Хусусий эпизоотия - Медицина - Рефераты

Хусусий эпизоотия

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

27.5927734375 KB

Хусусий эпизоотия Режа: 1. Инфекцион касалликларга ташхис қўйиш усуллари 2. Эпизоотологик ўчоқда ўтказиладиган тадбирлар 3. Карантин, дезинфекция, дезинсекция, дератизация тадбирлари

Таянч иборалар: Эпизоотологик маълумотлар, клиник, бактериологик, серологик текшириш усуллари, карантин, дезинфекция, дератизация, дезинсекция, эпиоотик ўчоқ турлари ва ўтказиладиган тадбирлар. Касалликни аниқлаш учун кўп қаторли текшириш усуллари амалга оширилади. Яъни касал ҳайвонни тириклик вақтида ва мурдаларда ўтказилади. Ҳайвонларни тириклик вақтида - хўжаликни эпизоотологик ҳолати, касал ҳайвонларни клинико - физиологик кўрсаткичлари (пульс, нафас олиш, ҳарорати) ҳамда лаборатория текшириш усуллари касал ҳайвонлардан олинган намуналар (патологик материал) текширилади. Эпизоотологик текшириш - натижалари хўжаликга тўғри тавсиф берилиб, хўжаликда учраб турадиган юқумли касалликлар, ветеринария ҳисоботлари, йиллар давомида хўжаликни ветеринария ҳолати, хўжаликнинг санитария, гигиена ҳолати, хўжаликда молларни сақлаш, парвариш қилиш, асраш, суғориш, озиқлантириш усуллари, озиқа сифати, озиқлантириш технологияси, суғориш режими аниқланади. Касал бўлган ва касалликга мойил ҳайвонлар аниқланади. Касаллик манбаи, микробларни тарқатувчи ҳолатлар, хўжаликга инфекцияни келиш йўллари аниқланади. Клиник текширишда - касал ҳайвоннинг ҳарорати, юрак уриши, нафас олиши ҳамда соғлом ҳайвонларда учрамайдиган белгилари аниқланади. Бундан ташқари қон кўрсаткичлари ва аллергик текшириш усуллари қўлланилади (туберкулинизация, маллеинизация). Лабораторияда хўжаликдан келтирилган материал бактериологик, серологик ҳамда биологик усулда текширилади. Бактериологик текшириш - юқумли касаллик чақирувчи микробларни аниқлаш учун лабораторияга - патологик материал сифатида ҳайвонлар қони, ажратган ҳар хил суюқликлари, ўлган ҳайвоннинг танаси ёки айрим аъзолари юборилади. Лабораторияга

юбориладиган патологик материал янги бўлиши керак. Патматериал солинган идишлар стерилланган бўлиши керак. Юбориладиган патматериал яхшилаб ўралиб ташқи муҳитга тарқалиб, уни ифлослантиришини олдини олиш тадбирлари кўрилиб тоза ҳолда лабораторияга етказилиши лозим. Бактериологик усулда юборилган материалдан суртмалар тайёрланиб микроскоп остида кўрилади ва озиқа муҳитларига эқилади. Айрим ҳолларда лаборатория ҳайвонларига юборилиб биопроба усулида касаллик аниқланади. Микроскопда кўрилганда микроорганизмларнинг шакли, катталиги, жойлашиши, тузилиши, ҳаракатчанлиги аниқланади. Бактериялар шаклларига кўра 3 та асосий гуруҳга бўлинади. • Шарсимонлар (кокклар) • Таёқчасимон (бактерия ва бациллалар) • Спиралсимон (вибрионлар, спириллар) Серологик усули - касал ҳайвонлар қон зардоби таркибида махсус антителаларни махсус зардоблар ёрдамида антиген билан аниқланади. Бундай реакциялардан РА (реакция агглютинация), РСК (комплементларни боғланиш реакцияси), РП (преципитация реакцияси) лаборатория шароитида кенг қўлланилади. Текшириш учун хўжаликларда ҳайвонлардан олинган қон зардоби ишлатилади. Қон зардоби лабораторияга қайднома билан юборилиб ҳайвонларнинг тури, қулоғидаги тартиб номери, қон намунаси олинган кун, ой ва йил кўрсатилган бўлиши керак. Агглютинация реакцияси - бруцеллёз, паратиф, паррандаларнинг пуллороз касаллигини аниқлашда қўлланилади. Бу усул касал ҳайвонлар қон зардоби таркибидаги антителаларни олдин аниқ бўлган антиген билан ўзаро таъсир эттириш йўли билан аниқланади. Касал ҳайвонларнинг қон зардобида антителалар бўлса антиген билан реакцияга киришиб пробиркада чўкмага тушади, чайқаганда турли бўлакчаларга бўлиниб кетади. Реакция қўйиш учун текшириладиган қон зардоби, антиген ва

