logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Сельское и лесное хозяйство
  4. Харид логистикаси

Харид логистикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

138 KB
Скачать
Харид логистикаси Режа: 1. Харид логистикасининг моҳияти ва вазифалари. 2.Қишлоқ хўжалиги корхоналарида таъминот функцияларини амалга ошириш 3.Харид логистикасида «ишлаб-чиқариш ёки харид қилиш» масаласи. 4. Етказиб берувчини танлаш масаласи 5. Харид логистикасида «аниқ муддатга» етказиш тизими 1. Харид логистикасининг моҳияти ва вазифалари. Харид логистикаси – бу, корхонани моддий ресурслар билан таъминлаш жа-раёнида, моддий оқимларни бошқаришдир. Микрологистик тизимнинг катта аҳамиятга эга унсурларидан бири бу харид ти-зимчасидир, у моддий оқимни логистик тизимга кириб боришини ташкил этади. Бу босқичда моддий оқимларни бошқариш маълум ўзига хос хусусиятларга эга, айнан шу ҳолат харид логистикасини айрим боб сифатида ўрганилишига сабаб бўлади. Моддий оқимларни қайта ишловчи ҳар бир корхона, жумладан қишлоқ хўжалик корхоналари ҳам, ўз таркибида, меҳнат буюмларини (уруғлик, ўғит, ёқилғи мойлаш материаллари ва б.) сотиб олишни, етказишни ва вақтинчалик сақлашни амалга оши-рувчи бўлимга эгалар. Бу бўлим фаолиятини учта поғонада кўриб чиқишимиз мум-кин, чунки бу бўлим бир вақтнинг ўзида;  корхона кирувчи макрологистик тизим мақсадларини алоқасини ва амалга ошишини таъминловчи унсури;  микрологистик тизим унсури, яъни корхона мақсадларини рўёбга чиқишини таъминловчи корхона бўлимларидан бири;  ўз унсурлари, тузилмаси ва мақсадларига эга мустақил тизим ҳам бўлиши мумкин. Ҳар бир белгиланган поғонада таъминот бўлими фаолиятининг мақсадларини кўриб чиқамиз: 1. Макрологистик тизим унсури сифатида, таъминот бўлими маҳсулот етказиб берувчилар билан, товарларни етказишга доир техник-технологик, иқтисодий ва услу-бий (методологик) муаммолар бўйича келишиб, хўжалик алоқаларини ўрнатади. Таъ-минот бўлими етказиб берувчининг савдо бўлимлари ва транспорт корхоналари билан алоқада бўлиб, корхонани макрологистик тизимга киришини таъминлайди. логистика ғояси – барча иштирокчилар ўзаро келишган ҳолда фаолият кўрсатишидан қўшимча даромад олиш учун, таъминот бўлими ходимлари ўз корхонаси мақсадларини рўёбга чиқишини таъминлашда ушбу корхонани алоҳида объект тарзида эмас, балки бутун бир логистик тизимнинг бўғини сифатида иш кўришлари лозим. Яъни, таъминот бў-лими, ўз корхонасига ишлаш билан бирга, бутун макрологистик тизим фаолиятининг самарадорлиги ошишини ҳам назарда тутиши лозим. Бундай ёндашувда ўз корхона-сига бутун макрологистик тизим унсури сифатида қаралади: тизим аҳволи яхшиланса – унинг бўғини бўлмиш корхонанинг аҳволи ҳам яхшиланади. Масалан қишлоқ хў-жалигида ҳам, агарда ҳар бир пудратчи ўз манфаатини кўзлаш билан бирга бошқа пудратчиларга зиён етказмаслик, иложи бўлса ёрдам беришни ҳам ўйласа, унда бутун хўжаликнинг иши ҳам аъло даражада бўлади. Етказиб берувчилар билан логистик интеграция иқтисодий, техник, технологик ва услубий характердаги тадбирлар мажмуи ҳисобига эришилади. Интеграция, ишончли ҳамкорлик муносабатларига, агарда даромад бўлмаса ҳам ҳамкорга қўл уза-тишга, асосланган бўлиши керак. «Менга барибир...» фалсафасини илгари сурувчи-лар, ҳозирги тадбиркорлар дунёсида ўз ўрнини топа олмайдилар. Логистикада етказиб берувчилар билан муносабатлар қуйидаги тамойилларга асосланган бўлиши керак. 1. Етказиб берувчилар билан худди мижозлар билан бўлгандек муносабатда бў-лиш. 2. Мақсадлар бирлигини амалда намоён қилишни унутмаслик. 3. Етказиб берувчини ўз мақсадлари билан таништириш ва уни ишидан ҳам ха-бардор бўлиш. 4. Етказиб берувчида муаммолар пайдо бўлса унга ёрдам беришга тайёр туриш. 5. Олган мажбуриятларига амал қилиш. 6. Иш амалиётида етказиб берувчи мақсадларини ҳам ҳисобга олиш. Таъминот бўлими, янги маҳсулотни ишлаб чиқиш йўлларини излаш босқичидан бошлаб, корхонани моддий ресурслар билан таъминлаш масаласини ечишга кириша-ди. Логистик ташкил этилган тизимларда эса, бу босқичда етказиб берувчи ҳам ишти-рок этиши мумкин. 