Ахборот логистикаси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ахборот логистикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

130.5 KB

Ахборот логистикаси Режа: 1. Ахборот оқимлари тушунчаси. 2. Ахборот тизимлари. 3. Штрих-кодларни автоматик аниқлаш усулларини қўллаш.

Ахборот оқимлари тушунчаси. Моддий оқимларни бошқариш жараёни асосида, логистик тизимлардаги ахбо-ротни қайта ишлаш ётади. Шундай экан, логистиканинг асосий тушунчаларидан бири бу ахборот оқимидир. Ахборот оқими – бу логистик тизим ичида, логистик тизим ва ташқи муҳит ора-сида харакатланувчи, логистик операцияларнинг бошқаруви ва назорати учун зарур бўлган хабарлар ва маълумотлар йиғиндисидир. Ахборот оқими қоғоз ва электрон ҳужжатлар кўринишида бўлиши мумкин. Агрологистикада ахборот оқимларининг қуйидаги турларини ажратадилар. - оқим билан боғланувчи тизимлар турига кўра: горизонтал ва вертикал; - ўтиш жойига кўра: ички ва ташқи; - логистик тизимга нисбатан йўналишига кўра: кирувчи ва чиқувчи. Ахборот оқими жорий оқимдан олдин, у билан бирга, ёки ундан кейин харакат-ланиши мумкин. Бунда ахборот оқими моддий оқим билан бир томонга ёки қарама-қарши томонга йўналтирилган бўлиши ҳам мумкин. - қарама-қарши йўналишдаги, моддий оқимдан олдин келувчи ахборот оқими, одатда, буюртма тўғрисидаги маълумотлардан иборат бўлиши мумкин; - тўғри йўналишдаги, моддий оқимдан олдин келувчи ахборот оқими, келиши кутилаётган товарлар тўғрисидаги бирламчи маълумотлардан иборат бўлиши мум-кин; - тўғри йўналишда моддий оқим билан биргаликдаги ахборот оқимида, моддий оқимнинг миқдор ва сифат параметрлари тўғрисидаги ахборотлар келиши мумкин; - қарама-қарши йўналишдаги моддий оқимдан кейин келган ахборот оқимида, товарларни, молиявий маблағларни қабул қилинганлиги натижалари, сифати ва миқ-дори тўғрисидаги, турли хил эътирозлар тўғрисидаги ахборотлар ўтиши мумкин.

Умуман олганда ахборот оқимининг харакатланиш йўли, моддий оқим харакати йўналиши билан бир хил бўлмаслиги мумкин. Ахборот оқими қуйидаги кўрсаткичлар билан тавсифланади. - келиб чиқиш манбаи; - оқим харакати йўналиши; - жўнатиш ва қабул қилиш тезлиги; - оқим интенсивлиги ва бошқалар. Ахборот тизимларининг шаклланиши оқимларининг айрим кўрсаткичлари кеси-мидаги текширишларсиз амалга ошмайди. Мисол учун, бирор корхонани ҳисоблаш техникаси билан таъминлаш масаласини, ушбу иш жойи орқали ўтадиган ахборот ҳажми ва қайта ишлашининг зарурий тезлигини билмасдан ҳал қилиб бўлмайди. Моддий оқимни қуйидаги тарзда бошқариш мумкин: - оқим йўналишини ўзгартириб; - жўнатиш тезлигини, унга мувофиқ бўлган қабул қилиш тезлигигача чеклаб; - оқим ҳажмини айрим бўлим ёки тармоқнинг ўтказиш қобилияти катталигигача чеклаб. Ахборот оқими бир вақт бирлиги ичида қайта ишланадиган ёки ўтказиладиган ахборот миқдори билан ўлчанади. Бирор-бир маълумотдаги ахборот миқдорини ташиш усуллари, кибернетика фа-нининг ахборот назарияси бўлимида ўрганилади. Ушбу назарияга мувофиқ ахборот миқдори бирлиги сифатида, иккиланган бирлик – бит қабул қилинган. Электрон ҳи-соблаш техникасини қўлаганда ахборот байтларда ўлчанади. Бундан келиб чиқан хол-да килобайт, мегабайт ва гигабайтлардан ҳам фойдаланилади. Хўжалик фаолияти амалиётида ахборот қуйидагича ўлчаниши мумкин: - қайта ишлаган ёки узатилган ҳужжатлар миқдори билан; - қайта ишланадиган ёки узатиладиган ҳужжатлардаги ҳужжат қаторларининг умумий сони билан.