физиологик эритма бўлиши керак. Бруцеллёзга текшириш учун ҳайвонлардан бўйинтуриқ венасидан пробиркага қон олиниб лабораторияга юборилади. Преципитация реакцияси (РП) - ветеринарияда бу усул билан ҳайвонлар териси куйдирги касаллиги бор-йўқлигига текширилади. Бу усул антиген ва антителани оқ ҳалқа ҳосил қилишига асосланган. Ҳар бир тери намунаси майдаланиб физиологик эритма ва карбол кислота эритмаси қўшилиб 15-20 мин. қайнатилади. Сўнгра асбестли пахта фильтрда фильтрланади. Бу тайёр антиген бўлади. Махсус штативга диаметри 3-4 мм пробиркалар ўрнатилиб 0,3 мл дан антиген ва эҳтиётлик билан 0,3 мл қон зардоби томизилади. Агар терида куйдирги касаллиги микроби бўлса 3-4 дақиқадан кейин антиген ва зардоб қўшилган чегарада оқиш ҳалқа ҳосил бўлади. Комплементларни боғланиш реакцияси (РСК) - Бу реакция ёрдамида манқа, бруцеллёз, отларнинг қочириш касаллигини аниқлашда қўлланилади. Бу реакция касал ҳайвонлар қон зардобида махсус антителаларни аниқлашга асосланган бўлиб, қайсиким микробларни ва эритроцитларни эритиш қобилиятига эга. Биологик усулда текшириш - бу усул патологик материалдан тайёрланган эритмани касалликга мойил ҳайвонларга юбориб тажрибада касалликни чақириб ташхисни тасдиқлашга асосланган. Бунинг учун оч сичқон, денгиз чўчқасидан фойдаланилади. Мурдалар ёриб кўриб диагноз қўйилади. Бунда гистологик, патонатомик бактериологик ва биологик усулларда текшириб ташҳиз қўйилади. Аллергик усул - касал ҳайвонларнинг аниқ бирор бир касаллик антигенига сезгирлигини ошишига асосланган бўлиб, аллерген тери остига, тери орасига юборилади ва шиллиқ пардаларга томизилади. Бу усул сап, туберкулёз, бруцеллёз касалликларини аниқлашда қўлланилади. Бу усулда яширин кечаётган касалликлар аниқланади.

Эпизоотик ўчоқ - касаллик билан ҳайвон зарарланган жой ҳамда унинг яшаётган жойи, соғ ҳайвонларга ўтиши мумкин бўлган жой эпизоотик ўчоқ дейилади. Агар эпизоотик ўчоқ табиатда одамлар фаолиятига боғлиқ бўлмаган ҳолда мавжуд бўлса бу табиий манбали дейилади, уларда пайдо бўлган инфекцион касалликлар эса табиий ўчоқли инфекция дейилади. Организмдан инфекция қўзғатувчилари тезак, сийдик, сут, сўлак, ёш ва бошқалар билан чиқади. Йутал, акса уриш, қусиш, очиқ патологик жараёнлар - яра ажратмалари, абцесс, эрозия, қон сурувчи ҳашаротлар чақиши ва тарқатиши мумкин. Эпизоотияга қарши ўтказиладиган тадбирлар - касалликнинг олдини олишга интилиш, барча тадбирларни режали олиб бориш, ўтказиладиган тадбирларнинг комплекслигини таъминлаш ва эпизоотик занжирнинг биринчи галда асосий ҳалқасига таъсир этишга қаратилган. Умумий профилактик тадбирларга - ҳайвонларни боқиш ва асраш, мол ўликларини йуқотиш, молларни текшириш, молларни сотиш ва сотиб олиш, Давлат чегаралари орқали молларни олиб ўтиш, кемирувчиларга қарши кураш, маданий оқартув ишлари, молларни эмлаш, карантин ва дезинфекция қилиш киради. Дезинфекция – ташқи муҳит шароитида касаллик тарқатувчи микробларга қарши кураш тадбирларидир. Бу профилактик, мажбурий ва якуний турларга бўлинади. Дезинсекция - ҳашоратларга қарши кураш чора тадбирлари. Дезинвазия - ошқозон ичак қуртларига қарши кураш чора тадбирлари. Дегельминтизация - организмдаги гельминтларни ҳайдаб чиқариш чора тадбирлари. Бу даволаш, диагностик ва профилактика чоралари сифатида ўтказилади. Дератизация - Кемирувчиларга қарши кураш чора тадбирлари. Бу механик, кимёвий ва биологик усулларда ўтказилади. Дезобарьер - Фермага кириш дарвозаси олдига қурилади. Узунлиги 7–9 м, эни дарвоза кенглигида, чуқурлиги 0,5 м бўлиб, уювчи ишқорлар эритмаси Билан тўлдирилади. Асосан фермага кириб чиқаётган транспорт воситаларини зарарсизлантириш учун қўлланилади.