1. Таъминот бўлими, уни ташкил этган корхонанинг унсури бўлиши билан бир-га, таъминот – ишлаб-чиқариш – сотиш занжиридаги моддий оқимни ўтиб кетиши-ни таъминловчи макрологистик тизимга ҳам мос тарзда кириб бориши лозим. Таъ-минот бўлимининг ишлаб-чиқариш ва сотиш бўлимлари билан, моддий оқимларни бошқариш бўйича, фаолиятларини юқори даражада ўзаро келишилган бўлишини таъ-минлаш, бутун корхонани логистик ташкил этишнинг вазифасидир. Замонавий иш-лаб-чиқариш ва моддий-техник таъминот тизимлари, корхона миқёсидаги таъминот, ишлаб- чиқариш ва сотиш бўғинлари режаларининг ўзаро келишилган бўлиши ва уларга оператив тарзда ўзгартиришлар киритилиши имкониятини таъминлайдилар. Бунда реал вақтдаги доимий ўзгаришлар ҳам ҳисобга олинади. Таъминот – ишлаб-чиқариш – сотиш занжири замонавий маркетинг концепция-си асосида барпо этилиши лозим, яъни биринчи навбатда сотиш стратегияси, кейин-чалик ундан келиб чиққан холда ишлаб-чиқаришни ривожлантириш стратегияси ва ундан кейингина ишлаб-чиқаришни таъминлаш стратегияси ишлаб чиқилиши лозим. Шуни ҳам таъкидлаб ўтиш керакки маркетинг бу масалани фақатгина концептуал нуқтаи назардан белгилайди. Сотиш бозорларини ҳар томонлама текширишга мўл-жалланган маркетинг илмий қуроллари, мос талабларга боғлиқ бўлган, етказиб берув- чиларни техник-технологик келишиши масалаларини ечишга имкон берадиган ус-лубларни ишлаб чиқмаган. Шунингдек маркетинг, хом-ашёнинг бирламчи ишлаб-чи-қарувчисидан охирги истеъмолчигача бўлган материаллар харакати жараёнидаги бар-ча иштирокчиларнинг тизимли ташкил этиш услубларини ҳам таклиф этмайди. Бу нуқтаи назардан логистика ишбилармонлик фаолиятига маркетинг ёндашувини ри- вожлантиради, маркетинг концепциясини амалга ошириш имконини яратувчи усул-ларни ишлаб-чиқади, концепциянинг ўзини ҳам сезиларли даражада кенгайтиради ва тўлдиради. 2. Таъминот бўлимининг самарали фаолият юритиши, корхона миқёсида ҳам, макрологистика миқёсида ҳам санаб ўтилган мақсадларни рўёбга чиқариш, буларнинг барчаси таъминот бўлимини тизимли ташкил этилишга боғлиқдир. Харид логистикасининг вазифалари Қишлоқ хўжалик корхоналарини меҳнат буюмлари билан таъминлаш жараёни-даги асосий саволлар анъанавий ва таъминот логикаси билан белгиланади:  нима харид қилиш;  қанча харид қилиш;  кимдан харид қилиш;  қайси шартларда харид қилиш. Бу анъанавий рўйхатни логистика ўз саволлари билан тўлдиради:  қандай қилиб харидларни ишлаб-чиқариш ва сотиш билан тизимли боғлаш;  қандай қилиб корхона фаолиятини етказиб берувчилар билан тизимли боғлаш; Айнан ушбу саволлар харид логистикасининг амалий соҳасидаги вазифаларини ва қилинадиган ишларини белгилайди. Харид логистикасига доир вазифалар ва ишларни кўриб чиқамиз. 1. Моддий ресурсларга бўлган эҳтиёжни аниқлаш. Моддий ресурсларга бўлган эҳтиёжни аниқлаш жараёнида қишлоқ хўжалиги корхонаси ичидаги, моддий ресурслар истеъмолчиларини аниқлаш зарур. Кейинчалик моддий ресурсларга бўлган эҳтиёж ҳисобланади. Бунда маҳсулот етказишнинг оғир-лиги, ўлчами, ва бошқа параметрларига, ҳамда сервисига талаблар ўрганилади. Бун-дан кейин номенклатура ва (ёки) номенклатура гуруҳларининг ҳар бир позициясига режа-графиклар ва махсус кўрсатмалар ишлаб-чиқилади. Истеъмол қилинадиган моддий ресурслар учун «ишлаб-чиқариш ёки харид қи-лиш» муаммоси кўриб чиқилиши мумкин. 2. Харид бозорини текшириш. Харид бозорини текшириш, етказиб берувчилар бозорининг ҳатти- харакатлари таҳлилидан бошланади. Бунда, бевосита бозорлар, ўрнини босадиган бозорлар ва янги бозорлар бўйича барча мумкин бўлган етказиб берувчиларни аниқлаш лозим. Кейин-чалик, сотиб олинаётган моддий ресурсларнинг барча мумкин бўлган манбаларини бошланғич баҳолаш, ҳамда муайян бозорга чиқиш билан боғлиқ таваккалчиликларни таҳлил қилиш лозим. 3. Етказиб берувчиларни танлаш. Етказиб берувчилар тўғрисидаги маълумотларни тўплашни, уларнинг маълумот-лари банкини яратишни, оптимал етказиб берувчини излашни, танланган етказиб бе-рувчи билан олиб борилган иш натижаларини баҳолашни ўз ичига олади. 