Тақсимот логистикаси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Тақсимот логистикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78.5 KB

Тақсимот логистикаси Режа: 1. Тақсимот логистикаси тушунчаси 2.Тақсимот логистикасининг вазифалари 3.Логистик каналлар ва логистик занжирлар.

1. Тақсимот логистикаси тушунчаси «Тақсимот» сўзи жуда кенг қўлланилади, унинг луғавий маъноси – бирор-бир нарсани кимларгадир (нималаргадир) бўлиб бериш, унда ҳар бирига ўзига тегишли қисми тақдим этилиши тушунилади. Иқтисодиётдаги тақсимот – бу ишлаб-чиқариш жараёнининг бир босқичидир, олдин моддий неъматларни ишлаб-чиқариш, кейин эса тақсимлаш, яъни яратилган маҳсулотдаги ҳар бир ишлаб-чиқарувчининг улушини аниқлаш, лозим. Бунда ушбу ишлаб-чиқарилган маҳсулотга бўлган эгалик хуқуқи тақсимланади. Маҳсулотларнинг ўзи эса, масалан омбордаги сабзавотлар, ишлаб-чиқариш жараёни иштирокчилари орасида тақсимланмайди. Агрологистикада тақсимот деганда ушбу жараённинг буюмлашган, сезиладиган бир маъноси тушунилади. Эгалик хуқуқлари тақсимоти билан боғлиқ қонуниятлар ҳам эътиборга олинади, аммо улар текшириш ва оптималлаштиришнинг асосий пред-мети ҳисобланмайди. Тақсимот логистикасида ўрганиладиган асосий предмет – мав - жуд материаллар захирасининг жисмоний тақсимот жараёнини рационаллашувидир. Маҳсулотни қандай қадоқлаш лозим, қайси йўналиш бўйича жўнатиш керак, омбор-лар тармоғи керакми (керак бўлса, қандай?), қандай воситачилар керак – айнан шу ма-салаларни тақсимот логистикаси ечиши лозим бўлади. Логистика моддий оқимларнинг тўлиқ бошқарувини ўрганади ва амалга оши-ради, шунинг учун ҳам барча босқичларда тақсимот масалаларини ечиш, яъни нима-нидир кимларгадир бўлиб бериш зарур бўлади:  товарлар харид қилинганда етказиб берувчилар орасида буюртмалар тақсим-ланади;  юклар корхонага келиб тушгандан сўнг, улар сақлаш жойлари бўйича тақсим-ланади;  ишлаб-чиқаришнинг ҳар хил бўлимлари ўртасида моддий захиралар тақсим-ланади;  савдо жараёнида моддий оқимлар тақсимланади ва ҳоказо.

Тақсимот логистикаси чегараларини белгилаб олиш учун, капитал ишлаб-чиқа-риш жараёнининг чизмасини кўриб чиқамиз (7.1-расм), маълумки у учта босқичдан иборат. Ишлаб-чиқариш воситаларини харид қилиш босқичидаги моддий оқимлар харид логистикасининг ўрганиш ва бошқариш объекти бўлсалар, ишлаб-чиқариш босқичи-даги моддий оқимлар – ишлаб-чиқариш логистикаси объекти ҳисобланади. Тайёр маҳсулотларнинг тақсимоти ва реализацияси босқичидаги моддий оқимлар эса – тақ-симот логистикасининг объекти бўладилар. Д Т П Т 1 Д 1 харид ишлаб-чиқариш тақсимот логистикаси логистикаси логистикаси расм. Капитал ишлаб-чиқариш жараёни ва логистиканинг функционал соҳалари. Тақсимот логистикаси бу истеъмолчининг талаб ва манфаатларига мувофиқ тайёр маҳсулотни унгача етказиш жараёнидаги ташиш, омборга қўйиш ва бошқа мод-дий ва номоддий операцияларни режалаштириш, назорат қилиш ва бошқариш тўғри-сидаги билимлар мажмуидир. Шу билан бирга ушбу ахборотни узатиш, сақлаш ва қайта ишлаш ҳам тақсимот логистикаси доирасига киради. Тақсимот логистикаси қуйидаги тамойилларга асосланган: - моддий ва ахборот оқимларини бошқариш жараёнини маркетинг мақсадлари ва вазифаларига бўйсуниши; - тақсимот жараёнининг ишлаб-чиқариш ва харид жараёнлари билан тизимли ўзаро алоқаси (моддий оқимларни бошқариш нуқтаи- назаридан); - тақсимот ичидаги барча функцияларнинг тизимли ўзаро алоқаси. Тақсимот логистикасининг таърифи қуйидагича ифодаланади: тақсимот логисти-каси – бу хар хил улгуржи харидорлар ўртасидаги, яъни улгуржи савдо жараёнида амалга ошириладиган, ўзаро алоқадор функциялар мажмуасидир.