Куйдирги - ўткир юқумли касаллик бўлиб, организмнинг оғир интоксикацияси, иситма, септицемия, карбункуллар пайдо бўлиши, ичак ва ўпканинг зарарланиши билан характерланади. Тарқалиши - касаллик жаҳонда кенг тарқалган бўлиб, Ўзбекистонда режали равишда олди олинганлиги учун спорадик шаклда учрайди. Бу касаллик эпизоотия шаклида ўтади. Ҳайвонлар жуда оғир касалланади ва ўлади. Қўзғатувчиси - Баcилус антрасис ҳаракатсиз, граммусбат, капсула ва спора ҳосил қилувчи 5,8 х 1-1,5 мкм лик аэроб таёқча. Бациллалар битта, иккита ёки занжир ҳалқа шаклида учрайди. Куйдирги қўзғатувчиси касал ҳайвон организмида ёки махсус озиқ муҳитларда капсула ҳосил қилади. Ташқи муҳитда спорага ўралиб олади. Микроб +35 0 С - 37 0 С да одатдаги озиқа муҳитида ўсади. Микробнинг вегетатив шакллари + 55 0 С да 40 минут қайнатилса ўлади. Қуёш нурлари бир неча соатда, ошқозон шираси эса 30 минутда ўлдиради. Спора ҳосил қилган микроблар 45-60 минут қайнатилганда, дезинфекцияловчи эритмаларда бир неча минутдан икки соатгача чидайди. Эпизоотологияси - Куйдирги касаллиги билан барча қишлоқ хўжалик ҳайвонлари, ит, мушук, ёввойи ҳайвонлар касалланади. Инфекция манбаи бўлиб касал ҳайвонлар ҳисобланади. Организмдан қўзғатувчилар тезак, сийдик, сўлак орқали ажратилади. Куйдирги микроби билан ифлосланган ташқи муҳит объектлари - қўзғатувчини утказувчи омил бўлиб хизмат қилади. Айниқса, куйдирги касаллигидан ўлган ҳайвонларнинг жасади хавфлидир. Ўлган ҳайвонларни ёриш ман қилинади. Ёрилган жасадларда куйдирги қўзғатувчиси 3 суткада ўлади. Агар ўлик ёрилса қўзғатувчи ташқи муҳитга тушиб кислород ҳамда иссиқлик таъсирида спора ҳосил қилади ва 30 кунгача сақланиши мумкин. Ҳайвонларга куйдирги касаллиги асосан алиментар йул билан юқади. Респиратор ва трансмиссив йул билан зарарланиши ҳам кузатилган. Куйдирги касаллиги баҳор ва

