Ишлаб-чиқариш логистикаси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ишлаб-чиқариш логистикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79 KB

Ишлаб-чиқариш логистикаси Режа: 1.Ишлаб-чиқариш логистикаси тушунчаси 2.Ишлаб-чиқаришни ташкил этишнинг анъанавий ва логистик концеп-циялари 3.Ишлаб-чиқариш тизимларининг сифат ва миқдор эгилувчанлиги. 4.Қишлоқ хўжалиги ишлаб-чиқариш логистикасида моддий оқимларни бошқа-ришнинг рағбатлантирувчи тизимлари 5.Қишлоқ хўжалиги ишлаб-чиқариш логистикасида моддий оқимлар бошқару-вининг етакловчи тизимлари. 6.Қишлоқ хўжалиги ишлаб-чиқаришда моддий оқимларни бошқаришга логистик ёндашувни қўллашнинг самарадорлиги.

1.Ишлаб-чиқариш логистикаси тушунчаси Моддий оқим, хом-ашёнинг биринчи манбасидан охирги истеъмолчигача бўлган йўлида қатор ишлаб-чиқариш бўғинларидан ўтади. Бу босқичда моддий оқимларни бошқариш, ўзига хос хусусиятларига эга, ва ишлаб-чиқариш логистикаси деб атала-ди. «Ишлаб-чиқариш» атамасининг маъносини эслатиб ўтамиз. Маълумки жамият ишлаб-чиқариши моддий ва номоддий қисмларга бўлинади (3.1- расм). Ишлаб-чиқа-риш логистикаси, моддий ишлаб-чиқариш соҳасида юз берадиган жараёнларни кўриб чиқади. 1.-расм. Жамият ишлаб-чиқаришининг тузилмаси Ишлаб-чиқариш логистикасининг мақсади бу моддий бойликлар яратувчи ёки сақлаш, қадоқлаш, жойлаш каби моддий хизматлар кўрсатувчи корхоналар ичидаги моддий оқимларни оптимизациялаштиришдир. Ишлаб- чиқариш логистикасида ўрга-ниладиган объектларнинг тавсифий белгиси – бу уларнинг ҳудудий ихчам жойла-шишидир. Адабиётларда уларни «логистиканинг орол объектлари» деб ҳам аташади. Ишлаб-чиқариш логистикаси доирасидаги логистик жараён иштирокчиларини ички ишлаб-чиқариш муносабатлари боғлаб туради (товар-пул муносабатлари билан боғланган макродаражадаги логистик жараён иштирокчиларидан фарқли равишда). Ишлаб-чиқариш логистикасида кўриладиган логистик тизимлар, ички ишлаб-чи-қариш логистик тизимлари номи билан юритилади. Уларга: саноат Моддий ишлаб чи қ ариш Номоддий ишлаб чи қ ариш Моддий неъматлар ишлаб-чи қ ариш Моддий хизматлар ишлаб-чи қ ариш Номоддий неъматлар ишлаб- чи қ ариш Номоддий хизматлар ишлаб-чи қ аришЖамият ишлаб-чиқариши

корхоналарини, омбор иншоотларига эга улгуржи савдо корхоналарини, хўжалик ҳамда фермер хўжа-ликларини ва бошқаларни киритиш мумкин. Ички ишлаб-чиқариш логистик тизимларини микро ва макро даражаларда кўриб чиқиш мумкин. Макродаражада ишлаб-чиқариш логистик тизимлари макрологистик тизимлар-нинг унсурлари сифатида намоён бўладилар. Улар моддий оқимлар манбалари бўлиб, ушбу тизимлар ишининг бир текис боришини таъминлайдилар. Макрологистик ти-зимларни ташқи муҳит ўзгаришларига мослашуви, уларнинг ичидаги ички ишлаб-чи-қариш логистик тизимлари ишлаб-чиқарадиган маҳсулотнинг ассортименти ва миқдо-рини тез ўзгартира олиш қобилиятига боғлиқ. Микродаражадаги ички ишлаб-чиқариш логистик тизимлари, бир-бири билан ўзаро муносабатда ва алоқаларда бўлиб, маълум бирликни, бутунликни вужудга кел-тирган тизимчалар қаторидир. Бу тизимчалар: харидлар, омборлар, захиралар, ишлаб-чиқаришга хизмат кўрсатиш, транспорт, ахборот, сотиш ва кадрлардир. Улар моддий оқимни тизимга кириши, ундан ўтиши ва чиқиб кетишини таъминлайдилар. Логис-тика концепциясига мувофиқ ички ишлаб-чиқариш логистик тизимларининг яратили-ши, корхона ичидаги таъминот, ишлаб-чиқариш ва сотиш бўғинларининг режалари ва ишларини доимий равишда ўзаро келишилиши ва тўғриланиб бориши имкониятини таъминлаши лозим. 2.Ишлаб-чиқаришни ташкил этишнинг анъанавий ва логистик концеп-циялари Ишлаб-чиқаришни ташкил этишнинг логистик концепцияси қуйидаги асосий ҳо-латларни ўз ичига олади: - ортиқча захиралардан воз кечиш; - асосий ва транспорт-омбор операцияларини бажариш учун ортиқча вақтдан воз кечиш; - истеъмолчи буюртмаси бўлмаган маҳсулотларни ишлаб-чиқаришдан воз ке-чиш;