Шуни ҳам этиборга олиш лозимки, иқтисодий тизимларда, логистик операция-лардан ташқари, ахборот оқими содир бўлиши ва узатилиши билан кузатиладиган, бошқа операциялар ҳам амалга оширилади. Аммо логистик ахборот оқими умумий ахборот оқимининг энг аҳамиятли қисмини ташкил этади. Айниқса Ишлаб-чиқариш корхоналари ва улгуржи савдо корхоналарида бу хол яққол сезилиб туради. Ахборот тизимлари. Ҳар бир логистик тизимининг муҳим унсури бўлиб, аҳборот ўтиши ва қайта иш-ланишини таъминловчи тизимча хизмат қилади. Ўз навбатида бу «тизимча» ҳам тур-ли хил тизимчалардан ташкил топган мураккаб ахборот тизимидан иборатдир. Бошқа тизимлар сингари, ахборот тизими ҳам тартибли ўзаро боғланган унсурлардан ташкил топиши ва интегратив жиҳатларнинг бирор-бир бирлигига, «йиғиндисига» эга бўли-ши лозим. Кўп ҳолларда аҳборот тизимларини иккита тизимчага ажратадилар: функ-ционал ва таъминловчи (11.1.-расм) Функционал тизимча, мақсаднинг умумийлиги белгиси бўйича гуруҳланган, ечи-ладиган масалалар йиғиндисидан иборат. Таъминловчи тизим эса, ўз навбатида, қуйи-даги унсурларни ўз ичига олади: - техник таъминот, яъни ахборот оқимларини қайта ишлашни ва узатишни таъ-минловчи техник воситалари йиғиндиси; - ахборот таъминоти, у ўз ичига турли маълумотлар, классификаторлар, кодифи-каторлар, маълумотларни расмий изоҳлаш воситаларини олади; - математик таъминот, яъни функционал масалаларни ечишнинг услублари йи-ғиндиси.

Шартли белгилар: А – техник таъминот Б – ахборот таъминоти В – математик таъминот Г – бошқа таъминот воситалари расм. Ахборот тизими тузилмаси Логистик ахборот тизимлари, одатда логистик жараёнларни бошқаришнинг ав-томатлаштирилган тизими сифатида намоён бўладилар. Шунинг учун ҳам логистик ахборот тизимларидаги математик таъминот – бу дастурлар мажмуи ва моддий оқим-лар бошқаруви масалалари ечилишини, матнларни қайта ишлашни, сўров маълумот-ларини олишни ва техник воситалар амал қилишини таъминловчи дастурлаш восита-лари йиғиндисидир. Логистиканинг ахборот тизимларидаги унсурлар орасидаги алоқаларни ташкил этилиши, анаънавий аҳборот тизимлариникидан сезиларли равишда фарқ қилиши мумкин. логистикада ахборот тизимлари барча унсурларни ҳар томонлама интегра-циясини, таъминлашлари лозим. «Логистик тизимларнинг ахборот техник таъмино-ти, ахборот жиҳатлари ва уни қайта ишлашнинг техник воситалари тўплами билан эмас, балки уларни 1 масала 2 масала … масала N масалаФункционал тизимчаларА Б В Г

барпо этиш учун қўлланиладиган услублар ва тамойиллар билан фарқ қилади». Ахборот тизими таърифини қуйидагича ифодалаш мумкин: ахборот тизими – бу у ёки бу функционал масалалар (Логистикада – моддий оқимларни бошқариш бўйича масалалар) ечимини таъминловчи, ўзаро боғланган ҳисоблаш техникаси воситалари-нинг муайян тарзда ташкил этилган йиғиндиси бирлигидир. Логистикада ахборот тизимлари турлари. Агрологистикада ахборот тизимлари айрим корхона миқёсидаги моддий оқим-ларни бошқариш мақсадида, ёки минтақа, мамлакат ва ҳаттоки мамлакатлар гуруҳ-лари ҳудудидаги логистик жараёнларни ташкил этишга ёрдам бериш учун ташкил этилишлари мумкин. (11.2.-расм). расм. Логистикада қўлланиладиган ахборот тизимлари турлари. Айрим корхона миқёсидаги ахборот тизимларини ўз навбатида уч гуруҳга ажра-тадилар: - режали; - диспозитив (ёки диспетчерлик); - бажарувчи (ёки оператив). Ҳар хил гуруҳларга мансуб бўлган логистик ахборот тизимлари, ўзларининг функционал ва таъминловчи тизимчалари билан фарқланадилар. Таъминловчи тизим-чалар ўзларининг барча унсурлари, яъни техник, ахборот Ахборот тизимлари Микродаражадаги ахборот тизимлари (айрим корхона) Макродаражадаги ахборот тизимлари (минта қ а, мамлакат) режали диспозитив бажарувчи