кузда кўпроқ учрайди. Қишда ҳайвонлар куйдирги касаллиги микроби билан ифлосланган озиқаларни исътемол қилганда пайдо бўлади. Патогенези ва клиник белгилари. Куйдирги қўзғатувчиси ҳайвон организмига тушгандан сўнг лимфа тизимсига ўтади ва тезда кўпаяди. Куйдирги қўзғатувчиси - талоқда тўпланади. Сўнгра қонга ўтиб септицемия ва интоксикацияга олиб келади. Куйдирги қўзғатувчиси организмда капсула ҳосил қилади. Инкубацион даври 13 кун. Касаллик септицемия ва карбункулёз формаларида ўтади. Бундан ташқари жараёнининг кечишига қараб тери, ичак, ўпка ва ангиноз формалари ҳам учрайди. Ўтиши буйича куйдирги қуйидаги шаклларга бўлинади. Яшинсимон шакли - тана ҳароратини кўтарилиши, пульс ва нафас олиш тезлашиши, шиллиқ пардаларнинг кўкариши билан характерланади. Ҳайвон бирданига йиқилиб ўлади. Касаллик қўй, эчки, от ва қорамолларда бир неча дақиқадан бир неча соатгача давом этади. Ўткир шакли - қорамол ва отларда характерли бўлиб, тана ҳарорати + 42 0 С кўтарилади, иштаҳа йуқолади, ҳолсизланади, сути камаяди, титроқ пайдо бўлади, юрак фаолияти бузилади. Ҳиқилдоқ ва томоқда шиш пайдо бўлади. Қорамолда карбункулалар, тимпания белгилари, отларда санчиқ кузатилади. Касаллик 2-3 кун давом этади. Ярим ўткир шаклда касаллик 6-8 кун давом этади. Сурункали шакли - ҳайвон тез ориқлайди. Пастки жағ остида фильтрат пайдо бўлади. Талоқ, лимфа тугунлари зарарланади. Касаллик 2-3 ой давом этади. Куйдирги абортив шаклда учраганда ҳарорати кўтарилади ва касаллик ҳайвоннинг тузалиши билан тугайди. Паталого-анатомик ўзгаришлар - Куйдиргига шубҳа қилинган ҳамда ундан ўлган ҳайвонларни ёриш каътиян ман этилади. Жасад кўздан кечирилганда қўйидаги белгилар: жасад шишиб кетади, қотмайди, табиий тешиклардан қонли ажратма чиқиб туради. Терида хамирсимон шиш пайдо бўлади. Қон қорамтир бўлиб ивимайди. Лимфа тугунлари

катталашган қон қўйилган бўлади. Куйдиргининг характерли белгиси талоқ ҳажми 3-4 марта катталашган, мағзи қорамой сингари суюқ бўлади. Иммунитет - Куйдирги билан касалланиб тузалгандан кейин ҳайвонларда мустаҳкам иммунитет пайдо бўлади. Л.Пастер (1881), Л.С.Ценковский (1883) +42 0 С да ўстириш йули билан куйдирги қўзғатувчисидан вакцина тайёрлашган. Кейинчалик СТИ ва ГНКИ каби самарали тирик вакциналар тайёрланди. Диагнози - эпизоотологик, касаллик маълумотларига ва бактериологик текширишларга асосланиб қўйилади. Лабораторияга қон ёки жасаднинг ётган тарафидаги қулоғини кесиб барча ҳимоя тадбирларига риоя қилган ҳолда юборилади. Даволаш - Гипериммунли зардоб, куйдиргига қарши гаммаглобулин, антибиотиклар ишлатилади. Олдини олиш ва кураш тадбирлари - Ҳайвонларни ҳар йили куйдиргига қарши вакцина билан эмланади. Хўжаликда куйдирги пайдо бўлганда термометрия ўтказилади. Касал ва шубҳали ҳайвонлар ажратилади. Ўлган ҳайвонлар ёқиб юборилади. Туберкулёз (сил) - одам ва ҳайвонларда кўпинча сурункали кечадиган, сил тайёқчалари қўзғатадиган ҳамда ички аъзоларда туберкула деб аталувчи тугунларнинг ҳосил бўлиши билан характерланадиган юқумли касалликдир. Касаллик қўзғатувчиси - касаллик қўзғатувчи микроб ингичка, ҳаракатсиз кислотага чидамли, Циль-Нильсен таёқчалари 3 хил бўлади. • Одам сили таёқчалари • Буқа сили таёкчалар • Қуш сили таёқчалари. Сил таёқчаларини махсус-озиқли муҳитларда ўстирса бўлади. Глицеринли бульонда узоқ вақт давомида ўстирилганда заҳарли модда туберкулин тўпланади. Бу модда соғлом организмга таъсир қилмай, фақат сил билан оғриган ҳайвонларга заҳарли таъсир қилади. Шу сабабли бу

