрак қон томир аъзоларининг касалликлари 2. Нафас олиш аъзоларининг касалликлари. 3. Ҳазм аъзоларининг касалликлари.

Юрак касалликлари асосан юрак мускуллари ва қон томирлари деворлари тузилишининг ўзгариши, ҳар хил заҳарли моддаларнинг қонга ва қон томирлари ишини тартибга солувчи нервларга таъсири натижасида вужудга келади. Юрак фаолият бузилса, унинг уриши кучаяди ёки сустлашади, унинг умумий яллиғланишига эмас балки айрим қисмларининг шикастланишига ҳам боғлиқдир. (Гипертрофия, патологик гипертрофия, тахикардия - юрак уриши тезлашиши, брадикардия - юрак уриши секинлашишидир.) Травматик перикардит - Бу касаллик кўпинча қорамолларда, камрок қўй ва эчкиларда учрайди. Юрак халтаси бегона жисмлар таъсирида шикастланади. Бегона жисмлар ошқозон (тур қорин) орқали юрак томонга ҳаракатланиб, юрак халтасини, айрим вақтда юрак мускулларини ҳам шикастлайди. Этиологияси ва ривожланиши - Қорамоллар ва кавш қайтарувчи бошқа ҳайвонлар озиқланганда уни яхшилаб чайнамасдан ютадилар. Шунинг учун улар озиқалар билан бирга ўткир мих, игна, темир бўлаклари, симларни ютиб юборишлари мумкин. Булар айниқса кепак, ун, кунжара каби озиқаларда кўпроқ учрайди. Шундай қилиб, ошқозонга (тур қоринга) тушган ёт жисмлар унинг деворини яралайди, тешиб ўтади, диафрагмани ҳам тешиб ўтиб, юрак халтачасига санчилади. Натижада яраланган юрак халтасида яллиғланиш ҳосил бўлади. Травматик перикардит кўпроқ қорамолларда, камрок қўй, эчкиларда учрайди. У озиқа билан ҳазм аъзоларига тушадиган ўткир метал жисмлар, мих, сим, игна ва ҳоказолар таъсирида ривожланади. Клиник белгилари - Касаллик белгилари пайдо бўлишидан олдин ҳайвоннинг овқат ҳазм қилиши вақтинча ёки доимо бузилади, кавш қайтармайди, ем-хашак емайди, қорни шишади, ичи кетади. Тур қорин ва диафрагма деворлари тешилиб яраланган вақтда қиличсимон суягининг ўнг томонга мушт билан босилса, ҳайвон оғриқ сезиб безовталанади, ўзини авайлаб юради, жуда секин ёнга бурилади, авайлаб ётади, бир неча

кун мобайнида ётган пайтда инқиллайди. Ҳаракат қилганда тана мускуллари титраб туради. Бу касаллик 2-3 ҳафтага чўзилади, Лекин айриш вақтда бу процесс тез ўтиб кетади ёки бир неча ойларга чўзилиши мумкин. Диагнози - Дастлабки стадиясида касалликни аниқлаш анча қийин, чайқалиш каби овозлар пайдо бўлиши, овоз чегарасининг торайиши, тур қорин ва юрак соҳасида оғриқ пайдо бўлиши, буйин, кўкрак ва қорин остида совуқ шишлар пайдо бўлиши билан осон аниқланади. Касаллик оқибати - Касал ҳайвон тез ариқлаб кетади. Тамоман тузалиб кетолмайди ва кўпинча касаллик маълум бўлгандан сўнг кечиктирмай суйишга рухсат берилади. Даволаш - Травматик перикардит даволанмайди. Ҳарорати туширилади юрак дорилари қўлланилади. Профилактикаси - Касалликни олдини олиш учун бериладиган озиқалар ёт нарсалардан тозаланиб берилиши керак. Миокардит - юрак мускул қатламининг яллиғланиши ва органик ўзгариши билан характерланади. Юрак мускулларининг бу касалликлари кўпинча юрак урушини сустлаштиради. Юқумли касалликлар билан касалланган ҳайвонларда (оқсил, сарамас) ва организм заҳарли моддалар билан заҳарланганда пайдо бўлади. Касаллик ўтишига қараб ўткир ва сурункали ўтади. Клиник белгилари - Ўткир миокардитда мускулларининг сезувчанлиги ортади, тез чарчайди, терлайди, тез-тез нафас олиши, шилимшиқ пардалари кўкариб кетиши, вена қон томирлари кенгайиб кетиши, юрак уриши тезлашиши кузатилади. Бундай ҳайвонларда ишдан кейин, кўпинча тинч турганда ҳам оёқларида, қорин ва кўкрак остида шишлар пайдо бўлади. Қорин ва кўкрак бушлиғига суюқлик тўпланади. Диагнози - Бу касалликни белгиларига қараб аниқлаш мумкин. Буни янада аниқроқ бўлиши учун касал ҳайвоннинг қон босимини ўлчаш ва асбоблар билан текшириб аниқлаш тавсия этилади.

