Ветакушерлик фани ҳақида - Медицина - Рефераты

Ветакушерлик фани ҳақида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

Ветакушерлик фани ҳақида Режа: 1. Ветакушерлик фанининг таърифи, мақсади, вазифалари . 2. Кўпайиш биотехникаси. 3. Ветеринария гинекологияси. 4. Фаннинг ривожланиш тарихи, ютуқлари ва ветеринария амалиётидаги ўрни . Бошқа фанлар билан алоқаси.

Ветеринария акушерлиги (французча acco уч e р - туғиш) фани - ветеринария соҳасидаги асосий фанлардан ҳисобланиб, қишлоқ хўжалик ҳайвонлари жинсий аъзоларининг анатомияси ва физиологиясини, сперма олишни, баҳолаш ва сақлашни, спермани таркибини, сунъий уруғлантириш усуллари, муртакни кучириш, оталашиш ва бўғозлик физиологияси, ҳайвонларни туғишига ёрдам кўрсатиш, акушер-гинекологик касалликлар, сут безлари ва янги туғилган ҳайвонлар касалликларининг сабаблари, ривожланиши, симптоматикаси, диагностикаси, даволаш ва олдини олиш усулларини ўргатади. Ветеринария акушерлиги фани уч қисмга бўлинади: 1. Ветеринария акушерлиги - қишлоқ хўжалик ҳайвонлари жинсий аъзоларининг анатомияси ва физиологияси, жинсий цикл, оталаниш, бўғозлик, туғиш ва туғишдан кейинги давр физиологияси ва патологиясини ҳамда янги туғилган ҳайвонлар ва сут безларининг касалликларини ўргатади. 2. Ветеринария гинекологияси ( gene - грекча урғочи, logos - таълимот) фани - урғочи ҳайвонлар жинсий аъзоларининг касалликлари ва турли бепуштлик ва қисирликларнинг сабаблари, аниқлаш, даволаш ва олдини олиш усулларини ўргатади. Масалан, бепуштликлар, вагинит, цервицит, метритлар. Ветеринария андрологияси ( andros - грекча эркак, logos - таълимот) - экак ҳайвонлар жинсий аъзолари касалликларини (импотенция) ўргатадиган фандир. 3. Кўпайиш биотехникаси - ҳайвонлар кўпайиш хусусиятларини сунъий бошқариш усулларини ўргатадиган фан бўлиб, сунъий уруғлантириш, эмбрионни трансплантацияси ҳамда куйикиш, кўп болалик, туғишни стимуллаш ва синхронизацияси кабиларни ўз ичига олади. Юқорида кўрсатилган биотехник усуллар ҳайвонларни урчитиш биологияси фанининг ютуқларига асосланган бўлиб, кўпчилик фанлар (генетика, ген инженерияси, физиология ва морфология) билан биргаликда ривожланади.

Шунинг учун фанни ўзлаштиришда бошқа фундаментал фанлардан чуқур билимга эга бўлиш талаб этилади. Сунъий уруғлантириш - мураккаб биотехнологик усул б ў либ, эркак насиллик ҳайвонлардан махсус асбоблар ёрдамида олинган спермани суюлтирилмаган ёки суюлтирилган ҳолда, асбоблар ёрдамида урғочи ҳайвонлар жинсий аъзоларига юборишдан иборат бўлади. Сунъий уруғлантиришнинг мақсади - наслчилик ишларини жадаллаштириш ва селекцияни тезлатишдан иборатдир. Масалан табиий усулда уруғлантириш билан битта зотни яратиш учун ўртача 80-100 йил сарфланса, сунъий уруғлантириш орқали 30-40 йилда зот яратиш мумкин бўлади. Чорвачиликда сунъий уруғлантиришни амалга ошириш муҳим аҳамиятга эгадир. Суъний уруғлантиришдан фойдаланиш натижасида: 1. Айрим табиий уруғлантиришда учрайдиган юқумли ва жинсий касалликларнинг олди олинади. 2. Наслчилик ишлари ва ҳайвонларнинг маҳсулдорлик сифати яхшиланади. 2. Зотлараро чатиштириш, дурагайлаштириш натижасида янги зотларни яратиш йўлга қўйил ади. 3. Ҳайвонлар бепуштлиги ва қисирлигининг олди олинади. Сунъий уруғлантириш ишларини тўғри ташкил этиш орқали ҳайвонларнинг зотдорлиги яхшиланди, қорамол, қўйлар, чўчқа, от ва паррандаларнинг юқори маҳсулдор зотлари яратилди. Кўпчилик биотехник усуллар, масалан, эмбрион трансплантацияси нисбатан янги усул бўлиб, кўпчилик давлатларда кенг қўлланилмоқда. Сунъий уруғлантириш ёрдамида қисқа муддатларда насллик ҳайвонларнинг имкониятларини ўрганиш, улардан қисқа вақт ичида кўп сонли авлод олиш ва уларда танлаш, саралаш ўтказиш орқали ҳайвонларнинг фойдали жиҳатларини мустаҳкамлаш мумкин. Натижасида ҳайвонларнинг маҳсулдорлигини ошириш, янги зотларни яратиш, чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш кўпайтириш ва уларнинг таннархини арзонлаштириш