- ускуналар тўхтаб туришини йўқ қилиш; - сифатсиз маҳсулотларни йўқ қилиш; - хўжалик ичидаги норационал ташишларни йўқ қилиш; - етказиб берувчиларни ҳамкорларга айлантириш. Логистикадан фарқли ўлароқ ишлаб-чиқаришни ташкил этишнинг анъанавий концепцияси қуйидагилардан иборат: - маҳсулотни иложи борича йирик партияларда ишлаб-чиқариш; - «ҳар эхтимолга қарши» моддий ресурсларнинг максимал катта захирасига эга бўлиш. Концептуал ҳолларнинг мазмуни шундан далолат берадики, ишлаб- чиқаришни ташкил этишнинг анъанавий концепцияси «сотувчи бозори» шароитлари учун энг қу-лай бўлса, логистик концепция «харидор бозори» шароитлари учун энг қулайдир. Талаб таклифдан кўп бўлса, ҳеч иккиланмасдан айтиш мумкинки, бозор коньюк-турасини ҳисобга олиб ишлаб-чиқарилган маҳсулот тўлиқ сотилади. Шунинг учун асосий ишлаб-чиқариш фондлари максимал юклаш устуворликга эга бўлади. Шу би-лан бирга ишлаб-чиқарилган партия қанча йирик бўлса маҳсулот бирлигининг тан-нархи шунча кам бўлади. Маҳсулотни сотиш биринчи даражали муаммо бўлмайди. Бозорга истеъмолчи «диктатураси» келиши билан вазият ўзгаради. Рақобат шароитида ишлаб-чиқарилган маҳсулотни сотиш вазифаси биринчи ўринга чиқади. Бозор талабини мунтазам эмаслиги ва олдиндан билиб бўлмаслиги шароитида катта захиралар яратиш ва сақлаш мақсадга мувофиқ эмасдир. Шу билан бирга, ишлаб-чиқарувчи битта буюртмани ҳам қўйиб юбормайди. Бундан, пайдо бўлган талабга тез жавоб қайтара оладиган, эгилувчан ишлаб-чиқариш қувватларига эҳтиёж пайдо бў-лади. 3.Ишлаб-чиқариш тизимларининг сифат ва миқдор эгилувчанлиги. Ишлаб-чиқариш ўз маҳсулоти ассортименти ва миқдорини тез ўзгартира олган тақдирдагина, бозор шароитида фаолият юритиши мумкин. 70- йилларгача, бутун ду-нё, бу масалани омбордаги тайёр маҳсулот мавжудлиги