4. Харидларни амалга ошириш. Ушбу функцияни рўёбга чиқиши музокаралар олиб боришдан бошланади ва шартнома имзоланиши билан якунланиши лозим. Шартнома муносабатлари хўжалик алоқаларини шакллантиради, уларнинг рационаллашуви эса Агрологистиканинг вазифаси-дир. Харидларни амалга оширишни, харид қилиш услубини танлашни, етказиш ва пул тўлаш шартларини ишлаб чиқишни, ҳамда моддий ресурсларни ташишни ташкил этишни ўз ичига олади. Бунда етказишлар графиги тузилади, экспедиция ишлари амалга оширилади, ва, лозим бўлса, бож-хона ишлари ҳам ташкил этилиши мумкин. Харидлар, қабул қилиш назоратини ташкил этиш билан ниҳоясига етади. 5. Етказиб беришларнинг назорати. Етказиб беришларнинг назоратини энг муҳим вазифаларидан бири бу сифат на-зоратидир, яъни сифатли ва брак маҳсулотлар сонини ҳисоблаб бориш. Шунингдек етказиб беришлар назоратига етказишлар муддатини кузатиш (эрта ёки кеч етказиш-ларни сони), буюртмани қабул қилиниши муддатларини, ташиш муддатларини куза-тиш, ҳамда моддий ресурслар захиралари ҳолатининг назорати ҳам, киради. 6. Харидлар бюджетини тайёрлаш. Харид қилиш фаолиятининг муҳим қисми бу иқтисодий ҳисоб- китоблардир, чунки ҳар бир иш бўйича харажатлар қанча бўлишини аниқ билиш лозим. Бунда хара-жатларнинг қу-йидаги турлари аниқланади:  моддий ресурсларнинг асосий турлари бўйича буюртмаларни бажариш хара-жатлари;  ташиш, экспедиция ва суғурта харажатлари;  юкни қайта ишлаш харажатлари;  етказиб бериш шартномаси шартлари бажарилишини назоратига бўлган хара-жатлар;  моддий ресурсларни қабул қилиш ва текширишга бўлган харажатлар;  потенциал етказиб берувчилар хақида маълумот излашга бўлган харажатлар; Иқтисодий ҳисоб-китоблар қилиш доирасидаги харид логистикаси вазифалари-га, моддий ресурслар танқислиги туфайли юзага келган чегирмаларни ҳам киритиш лозим. 7. Харидларнинг ишлаб-чиқариш, сотиш, омборга қўйиш ва ташиш, ҳамда етказиб берувчилар билан тизимли ўзаро алоқаси. Харид логистикасининг ушбу ўзига хос масаласи, юқорида қайд этилганидек, ха-ридларнинг ишлаб-чиқариш ва сотиш билан тизимли ўзаро алоқаларини ташкил этиш воситаси орқали, ҳамда режалаштириш, иқтисодиёт, техника ва технология соҳалари-да етказиб берувчилар билан алоқалар ўрнатиш орқали ечилади. 2.Қишлоқ хўжалиги корхоналарида таъминот функцияларини амалга ошириш Логистика концепциясига мувофиқ, корхонани меҳнат буюмлари билан таъмин-лаш жараёнида моддий оқимларни бошқаришга тизимли ёндашишни амалга ошириш бўйича тадбирлар ҳам бўлиши лозим. Харид логистикасининг олдинги параграфдаги вазифаларини бажаришнинг, Ўз-бекистон шароитида мураккаблашувига яқин ўтмишимиз сабаб. Илгари корхоналар олдида бундай вазифалар умуман турмасди, чунки ресурслар қайта тақсимланарди. Таъминотни ташкил этишнинг икки вариантини кўриб чиқайлик. Улар, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қайта ишловчи корхонани хом ашё билан таъминлаш жа-раёнида моддий оқимларни бошқаришга тизимли ёндашиш имкониятлари борасида бир-биридан принципиал тарзда фарқланадилар. расмда, тепада қайд этилган масалалар ҳар хил функционал бўлимлар ўрта-сида тақсимланган корхонанинг ташкилий тузилмаси тақдим этилган. Бунда кўриниб турибдики, нима сотиб олиш ва қанча сотиб олиш масаласи ишлаб-чиқариш бўйича масала раҳбарият томонидан ечилади. Ишлаб чи қ ариш дирекцияси Харид қ илиш дирекцияси Ишлаб чи қ ариш б ў лимлари Моддий ресурслар бош қ армаси Харид қ илиш бош қ армаси Ечиладиган масалалар: -нима сотиб олиш; - қ анча сотиб олиш; Бажариладиган ишлар : -сотиб олинган ма ҳ сулотларни Ечиладиган масалалар: -кимдан сотиб олиш; - қ андай шартларда сотиб олиш; Бажариладиган ишлар : -шартномалар тузиш;Бош директор Расм. Таъминот функциясини амалга ошириш билан боғлиқ ишлар ва масалалар расмда келтирилган вариантда, корхона таъминоти бўйича барча функция-ларни бир қўлда, масалан моддий-техникавий таъминот бўлимиида, мужассамланиши кўзда тутилади. расм. Таъминот функциясини амалга ошириш билан боғлиқ ишлар ва масалалар. Харид қилинган меҳнат буюмларини омборга қўйиш ишлари ҳам шу ерда бажа-рилади. Таъминот ишлари ҳам шу ерда бажарилади, яъни шартномалар тузилади, улар-нинг бажарилиши назорат қилинади, сотиб олинган маҳсулотларни етказиш ташкил этилади. Натижада таъминот жараёнидаги моддий оқимларни бошқариш функцияси ҳар хил бўлимлар орасида тақсимланган ва уни самарали амалга оширилиши қийин-лашган вазиятга дуч келамиз. Ишлаб чи қ ариш дирекцияси Моддий-техникавий таъминот дирекцияси Асосий ишлаб чи қ ариш Захираларни бош қ ари ш Харидлар Омборлар Ечиладиган масалалар: -нима сотиб олиш; - қ анча сотиб олиш; Бажариладиган ишлар : Ечиладиган масалалар: -кимдан сотиб олиш; - қ андай шартларда сотиб олиш; Бажариладиган ишлар: -шартномалар тузиш; -омборга қў йилишини ташкил этиш.