имконияти яратилади. Эркак эшак уруғи билан бияларни сунъий уруғлантириш ёрдамида хачир ва сигирларни эркак қутос уруғи билан сунъий уруғлантириш орқали гибридлар яратилган. Табиий усулда қутос билан сигирни жинсий қўшилиши кузатилмайди. Чорвачиликдаги барча илмий кашфиётлар орасида сунъий уруғлантириш энг юқори иктисодий фойда келтирадиган кашфиёт ҳисобланади. Сунъий уруғлантиришни амалга оширилиши туфайли хозиргача 36 та сут ва сут- гўшт йўналишидаги қорамол зотлари яратилди. Масалан: Қора-ола, Кострома, Курган, Бушуев ва бошқа зотлар. Сунъий уруғлантиришнинг чорвачиликда кенг қўлланиши билан наслчилик ишлари бир мунча жадаллик билан амалга оширилди, масалан: табиий уруғлантириш ёрдамида бир йилда битта буқа ёки қўчқордан 40-80 та бузоқ ёки қўзи олинса, сунъий уруғлантириш ёрдамида 20 минг бузоқ олиш мумкин. Хозиргача голштинлаштирилган қорамоллар сони 1 млн.дан ошиб кетди, заҳира сперма миқдори эса 18 млн. дозани ташкил этади. 1990 йилда Голштин буқаларининг сони 4 минга етказилди, бунинг натижасида ҳар йили голштин зотли наслдор буқалар билан 8 млн. сигир ва гунажинлар уруғлантирилмокда. Кейинги йилларда Республикамизда ҳам сунъий уруғлантиришни амалга оширишга катта эътибор берилиб, керакли ҳар хил асбоб ва ускуналар, уруғни суюлтиргичлар, уруғни организмдан ташқарида узоқ ва қисқа муддатларда сақлаш ва ташиш, урғочи ҳайвонларни уруғлантириш усуллари, уруғни қисқа муддатларга -0,2 0 ҳароратда сақлаш, уруғни суюқ азотда музлатиш ва -196 0 ҳароратда Дъюар сосудларида бир неча йиллар давомида сақлаш, спермани суюлтиришда синтетик моддалардан фойдаланиш каби тадбирлар амалга оширилмоқда. Чорвачиликда кўп болалик ва куйикишни стимуллаш, куйикишни синхронлаштириш кенг жорий этилмоқда. Ўзбекистонда кўп йиллар давомида қоракўл қўйларида қўзилатиш муддатини қисқартириш ва

қоракўлча олиш мақсадида куйикишни стимуллаш ва синхронлаштиришнинг гормонал усули қўлланилмоқда. Бу усулни қўллаш билан қоракўл қўйлардан 2 йилда 3 марта бола олиш мумкин. Шу мақсадда турли хил биологик фаол моддалар (гормонлар, простагландинлар ва б.) синтезланган бўлиб, улардан самарали фойдаланиш учун жинсий жараёнлар физиологияси бўйича чуқур билимга эга бўлиш талаб этилади. Шунинг учун гипоталамо-гипофизарио-овариал тизимга катта аҳамият берилади. Бепуштлик ва қисирликка қарши амалий тадбирларни ишлаб чиқиш кўпчилик давлатлар зооветеринария хизматининг асосий муаммоларидан бири ҳисобланади, чунки бепуштлик ва қисирлик чорвачиликда катта иқтисодий зарарга сабаб бўлади. Шунинг учун ветакушерлик ва гинекология фанлари турли бепуштлик ва қисирликларнинг сабаблари, патогенези, клиник белгилари, даволаш усуллари ва олдини олиш чора-тадбирларини ҳамда акушер-гинекологик диспансерлаш тамойилларини ўрганади. Ветеринария акушерлиги ва гинекологияси фанининг ривожланишига профессор И.И.Иванов катта ҳиссас қўшди. Ўзининг ҳар томонлама текширишлари асосида қишлоқ хўжалик ҳайвонларини сунъий уруғлантиришнинг илмий ва амалий жиҳатларини асослаб берди. 1899 йилда профессор И.И . Иванов томонидан қишлоқ хўжалик ҳайвонларини сунъий уруғлантиришни тавсия этилиши ҳайвонларни қўлга ўргатилишидан кейинги иккинчи катта кашфиёт бўлди. Биринчи маротаба 1928 йилда Ставрополь ўлкасида қўйчиликда сунъий уруғлантириш бўйича тажрибалар ўтказилди. Уша пайтларда сунъий уруғлантириш техникаси унча яхши такомиллашмаган эди, шунга қарамасдан қўчқордан 1 марта олинган уруғ билан ўртача 3,6 та қўй, бир фаслда битта қўчқордан олинган уруғ билан 220 бош совлиқ сунъий уруғлантирилган (Н.А. Кузнецов, 1930-1931 йилда). 1932 йилга келиб 510 та сунъий уруғлантириш пунктлари ташкил этилиб, 448 минг бош қўй сунъий уруғлантирилган. 1935 йилда М.П.Кузнецов томонидан «Самсонов»