ҳисобига ечарди. Бугунги кунда эса логистика, талаб ўзгаришига, ишлаб- чиқариш қувватларининг захиралари ҳисобига мослашишни таклиф этади. Ишлаб-чиқариш қувватлари захираси, ишлаб-чиқариш тизимларининг сифат ва миқдор эгилувчанлиги мавжудлиги юзага келади. Сифат эгилувчанлиги универсал хизмат кўрсатувчи персонал (ходимлар) ва эгилувчан ишлаб-чиқариш мавжудлиги ҳисобига таъминланади. Миқдор эгилувчанглиги ҳар хил усуллар билан таъминла-ниши мумкин. Масалан, хўжаликларда асосий ишчиларнинг максимал сонини 20% дан ошмаслиги қолган 80% мавсумий ишчилар бўлиши мумкин. Шундай қилиб хў-жалик 200 та ходимга эга бўлиб, лозим бўлганда, 1000 та кишигача жалб этиш имко-ниятига эга. Иш кучи резерви (захираси) меҳнат воситалари резерви (захираси) билан тўлдирилиб туради (3.2 расм) -расм. Ишлаб-чиқариш қуввати эгилувчанглиги 4.Қишлоқ хўжалиги ишлаб-чиқариш логистикасида моддий оқимларни бошқа-ришнинг рағбатлантирувчи тизимлари Ички ишлаб-чиқариш логистик тизимлари доирасидаги моддий оқимларнинг бошқа-руви ҳар хил усуллар билан амалга оширилиши мумкин. Ушбу усуллардан, бир-биридан принципиал фарқ қилувчи, иккита асосийсини алоҳида кўриб чиқиш лозим, булар итарувчи ва етакловчи бошқарув усулларидир. Биринчи вариант «рағбатлантирувчи тизим» деб ном олган, ва унинг ишлаб-чиқаришни ташкил этиш тизими 3.3-расмда кўрсатилган. Моддий Ишлаб чи қ ариш қ уввати Универсал ходимлар Эгилувчан ишлаб- чи қ ариш Ускуналар захираси Иш кучи захирасиСифат эгилавчунлиги Ми қ дор эгилавчунлиги

оқим, ишлаб-чиқаришни бошқариш-нинг марказий тизимидан келган буйруқга биноан олдинги бўғиндан истеъмолчи томон «итариб чиқарилади». расм. Ишни ишлаб-чиқариш логистик тизими доирасидаги моддий оқим бошқарувини рағбатлантирувчи тизимининг принципиал схемаси. Оқимларни бошқаришнинг рағбатлантирувчи моделлари, ишлаб- чиқаришни ташкил этишнинг анъанавий услублари учун характерлидир. ишлаб-чиқаришнинг логистик ташкил этилиши учун уларни қўллашнинг қулай имконияти, ҳисоблаш техникасини оммавий тарқа-лиши муносабати билан пайдо бўлди. Уларнинг биринчилари 60-йилларда ишлаб-чиқарган, хўжаликнинг барча бўлимлари (таъминот, ишлаб-чиқариш ва сотиш) режа ва харажатларини, келишилиши ва оператив тўғирланиши имконини беради (реал вақтдаги доимий ўзгариш-ларни ҳисобга – олган холда). Ушбу тизимлар киритилиши натижаларини битта жумлада ифода этиш мумкин: «Бир неча ҳафтада ишлаб-чиқариладиган ишлаб-чиқариш режасини, эн- диликда бир неча соатда ишлаб-чиқаришимиз мумкин». Микроэлектроника ёрдамида мураккаб ишлаб-чиқариш механизмини бир бутун қилиш имкониятига эга итарувчи тизимлар, унга қарамасдан ўз имкониятларининг табиий чегара-ларига эга. Бошқарув тизими, бўлимдаги ишлаб-чиқариш вазиятига таъсир этадиган омил-ларни қай даражада ҳисобга олса ва баҳоласа, ушбу бўлимдаги «итариб чиқариладиган» мод-дий оқим параметрлари ҳам шунчалик оптимал бўлади. Аммо бошқарув тизими корхона кўп сонли бўлимларининг ҳар бири бўйича қанча кўп омилларни ҳисобга олиши лозим бўлса, унинг дастурий, ахборот ва техник таъминоти ҳам шунчалик такомиллашган ва қиммат бўла-ди. Амалиётда, рағбатлантирувчи тизимларнинг турли хил вариантлари мавжуддир. Улар-нинг яратилиш имконияти ҳисоблаш техникасини оммавий Бош қ арув тизими Хом-ашё омбори 1-б ў лим 2-б ў лим 3-б ў лим