силни аниқлашди фойдаланилади. Кейинги вақтларда тўртинчи - каламуш силининг таёқчалари ҳам аниқланган. Буқа сили - таёқчалари қорамоллардан ташқари-барча сут эмизувчилар, одам ва қушларга юқади, одам сили - от, ит, чўчқа, мушук, эчки, қўй ва қушларга юқади. Қуш сили - таёқчалари одам, чўчқа, от, ит, қўй ва эчкиларга ҳам юқади. Сил таёқчалари физик, кимёвий таъсиротларига анча чидамлидир. Бактериялар қуриган балғам ва чангда 7-10 ой, чириган аъзоларда 2-6 ой, гўнгда 7 ой, тупроқда 2 йилдан ошиқ яшаши мумкин. Сут + 85 0 С да қиздирилганда, қайнатилганда 3-5 минутда ўлади. Дезинфекция қилиш учун 5% карбол кислота, 20 % ли оҳак сути, 3-5 % ли лизол эмульсияси қўлланилади. Ээпизоотологияси. Сил касаллиги билан барча турдаги ҳайвонлар ва одамлар касалланади. Сил касаллигининг асосий манбаи касал ҳайвоннинг сийдиги, тезаги, балғами, зарарланган емхашак, сув, турар жойи зарарланиши туфайли касаллик соғлом ҳайвонларга юқади. Касаллик нафас олиш ва ошқозон ичак йуллари орқали ўтади. Шикастланган тери ёки шилимшиқ пардалар орқали юқиши ҳам мумкин. Чорва моллари тор, қоронғи, совуқ ёки жуда иссиқ, вентиляцияси ёмон, ифлос молхоналарда боқилса ёки улар очиқ ҳавога кам чиқарилса сил касаллиги билан касалланади. Клиник белгилари. Ўпка сили билан касалланган қорамоллар йуталади. Касаллик бошланган даврда қуруқ, калта ва кучли, кейинчалик ўпка қаттиқ зарарланиши натижасида мол секин қийналиб йутала бошлайди. Касал ҳайвон эрталаб совуқ ҳаво ёки чанг ютганида, совуқ сув ичганида йутал пайдо бўлади. Йуталганда молнинг ўпкасидан балғам ажралади ва бурун тешигидан унинг парчалари чиқиб ҳавони зарарлайди. Кўпинча моллар балғамни ютади. Тана ҳарорати дам кўтарилади дам тушади. Иштаҳаси йўқолади ва касаллик кучайган сари нафас олиши

қийинлашади, мол инграйди, кўзлари ичига ботади, жуни қуруқ бўлади, ичи ўтади ва касал моллар ариқлаб ўлади. Патологоанатомик ўзгаришлар. Туберкулёздан ўлган молнинг ичи ёриб кўрилса ўпкада, лимфа тугунларида, сероз пардаларда ва ички аъзоларида турли сил тугунлари ва яралар бўлади. Кўкрак ва қорин бўшлиғи сероз пардасида (ўпка, юрак, қорин) маржон шаклидаги тугунчаларни кўриш мумкин. Диагнози - кўпинча клиник белгилари сезилмайди. Касалликни белгиларига қараб аниқлаш қийин. Шунинг учун бактериологик ва аллергик текшириш натижасида аниқланади. Патматериаллардан суртма тайёрланиб Циль-Нильсон усулида буялади ва микроскопда текшириб сил таёқчалари топилади. Ҳайвонни кўзига туберкулин томизиш ёки тери орасига юбориш билан касаллик аниқланади. Бу туберкулинизация дейилади. Туберкулин тери орасига юборилган жойда жуда оғрийдиган ҳамирсимон консистенцияли катта шиш ҳосил бўлиб диаметри 35-45 мм бўлса манфий, 100-200 мм гача етса реакция мусбат ҳисобланади. Реакция 48 ва 72 соатдан сўнг қайд қилинади. Кўзга томизганда 6-12 соат ўтгандан сўнг кўз қизариб бир оз шишса, четки бурчагидан ёш ва йирингли эксудат оқса реакция мусбат бўлади. Олдини олиш чоралари . Сил касаллигига йўлиққан ҳайвонларни тўлиқ даволаш усули ишлаб чиқилмаган ҳамда бундай ҳайвонларни даволаш жуда қимматга тушади. Касалликнинг пайдо бўлиб тарқалишига йул қўймаслик учун уй ҳайвонларини ва паррандаларни зоогигиеник қоидаларга амал қилинган ҳолда боқилиши ва парвариш қилиниши шарт. Сил касали бўлмаган хўжалик моллари йилида бир марта туберкулинизация қилиниши лозим. Мусбат реакция берган моллар топилса хўжалик сил касаллиги нисбатан хавфли ҳисобланади. Бундай моллар ва паррандалар подадан ажратилиб суйилади. Бруцеллёз (қора оқсоқ) - одам ва чорва моллар учун юқумли касаллик бўлиб сурункали кечади. Кўпчилик молларда бу касалликнинг асосий