Бош директор Бундай тузилма, меҳнат буюмларини харид қилиш босқичида моддий оқимларни логистик оптималлаштиришга кенг имкониятлар яратади. 3.Харид логистикасида «ишлаб-чиқариш ёки харид қилиш» масаласи. Харид логистикасида «ишлаб-чиқариш ёки харид қилиш» каби масалага икки хил алтернатив (муқобил) вариантдан бирини танлаш киради: - бевосита ишлаб-чиқарувчидан товар ресурсларини сотиб олиб, мустақил ра - вишда ассортиментни шакллантириш; - йирик партияларни майдалаштириш, кенг ассортиментни шакллантириш ва ис-теъмолчиларга бутун ҳолда етказиш билан шуғулланадиган воситачилардан товар ре-сурсларини сотиб олиш; Бевосита ишлаб-чиқарувчидан кўра воситачидан сотиб олиш қулай бўлган ҳол-ларнинг сабабларини кўриб чиқамиз. 1. Товар ресурсларини воситачидан харид қилиб, корхона, одатда, кенг ассорти-ментни кичик партиялар билан олиш имкониятига эга бўлади. Натижада, захираларга, омборларга бўлган эҳтиёж камаяди, ассортиментни айрим турларини ишлаб-чиқа-рувчилар билан ишлар ҳажми ҳам камаяди? 2. Маҳсулотнинг воситачидаги нархи, ишлаб-чиқарувчиникидан паст бўлиши мумкин. Фараз қилайлик, ишлаб-чиқарувчи қуйидаги нархларда ўз маҳсулотини сота-ди: А) кичик ҳажмдаги харидорлар учун – 10 сўм (бир бирлик маҳсулотга) Б) йирик ҳажмдаги харидорлар учун – 8 сўм (бир бирлик маҳсулотга) Воситачи, йирик партияни 8 сўмдан сотиб олади, ва уни майда харидорларга, ус-тига 12% қўшиб, 8 сўм 96 тийиндан сотади. Воситачи бу ишни амалга ошириши мум - кин, чунки у айнан йирик партияларни майдалаштириш билан шуғулланади. Ишлаб-чиқарувчига эса бу иш қимматга тушади, ва у 10 сўмдан сотишга мажбур. 3. Маҳсулот ишлаб-чиқарувчи, воситачидан кўра узоқроқда жойлашган бўлиши мумкин. Бу дегани транспорт харажатлари ҳам қўшилиб, нарх орасидаги фарқ янада ошиб кетади. 4. Етказиб берувчини танлаш масаласи «Ишлаб-чиқариш ёки харид қилиш» масаласи ечилгандан, ва корхона қайси хом ашё ва қайси маҳсулотларни харид қилиш зарур эканлиги белгилаб олганидан сўнг, етказиб берувчини танлаш масаласини ҳал қилишга киришилади. Бу ишнинг асосий босқичларини санаб ўтамиз ва тавсифлаймиз. 1. Потенциал етказиб берувчиларни излаш. Бунда қуйидаги услублар қўлланилиши мумкин: - тендер эълон қилиниши; - реклама маълумотларини: фирма каталогларини; оммавий ахборот воситалари - даги эълонларни ва бошқаларни, ўрганиб чиқиш; - кўргазма ва ярмаркаларга ташриф буюриш; - потенциал етказиб берувчилар билан алоқада бўлиш. Санаб ўтилган тадбирлар натижасида потенциал етказиб берувчилар рўйхати шаклланади, ва у доимо янгиланиб турилади. 2. Потенциал етказиб берувчиларнинг таҳлили. Потенциал етказиб берувчиларнинг тузилган рўйхати, талабларга мос келадиган етказиб берувчиларни танлаш имкониятини берадиган махсус мезонлар асосида таҳ-лил қилинади. Бундай мезонлар сони бир неча ўнтагача бўлиши мумкин. Аммо кўп-гина ҳолларда етказилаётган маҳсулотнинг нархи ва сифати билан, ҳамда етказиб бе-рувчининг ишончлилиги (бунда етказиб берувчининг маҳсулотни етказиш муддати, ассортименти, бутлиги, сифати ва миқдори бўйича олган мажбуриятларини бажариш тушунилади) билан чекланадилар. Етказиб берувчини танлашда эътибор берилаётган бошқа мезонларга қуйидаги-лар киради: - етказиб берувчини истеъмолчидан йироқда жойлашиши; - жорий ва тезкор буюртмаларни бажариш муддатлари; - захира қувватлари мавжудлиги; - етказиб берувчида сифат бошқарувини ташкил этилиши; - етказилаётган ускуналарнинг бутун хизмат муддати давомида эҳтиёт қисмлари-ни етказиб бериш қобилияти; - етказиб берувчининг молиявий аҳволи ва бошқалар. Потенциал етказиб берувчиларни таҳлили натижасида аниқ етказиб берувчилар рўйхати шаклланади, ва улар билан шартнома муносабатларини ўрнатиш бўйича иш олиб борилади. 