Ўқув жараёнини режалаштириш - Педагогиka - Рефераты

Ўқув жараёнини режалаштириш

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

70 KB

Ўқув жараёнини режалаштириш РЕЖА: 1. Олий ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълим муассасаларида ўқитишнинг ташкилий шакллари. 2. Дарс ва дарс жараёни. 3. Ўқув машғулотларининг таркибий қисмлари. 4. Маъруза, семинар машғулотлар, лаборатория (тажриба) машғулотлари, талабалар мустақил ишилари.

Олий мактабда ўқитиш шакллари. Олий мактабдаги ўқитиш жараёни ўқитишнинг шакл ва методларини ташкил қилишнинг кўпқиррали ягона тизими рамкасида амалга оширилади. Олий мактабдаги ўқитишнинг шакл ва методлари ййғиндиси ўқув жараёнйнинг объектив қонуниятлари билан белгиланадиган ягона дидактик комплексни ташкил этади. Олий мактабдаги ўқитишнинг шакл ва методлари таснифи ўзаро боғланган ва ўзаро шартланган икки фаолиятга таянади: - ўқув жараёнини бошқариш ва ташкил этиш бўйича ўқитувчиларнинг фаолияти; - талабалар ўқув ва билиш фаолияти. Олий даги ўқув жараёни шаклларига Маъруза, семинар ва амалий машғулотлар, лаборатория машғулотлари, ўқув анжуманлари, маслаҳатлар, экскурсия, экспедиқия, ўқув ишлаб чиқариш педагогик амалиёти, курс ва диплом ишлари, талабаларнинг мустақил таҳсили. Дарс жадвали ўқув режасига биноан ҳар бир ўқув йили (семестр) учун фанларға ажратилган соатлар ҳисобини инобатга олган ҳолда ишлаб чиқилади. Дарс аниқ мақсадни кўзлаб, белгиланган вақтда бир ҳил ешдаги ўқувчи, ёшлар билан ўқитувчи раҳбарлигида олиб бориладиган машғулотдир. Дарс ўз олдига қўйилган аниқ мақсад ва тугал мазмундан иборат. Дарснинг мақсади, мазмуни ва ҳажми таълим стандартлари асосида белгиланади. Дарс - ўқув ишларининг асосий ташкилий шакли экан, бу жараёнда қўуйидагиларга амал қилиниши лозим: 1. Ҳар бир синфда ўқувчиларининг ёши ва билим даражаси бир хил бўлиши лозим. 2. Дарс қатъий жадвал бўйича белгиланган муддатда олиб борилши керак. 3. Дарс ўқитувчи раҳбарлигида бутун синф билан ёки алоҳида ўқувчилар билан ишлаш шаклида олиб борилади.

4. Дарс ўқув фаннинг характери, ўқитилаётган материалнинг мазмунига қараб, турли усуллар ва воситаларда олиб борилади ҳамда таълим тизимининг бир қисми сифатида тагалланган билим беради, навбатдаги билимларни ўзлаштириш учун замин яратади. Маъруза - у ёки бу илмий масалани тўғри, мантиқий изчилликда ва аниқ изоҳлаб бериш. С.И. Архангельскийнинг таъкидлашича, маъруза ўқитувчи шахсининг барча бойлиги: онги, ҳиссиёти, иродаси, туйғуси, эътиқоди орқали талабалар ички дунёси билан мулоқотда бўлишининг энг самарали, жонли шаклидир. Бунда ўқитишнинг йўналтирув, ахборот бериш, методологик ва тарбиялов функқияларини рўёбга чиқаришга ёрдам беради. Маърузанинг йўналтирув функқиясида талабаларнинг диққати ўқув материалининг асосий қоидалари, уни ўрганишдаги ҳамда бўлғуси касбий фаолиятидаги роли ва аҳамияти, уни ўзлаштириш методларига жалб қилинади. Маърузанинг ахборот бериш функқияси ўқитувчи томонидан асосий илмий фактлар, қоидалар, хулосаларнинг моҳиятини очиш чоғида амалга оширилади. Ўқитишнинг методологик функқиясини қўллаш тадқиқот методларини қиёслаш, чоғиштиришга, илмий изланишнинг тамойиллари ва ёндашувларини аниқлашга ёрдам беради. Ўқитишнинг тарбиялов функқияси Маъруза жараёнида ўқув материалига ҳиссий баҳо бериш муносабатларини уйғотиш, қизиқишларини ўстириш, мантиқий фикрлаш ва исботлашни ойдинлаштириш йўли билан амалга оширилади. Таҳлиллар шуни кўрсатадики, маърузада ҳал қилинадиган асосий вазифалар қуйидагилардан иборат: - илмий билимларнинг муайян миқдори баён қилинади; - талабаларга фан ва тадқиқотларнинг методологияси таништирилади; - ўқув фаолияти ва ўқув машғулотларининг барча турлари орасидаги методик алоқалар кўрсатилади. Маъруза дидактик мақсади, ўқитиш жараёнидаги ўрни, ахборотларни баён қилиш методларига кўра ўзига хос хусусиятларга эга бўлади.

