Эпизоотология ва инфекцион касалликлари - Медицина - Рефераты

Эпизоотология ва инфекцион касалликлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

23.025390625 KB

Эпизоотология ва инфекцион касалликлари Режа: 1. Инфекцион касалликларнинг чорвачиликка етказадиган иқтисодий зарари. 2. Инфекцион касалликларни даврийлик боскичлари, келиб чиқишида микробларнинг ва ташқи муҳитнинг аҳамияти, 3. Эпизоотик жараён ҳамда эпизоотия гўғрисида тушунча.

Таянч иборалар: Умумий, хусусий, микроб, инфекция, эпизоотик ўчоқ, иммунитет, иқтисодий зарар, диагноз, даволаш, инфекция турлари, юқумли касалликлар таснифи, профилактика, дезинфекция, касаллик даврлари, эпизоотик жараён, касалликни ўтиш шакллари ва х.к. Эпизоотология - эпизоотик жараён қонуниятлари, инфекцион касалликларни пайдо қилувчи сабаб ҳамда шароитларни, инфекция тарқалиш йулларини ўрганиб инфекцияга қарши кураш ва олдини олиш тадбирларини ишлаб чиқадиган фан. Бу фан умумий ва хусусий эпизоотологияга бўлинади. Умумий эпизоотология - эпизоотия пайдо бўлиши, ривожланиш ва тугаш қонуниятларини ҳамда юқумли касалликларнинг олдини олиш ва тугатишда зарур бўлган умумий тадбирларни ишлаб чиқади. Хусусий эпизоотология - айрим юқумли касалликларни пайдо қилувчи сабаб ва шароитларни, касаллик белгилари, ўтиши, оқибати, патологоанатомик ўзгаришлари ва шу касалликка қарши утказилиши зарур бўлган олдини олиш ва кураш тадбирларини ўрганиш билан шуғулланади. Эпизоотиядан кўраладиган иқтисодий зарар - қишлоқ хўжалик ҳайвонларида учрайдиган касалликлардан кўриладиган иқтисодий зарарларнинг унча катта бўлмаган улуши юқумли (инфекцион) касалликларга гўғри келади. Юқумли касалликларнинг олдини олиш ва уларни йуқотишдаги катта- катта ютуқларга қарамасдан, чорвачиликда баъзан улардан катта иқтисодий зарар кўрмокда. У касалланган ҳайвонларнинг ўлиши, маҳсулдорлигининг камайиши, бола ташлаши, даволаш, карантин тадбирларини утказишга инфекцини тугатишга сарфланади. Ҳозирги кунда 150 дан ортиқ инфекцион касалликларнинг ҳайвон ва одамлар учун умумий эканлиги аниқланган. Демак, инфекцион касалликларни ўз

вақтида аниқлаш, олдини олиш ва улар билан кураш катта иқтисодий, ижтимоий ҳамда сиёсий аҳамиятга эга. Инфекция деганда ташқи муҳит шароитида ҳайвон организми ва патоген микроб - касаллик қўзғатувчи орасида вужудга келадиган мураккаб биологик жараён, ўзаро кураш таъсири тушунилади. Микроорганизм организмга кирганда организмни кураш тўсиқларини енгиши учун бир қанча факторлар ажралади. 1) Микробда махсус ўзгарувчанлик хусусиятлари, активлашиш қобилияти, пайдо бўлади. Ҳайвон ҳар хил ҳимоя моддалари билан патоген микробларга қарши курашади. Улар йиғиндиси умумий носпецифик ҳимоя, яъни резистентликдан иборат. Инфекцион жараённинг пайдо бўлиши, сўнгра касалликнинг ривожланиши кўпинча организмда резистентлик ҳосил қилувчи тизимлар ҳолатига боғлиқ. Касаллик қўзғатувчи микробларнинг организмга кириш йулидаги биринчи механик тўсиқ (барьер) тери ва шиллиқ пардалар ҳисобланади. Нормал ҳолатда микроблар ундан ўта олмайди. Бундан ташқари тери бактерицид таъсир қилиш хусусиятига эга бўлиб, ўзига тушган микробларни эритиш (лизис) қобилиятига эга. Организмдан ажраладиган ҳар хил секретлар ҳам уни ҳимоя қилишда муҳим вазифалрни бажаради. Масалан, сўлак, кўз ёши қўзғатувчиларни фақатгина механик ювиб, тозалаш билан чегараланмасдан, балки таркибидаги бектерицид хусусиятига эга бўлган моддалари (лизоцим ва бошқа) билан ҳам ҳимоя қилади. Нафас олиш йуллари шиллиқ қаватининг тебранувчи эпителийси нафас олиш аъзоларига тушган майда бегона нарсаларни чиқариб ташлайди. Ҳазм қилиш ширалари ва ҳаммадан олдин ошқозон ширасининг хлорид кислотаси жуда кучли бактерицидлик хусусиятига эга. Организмнинг ички муҳитида тўсиқлик функциясини лимфа тизимси, фагоцитлар, гуморал омиллар: лизоцим, пропердин, комплемент боғловчи антитела ва бошқалар бажаради.