Чакана савдо жараёни, одатда, Агрологистикада тадқиқот этилмайди. Бу жараён сама-радорлиги, логистика доирасидан ташқаридаги омилларга боғлиқ, масалан ис-теъмолчилар психологиясини билишга, савдо залини безаш маҳоратига, рекламани ташкил этишга ва бошқаларга. Чакана савдо жараёнида моддий оқимларнинг рацио-нал ташкил этилиши албатта зарур, аммо унинг аҳамияти моддий оқим харакатининг олдинги босқичларидагига нисбатан анча кам. Шуни ҳам айтиш лозимки юқорида айтилганларнинг барчаси бутун чакана савдо жараёнига эмас, (у ўз ичига улгуржи харид ва чакана савдоларни олади), балки фақат-гина чакана савдога, яъни истеъмолчиларга хизмат кўрсатишга, тегишли. Тақсимот логистикасининг ўрганиш объекти – етказиб берувчидан истеъмолчи-гача бўлган харакат босқичидаги моддий оқимлардир. Моддий оқим тақсимоти анчадан буён фаолиятининг ахамиятли томони бўлиб келмоқда эди, аммо нисбатан яқиндагина у энг мухим функциялардан бири мавқеига эга бўлди. Ривожланган бозор иқтисодиётига эга давлатларда 50-60чи йилларгача тақ-симот тизимлари ҳеч қандай бошқарувсиз ривожланиб келди. Тақсимот каналларини танлаш, товарларни қадоқлаш, уларни ташиш ва истеъмолчига етказишга тайёрлаш, ишлаб-чиқариш ва материалларни харид қилиш масалалари бир-бири билан ўзаро алоқада ечилар эди. Биргаликда тақсимот функциясини ташкил этувчи айрим кичик- роқ функциялар, мустақил функциялар сифатида таърифланар эди. 60-70- йилларнинг бошларидагина, ишлаб чиқилган маҳсулот тақсимотига доир барча функцияларни ягона бошқариш функциясига бирлаштириш самарадорлигини оширишга олиб кели-шини англадилар. Бунинг натижасида тақсимот функциялари корхона ва ташкилот-ларнинг функционал бошқаруви тузилмасига киритилди. Савдодаги тақсимотнинг ҳар хил функциялари интеграциясига, дўконларни таъ-минловчи махсус тузилмаларни бўлиниши ва ривожланиши мисол бўлиши мумкин. Ривожланган бозор иқтисодиётига эга