белгиси бўлиб, бола ташлиши ва йулдошнинг ушланиб қолиши ҳисобланади. Қўзғатувчиси - Бу касалликни бруцелла деб аталувчи, анилин буёқлари билан буяладиган, ҳаракатсиз, грамманфий жуда майда, кокксимон бактериялар қўзғайди. Бруцелланинг 3 тури мавжуд: • Қорамол • Қўй - эчки • Чўчқа бруцелласи Лаборатория ҳайвонларидан денгиз чўчқаси ва оқ сичқон бруцеллёзга кўпроқ сезувчан бўлади. Одамлар учала типдаги бруцелла микроблари билан зарарланиши мумкин, Лекин қўй - эчки бруцеллалари одамга айниқса юқумли бўлади. Бруцеллалар ташқи муҳит таъсирига чидамли бўлади. Масалан тупроқ, сувда 3-4 ойгача, қорамол тезагида паст ҳароратда 160 кунгача, гўғри тушган қуёш нурида 2,5 соатгача яшайди. Бруцеллалар сутда 8 кунгача, пишлоқда 45 кунгача, совуқда сақланган гўштда 20 кунгача яшай олади. Сут +70 0 гача қиздирилганда бруцеллалар 30 минутда, қайнатилганда эса 1-2 минутда нобуд бўлади. Эпизоотологияси. Бруцеллёз касали билан барча уй ҳайвонлари, жумладан қушлар ҳам касалланади. Уй ҳайвонлари орасида айниқса кавш қайтарувчи ҳайвонлар тез чалинади. Ёввойи ҳайвонлардан кийик, ёввойи эчки, бўри, буғу (лос) ва кемирувчилар касалланади. Касалликнинг асосий манбаи бўлиб касал ва касалликдан тузалган ҳайвонлар ҳисобланади. Бруцелла микроби кўпинчи бола ташлаган молларнинг жинсий аъзоларидан ташқи муҳитга тарқалади. Масалан: ҳомила, қоғаноқ суви, ҳомила пардаси ва ҳомила йулдошида бруцелла микроблари жуда ҳам кўп бўлади. Шунингдек микроб касал молнинг сути, сийдиги, тезаги, жинсий орган суюқлиги билан ташқи муҳитга тарқалади. Касаллик микроб билан зарарланган сув, ем-хашак, молхона, яйлов, охур, мол тезаги ва