Дидактик мақсадига (йўналганлигига) кўра кириш, тематик ва умумий- якуний маърузалар фарқланади. Кириш (муқаддима) маърузада курс (бўлим, мавзу)нинг илм-фан тизимидаги ўрни, ушбу материални амалиётда қўллаш имконияглари, курс (бўлим, мавзу) мазмунини ўрганиш методлари очиб берилади. Бундай маърузанинг муҳим хусусияти шундаки, унда ўқитувчи асосий масаланинг у ёки бу томонларигагина тўхталади, бу масалалар кейинчалик албатта деталма-деталь ёритиб берилади. Тематик маърузалар айниқса кенг тарқалган. Бундай маъруза у ёки бу мавзуга бағишланган бўлиб, унда фактлар, уларнинг таҳлиллари, хулосалар мазмуни баён қилинади ва конкрет илмий қоидалар исботланади. Умумий-якуний маъруза аввал ўрганилган материалларни қайтадан умумлаштиришга қаратилган бўлади. Унинг мазмуни аввал баён қилинган мазмунга ўхшамайди, балки талабалар томонидан ўзлаштирилган ахборотларни юксак абстракқиялаш босқичида тизимга туширилади. Бундай м аърузалар талабалар билимининг чуқурлашишида ва ўқув фани методологиясини яхши тасаввур қилишда алоҳида аҳамиятга молик бўлади. Ахборотларнинг баён қилинишга кўра маърузалар догматик, ахборот ва намойиш қилиш ва муаммоли маърузалардан иборат бўлади, лекин шуни таъкидлаш жоизки, ҳар бир маърузанинг ўзига хос хусусиятларини қайд қилган ҳолда, улардаги умумий жиҳатларни ҳам фарқлаш лозим, чунки маъруза ўқиш ва уни лойиҳалаш жараёнида уларни амалга оширмасдан бўлмайди, улар қуйидагилар: - илмийлик; - қулайлик; - касбий йўналтирилганлик; - оқибатли алоқани амалга ошириш. Олий мактаб ўқитиш тизимига маъруза билан биргаликда семинар ва лаборатория) машғулот тури ҳам кирадики, улар: таълимий, тарбиялов ва назарияни амалиёт билан боғлаш функқияларини бажаради.

“Амалий машғулот” термини педагогикага оид адабиётларда ҳам кенг, ҳам тор маънода изоҳланади. “Амалий машғулот” термини кенг маънода машқ, семинар (уларнинг барча турлари) ва лаборатория машғулотларини умумлаштиради. Амалий машғулотларнинг маърузадан фарқланадиган асосий меъёрларидан бири ўқув жараёни қатнашчиларининг биргаликдаги ҳаракатларида ўзига хос характердадир. Улар вазифаларига кўра ҳам фарқланади. Агар маърузада илмий билимлар асоси баён қилинадиган бўлса, амалий: машғулотларда билимлар чуқурлаштирилади, кенгайтирилади ва деталлаштирилади. Энг муҳими, амалий машғулотлар талабалар билимини синашга ҳам хизмат қилади. Амалий машғулот шаклларидан бири семинардир. Семинар машғулотлари қуйидаги вазифаларни ечишга қаратилган бўлади: - маърузада баён қилинган назарий қоидаларни мустаҳкамлаш; - фан бўйича билимларни кенгайтириш ва чуқурлаштириш; - талабаларнинг илмий-тадқиқот, билиш қобилиятларини ўстириш; - назарий ўқитиш жараёнида эгаллаган билимларининг амалиётда тан олиниши. Педагогика назарияси ва амалиётида семинар машғулотларининг уч тури фарқланади: семинаролди машғулоти, семинар ва махсус семинар. Семинаролди машғулотлари, асосан, талабаларни мустақил ишнинг ўзига хос хусусиятлари билан таништириш мақсадида ўтказилади. Унда адабиётлар, маълумотнома-адабиётлар ва бошқа манбалар билан ишлаш усуллари ўргатилади, талабаларни бошланғич шаклда илмий-тадқиқот ишларига ўтишга ҳозирлайди. Семинаролди машғулотлари семинар машғулотларининг тайёргарлик шакли ҳисобланади ва одатда биринчи курсларда ўтказилади. Семинаролди машғулотларида ўқитувчи етакчилик қилади, чунки талабалар муайян ихтисослик бўйича ўқув ишларига кам эътибор берадилар, шунинг учун ҳам етарли даражада ташаббус кўрсата олмайдилар. Семинар машғулотларида семинаролди машғулотларига нисбатан ўта