Касаллик оқибати - Бу касалликни пайдо қилган сабаблар ва унинг ўзоқ вақт давом этишига боғлиқ. Бир хил вақтда касаллик тез ўтиб, ҳайвон тузалиб кетади. Касаллик узоқга чўзилса ҳайвоннинг хўжалик қиймати пасайиб кетади, чунки у ишлатилмайди ва маҳсулоти камаяди. Даволаш ва олдини олиш - Касал ҳайвон ишдан озод қилинади. Агар тери остида шишлар пайдо бўлса сув ва туз бериш чегараланади. Ҳайвонларга углевод ва витаминларга бой озуқалар берилади. Ошқозоннинг иш фаолияти сусайса у ҳолатда фаолиятини яхшилайдиган дорилар билан даволаш талаб қилинади. Эндокардит - юрак эндокард қатламининг яллиғланишидир. Эндокард юракнинг ички пардаси бўлиб, унинг яллиғланиши эндокардит дейилади. У ҳамма ҳайвонларда, паррандаларда учрайди: бу касаллик тез (қисқа вақт ичида) ва сурункали бўлиб ўтади. Клиник белгилари - ҳайвон бўшашади, иштаҳаси бўлмайди, ҳарорати кўтарилади, қорин ва кўкрак териси остиларида шишлар пайдо бўлади. Энг асосий белгиси - бу юрак уриши эшитилганда юрак ичида махсус шовқин товушлар борлигидир. Диагнози - Энг аввало юрак соҳасида шовқин товушлар ва касал ҳайвоннинг умумий аҳволига қараб аниқланади: Касаллик оқибати - Касал ҳайвон бундай ҳолда кўпинча тузалмай нобуд бўлади ёки юрак касаллиги порок ривожланади. Даволаш ва олдини олиш - Касал ҳайвонни тинч қолдириш керак. Юрак фаолияти яхшилайдиган дорилар қўлланилади. Юрак нуксон(порок)лари - Бу касаллик асосан эндокардитнинг тез оғир ўтиши натижасида келиб чиқади ва айрим ҳолларда ўзўзидан пайдо бўлади. Яллиғланиш натижасида юрак клапанларининг шакли ўзгаради. Бу юрак порок касали ривожланишига олиб келади. Клиник белгилари - Юрак ичида шовқин овозларнинг пайдо бўлишидир. Бу овозлар юракнинг систоласи билан бир вақтда эштилади. Систола вақтида эшитиладиган шовқин овози икки қопқоқли ёки уч қопқоқли клапанларнинг