ва математик таъминоти би-лан бир-биридан фарқ қилишлари мумкин. Айрим ахборот тизимларининг хусусият-ларига батафсил тўхталиб ўтамиз. Режали ахборот тизимлари. Бу тизимлар бошқарувнинг маъмурий даражасида (босқичида) барпо этиладилар ва стратегик узоқ муддатли қарорларни қабул қилишга ёрдам берадилар. Ечиладиган масалалар орасида қуйидагилар бўлиши мумкин: - логистик занжир бўғинларини яратиш ва уларни оптималлаштириш; - шартли-мунтазам, яъни кам ўзгарадиган маълумотларни бошқариш; - ишлаб-чиқаришни режалаштириш; - захираларни умумий бошқарувини амалга ошириш; - резервларни бошқариш ва бошқа масалалар. Диспозитив ахборот тизимлари. Бу тизимлар омбор ёки цехни бошқариш дара-жасида (босқичида) барпо этиладилар ва логистик тизимларнинг яхши йўлга қўйил-ган ишини таъминлаш учун хизмат қиладилар. Бунда қуйидаги масалалар ўз ечимини топишлари мумкин: - захираларни (омборга қўйишни) ... бошқариш; - омбор (қ.х. корхонаси) ичидаги транспортни бошқариш; - буюртмалар бўйича юкларни танлаш, бутлаш, жўнатиладиганларини ҳисобга олиш ва бошқалар. Бошқарувчи ахборот тизимлари маъмурий ёки оператив бошқарув даражасида (босқичида) барпо этиладилар. Бу тизимларда ахборотларни қайта ишланиши, уларни ЭҲМ.га келиб тушиши тезлигида амалга оширилади. Бу ишларнинг барчаси бирда-нига амалга оширилади, ҳамда ишлаб-чиқариш ва хизматларининг ҳозирги ҳолати тўғрисида маълумот олиш, ҳамда бошқарув объектларига нисбатан тадбирларни ўз вақтида ўтказиш имконини беради. Ушбу тизимлар моддий оқимлар назорати, ишлаб-чиқаришга хизмат кўрсатишни оператив бошқаруви, харакатланишлар бошқарилиши ва бошқалар билан боғлиқ бўлган турли хилдаги масалаларни ечишлари мумкин.

Юқорида айтиб ўтилганидек, таъминловчи тизимчаларда ҳам фарқлар мавжуд. Режали, диспозитив ва бажарувчи ахборот тизимчалари дастурий таъминотининг тав-сифий хусусиятларига батафсил тўхталиб ўтамиз. Моддий оқимларни бошқаришнинг кўп босқичли автоматлашган тизимларини яратиш, дастурий таъминот ишлаб чиқиш соҳасидаги катта харажатлар билан боғлиқ-дир. Дастурий таъминот бир томондан тизимнинг кўп функционаллилигини, иккинчи томондан эса унинг юқори даражадаги интеграциясини таъминлаши лозим. Шу муно-сабат билан, логистика соҳасида бошқарувнинг автоматлашган тизимларини яратиш-да нисбатан арзон бўлган, маҳаллий шароитларга мослашган, стандарт дастурий таъ- минотни ишлатиш имкониятлари изланиши керак. Ҳозирги кунда етарлича такомиллашган дастурлар пакетлари яратилмоқда. Ам-мо улар ахборот тизимларининг барча турларида қўлланилавермайди. Бу моддий оқимлар бошқарувида ечиладиган масалаларнинг стандартлашиш даражасига боғлиқ. Режали ахборот тизимларидаги масалаларни ечишда стандартлашиш даражаси энг юқори, бу эса стандарт дастурий таъминотни деярли қийинчиликларсиз мослаш-тириш имконини беради. Диспозитив ахборот тизимларида стандарт дастурлар паке-тини мослаштириш имконияти паст. Бу бир қатор сабабларга боғлиқ: - корхоналардаги ишлаб-чиқариш жараёни тарихан шаклланиб келган ва бирор-бир ўзгаришлар киритиш жуда қийин кечади; - турли фойдаланувчилардаги қайта ишланадиган маълумотлар тузилмаси кес-кин фарқланади. Бажарувчи ахборот тизимларидаги бошқарувнинг оператив даражасида, кўп ҳол-ларда, индивидуал дастурий таъминот қўлланилади. Штрих-кодларни автоматик аниқлаш усулларини қўллаш. Логистик занжирнинг ҳар бир бўғини орқали катта миқдордаги товар бирлик-лари ўтади. Ҳар бир бўғин ичида ҳам товарлар бир неча марта сақлаш