Умумий махсус бўлмаган ҳимоя омиллар билан бирга яна инфекцион касалликларга қарши махсус чидамлилик қобилияти мавжуд - бу иммунитет дейилади. Баъзи ҳайвонларда айрим касалликларга нисбатан туғма чидамлилик бор. Масалан: Кавш қайтарувчи ҳайвонларни манқа билан, бир туёқлилар эса оқсил билан касалланмайди. Бундай чидамлилик наслга ўтади. Шунинг учун ҳам уни тур ва генетик чидамлилик дейилади. Шунингдек иммунитет ҳайвонларда туғма ва орттирилган бўлади. Орттирилган иммунитет эса актив ва пассивга турларга бўлинади. Пассив табиий иммунитет янги туғилган ҳайвонларга оғиз сути орқали ўтади ва бундай иммунитет колострал иммунитет дейилади. Бундай иммунитетнинг давомийлиги янги туғилган ҳайвонларда 14-21 кундан ортмайди. Актив табиий иммунитет касал бўлиб ўтгандан кейин пайдо бўлади. Иммунитетнинг учинчи типи сунъий дир. Уни иммунланган ҳайвон ёки касал бўлиб соғайган ҳайвонлардан олинган иммун зардобни юбориш билан ҳосил қилинади. Чунончи, баъзи касалликларда (куйдирги, вабо ва ҳ.к.) микроблар капсула ҳосил қилади. Бу фактор микробни организмнинг барьерларидан сақлайди. Кўпчилик микроблар организмга киргандан сўнг махсус ферментлар ажратади. Бу факторлар микроблар йулидаги тўсиқликларни ёриб ўтишга ёрдам беради. Барча юқумли касалликларнинг ўтишида муайян даврларни кўриш мумкин 1. Яширин давр - микроб организмга киргандан бошлаб касаллик белгиларининг пайдо бўлишигача бўлган давр. 2. Продромал давр - яширин даврнинг сезилмас даражада астасекин ривожланиши, клиник белгилар пайдо бўлиши билан характерланади. 3. Клиник белгилар даври – Бу даврда касалликнинг асосий белгилари кўзга ташланади. 4. Сўниш даври - касаллик белгилари пасая бошлайди. Касал моллар аста-секин соғая бошлайди.