етишмаслиги, аорта ва ўпка артериялари тешикларининг торайиши туфайли ҳосил бўлади. Диастола вақтида эшитиладиган товушлар эса аорта ва ўпка артериясининг ярим ойсимон клапанлари етишмаслиги ёки чап ва ўнг қорин юрак олди ўртасидаги тешикларнинг торайиши натижасида пайдо бўлади. Диагнози - Даставвал характерли юрак ичи шовқин овозларининг борлигига, овоз чиққан жойига ва бошқа белгиларига қараб аниқланади. Касалликнинг оқибати - бу касалликни тузатиб булмайди. Даволаш ва олдини олиш. Порок борлиги аниқланса ёки гумон қилинса ҳайвон ишдан озод қилинади. Ветеринария врачи кўрсатмасига биноан фойдаланилади. Ринит - Бурун шилимшиқ пардасининг яллиғланишига ринит дейилади. У ҳамма ҳайвонларда учрайди. Йирингли ва фибринли бўлади. Келиб чиқиш сабабларига кўра бирламчи ва иккиламчи ринит бўлади. Этиологияси - бирламчи ринит, физик, химик таъсиротлари таъсирида келиб чиқади. Иккиламчи ринитни юқумли касалликлар пайдо қилади. (манқа). Ўтишига қараб ў ткир ва сурункали ринит учрайди. Эксудат ажратишига кўра - з ардобли, фибринли ва қонли ринит учрайди Клиник белгилари - касаллик бурун шилимшиқ пардасининг қизариши ва шишиши билан бошланади. Кейинрок шилимшиқ парда устида суюқлик ва яралар пайдо бўлиши мумкин. Бурун тешигидан шилимшиқ ва йирингсимон суюқлик оқади, жағ ости лимфа бези катталашади, ҳайвон аскиради, бурнини деворга ишқайди, нафас олиши оғирлашади, умумий ҳолати сустлашади. Ринитнинг ўткир формаси 1-1,5 ҳафта ичида соғайиб кетади. Сурункали формаси бир неча ой чўзилиши мумкин. Диагнози - Бунинг учун текшириш ва касллик белгилари асос бўлади. Лекин отларда касалликни аниқлаш учун у олдин манқа касаллиги маллеинизация йули билан текширилиши керак. Даволаш ва олдини олиш - Агар касаллик ўз вақтида аниқланса ва даволанса тез ўтиб кетади. Бурун атрофини ва бурун бўшлиғидаги йиринг

парчаларини калий перманганат эритмаси (1:1000) ёки 3% ли бор кислота эритмаси билан ювиб тозалаш керак. Бурун атрофига вазелин суртиш керак. Касал ҳайвонни тинч, тоза жойга утказиб унга кўк ўт, сифатли ем- хашак, ўз вақтида сув бериб туриш зурур. Олдини олиш учун молхоналар гигиеник талабларга жавоб бериши керак. Ларингит - ҳиқилдоқ шилимшиқ пардасининг яллиғланишига ларингит дейилади. Бу касаллик кўпинча отларда , итларда учрайди, камроқ бошқа ҳайвон ва паррандаларда учрайди. Яллиғланиш характерига қараб шилимшиқли, йирингли ва фибринли ларингитларга бўлинади. Ларингит ўткир ва сурункали шаклда ўтади. Этиологияси - ринит касаллигига ўҳшаш механик, физик ва кимёвий факторларининг таъсири ҳисобланади. Яллиғланиш ҳиқилдоқ, бурун, томоқ ва трахея шилимшиқ пардалари орқали ҳам ўтиши мумкин. Клиник белгилари - бу касалликга хос асосан икки хил белги бор: биринчиси йутал бўлиб, у аввал қуруқ ва қисқа, кейинрок йутал намли ва унча оғримайди, иккинчи томоқ тагига бармоқлар билан босилса ёки томоқ қисилса у вақтда касал ҳайвон оғриқ сезиб безовталанади. Касал ҳайвон хириллаб нафас олиши тезлашади. Ларингит касаллика учраган ҳайвоннинг бурнидан суюқлик оқиш доимий булмайди. Диагнози - Агар йуталса ва ҳиқилдоқ ости оғриса бу касални аниқлаш осон. Даволаш ва олдини олиш - Даставвал касалликнинг сабаби бартараф қилинади. Ҳайвон ишдан озод қилинади. Ҳиқилдоқ атрофига намли иситувчи компресс қўйилади, камфора спирти, мойли скипидор суртилади. Бронхит - кўпинча бронхлар шилимшиқ пардаларнинг яллиғланиши билан ўтади. Этиологияси - Бронхитлар бирламчи ва иккиламчи бўлади. Бирламчи бронхитлар кўпинча организмга совуқ ва иссиқнинг таъсири, трахея ва бронхларга озиқ-овқат бўлакларининг тушиб қолиши натижасида пайдо