ва қайта ишлаш жойлари бўйлаб харакатланадилар. «Товарлар харакатининг бутун тизими – бу узлук-сиз харакатдаги дискрет оқимлардир, уларнинг тезлиги ишлаб-чиқариш салоҳиятига, етказишлар мунтазамлигига, мавжуд захиралар ўлчамларига, ва шунингдек реализа-ция ва истеъмол тезлигига боғлиқдир.» Бундай динамик логистик тизимни самарали бошқариш имкониятига эга бўлиш учун унга кирувчи ва ундан чиқувчи, ҳамда уни ичида айланиб турувчи моддий оқимларнинг ассортименти тўғрисидаги ахборотга доимий равишда эга бўлиш зарур. Чет эл тажрибаларига қараганда, бу муаммони ечиш учун моддий оқим билан бўлган логистик операцияларда алоҳида юк бирлигини аниқлаш қобилиятига эга бўл-ган микропроцессорли техникани ишлатиш зарур. Гап, албатта, турли хилдаги штрих-кодларни «ўқий оладиган» ускуналар хақида. Ушбу ускуналар, логистик операция ха-қидаги ахборотни, у амалга оширилаётган вақтда ва жойда – хўжаликлар, саноат кор-хоналари, улгуржи базалар, дўконлар омборларида, транспортда – олиш имконини бе-радилар. Олинган ахборот вақтнинг реал миқёсида қайта ишланади, бу эса бошқарув тизимига оптимал муддатларда жавоб қайтариш имконини беради. Ахборотни автоматик тўплаш турли хилдаги штрих-кодларни ишлатишга асос-ланган, уларнинг ҳар бири ўз технологик устунликларига эга. Масалан расмдаги ITF-14 коди ўз ихчамлилиги билан ажралиб туради ва товар партияларини кодлаш учун ишлатилади. жадвалда турли мамлакатлар кодлари келтирилган. жадвал. EAN ассоциацияси томонидан мамлакатларга берилган кодлар. Мамлакат EAN коди Мамлакат EAN коди АҚШ ва Канада 00-13 Иордания 625 Франция 30-37 Эрон 626 Болгария 380 Финляндия 64 Словения 383 Хитой 690-692 Хорватия 385 Норвегия 70 Босния ва Герцеговина 387 Исроил 729

Германия 400-440 Швеция 73 Япония 45,49 Гватемала 740 Россия 460-469 Салвадор 741 Тайван 471 Гондурас 742 Эстония 474 Никарагуа 743 Латвия 475 Коста-рика 744 Литва 477 Панама 745 Узбекистан 478 Доминик Респ 746 Шри-Ланка 479 Мексика 750 Филлипин 480 Венесуэла 759 Беларус 481 Швейцария 76 Украина 482 Колумбия 770 Молдова 484 Уругвай 773 Армения 485 Перу 775 Грузия 486 Боливия 777 Казахстан 487 Аргентина 779 Гонконг 489 Чили 780 Буюк Британия 50 Парагвай 784 Греция 520 Эквадор 786 Ливан 528 Бразилия 789 Кипр 529 Италия 80-83 Македония 531 Испания 84 Мальта 535 Куба 850 Ирландия 539 Словакия 858 Бельгия, 54 Чехия 859 Португалия 560 Югославия 860 Исландия 569 Туркия 869 Дания 57 Нидерланд 87 Польша 590 Жанубий Корея 880 Руминия 594 Таиланд 885 Венгрия 599 Сингапур 888 ЖАР 600-601 Индия 890 Маврикий 609 Вьетнам 893 Марокко 611 Индонезия 899 Алжир 613 Австрия 90-91 Тунис 619 Австралия 93 Сурия 621 Янги Зеландия 94 Миср 622 Малайзия 955

расм. ITF-14 код. Логистикада бошқа кодларга қўшимча равишда 128-коди ишлатилиши ҳам мум-кин (11.4.-расм). Ушбу код билан партия рақами, Ишлаб-чиқариш санаси, реализация муддати ва бошқалар кодланган бўлиши мумкин. Муомала соҳасида эса EAN коди (11.5.-расм) кенг тарқалган, уни оммавий ис-теъмол товарларида тез учратиб туриш мумкин. расм. 128-код. Қўшимча ахборот кодлаш учун бошқа кодлар билан ишлатилади.