бошқа асбоблар орқали юқиши мумкин. Молхонада алоҳида тўғриқхона ёки изолятор бўлмаса касалик соғ молларга тарқалиши мумкин. Клиник белгилари. Бруцеллёзнинг яширин даври 2-3 ҳафта давом этади. Касалликнинг асосий белгиси - касал ҳайвон бола ташлайди ва аксинча моллар буғозлик давридан илгари касал бўлса бундай моллар бола ташламайди ва инфекция яширин ривожлана бошлайди. Касал сигирлар буғозлигининг 5-8 ойларида, қўй-эчкилар 3-5 ойлигида, чўчқалар 4-12 ҳафтасида, биялар 1-2 ойлигида, туялар 6-7 ойлигида бола ташлайди. Бола ташлаган молнинг йулдоши кеч ажралади ҳамда елини шишади. Сероз бурсит ҳам бруцеллезнинг характерли белгисидир. Эркак молларда архит, эпидидимит пайдо бўлади. Патанатомик ўзгаришлар. Чала тушган бола текширилганда пардалари шишганлиги, қон қўйилганлиги ва йиринглаганини кўриш мумкин. Касалликни аниқлаш. Касалликни аниқлашда эпизоотологик, бактериологик, серологик усуллари қўлланилади. Бактериологик текшириш учун лабораторияга мол ташлаган ҳомила, ҳомила пардасининг бўлаклари, молнинг сути, жинсий аъзоларидан чиққан суюқлик юборилиб, уларда бруцеллёз микроби бор йўқлиги аниқланади. Яширин кечишини аниқлаш учун хўжаликдаги молларнинг қон зардоби серологик усулда текширилади ёки аллерген юбориб аниқланади. Касал ҳайвон организмида бруцеллёз микроблари таъсирида чидамли махсус антителалар ҳосил бўлади. Агар текширилган ҳайвон қон зардобида антителалар бўлса, у касал ҳисобланади ва аксинча ҳайвон организмига яъни тери орасига бруцеллёз микробларидан тайёрланган модда аллерген юбориб текширилади. Аллерген юборилган жойда бармоқлар билан босиб кўрилганда шишганлиги аниқланса реакция мусбат ҳисобланади. Агар аллерген юборилган жойда ўзгариш бўлмаса реакция манфий бўлади.

Олдини олиш чоралари. Хўжаликга келтирилган моллар фақат бруцеллёз касалидан ҳоли бўлган хўжаликлардан келтирилиши ва 30 кун карантинга қўйилиб бруцеллёзга текширилиши лозим. Бруцеллёз мавжуд бўлган хўжаликдаги ҳамма моллар ҳар 20-30 кунда бир марта бруцеллёзга текшириб борилади. Соғлом ёш моллар касалликка қарши эмланади ва алоҳида пода қилиб боқилади. Агар бруцеллёз касали бўлган хўжаликдаги барча моллар бруцеллёзга икки марта манфий реакция берса, улар 6 ой давомида яна икки марта назорат қилиб текширилади. Текшириш натижасида улар яна манфий реакция берсалар хўжалик соғлом деб ҳисобланади. Оқсил (ящур ) - Жуфт туёқли ҳайвонларга хос ўткир, жуда тез тарқаладиган юқумли касаллик бўлиб, оғиз шилимшиқ пардаси, елин терисида ва туёқларининг орасида пуфакчалар тошиши билан характерланади. Касалликни фильтрланувчи вируслар чақиради. Оқсил касали билан одамлар ҳам касалланади. Касаллик қўзғатувчиси - оқсил вируси жуда майда А, О, С, Сат-1, Сат-2, Азия - 1 ва х.к. типлари мавжуд. Моллар вируснинг ҳамма типлари билан касалланади, соғайгандан сўнг ҳар кайси типга хос иммунитет ҳосил бўлади. Вирус жўжа эмбрионида яхши ўсади, қиздирилганда ва кимёвий моддалар таъсирида тез ўлади, аммо қуритилганда узоқ сақланади. Ем-хашакда 3-6 ойгача патогенлик ҳолатини сақлайди. Касаллик эпизоотологияси. Қорамол, қўй-эчки, чўчқа ва ёввойи кавш қайтарувчи ҳайвонлар оқсил билан касалланади. Бир туёқли ҳайвонлар оқсил билан касалланмайди. Касалликнинг асосий манбаи касал ҳайвонлар ҳисобланади. Уларнинг сути, сийдиги, сўлаги ва тезаги билан вирус ташқи муҳитга чиқиб ем хашак, сув, асбобускуналарни зарарлайди. Карантин қоидаларига риоя қилинмасдан, мол ветеринария назоратисиз сотилса, суйилса, алмаштирилса касаллик тез тарқалади. Касалликнинг клиник белгилари. Яширин даври 1-7 кун. Касаллик ўткир кечади. Касал ҳайвоннинг тана ҳарорати кўтарилади, иштаҳаси