бўлади. Айрим вақтларда ўпканинг яллиғланиши сабабчи бўлади. Иккиламчи бронхитлар эса қатор юқумли касалликлар (туберкулёз, манқа, вабо) билан биргаликда учрайди. Айрим ҳолларда бронхитлар бронхопневмонияга айланади. Клиник белгилари - а сосий белгиси йутал ва ўпкада бўладиган ғижиллаш товушидан иборат. Бронхит касалли оғирлашса айниқса микробронхитларда тана ҳарорати +40 0 С ва ундан юқори бўлиши мумкин. Диагнози - бунинг учун касаллик белгилари ўпкада ғижиллаш товушлари борлигини аниқлаш етарлидир. Айрим вақтлари рентген нурларидан фойдаланиш мумкин. Даволаш ва олдини олиш – Касал мол ишдан озод қилинади, тоза молхонада боқилади, соф ҳавода юргизилади. Бундай ҳайвонга бериладиган ем-хашак сифатли ва туйимли бўлиши керак. Кепак, кунжара, унли ва кучли озиқалар намланиб берилиши керак. Чанг ва моғар босган озиқалар бериш ман этилади. Пневмония - Ў пканинг яллиғланишига пневмония дейилади. Ўпка касаллиги жуда хилма-хил бўлиб, уй ҳайвонларнинг деярли ҳаммасида тез-тез учраб туради. Кўпинча ўпкада яллиғланиш (пневмония) кўринишида ва шиш (эмфизема) ҳолида учрайди. Пайдо қилувчи сабабларга кўра - шилимшиқли, фибринли, йирингли бўлади. Клиник белгилари - бронхопневмония бошланишида катарал пневмония ва айниқса микробронхитдан деярли фарқ қилмайди. Тана ҳарорати +1,5 0 -2 0 С гача ошади ва ўзгарувчан бўлади. Йутал бронхопневмониянинг доимий белгиси бўлиб, у нафас олишни оғирлаштиради ва касал ҳайвон қорин билан нафас олади. Ўпкани эшитганда ғижиллаш товуши борлиги аниқланади. Кўкрак қафасини бармоқлар билан уриб кўриб айрим жойларда ўпка товушининг буғиқлиги аниқланади.