3. Етказиб берувчилар билан олиб борилган иш натижаларини баҳолаш. Имзоланган шартномалар бўйича иш натижалари етказиб берувчини танлашга катта таъсир кўрсатади. Бунинг учун махсус баҳолар шкаласи ишлаб чиқилади, у ет-казиб берувчини рейтингини ҳисоблаш имконини беради. Рейтингни ҳисоблашдан олдин харид қилинаётган меҳнат буюмларини фарқла-нишини (дифференциация) амалга ошириш лозим. Харид қилинаётган товарлар, хом ашё ва бутловчи маҳсулотлар, одатда, ишлаб-чиқариш нуқтаи-назаридан бир хил қимматга эга эмас. Масалан, уруғнинг йўқлиги қишлоқ хўжа-лигидаги ишлаб-чиқариш жараёнини тўхтаб қолишига олиб келади (худди савдода айрим товарларнинг танқислиги – савдо корхонаси даромадининг ка-майишига олиб келгани каби), худди шундай ўғит, ёқилғи ва эҳтиёт қисмларнинг ўз вақтида етказилмаслиги ҳам йиғим-терим мавсумини анча орқага суриши ёки етиш-тирилаётган маҳсулотни умуман нобуд бўлишига олиб келиши мумкин. Меҳнат буюмларининг ушбу категориясида етказиб берувчи танлашнинг асосий мезони етка-зишларнинг ишончлилиги ҳисобланади. Етказиб берувчининг рейтингини ҳисоблашга мисол келтирамиз (4.1.- жадвал). Фараз қилайлик, корхона А маҳсулотни харид қилиши лозим, ва уни танқислигига йўл қўйиб бўлмайди. Демак, етказиб берувчини танлашда биринчи навбатда етказиш-нинг ишончлилиги мезони эътиборга олинади. Бошқа мезонларнинг аҳамияти эса, таъминот бўлими ходимлари томонидан эксперт йўли билан аниқланади (4.1.-жад-вал). Агарда харид қилинаётган меҳнат буюмлари ишлаб-чиқариш ёки савдо жараёни нуқтаи-назаридан аҳамиятсиз бўлса, у ҳолда етказиб берувчиларни танлашда асосий мезон бўлиб сотиб олиш ва ташиш харажатлари хизмат қилади. Рейтингни жами ифодаси, мезон баҳоси ва аҳамиятлилик даражасини кўпайтма-лари суммасидан келиб чиқади. Ҳар бир етказиб берувчи учун рейтинг ҳисобланиб энг яхши етказиб берувчи аниқланади. Номаълум етказиб берувчилар билан хўжалик алоқалари ўрнатиб, корхона маъ-лум таваккалчиликга йўл қўяди. Агарда етказиб берувчи ўз мажбуриятларини бажара олмаса, истеъмолчи ишлаб-чиқаришида узилишлар ёки молиявий йўқотишлар бўли-ши мумкин. Кўрилган зарарларни қоплаш эса, одатда, маълум қийинчиликларга дуч келади. Шундай экан корхоналар номаъқул бўлган етказиб берувчиларни аниқлашнинг турли усулларини излайдилар, масалан чет эл фирмалари етказиб берувчилар тўғри-сида маълумот йиғувчи махсус фирмаларга мурожаат этадилар, улар эса норасмий манбалардан ҳам фойдаланадилар. жадвал. Етказиб берувчининг рейтингини ҳисоблаш Етказиб берувчини танлашнинг мезони Мезонни нг аҳамият - лилик даражаси Берилган етказиб берувчида мезонни баҳолаш (10 баллик шкала бўйича) Мезон баҳосини унинг ахамият- лилик даражасига кўпайтмаси 1.Етказиб беришнинг ишончлилиги 0,30 7 2,1 2.Нарх 0,25 6 1,5 3.Маҳсулот сифати 0,15 8 1,2 4.Тўлов шартлари 0,15 4 0,6 5.Режадан ташқари етказишлар имкони 0,10 7 0,7 6.Етказиб берувчининг молиявий аҳволи 0,05 4 0,2 Жами: 1,00 6,3 Бу маълумотлар етказиб берувчининг молиявий аҳволи тўғрисида қуйидаги ах-боротларни беришлари мумкин: - етказиб берувчи ликвидлигининг қарз мажбуриятларига нисбати тўғрисида; - сотувлар ҳажмини дебитор қарзларга нисбати тўғрисида; - соф фойданинг сотувлар ҳажмига нисбати тўғрисида; - нақд пул харакати тўғрисида; - захиралар айланмаси ва бошқалар тўғрисида; Ўзбекистондаги корхоналар, ҳозирги кунда, етказиб берувчи танлашда асосан ўз ахборотларидан фойдаланадилар. Кўп етказиб берувчилар билан иш олиб борадиган корхонада яхши маълум бўлган, обрў қозонган етказиб берувчилар рўйхати мавжуд. Бундай етказиб берувчилар билан тузиладиган шартномалар тезда имзоланиб ишлай бошлайди. Агарда нотаниш етказиб берувчи билан шартнома тузиладиган бўлса, у ҳолда шартнома тасдиқланиши ва тўлов амалга оширилиши, молиявий хавфсизликни таъминловчи чора-тадбирлар билан, мукаммаллашади. Қишлоқ хўжалигига тўхтала-диган бўлсак ҳозирги кунда бу иш умуман йўлга қўйилмаган, ва барча хўжаликлар мавжуд етказиб берувчидан (у одатда битта) фойда- ланадилар холос. Етказиб берувчи танлаш бўйича мисол келтирайлик. Тасаввур қиламиз, бир хил маҳсулот ишлаб-чиқарувчи, иккита хўжалик хўжали-ги мавжуд (А ва В). Уларнинг маҳсулотларини сифати ҳам бир хилда. Ҳар иккала хў-жалик ҳам яхши таниш ва ишончли. А хўжаликнинг камчилиги шуки у истеъмолчи-дан В.