мамлакатларда, 70-йилларда, бундай тақсимот тузилмаларини йирик чакана савдо ташкилотлари барпо этиб, уларни ривожланти-ришга киришдилар. Тақсимот марказларининг самарадорлигига товарларнинг йирик партияларини олиш муносабати билан бериладиган чегирмалар ҳисобига, етказиб бе-риш самарадорлиги ҳисобига, ҳамда бир тақсимот марказида хизматлардан фойдала-нувчи дўконлар захираси тўпланиши ҳисобига эришилади. 2.Тақсимот логистикасининг вазифалари Тақсимот логистикаси, етказиб берувчи – истеъмолчи муносабатларида моддий оқимни бошқариш бўйича барча вазифалар мажмуини ўз ичига олади. Бунда тайёр маҳсулотни истеъмолчигача харакати жараёнида ечиладиган моддий оқимлар бошқа-руви вазифалари асосий ўринни эгаллайди. Тақсимот логистикаси вазифаларини ечиш жараёнида қуйидаги саволларга жа-воб топиш лозим: - қайси канал бўйича маҳсулотни истеъмолчига етказиш; - маҳсулотни қандай қадоқлаш; - логистикага омборлар тармоғи керакми, агарда керак бўлса, қандай, қанча ва қаерда; - хизмат кўрсатишнинг қайси даражасини таъминлаш, ва бошқа қатор масалалар. Микро ва макро даражадаги логистик тақсимот вазифалари таркиби ҳар хил. Корхона даражасида, яъни микро даражада логистика қуйидаги вазифаларни ўз олди-га қўяди: - реализация жараёнини режалаштириш; - буюртма қабул қилишни ва қайта ишлашни ташкил этиш; - қадоқ турини танлаш, бутлаш ҳақида қарор қабул қилиш, ва юклашдан олдинги бошқа операциялар бажарилишини таъминлаш; - маҳсулот юклашни ташкил этиш;

- етказиб беришни ташкил этиш ва ташишни назорат қилиш; - реализациядан кейинги хизмат кўрсатишни ташкил этиш. Макро даражадаги логистика вазифалари қуйидагилар: - моддий оқимни тақсимлаш чизмасини танлаш; - хизмат кўрсатиладиган ҳудуддаги тақсимот марказларнинг (омборларнинг) оп-тимал миқдорини аниқлаш; - хизмат кўрсатиладиган ҳудудда тақсимот маркази (омбор) жойлашувининг оп-тимал жойини аниқлаш, ҳамда моддий оқимни туман, вилоят, мамлакат ҳудудидан ўтиш жараёнининг бошқаруви билан боғлиқ бошқа қатор вазифалар. 3.Логистик каналлар ва логистик занжирлар. Моддий оқим хом-ашё манбаидан, ёки ишлаб-чиқаришдан, ёки тақсимот марка-зидан чиқиб, ишлаб-чиқаришга, тақсимот марказига ёки охириги истеъмолчига бориб тушади (расм). расм. Моддий оқимни истеъмол тизимига тушиш вариантлари Барча холларда моддий оқим истеъмолга бориб тушади, у эса ишлаб- чиқариш ёки ишлаб-чиқариш бўлмаслиги мумкин. Ишлаб-чиқариш истеъмоли – бу жамият маҳсулотини ишлаб-чиқариш эҳтиёж-ларида, меҳнат воситаси ёки предмети (буюми) сифатида жорий Қ айта ишлаш корхонаси Та қ симот маркази Та қ симот маркази С ў нгги истеъмолчиМоддий о қ им манбалари Қ ишло қ х ў жалик корхонаси Қ айта ишлаш корхонасиМоддий о қ им истеъмолчилари