йуқолади, заифлашади, сути камаяди. Касалликнинг 2-3-чи куни молнинг оғзида, тилида, бурун тешигининг атрофида ичи суюқ модда билан тўлган пуфакчалар ҳосил бўлади. Бу пуфакчалар тезда ёрилади ва ичидаги суюқлик сўлак билан бирга ташқарига чиқади. Ёрилган пуфакчаларнинг ўрнида яра пайдо бўлади. Натижада молнинг оғзидан сўлак оқа бошлайди. Кўпинча мол туёқларининг оралиғи ва елинларида ҳам оқсил пуфакчалари пайдо бўлиб, ҳайвонлар юролмайди, сути шилимшиқланади ва таъми аччиқроқ бўлади. Пуфакчалар ёрилгандан сўнг ҳайвоннинг тана ҳарорати пасаяди. Касал мол даволанса 7-12 кунда тузалади. Ёш молларда пуфакчалар ҳосил бўлмайди, тана ҳарорати кўтарилади, сустлашиб онасини эммайди, ичи қон аралаш ўтади, касаллик 2-3 кун давом этиб касал ҳайвон ўлади. Паталого-анатомик ўзгаришлар. Ўлган мол ёриб кўрилганда оғзида, томоқ ва нафас олиш йулларида шилимшиқ пардасининг яллиғланганлиги ҳамда сероз пардаларда, эпикардда қон қўйилганлигини кўриш мумкин. Бузоқ, кўзи ва чўчқа болаларининг ичагида қон қўйилиши кузатилади. Касалликни аниқлаш. Касалликни тез тарқалиши ва клиник белгиларига қараб аниқланади. Касалликни аниқлаш учун мол оғзидаги пуфакчаларидан суюқлик олиб лабораторияга юборилади. Оқ сичқонларни зарарлаш ва серологик текшириш усуллари ёрдамида диагноз тасдиқланади. Даволаш ва кураш чоралари. Касал моллар тоза, қуруқ, яхши шамоллатилган молхоналарда боқилиши, тагига қуруқ тўшама солиниши ва сифатли ем-хашак бериб боқилиши лозим. Молларнинг оғзидаги яралари мис кўпороси ва трипофлавин эритмалари билан ювилади. Туёқ орасидаги яралар ҳам шу эритмалар билан ювилгандан сўнг қорамойга (деготга) балиқ мойи аралаштириб ёки мис кўпороснинг 20%-ли мази суркалади.

Касал молнинг елини шикастланса эмчакларининг учи иссиқ сув билан совунлаб ювилади ва новокаин қўшилган пенициллин ёки рухли мазь суртилади. Сўнгра елиндаги сут тез-тез соғиб олинади. Хўжаликдаги молларда касаллик белгилари маълум бўлиши биланоқ дарҳол ветеринария мутахассисларига мурожаат қилинади. Касаллик тарқалган жойда маҳаллий ҳокимиятнинг қарори билан карантин эълон қилинади. Моллар ажратилади. Соғлом моллар эмланади. Карантин эълон қилинган хўжаликдан мол чиқариш киритиш ман этилади. Касал моллардан соғиб олинган сут қайнатилади ва хўжаликнинг ўзида ишлатилади. Молхоналар учун ишлатиладиган асбоблар дезинфекция қилиб турилади, гўнг ва ем-хашак махсус ажратилган жойга чиқарилиб биотермик усулда зарарсизлантирилади. Карантин бекор қилингандан уч ой ўтганга қадар мол сотиш ва сотиб олиш ман этилади. Касаллик тугатилгандан сўнг мол турган жойлар дезинфекция қилинади ва карантин бекор қилинади.

Адабиётлар: 1. Шопўлатов Ж. "Ветеринария асослари" Тошкент 1993 йил. 2. Шопўлатов Ж. Бурхонова Х. Жиянов Я. «Эпизоотология ва микробиология асослари» Тошкент «Мехнат» 1991 й 3. Конопаткин А.А. «Эпизоотология и инфекционные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва, изд. «Колос» 1984 г 4. Данилевский В.М. «Внутренние незаразные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва «Агропромиздат» 1991 г 5.Ветеринария қонунчилиги. «Ёзувчи» нашриёти. Т. 1998 й

Похожие

Асаб тизимининг хусусий физиологияси

Эпизоотология ва инфекцион касалликлари

Нерв тизимининг хусусий физиологияси ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Заҳарли, наркотик ва гангитувчи моддаларни биологик объектдан қутбли эритувчилар ёрдамида ажратиб олиш, хусусий усуллари

Эпидемиология асослари Дезинфекцион тадбирлар