га нисбатан 200 км йироқроқда жойлашган (А хўжаликгача 500 км, В хўжалик-гача 300 км). Аммо, А хўжалик ўз маҳсулотини автомобиллар ёрдамида ортиш-туши-риш мумкин бўлган қадоқларда жўнатади. В хўжаликнинг маҳсулотини эса қўлда ту- шириш лозим. 500 кмга юкни ташиш учун ҳар километрига 50 сўм сарфланади. 300 км.га юкни ташиш эса қимматроқ бўлиб ҳар километрига 70 сўмга тенг. А хўжаликнинг маҳсулотини тушириш вақти – 30 дақиқа, В хўжаликнинг маҳсу-лотини тушириш вақти – 10 соат. Ҳар бир ишчининг тушириш учун ставкаси соатига 600 сўмни ташкил этади. Агарда фақат ташиш харажатларини эътиборга оладиган бўлсак В хўжаликни танлаш лозим. Аммо ортиш-тушириш ишларини ҳам ҳисоблаб А хўжаликни танлаш маъқул эканлигини кўрамиз. (жадвал) жадвал. Маҳсулотни етказиб бериш билан боғлиқ харажатларни ҳисоблаш. Кўрсаткич номи А хўжалик В хўжалик Транспорт харажатлари 50сўм/км*500км=25000 сўм 70сўм/км*300км=21000 сўм Тушириш харажатлари 600сўм/ соат*0,5соат=300 сўм 600сўм/ соат*10соат=6000 сўм Жами харажатлар: 25300 сўм 27000 сўм Шундай қилиб, барча шарт-шароитлар бир хил бўлганда В хўжаликдан кўра А хўжаликдан харид қилиш маъқул, чунки бу ҳар бир етказиб беришда 1700 сўм тежаш имконини беради. 5 . Харид логистикасида «аниқ муддатга» етказиш тизими «Аниқ муддатга» етказиш тизими, логистик тизимнинг бирор-бир бўғинида қан-дайдир маҳсулотга ўткир эҳтиёж пайдо бўлмаса унга ҳеч қандай маҳсулот кириб бор-маслигига асос-ланган. Масалан: ўғитларни айнан сепиладиган вақтига етказиш ёки ем-хашакни айнан чорва истеъмол қиладиган вақтга етказиш. Бу тизимнинг моҳияти шундаки, унинг ҳар бир бўғинидаги талаб занжирнинг сўнги бўғини талаби билан аниқланади. Агарда занжир охирида талаб пайдо бўлмаса маҳсулот ишлаб-чиқарилмайди ва йиғилмайди. Бундаги маҳсулот харакати худди дарёга ўхшайди. Талаб дарёнинг пастки нуқтасидан оқимга қарши узатилади, унга жавобан моддий оқим қайтарилади. Талаб камайса оқим тезлиги пасаяди, ва аксинча. расм Бу тизимга қарама-қарши бўлиб талабни кутган ҳолда маҳсулотларни омборлар-да йиғиш тизими чиқади. (расм). Расм. Бозор талабини қондиришнинг икки варианти. а) «аниқ муддатга» тизими бўйича етказиш схемаси б) моддий ресурслар билан таъминлашнинг оддий схемаси Корхона омбори Терминал Улгуржи савдо омбори Д ў кон Бозор талабиа) Улгуржи савдо бозори Дўкон Бозор талабиТерминалКорхона омбори б) Ушбу тизимнинг одатдаги таъминотдан принципиал фарқи 4.4-расмда кўрсатилган. расм. Оддий таъминот билан «аниқ муддатга» тизими бўйича таъминот схемаларининг таққослама тавсифи. Шундай қилиб, «аниқ муддатга» етказиш тизими – бу эҳтиёт қисмлар ёки товар-ларни, ишлаб-чиқариш учун ишлатиладиган жойга ёки савдо корхонасида сотиш вақ-тига, талаб қилинган миқдорда ва керак бўлган вақтда, ишлаб-чиқариш ва етказиб бе-риш тизимидир. Расмдан кўриниб турибдики, истеъмолчида сифат назорати йўқ. Демак, бу ишни етказиб берувчи ўз зиммасига олиши лозим. Бундай шароитларда етказиладиган пар-тияда сифатсиз маҳсулот бўлиши мумкин эмас. Етказиб берувчи ва харидор орасидаги, «аниқ муддатга» тизимини қўллаш имко-нини берувчи муносабатлар узоқ муддатли хўжалик алоқалари ва шартномалар асоси-да барпо этилади. Шундагина барча масалалар бўйича иккала томонни ҳам қониқти-радиган ечимларни топиш мумкин. «Аниқ муддатга» тизими етказиб берувчиларни, оддий таъминот шароитидагига нисбатан, камроқ захира билан ишлашини кўзда тутади. Демак, логистик жараённинг барча иштирокчиларига қўйилган талаб янада кучаяди, шу жумладан транспортчи-ларга ҳам. Шунинг учун ҳам оддий Етказиб берувчи Етказиб берувчининг чи қ ариш назорати Экспедицион омбор Кириш назорати омбори Асосий омбор Истеъмолга тайёрлаш Ишлаб чи қ ариш истеъмоли шароитда ташувчи танлаётганда асосий эътибор ташиш нархига қаратилса, «аниқ муддатга» тизимида ташувчини белгиланган муд-датга етказиб бера олиш кафолатига эътибор берилади. «Аниқ муддатга» тизимини қўллаш ишлаб-чиқариш ва товар захираларини кес-кин камайтиришга имкон яратиб, омбор қувватлари ва ходимларига бўлган талабни камайтиради. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сотишда бу тизим қуйидаги схема-ларнинг бири бўйича амалга ошади:  Чакана савдо корхонаси омбори – дўкон  Улгуржи савдо корхонаси омбори – дўкон  Хўжалик хўжалиги – дўкон «Аниқ муддатга» тизимини қўллаш жуда ҳам машаққатли ишдир. Уни қўллаш-дан олдин, «аниқ муддатга» тизими услуби бўйича ишлаш энг катта самара бериши мумкин бўлган аҳамиятли позицияларни аниқлаш мақсадида, етказиб берилаётган то-вар ёки ишлаб-чиқариш ресурслари ассортиментини дифференциациялаш керак. Дифференциация қуроли сифатида турли таҳлил усулларини қўллаш мумкин. «Аниқ муддатга» тизимини қўллашдан олинадиган асосий самарани қуйидагича ифодаласак бўлади: - етказиб беришларнинг технологик занжиридаги бир қатор операциялар чиқа-риб ташланади; - жорий захиралар камаяди, чунки меҳнат буюмлари тўғридан-тўғри цехга ёки дўконга бориб тушади; - яхши маълум бўлган етказиб берувчилар ва ташувчилар билан узоқ муддатли муносабатлар ўрнатилиши ҳисобига етказиб беришларнинг ишончлилиги ошади, бу эса суғурта харажатлари камайишига олиб келади; - яқин масофада жойлашган ёки омборлари мавжуд етказиб берувчилар билан ишлаш натижасида йўл харажатлари ҳам камаяди; - маҳсулоти сертификатланган етказиб берувчилар билан ишлаш натижасида, маҳсулот сифати ҳам ошади; - «аниқ муддатга» тизимини қўллашдан икки томонлама манфаат кўзланади, бу эса етказишлар ишончлилигининг ошишига олиб келади. «Аниқ муддатга» тизимини қўллаш олдида турган айрим муаммоларга ҳам тўхталиб ўтиш лозим. Истеъмолчининг сифатга бўлган талаблари, етказиб берувчи харажатлари-нинг ошишига олиб келиши мумкин. Истеъмолчининг йироқлиги, кичик партияларни тез-тез ташиб турилиши етка-зиб берувчи учун фойдасиз бўлиши мумкин. Етказиш муддатлари жадвали, «аниқ муддатга» тизимида маҳсулотлар уларга эҳтиёж пайдо бўлгандагина олиб келинади, етказиб берувчи учун эса ягона бир жад-вал бўйича (белгиланган вақт ва ҳажмда) етказиш қулайроқ. Етказишлар ҳажми ва даврийлиги. Етказиб берувчи ва истеъмолчи учун ушбу иккита параметр бир-биридан фарқли ўлчамларда фойдали бўлиши мумкин. Мавзу якунида «аниқ муддатга» тизимини лойиҳалаш ва киритиш жараёнида ечилиши лозим бўлган айрим масалаларни санаб ўтамиз. 1. Етказиб берувчилар билан муносабатлар соҳасида: - яқин жойлашган етказиб берувчиларни излаш; - узоқ муддатли хўжалик алоқаларига ўтиш; - текширилган етказиб берувчилар билан шартнома муносабатларини узайти-риш (пролонгация); - етказиб берувчиларни «аниқ муддатга» тизимини қўллашга қизиқтириш ва уларнинг етказиб берувчиларига ҳам бу тизимни ёйиш; - узоқ муддатли режалаштириш ва харидлар кафолати ҳисобига етказиб берувчи-лар фаолиятини қўллаб-қувватлаш; - йироқдаги етказиб берувчиларни уюштириш (тўплаш); - харид нархларини ҳар иккала томонга ҳам қулай даражага олиб келиш; - қоғозсиз ахборот алмашинувини ташкил этиш; - етказиб берувчи кучи ва воситалари ёрдамида марказлашган етказишни ташкил этиш; - моддий оқимлар билан ишлашда технологик карталардан фойдаланиш. 2. Етказишлар ҳажми бўйича: - ишлаб-чиқариш тезлиги билан келишилган харидлар тезлигини қувватлаш (савдо корхонаси учун сотиш тезлиги); - кичик ҳажмлардаги тез-тез етказишларни таъминлаш; - шартнома умумий ҳажми ўзгармасдан, ҳар бир етказиш ҳажмининг ўзгариши билан ишлаш; - етказиб берувчилар талаб қилинаётган миқдорда маҳсулотни қадоқлашга тайёргарлиги учун уларни мукофотлаш. 3. Етказилаётган маҳсулот сифати соҳасида: - сифат учун жавобгар бўлган ишлаб-чиқарувчи ва истеъмолчи ходимларининг ўзаро алоқада бўлиши. 4. Ортиш соҳасида: - юклар келишини аниқ жадвалини тузиш ва унга риоя қилиш; - доимий, текширилган ташувчилардан фойдаланиш; - омборга қўйиш ва ташишни ўз ичига оладиган мажмуавий логистик хизмат кўрсатишга узоқ муддатли шартномалар тузиш. 