ишлатилишидир. Но-ишлаб-чиқариш истеъмоли – бу жамият маҳсулотини ноишлаб-чиқариш соҳалари-нинг корхона ва муассасаларидаги шахсий ёки аҳоли истеъмолига жорий ишлатили-шидир. Моддий оқимнинг логистика чегараларида харакатланишининг барча босқич-ларида уни ишлаб-чиқариш истеъмоли содир бўлади. Логистик занжирни якунловчи сўнгги босқичдагина, моддий оқим ноишлаб-чиқариш истеъмоли соҳасига тушади. Логистик занжир ишлаб-чиқариш истеъмоли билан якунланиши хам мумкин. Масалан: меҳнат қуроллари оқими, заводда ишлаб-чиқарилган тракторлар кейинча-лик яна ишлаб-чиқаришда «истеъмол» қилинади. Шунингдек, ишлаб-чиқариш истеъ-молига, моддий оқимларнинг тақсимот марказидаги шаклланиши жараёни ҳам кира-ди. Бу ерда саралаш, қадоқлаб юк партияларини шакллантириш, сақлаш, бутлаш каби операциялар амалга оширилади. Бу операциялар мажмуи айланиш соҳасидаги ишлаб-чиқариш жараёнини ташкил этади. Харакатланишнинг барча босқичларида, моддий оқим логистик жараён ишти-рокчиларининг меҳнат предмети сифатида хизмат қилади. ишлаб- чиқариш техник мақсадларда ишлатиладиган маҳсулот харакати босқичида бу қайта ишланмаган хом-ашё материаллари, ярим тайёр маҳсулотлар, бутловчи қисмлар ва бошқалар бўлиши мумкин. Товар харакати босқичида моддий оқим тайёр истемол моллари харакатидан иборат бўлади. Умумий ҳолда, моддий оқимларнинг етказиб берувчиси ва истеъмолчиси иккита микрологистик тизим сифатида номоён бўлади, улар логистик канал, ёки бошқача қи-либ айтганда тақсимот канали билан ўзаро боғланганлар. Логистик канал – бу мод-дий оқимни муайян ишлаб-чиқаришдан унинг истеъ-молчисигача етказишни амалга оширувчи, қисман тартибга солинган ҳар хил воси-талар кўплигидир. Моддий оқимни етказиб берувчидан истеъмолчигача бўлган харакати жараёни-нинг муайян иштирокчилари танланмагунча бу кўплик қисман

тартибга солинган бў-либ қолаверади. Бундан кейин эса логистик канал логистик занжирга айланади (4.3-расм). Масалан маҳсулотни воситачи фирма орқали реализация қилиш хақида қарор қабул қилинганлиги, бу истеъмолчи билан бевосита ишлашни рад этиб, тақсимот ка-налини танлашдир. Муайян воситачи фирмасини, муайян ташувчини, муайян суғурта корхонасини танлаш эса – бу логистик занжирни танлашдир. Логистик занжир – бу ташқи моддий оқимни бир логистик тизимдан иккин-чисигача етказиш бўйича логис-тик операцияларни амалга оширувчи, логистик жа-раён иштирокчиларининг чизиқли тартибга солинган кўплигидир. T 1 D 1 T 1 Т n D m T n а) Т i Д j Т к б) шартли белгилашлар: Т 1 ...Т n – товарларни етказиш бўйича хизматлар мажмуини кўрсатувчи, транс-порт-экспедицион фирмалар кўплиги; Д 1 ...Д n -дистрибьютерлар кўплиги; Расм. Логистик каналнинг логистик занжирга ўтиши. Истеъмол моллари тақсимот каналларининг айрим вариантлари 5.4- расмда кел-тирилган. Макрологистика даражасида, логистик каналлар ва логистик занжирлар бу мак-рологистик тизимлар орасидаги алоқалардир. Макрологистик тизимнмнг турига боғ-лиқ ҳолда тақсимот каналлари ҳар хил кўринишга эгадирлар. Тўғри алоқаларга эга бўлган логистик тизимларда тақсимот Моддий о қ имларни етказиб берувчиси Моддий о қ имларни истеъмолчиси моддий о қ имни етказиб берувчиси моддий о қ имни истеъмолчиси

каналлари ҳеч қандай улгуржи – воситачи фир-маларга эга эмас. Эгилувчан тизимларда эса бундай воситачилар мавжуд. Тақсимот каналини танлашда, товар харакати шаклини – транзит ёки омбор – танлаш амалга оширилади. Логистик занжир танланганда – муайян дистрибьютор, та-шувчи, суғурталовчи, экспедитор, банкир ва ҳоказолар танлови амалга оширилади. Бунда турли хил эксперт баҳолари услубиётлари, операцияларни текшириш услу-биётлари ва бошқалар ишлатилиши мумкин. Логистик канални танлаш имконияти, логистик жараёнлар самарадорлиги оши-шини муҳим резерви (захираси) ҳисобланади. Улгуржи савдо омбори Ишлаб чи қ аришАгентлик фирмаси Ж ў натма савдо корхонаси Улгуржи савдо омбори Ишлаб-чи қ арувчининг тайёр ма ҳ сулот омбориЧакана савдо Чакана савдо Чакана савдо Чакана савдо Чакана савдо Чакана савдо