қўлланилишига боғлиқдир. Ита-рувчи тизимлари бошқарув автоматизациясининг юқори даражаси билан тавсифланади, ва бу автоматизация қуйидаги асосий функцияларни амалга ошириш имконини беради: - ишлаб-чиқариш захираларининг жорий бошқаруви ва назоратини таъминлаш; - корхонанинг таъминот, ишлаб-чиқариш, сотиш хизматлари режалари ва харакатлари-ни, реал вақт миқёсида, келишилиши ва оператив тўғирланиши. Рағбатлантирувчи тизимларининг замонавий, ривожланган вариантларида башорат қи-лишнинг ҳам турли хил масалалари ечилади. 5.Қишлоқ хўжалиги ишлаб-чиқариш логистикасида моддий оқимлар бошқару-вининг етакловчи тизимлари. Ишлаб-чиқаришдаги логистик жараёнларни ташкил этишнинг иккинчи варианти, мод-дий оқимларни бошқаришнинг принципиал бошқача усулига асосланган. У «етакловчи ти-зим» деб номланади. Бу ишлаб-чиқаришни ташкил этишнинг шундай тизимики, унда зарур маҳсулотлар кейинги бўғиндан олдингисига лозим бўлган тақдирдагина етказилади. Бу ерда марказий бошқарув тизими корхонанинг ҳар хил бўлимлари орасидаги моддий оқимлар алмашинувига аралашмайди, ва улар учун жорий ишлаб-чиқариш вазифаларини белгиламайди. Айрим технологик бўғин ишлаб-чиқариш технологик занжирининг охирги бўғини олдида вазифа қўяди. Етакловчи тизимнинг амал қилиш механизмини тушуниш учун, 3.4.- расмдаги мисолни кўриб чиқамиз. Фараз қилайлик мева қайта ишлаш корхонаси 1500 бирлик маҳсулот (мева шарбати) ишлаб-чиқаришга буюртма қабул қилди. Бу буюртмани бошқарув тизими қадоқлаш (тайёр маҳсулот) бўлимига жўнатади. Қадоқлаш бўлими буюртмани бажариш учун шарбат бўли-мидан 1500 та қадоқ

маҳсулотга кетадиган шарбат сўрайди. Шарбат бўлими ўз захирасидан сўралган маҳсулотни етказади ва уни ўрнини тўлдириш учун қайла бўлимидан 1500 та қадоқ шарбат ишлаб-чиқариш учун қайла сўрайди. Қайла бўлими ўз захираларидан сўралган маҳ-сулотни етказади ва уни ўрнини тўлдириш учун омбордан мева сўрайди. Шундай қилиб мод-дий оқим ҳар бир олдинги бўғин томонидан «тортиб олинади». Шартли белгилашлар: - моддий оқим, - ахборот оқими, а) - мева етказилиши б) - қайла етказилиши в) -шарбат етказилиши г) - тайёр маҳсулот д) - мевага буюртма е) - қайлага буюртма ж) - шарбатга буюртма расм. Ишлаб-чиқариш логистик тизими доирасидаги моддий оқим бошқарувини етакловчи тизимининг принципиал схемаси. Бунда айрим бўлим ходимлари, марказий бошқарув тизимига нисбатан, оптимал буюртма ўлчамини аниқловчи, кўпроқ ўзига хос омилларни ҳисобга олиш имкония-тига эга. 6.Қишлоқ хўжалиги ишлаб-чиқаришда моддий оқимларни бошқаришга логистик ёндашувни қўллашнинг самарадорлиги. Маълумки, ишлаб-чиқариш корхонасидаги материалнинг 95-98% вақти ортиш-тушириш ва транспорт-омбор ишларига тўғри келади. «Бош», «Сименс», «Мицубиси» ва «Дженерал моторс» фирмалари маълумотла-рига кўра, корхонада моддий оқимларни бошқаришга логистик ёндашиш, логистик операциялар мажмуи бажарилишини максимал оптималлаштиришга имкон беради. Бош қ арув тизими а)хом-аше омбори б) қ айла б ў лими в)шарбат б ў лими г) қ адо қ лаш б ў лимиСотиш бозори