Даволаш ва олдини олиш - Касаллик аниқланганда касал ҳайвон алоҳида жойда боқилади, чунки ўпка касалликларининг кўпчилиги юқумли бўлади. Даволашда сульфаниламидлар ва антибиотиклар қўлланилади, йутални тўхтатувчи дорилар ичирилади. Фибринли пневмония - Ўпканинг фибринли яллиғланиши оғир ўтадиган касаллик бўлиб, у альвеолалар ва қисман майда бронхларда фибринли экссудатни тўпланиши билан характерланади. Бу касаллик кўпинча отлар ва қорамоллар ўпкасининг бир бўлагини шикастлайди. Этиологияси - бу касалликнинг ривожланиши кўпинча юқумли касаллик (отлар перипневмонияси, қорамолларнинг ўлат касали ва ҳоказо) ларга боғлиқ бўлади. Шунинг учун бу касалликнинг текшириб тарқалиб кетмаслигига йул қўймаслик керак. Фибринли пневмония ривожланганда касаллик уч даврда ўтади. Биринчи - даврда ўпкада қон кўпайиб, қон томирлардан альвеолаларга эксудат чиқади (гиперемия): Иккинчи даврда - эксудат қуюқлашиб қота бошлайди ва жигар тўқимасига ўҳшаш қаттиқ бўлади (гепатизация). Учинчи даврда - альвеолалардаги эксудатлар қонга шимилиб ўпка нормал ҳолига кайтади. Касалланган ҳайвон оғирлашади, кўпинча аъзоларнинг фаолияти бузилади, чунки қонда ва тўқималарда микроблар ҳамда оқсилларни парчаланишидан ҳосил бўлган заҳарли моддалар тўпланади. Клиник белгилари - касал ҳайвоннинг иштаҳаси йуқолади, заифлашади, от ва қорамолларнинг тана ҳарорати кўтарилиб +40- 41 0 С га етади. Бундай ҳароратда касаллик охиригача бир хил туради ва 1 0 С атрофида ўзгариши мумкин. Шилимшиқ пардалари қизаради ва сарғаяди. Касалликнинг охирида бурун тешикларидан сарғиш ва қорамтир-қўнғир суюқлик оқиши, касал ҳайвоннинг оғир нафас олиши, қуруқ ва оғир йуталиши кузатилади. Диагнози - касалликнинг клиник белгиларига асосланади. Касаллик бирданига пайдо бўлади, иситмаси чиқиб бир хилда туради, шилимшиқ пардалари сариқ бўлади, бурун тешигидан сассиқ суюқлик оқади, ўпкани

бармоқлар билан уриб ва аускультация йули билан текшириб маълумотлар олинади. Оқибати - касал ўз вақтида даволанса тузалиб кетади. Даволанмаса оғирлашиб ҳайвоннинг тузалиши гумон бўлиши мумкин. Даволаш ва олдини олиш - Касал ҳайвон ажратилиб алоҳида тоза жойда боқилади ва юқумли касалликларга нисбатан чора кўрилади. Касални вақтида даволаш зарур. Касал ҳайвонга антибиотиклар мускул орасига юборилади. Отлар томирига новарсенол юборилади. Ўпка эмфиземаси - Ўпка альвеолаларида ҳавонинг йиғилиб қолиши натижасида ўпка ҳамжининг кенгайиши, деворлари шикастланиши, юпқа бўлиб қолиши, альвеолалар деворларининг бузилиши ўпка эмфиземаси дейилади. Ўпка эмфиземаси икки хил бўлади: Альвеолалар эмфиземаси ва интерстициал эмфиземаси. Интерстициал эмфиземаси деб альвеолалар деворларининг йиртилиши туфайли ҳавонинг альвеолараро бириктирувчи тўқималарга кириб қолиши тушунилади. Альвеолалар эмфиземаси кўпинча отларда, овчи итларда ва ишчи ҳайвонларда учрайди. Этиологияси - ўпка эмфиземасининг пайдо бўлишига кўпинча ҳайвонларнинг зуриқиб ишлаши ва тез чопиши сабаб бўлади. Ундан ташқари микробронхитларда ҳам пайдо бўлади, чунки бу касалликда соғ бронхлар кўпроқ нафас олишда иштирок қиладилар. Клиник белгилари - Нафас буғилиши ўпка эмфиземасининг асосий белгиси ҳисобланади. Бу ҳодиса эмфизема ўткир ўтганда бирданига, сурункали формада эса аста-секин пайдо бўлади. Нафас буғилиши учун нафас чиқариш фазасининг қийинлаши характерли бўлиб, қорин билан қовурға орасида "тарновча" ҳосил бўлади. Ҳайвон тез чарчайди, терлайди ва йуталади. Йутал одатда қуруқ ва қисқа бўлади. Касал ҳайвон ишга ярамай қолади. Диагнози - Касаллик белгиларига қараб аниқлаш учун етарли бўлади.