расм. Истеъмол моллари тақсимоти каналларининг турли хил вариантлари Тақсимот каналларини кўриб чиқамиз, улар бўйича товарлар сўнгги ишлаб-чи-қаришдан тақсимот марказлари орқали охирги истеъмолчига бориб тушадилар (5.5.-расм). 8 транзит оқими 1 6 2 3 4 5 транзит оқими 7 расм. Истеъмол молларини тақсимот каналларининг тузилмавий чизмаси Иккинчи йўналиш 1-6 айнан шу сабабларга кўра ноқулай. № 1 тақсимот маркази ишлаб-чиқариш тўпланган жойда жойлашган, ва, одатда, бир хил товарнинг катта ҳажмларини олиб-сотади. Воситачиларнинг бу тури ҳам кенг ассортиментни шакл-лантирмайди. Кенг ассортиментни, истеъмол тўпланган жойда жойлашган,улгуржи савдо билан шуғулланувчи №2 тақсимот маркази шакллантиради. Бу воситачи, истеъ-молчига максимал хизмат кўрсатишга С ў нгги ишлаб- чи қ ариш А С ў нгги ишлаб- чи қ ариш В №1 та қ симот маркази (иш- лаб-чи қ ариш жойида) №1 та қ симот маркази (истеъ- мол жойида)И С Т Е Ъ М О Л Ч И

ихтисослашган. Шундай қилиб, 1-7-5 канали истеъмолчига энг яхши хизмат кўрсатилишини таъминлайди, лекин ўз ичига иккита воситачини ҳам олади, яъни товар нархи ҳам энг юқори бўлади.

Адабиётлар рўйхати 1. Аникин Б.А. Логистика: Учеб.пособие. М.: Инфра М. 2000 г. 2. Аникин Б.А Практикум по логистике. Учебное пособие. Москва Инфра-М 2002 г. 3. Гаджинский А.М. “Логистика” М 2003 г.– 407 с. 4. Гаджинский А.М. Практикум по логистике. М.: ИВЦ «Маркетинг», 2001 г. 5. Миротин Л.Б., Сергеев В.И. Основ ы логистики. Учебное пособие. Москва, “Инфра-М”, 1999 г. 6. Неруш Ю.М. Л огистика. Учебник для вузов.-3-е изд., перераб. и доп.- М.: ЮНИТИ-Дана, 2003 г. 7. Неруш Ю.М. “Коммерческая логистика” М “Банки и биржи” Издательское обьединение “ЮНИТИ” 1997 г.-240 с. 8. Саркисов С.В. Управление логистикой. Учебное пособие. Москва ЗАО «Бизнес-школа «Интел-Синтез» 2001 г. 9. Саматов Ғ.А. Ё.К.Қориева. Б.Пайзиев. Рақобат муҳитида халқаро транспорт тизими фаолиятининг логистик ишончлиги. Тошкент 2003 й. 10. Чудаков А.Д. Л огистика. Учебник. М.: ООО «Издательство РДЛ», 2001 г. 11. Ballou R.H. Basic Buisness logistics. New York, 1987 г. 12. Cristopher M. The Strategy of distribution management. London, 1986 y. 13. Kearney A.T. Logistics Productivity the Competitive edge in Europe. – Chicago, 1994 y. 14. Magee J., Capacino W., Rosenfiueld D. Modern logistics management. – New York, 1986 y.

Похожие

Транспорт логистикаси

Ахборот логистикаси

Харид логистикаси

Ишлаб-чиқариш логистикаси

Логистика ва маркетинг