Корхонада моддий оқимларни бошқаришга логистик ёндашувни қўллашдан ву-жудга келадиган умумий самаранинг таркибий қисмлари қуйидагилар: 1. Ишлаб-чиқариш бозорга мўлжалланган. Кам ҳажмдаги ва индивидуал ишлаб-чиқаришга самарали ўтиш мумкин бўлади. 2. Етказиб берувчилар билан ҳамкорлик муносабатлари ўрнатилади. 3. Ускуналар тўхтаб туриши қисқаради. Бу, иш жойларида керакли материаллар доимо мавжуд бўлиши билан, таъминланади. 4. Ишлаб-чиқараётган маҳсулот сифати ошади. 5. Ишлаб-чиқариш цикли камаяди ва харажатлар минималлаштирилади. Ишлаб-чиқариш жараёни билан боғлиқ харажатларни камайтириш имконини бе-радиган сабабларга тўлароқ тўхталиб ўтамиз.  Захиралар оптимизацияси – логистиканинг марказий муаммоларидан бири. Захираларни сақлаш, молиявий маблағлар ажратилишини, моддий техника база ва меҳнат ресурсларининг катта қисмининг ишлатилишини талаб қилади. Ишлаб-чиқа-ришни ташкил этишнинг замонавий логистик услубларини қўллаётган қатор Ғарбий Европа фирмалари таж-рибаларининг таҳлили шуни кўрсатадики, логистикани қўлла-нилиши ишлаб-чиқариш захи-раларини 50% га камайтириш имконини беради.  Ёрдамчи ишчилар сонини камайиши. Тизимлилик (ишни тизимли амалга оши-ши) даражаси қанча паст бўлса, меҳнат жараёни шунчалик аниқланмаган бўлади, бу эса ишнинг катта ҳажмларини бажаришда ёрдамчи ишчиларга бўлган эҳтиёж шунча-лик ортишига олиб келади.  Материаллар йўқотилишини камайиши. Исталган логистик операция – бу по-тенциал йўқотишлар. Логистик операциялар оптимизацияси – бу йўқотишларниг ка-майишидир.  Ишлаб-чиқариш ва омбор майдонлари ишлатилишини яхлитлаш. Оқим жа-раёнларининг ноаниқлиги кўпроқ қўшимча майдонларни олдиндан эгаллаб қўйишга ундайди. Масалан, улгуржи савдо базалари лойиҳасида,

оқим жараёнларининг но-аниқлиги омбор майдон-ларини 30%га оширилишига мажбур қилган.  Жароҳатларнинг камайиши. Логистик ёндашув ўз ичига меҳнат хавфсизлиги тизимини ҳам киритади.

Адабиётлар рўйхати 1. Аникин Б.А. Логистика: Учеб.пособие. М.: Инфра М. 2000 г. 2. Аникин Б.А Практикум по логистике. Учебное пособие. Москва Инфра- М 2002 г. 3. Гаджинский А.М. “Логистика” М 2003 г.– 407 с. 4. Гаджинский А.М. Практикум по логистике. М.: ИВЦ «Маркетинг», 2001 г. 5. Миротин Л.Б., Сергеев В.И. Основ ы логистики. Учебное пособие. Москва, “Инфра-М”, 1999 г. 6. Неруш Ю.М. Л огистика. Учебник для вузов.-3-е изд., перераб. и доп.- М.: ЮНИТИ-Дана, 2003 г. 7. Неруш Ю.М. “Коммерческая логистика” М “Банки и биржи” Издательское обьединение “ЮНИТИ” 1997 г.-240 с. 8. Саркисов С.В. Управление логистикой. Учебное пособие. Москва ЗАО «Бизнес-школа «Интел-Синтез» 2001 г. 9. Саматов Ғ.А. Ё.К.Қориева. Б.Пайзиев. Рақобат муҳитида халқаро транспорт тизими фаолиятининг логистик ишончлиги. Тошкент 2003 й. 10. Чудаков А.Д. Л огистика. Учебник. М.: ООО «Издательство РДЛ», 2001 г. 11. Ballou R.H. Basic Buisness logistics. New York, 1987 г. 12. Cristopher M. The Strategy of distribution management. London, 1986 y. 13. Kearney A.T. Logistics Productivity the Competitive edge in Europe. – Chicago, 1994 y. 14. Magee J., Capacino W., Rosenfiueld D. Modern logistics management. – New York, 1986 y.

Похожие

Тақсимот логистикаси

Транспорт логистикаси

Ахборот логистикаси

Харид логистикаси

Пишлоқ ишлаб чиқариш жараёни