совхозида тажриба ўтказиб, 38 кун мобайнида 5038 бош совлиқни битта қўчқор спермаси ёрдамида уруғлантирилган. Академик В.К.Миланов ва унинг шогирдлари Н.А.Кузнецова, Ф.В.Ожин, М.П.Кузнецов, В.А.Морозов ва бошқа олимлар қўйчиликда сунъий уруғлантиришни илмий ва амалий жиҳатларини ўрганишганлар. Олимлар томонидан ҳозиргача Кавказ Олтой, Қўйбышев, Ставрополь, Гразнен, Архаро-меринос ва бошқа 25 дан ортиқ қўй зотлари яратилган. Акушерлик фанининг ривожига буюк олим, профессор А.П.Студенцовнинг ҳиссаси катта бўлди. Олим томонидан жинсий цикл, бепуштлик, абортлар, маститлар каби соҳаларда Янги йўналиш ва назариялар яратилди. Бир неча марта нашр этилган «Ветеринарное акушерство и гинекология» ва бир неча чет элларда нашр этилган китоблар муаллифи ҳисобланади. К.Д.Филянский томонидан сунъий уруғлантиришни амалга ошириш натижасида 8 йил мобайнида кавказ зотли қўйлари яратилган. Қозоғистонда майин жунли меринос қўйларини ёввойи архар қўчқорлари ўруғи билан сунъий уруғлантириш орқали архаромеринос қўй зоти яратилди. 1931 йилда Н.В.Комиссаров, В.И.Липатов ва И.И.Родинлар томонидан сунъий қин, уруғ олиш, уруғни суюлтириш ва шприц-катетр орқали юбориш усуллари ишлаб чиқилган. 1942 йилда буқалар учун сунъий қин яратилган. Биринчи марта 1948 йилда В.И.Смирнов спермани -79 0 С ва -183 0С гача музлатилган ҳолда сақлашни амалга оширди. Кейинчалик Англиялик олимлар Полдж ва Раусонлар (1952) суюқ азотда (-196 0 С) чуқур музлатиш усулини яратди ва ҳозирда ҳам бу усулдан кенг фойдаланилмоқда. Хозирги пайтда қўйчилик хўжаликларида сунъий уруғлантириш ишлари яхши йўлга қўйилган. Масалан, Ставрополда - 99%, Қозоғистон - 98%, Украина - 80%, Арманистон - 75%, Россия Федерацияси - 70%, Ўзбекистон - 80%, Молдавия - 65%, Азарбайжон - 65%, Грузия - 50%, Тожикистон - 35%, Туркманистонда 42% қўйлар сунъий уруғлантирилмоқда. Ка т та наслчилик давлат х ў жаликларида бир йилда 1 та бу қ адан уруғ олиниб, 2 ,5 - 3 ,5 м инг бош сигир уруғлантир илмокда.