6.Тез амал қилиш услуби Тез амал қилиш услуби «аниқ муддатга» тизимининг ривожланиши натижасида пайдо бўлган. Бу услуб – чакана савдо корхоналарига ва тақсимот марказларига маҳ-сулот етказиб беришларни режалаштириш ва тартибга солиш услубларини ўз ичига олади. Унинг асосида эса, савдо корхонаси, унинг етказиб берувчиси ва транспорт ўр-тасидаги логистик ўзаро алоқа ётади. Услуб мазмуни унинг номида акс эттирилган: бозорда пайдо бўлган талабга қараб логистик тизимнинг тез амал қилиши (расм). Расм. Бозор талабига қараб амал қилувчи логистик тизим Агарда етказиб берувчи ишлаб-чиқариш корхонаси бўлса, у оператив тарзда ўз ишлаб-чиқаришини, янги маҳсулот чиқариш мақсадида, қайтадан ташкил этиши ло-зим. Етказиб берувчи бозордаги реал талаб хақидаги ахборотни тезда олиш имкония-тига эга бўлиши керак. Ишлаб-чиқарувчи корхонадан савдо корхонасига бирор-бир маҳсулот, ўша маҳ-сулотга реал эҳтиёж пайдо бўлиши эхтимоли юқори бўлгандагина етказиб берилади. Буюртмани топшириш ва маҳсулотни етказиш ҳеч қандай тутилишсиз амалга ошиши керак. Масалан, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қайта ишловчи корхонани оладиган бўлсак, у ўз ишлаб-чиқаришини тезда бир маҳсулотдан иккинчи маҳсулотга ўтказа олса мақсадга мувофиқ бўлади. Тез амал қилиш услуби учта технология ва бизнеснинг янги концепциясини қўллашга асосланган: Биринчи технология: маҳсулот штрих кодларини автоматик равишда аниқлаш. Хозирги вақтда нима сотилаётгани тўғрисида аниқ маълумотни тез йиғишга имкон беради. Иккинчи технология: маълумотларнинг электрон алмашинуви. Бу нафақат ин-тернет, балки корхоналарга ҳужжатланган маълумотлар билан оператив алмашиш им-конини берувчи бошқа стандартлар мажмуаси ҳамдир. Учинчи технология: юк бирликларини (масалан, ташиш контейнерларини) авто-матик аниқланиши. Бизнеснинг янги концепцияси, бу товар харакатида иштирок этувчи ташкилот-лар орасидаги ҳамкорлик туйғусидир. Иштирокчиларнинг ўзаро келишуви ниҳоятда катта рол ўйнайди. Масалан, 80-йилларнинг охирида Бозор талаби Етказиб берувчи Транспорт Савдо корхонаси Логистик тизим АҚШ.да 90% товарларда штрих код мавжуд эди. Аммо тез амал қилиш технологияси билан атиги бир неча юзта хам-корлар ўзаро боғланган эдилар холос. Жорий этишнинг секинлигига технология янги-лиги эмас, балки иштирокчилар (чакана савдогарлар, дистрибьюторлар, ишлаб-чиқа-рувчилар) орасидаги бир-бирига бўлган ишончсизлик туйғуси сабаб. Тарихан шундай бўлганки ҳар бир ташкилот кўпроқ фойда олишни, ва бу ишни бошқа ташкилот фой-даси ҳисобига амалга оширишни кўзлайди. Ушбу рақиблик муносабатларини енгиш, техник-технологик масалаларни ечишдан ҳам мураккаброқдир. Адабиётлар рўйхати 1. Аникин Б.А. Логистика: Учеб.пособие. М.: Инфра М. 2000 г. 2. Аникин Б.А Практикум по логистике. Учебное пособие. Москва Инфра- М 2002 г. 3. Гаджинский А.М. “Логистика” М 2003 г.– 407 с. 4. Гаджинский А.М. Практикум по логистике. М.: ИВЦ «Маркетинг», 2001 г. 5. Миротин Л.Б., Сергеев В.И. Основ ы логистики. Учебное пособие. Москва, “Инфра-М”, 1999 г. 6. Неруш Ю.М. Л огистика. Учебник для вузов.-3-е изд., перераб. и доп.- М.: ЮНИТИ-Дана, 2003 г. 7. Неруш Ю.М. “Коммерческая логистика” М “Банки и биржи” Издательское обьединение “ЮНИТИ” 1997 г.-240 с. 8. Саркисов С.В. Управление логистикой. Учебное пособие. Москва ЗАО «Бизнес-школа «Интел-Синтез» 2001 г. 9. Саматов Ғ.А. Ё.К.Қориева. Б.Пайзиев. Рақобат муҳитида халқаро транспорт тизими фаолиятининг логистик ишончлиги. Тошкент 2003 й. 10. Чудаков А.Д. Л огистика. Учебник. М.: ООО «Издательство РДЛ», 2001 г. 11. Ballou R.H. Basic Buisness logistics. New York, 1987 г. 12. Cristopher M. The Strategy of distribution management. London, 1986 y. 13. Kearney A.T. Logistics Productivity the Competitive edge in Europe. – Chicago, 1994 y. 14. Magee J., Capacino W., Rosenfiueld D. Modern logistics management. – New York, 1986 y.

Похожие

Тақсимот логистикаси
Транспорт логистикаси
Ахборот логистикаси
Ишлаб-чиқариш логистикаси
Логистика ва маркетинг