5. Реконвалесценция ёки клиник соғайиш даври - касал мол соғаяди, Лекин соғайган моллар организмида микроблар ҳали сақланиши мумкин. Кўпчилик инфекцияларда касалликдан кейин унга қарши барча молларда иммунитет пайдо бўлади. Инфекцион касалликлар ўткир, ўртача ўткир, сурункали, атипик, абортив ва латент формаларда ўтиши мумкин Эпизоотик жараён тушунчаси - Инфекциянинг чорва моллари ичида тарқалиш йуллари, уларни зарарланиши эпизоотик жараён дейилади. Эпизоотия ҳар хил тарқалади. Инфекциянинг бир неча мамлакатларда тарқалиши панзоотия дейилади. Инфекцион касалликнинг тез тарқалиб маълум вақт ичида катта территорияга (республика, вилоят, туман) ёйилиб кетиши эпизоотия деб аталади. Бир хўжаликда тарқалишига энзоотия дейилади. Баъзи инфекцион касаллик билан хўжаликда битта ёки бир қанча мол касалланади бунга спорадик ҳолат дейилади. Эпизоотик занжир қўйидаги учта асосий ҳалқанинг бир-бирига боғлиқ бўлган муносабатидан иборат. • Инфекцион касалликлар манбаи • Инфекцион касалликларнинг организмга юқиш ва тарқалиш йуллари • Касалликга мойил ҳайвонларнинг мавжудлиги. Инфекция турлари - Давом этишига қараб инфекцион касалликлар ўткир ва сурункали бўлади. Келиб чиқиш сабабларига кўра экзоген ва эндоген бўлади. Экзоген инфекция қўзғатувчилари ҳайвон организмига ташқи муҳитдан киради. Уларга чума, оқсил, куйирги ва бошқалар мисол бўлади. Эндоген инфекция қўзғатувчилари эса одатда организм ичида бўлади ва бирдан организмнинг ҳимоя қобилияти пасайганда ривожлантиради. Бунга шартли патоген микроблар, ичак тайёқалари, сальмонеллалар, латент микроблар ва бошқалар қўзгайдиган касалликлар киради. Организм билан қўзғатувчининг ўзаро таъсир этиш характерига боғлиқ равишда инфекция ҳар хил шаклларда ривожланади. Баъзан касал

бўлиб ўтгандан кейин ҳайвонда иммунитет пайдо бўлмайди. Бундай организм қайта зарарланиши ва такрор касал бўлиши мумкин - бу ҳолат реинфекция деб аталади. Айрим ҳолларда инфекция ривожланиш жараёнида организм билан қўзғатувчи орасида тенглик вужудга келади, Лекин бундай организмга қўзғатувчи қўшимча миқдорда кирганда касаллик бошқатдан кучаяди - бундай инфекция суперинфекция деб аталади. Бошқа ҳолат ҳам бўлиши мумкин, бунда клиник белгилар йуқолганидан кейин организм қўзғатувчидан холос бўлмайди ва у маълум шароитда касалликнинг клиник белгилари пайдо бўлади - бундай ҳолат рецедив деб аталади. Организмга кирган қўзғатувчи турлари ҳамда миқдорига кўра оддий ва аралаш инфекциялар кузатилади. Бир қўзгатувчи чақирган касалликларга оддий, икки ёки ундан ортиқ турдаги қўзғатувчилар киришидан пайдо бўладиганларига аралаш инфекция дейилади. Аралаш инфекциялар доим оғир ўтади. Инфекция резервуари - ҳайвонот дунёсининг ҳар хил вакиллари, ўсимлик, тупроқ, сув таркибида қўзғатувчи яшайдиган, кўпаядиган ҳамда ундан мойил ҳайвонларга ўтиши мумкин бўлган объектлар инфекция резервуари дейилади. (лептоспироз учун кемирувчилар).

Адабиётлар: 1. Шопўлатов Ж. "Ветеринария асослари" Тошкент 1993 йил. 2. Шопўлатов Ж. Бурхонова Х. Жиянов Я. «Эпизоотология ва микробиология асослари» Тошкент «Мехнат» 1991 й 3. Конопаткин А.А. «Эпизоотология и инфекционные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва, изд. «Колос» 1984 г 4. Данилевский В.М. «Внутренние незаразные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва «Агропромиздат» 1991 г 5.Ветеринария қонунчилиги. «Ёзувчи» нашриёти. Т. 1998 й

Похожие

Нерв тизимининг инфекцион касалликлари

Инфекцион касалликлар уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапияси

Инфекцион дори турларини тайёр дорилар орасида тутган ўрни. Инфекцион дори турлари учун ишлатиладиган шиша ва полимерлар

Бачадон ва тухумдонлар касалликлари

Ветеринария фанининг ривожланиш тарихи