Оқибати - Касалнинг ўткир формаси тузалсада, сурункали формаси тузалмайди. Даволаш ва олдини олиш - Касал ҳайвон учун тинч шароит яратилади. Ҳайвон енгил ишларда ишлатилади. Ҳайвон очиқ ҳавода боқилади. Бронхитнинг бўшаши учун эксудатларни суюлтирадиган ва уларни ташқарига чиқарадиган дорилар қўлланилади. Касалликнинг олдини олиш учун энг аввало ҳайвонни гўғри ишлатиш керак. Плеврит - Плевранинг яллиғланишига плеврит дейилади. Плеврит ҳамма ҳайвонларда ўткир ва сурункали формада ўтади. Эксудатнинг турига қараб серозли, фибринли, серофибринли, йирингли бўлади. Агар яллиғланишда фақат фибрин ажралса бу қуриқ плеврит дейилади. Қолган ҳамма плевритларда суюқлик тўпланади ва бу эксудатли плеврит дейилади. Этиологияси - кўпинча касалликлар (туберкулез, манқа ва ҳ.к.) натижасида плеврит пайдо бўлади. Плеврит юрак халтачаси ва ўпка яллиғланиши натижасида келиб чиқади. Плевра яллиғланганда, унинг қаватларида 15-25 л гача суюқлик тўпланиши мумкин. Бу эса нафас олишни оғирлаштиради. Клиник белгилари - Ҳайвон организми заифлашади, иштаҳаси йуқолади, тана ҳарорати кўтарилади. Касаллик оғирлашганда ҳайвоннинг нафас олиши тезлашади ва қисқа бўлади. Йутали қисқа, буғиқ бўлади. Агар қовурғалар ораси қўл билан босилса оғриқ пайдо бўлади. Диагнози - бу касаллик белгиларига асосланади, Лекин бу касални фибринли пневмониядан ажратиш лозим. Фибринли пневмонияда ҳайвоннинг тана ҳарорати кўтарилиб бир хилда туради. Кўкрак қафасига сув тўпланиб қолиши, ҳайвон ҳарорати нормал бўлиши, кўкрак қафасида оғриқ сезилмаслиги билан ажратилади. Даволаш ва олдини олиш . Касал ҳайвон соғлом ҳайвонлардан ажратилади, у яхши тоза молхонада сақланади. Даволаш учун қўйидаги дориларни - горчичник, қўзғатувчи линиментлар, эксудатнинг

шимилишини тезлаштирувчи, сийдик ишлаб чиқаришни кучайтирувчи, сурги, терлатувчи доридар қўлланиши мумкин. Касалликни олдини олиш учун ҳайвонларни яхши қурилган отхона ва молхоналарда боқиш, совуқ кунларида отларнинг устини ёпиш, ишлаб терлаган отга бирдан совуқ сув бермаслик лозим.

Адабиётлар: 1. Шопўлатов Ж. "Ветеринария асослари" Тошкент 1993 йил. 2. Шопўлатов Ж. Бурхонова Х., Жиянов Я. «Эпизоотология ва микробиология асослари» Тошкент «Мехнат» 1991 й 3. Конопаткин А.А. «Эпизоотология и инфекционные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва, изд. «Колос» 1984 г 4. Данилевский В.М. «Внутренние незаразные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва «Агропромиздат» 1991 г 5.Ветеринария қонунчилиги. «Ёзувчи» нашриёти. Т. 1998 й

Похожие

Хирургик касалликлар

Геморрагик касалликлар

Юқумли касалликлар тарихи

Папилломавирус инфектсияси. Прекансероз касалликлар

Ветеринария фанининг ривожланиш тарихи