Улуғ ватан урушидан кейинги йилларида Болгария, Чехославакия, Венгрия ва бошқа давлатларда ҳам сунъий уруғлантириш амалга оширилмокда. Масалан, Дания ва Японияда урғочи ҳайвонларни сунъий уруғлантириш 100%, Венгрия - 94%, Чехославакия - 88%, ва Финляндияда - 73% ни ташкил этади. Бундан ташқари паррандачиликда ҳам сунъий уруғлантириш кенг қўлланилмоқда. Сунъий уруғлантириш тарихи. Шундай афсоналар маълумки, бизнинг асримиздан 800 йил илгари ассириялик араблар урғочи биянинг қ инига жундан тайёрланган тупча қўйиб, айғир ирғигандан кейин ундаги уруғ олинган ва иккинчи куйга келган биянинг қинига қўйиш билан сунъий уруғлантирилган ва юқори сифатли насл олинган. Биринчи маротаба 1763 йилда Стефан Якоби балиқларни сунъий уруғлантириш бўйича физиологик тажрибалар ўтказган. Кейинчалик, 1780- 1782 йилларда Спаланцани ва Россилар итларда тажриба ўтказган. 1855 йилда В.П.Врасский балиқларни сунъий уруғлантиришнинг қуруқ усулини яратди, бу усулнинг моҳияти шундан иборатки балиқлардан олинган икра ва сутни аралаштириб, махсус сосудларда балиқлар урчиши учун қўлай жойларга ташланган. Ҳозирги пайтда бу усул жаҳоннинг ҳамма балиқчилик хўжаликларда қўлланилмокда. И.И.Иванов томонидан сунъий уруғлантиришни «ҳайвонларнинг сифатини яхшилаш усули» - деб тарифланишидан кейин чорвачиликда кенг қўллаш тавсия этилди. И.И.Иванов биринчи марта сперманинг қўшимча жинсий безлар суюқлигидан иборат табиий плазмасини суньий муҳитлар билан алмаштириш мумкинлигини исботлади. Уша пайтдаги олимлар (Камус, Глей, Штейнах ва бошқалар) қарши чиқдилар. Лекин кейинги пайтда уруғни суюлтиришда ушбу тажриба катта аҳамиятга эга бўлди. 1899 йилдан бошлаб И.И.Иванов томонидан бия ва сигирларда сунъий уруғлантириш ўрганилди ва қониқарли натижага эга бўлинди. Олим томонидан битта айғирдан олинган уруғни суюлтириб 12 ва ундан ортиқ

бияларни уруғлантирилиши мумкинлиги исботланди. Бундан ташқари сунъий уруғлантиришнинг иқтисодий самарадорлигини ҳисобга олиш, уруғ олиш асбоблари ва уруғлантириш усулларини ишлаб чиқаришга тадбиқ этди. 1920 йилда И.И.Иванов томонидан махсус сунъий уруғлантириш бюроси ташкил этилди. Йирик ва майда шохли ҳайвонлар ва товуқларни сунъий уруғлантириш ишларни амалга оширишни жадаллаштириш учун илмий- текшириш ишларига катта эътибор берилди. 1931 йилга келиб, Бутуниттифоқ чорвачилик илмий текшириш институтда алоҳида сунъий уруғлантириш лабораторияси ташкил этилди. Академик В.К.Милованов томонидан наслдор буқа ва қўчқорлардан уруғ олиш учун ишлатиладиган уруғ йиғгич яратилди. А.А.Зальцман олим томонидан айғирлардан уруғ олиш учун уруғ йиғ г ични яратди. 1931 йилда Н.В.Комиссаров, В.И.Липатов ва И.И.Родин томонидан сунъий қин яратилди, ундан хозирда ҳам наслдор ҳайвонларда уруғ олишда фойдаланилмокда.В.В.Петропавловский ва А.Д.Бернштейн томонидан биринчи марта уруғни музлатишда глицеринни қў ллаш тавсия этилди. Қишло қ х ў жалик ҳайвонларини сунъий уруғлантириш соҳасидаги хизматлари учун М.П.Кузнецов, Т.М.Козенко, В.К.Милованов, В.А.Морозов, Ф.В.Ожин, Г.В.Паршутин, И.И.Родин, Г.Н. Скаткин каби олимлар 1951 йилда Давлат мукофотларига сазовор бўлдилар. Олимлардан А.В.Квансницкий, А.И.Лопырин, Н.В.Логинова, Ф.О. Нейман, Н.П.Шергин, В.С.Кириллов, Ф.И.Осташко, С.И.Сердюк, Н.Г.Балашов ва бошқалар сунъий уруғлантириш назарияси ва уни ишлаб чиқаришга тадбиқ этиш ишларига катта ҳиссаларини қўшдилар. Ветеринария акушерлиги фани ҳайвонлар анатомияси, физиологияси, фармокологияси, жарроҳлик, ички юқумсиз касалликлар, микроорганизмиология, юқумли ва паразитар касалликлар, генетика, селекция ва урчитиш фанлари билан узвий алоқадорликда ривожланади.

Похожие

Ҳайвон касалликлари ҳақида таълимот

Физиотерапия фани ва унинг вазифалари

Юкумли касалликлар фани ривожланиш тарихи

Биофармация, фани келиб чиқиш зарурияти. Биофармация фани асосчилари. Биофармация технологиянинг назарий асоси

Спорт тиббиёти фани, мақсади, вазифалари,ривожланиш тарихи