расм EAN-13 код. Биринчи 3 та рақам мамлакат коди, иккинчи 6та рақам корхона коди ва кейинги 3 та рақам маҳсулот коди. Охирги 1 та рақам контрол коди. Кодни тўғри ҳисобланга-нини кўрсатади. Логистикада штрих кодларни автоматик аниқлаш технологиясини қўллаш, ло-гистик жараённинг барча босқичларида моддий оқимларни бошқаришни яхшилаш имконини беради. Унинг асосий устунликларини айтиб ўтамиз. Ишлаб-чиқаришда: - маҳсулотлар ва уларни бутловчи қисмларини ҳар бир участкадаги харакатини ва шунингдек умуман корхонадаги логистик жараённинг ҳолатини, ҳисобга олиш ва назорат қилишнинг ягона тизими барпо этилиши; - ёрдамчи персонал ва ҳисобот ҳужжатлар сонини камайиши, хатолар йўқолиши; Омбор хўжалигида: - моддий оқимни ҳисобга олиш ва назорат қилишнинг автоматлаштирилиши; - моддий захираларни инвентаризациялаш жараёнини автоматлаштирилиши; - моддий ва ахборот оқимлари билан бўладиган логистик операциялар вақтини қисқариши; Савдода: - моддий оқимни ҳисобга олишни ягона тизимини яратилиши; - товарлар буюртмаси ва инвентаризациясини автоматлаштирилиши; - харидорларга хизмат кўрсатиш вақтини қисқариши.

Ўзбекистонда ишлаб-чиқарилган товарларнинг ички ва хориж бозорларида рақо-батбатдошлигини ошириш, товар ишлаб-чиқарувчини товар рақами халқаро тизими доирасида идентификациялаш, истеъмолчи ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, товарларни ишлаб-чиқаришни автоматлаштирилган тарзда ҳисобга олишни таъминлаш мақсади-да Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси 1999 йил 21 сентябрда “Ўзбекис-тон Республикасида штрихли кодлашни жорий қилиш тўғрисида” 438-сонли қарор қа-бул қилди. Ушбу қарорда Ўзбекистон Республикаси – Товар ишлаб-чиқарувчилар ва тад-биркорлар палатаси томонидан товарлари “EAN” штрихли код билан маркаланадиган тадбиркорлик фаолияти субъектларини рўйхатга олиш, товарларни халқаро талаблар-га мувофиқ идентификациялаш тизимидан фойдаланувчилар фаолиятини услубий бошқариш учун товар ва хизматларни автоматик тарзда идентификациялаш “EAN UZBEKISTAN” маркази ташкил этилганлиги қайд этилган. Товар ва хизматларни автоматик тарзда идентификациялаш “EAN UZBEKIS-TAN” маркази EAN International аъзоси сифатида Ўзбекистон Республикаси ҳудудида товарларни рақамлаш бўйича ягона ташкилот - EAN International вакили ҳисобланади.

Адабиётлар рўйхати 1. Аникин Б.А. Логистика: Учеб.пособие. М.: Инфра М. 2000 г. 2. Аникин Б.А Практикум по логистике. Учебное пособие. Москва Инфра-М 2002 г. 3. Гаджинский А.М. “Логистика” М 2003 г.– 407 с. 4. Гаджинский А.М. Практикум по логистике. М.: ИВЦ «Маркетинг», 2001 г. 5. Миротин Л.Б., Сергеев В.И. Основ ы логистики. Учебное пособие. Москва, “Инфра-М”, 1999 г. 6. Неруш Ю.М. Л огистика. Учебник для вузов.-3-е изд., перераб. и доп.- М.: ЮНИТИ-Дана, 2003 г. 7. Неруш Ю.М. “Коммерческая логистика” М “Банки и биржи” Издательское обьединение “ЮНИТИ” 1997 г.-240 с. 8. Саркисов С.В. Управление логистикой. Учебное пособие. Москва ЗАО «Бизнес-школа «Интел-Синтез» 2001 г. 9. Саматов Ғ.А. Ё.К.Қориева. Б.Пайзиев. Рақобат муҳитида халқаро транспорт тизими фаолиятининг логистик ишончлиги. Тошкент 2003 й. 10. Чудаков А.Д. Л огистика. Учебник. М.: ООО «Издательство РДЛ», 2001 г. 11. Ballou R.H. Basic Buisness logistics. New York, 1987 г. 12. Cristopher M. The Strategy of distribution management. London, 1986 y. 13. Kearney A.T. Logistics Productivity the Competitive edge in Europe. – Chicago, 1994 y. 14. Magee J., Capacino W., Rosenfiueld D. Modern logistics management. – New York, 1986 y.

Похожие

Тақсимот логистикаси

Транспорт логистикаси

Харид логистикаси

Ишлаб-чиқариш логистикаси

Логистика ва маркетинг