муҳим вазифалар ҳал қилинади. Масалан, айрим семинарлар тематик боғланган муайян мунтазам курсни чуқур ўрганишни мақсад қилиб қўяди. Бошқалари эса бирор мавзуни ёки курснинг алоҳида ва ниҳоятда муҳим ва умумий бўлган мавзуларини методологик жиҳатдан ишлаб чиқишга бағишланган бўлади. Махсус семинарлар маъруза мавзуларига алоқадор бўлмайди ва бирор фаннинг дастури мазмунига кирмайди. Одатда фаннинг хусусий масалаларини чуқур ўрганиш мақсадида кўзлайди. Семинар машғулотлари давомида ўқитувчи ва талаба ўртасида зич алоқа, яъни улар ўртасида икки томонлама алоқа ўрнатилади. Бу эса тарбиявий аҳамиятга молик бўлади: ўқитувчи талабалар билан узоқ вақт яқин алоқада бўлади, маъруза гуруҳларига нисбатан талабаларнинг кичик гуруҳларида жонли суҳбат олиб боради, ўзаро фикр алмашади, турлича қарашларини ифода этади. Семинар жараёнида ўқитувчининг ўрни жуда юксак, яъни ўқитувчи талабанинг ўрнига жавобни айтиб бермайди, балки муҳокамаларни ташкил этади, унга дерижерлик қилади. Семинарда ўқитувчининг кириш сўзи конкрет шароитга қараб талабани муаммога жалб қилади, ҳал қилиниши лозим бўлган масалалар доирасидаги саволлар бўйича аниқликлар киритади, баъзан эса олдинги машғулотлардаги фикрлар эсга туширилади. Шу тариқа семинардаги кириш сўз аниқ, кенг қамровли ва қисқа бўлиши лозим. Талабаларнинг маърузалари бўйича изоҳлар қуйидагича бўлиши керак: - мустақил фикрлашга йўналтириб туриш; - тавсия этилаётган масаланинг моҳияти ва шаклини аниқлаш; - талабалар баҳсидаги нуқтаи назарларни дарров фарқлаб олиш; - масаланинг ностандарт ҳал қилинишини рағбатлантириш. Бундай изоҳларда ўқитувчи муҳокама жараёнида бефарқ турмаётганлигини, ҳар бир семинар иштирокчисининг билдирган нуқтаи назарига эътибор бераётганлигини намоён қилиб туриши лозим.

Ўқитувчи ҳар бир семинар машғулотига якун ясайди, унда қуйидагилар эътиборга олинади: - замонавий фан эришган муаммо муҳокамасининг ҳолати умумий даражасига тавсиф бериш; - айрим талабаларнинг чиқишларини таҳлил қилиш ва баҳолаш; - машғулотга умумий баҳо бериш (талабанинг фаоллиги, унинг тайёргарлик ва ўсиш даражаси, маданияти ва фикрлашдаги хусусиятлари). - Таъкидлаш жоизки, семинар машғулотларида талабаларни фаоллаштириш, улар томонидан рефератлар ёзиш, уларни муҳокама қилиш ва тақриздан ўтказишга олиб келади. Лаборатория машғулотлари. Лаборатория машғулотларининг асосий тавсифи шундаки, унда талабалар мустақил равишда вазифа бажарадилар ёки эксперимент ўтказадилар. Илмий-техник тараққиёт шароитида лаборатория ишлари талабага назарий билимларни қўллаш механизмини чуқур ва кўргазмали ўрганиш имконини беради. Лаборатория машғулотлари талабада тадқиқот ўтказиш кўникмаларини шакллантиради, фан ва техникага ижодий ёндашишни таъминлайди, экспериментнинг умумий методикасини эгаллашга имкон беради. Лаборатория машғулотларини ўтказишда қуйидаги дидактик тамойилларга амал қилинади: - лаборатория машғулотларини режалаштира олиш ва ўтказа олиш; - лаборатория машғулотларининг мақсадини аниқ белгилаб олиш; - фан ва ишлаб чиқариш бўйича билимларни чуқурлаштириш имконият-ларига талабаларда қизиқиш уйғотиш; - талабада натижани мустақил равишда қўлга киритиш имкониятини таъминлаш; - талабани назарий жиҳатдан тайёрлаш; - лаборатория машғулотлари нафақат конкрет мавзу бўйича

билимларни якунлаш, балки талабаларни тарбиялаш манбаи ҳамдир. Мутахассислар тайёрлаш тизимини тубдан қайта қуришда, ўқув-тарбия жараёнининг аҳамиятини оширишда талабаларнинг мустақил ишлари муҳим ўрин эгаллайди. Таҳлиллар шуни кўрсатадики, мустақил ишлар деганда шундай ўқув фаолияти тушуниладики, унда билимлар эгалланиши билан бирга, кўникмалар шакллантириш ҳам мустақил ташкил этилиши таъминланади. Бу эса амалиётда хусусий-дидактик мақсадларга боғлиқ равишда 4 та мустақил иш типида амалга ошади. Мустақил ишлар хусусий-дидактик мақсадининг биринчи типи - бу сиртдан қараганда фаолиятнинг алгоритми маълумотлари ва вазифалар шароитидан иборат, яъни дастлабки билимларнинг (билимларнинг биринчи босқичи) шаклланиши омиллари асосида талабаларда шаклланадиган ва улардан талаб қилинадиган малакаларни аниқлашдир. Бу мақсадга етиш учун талабалар томонидан идрок қилинадиган вазифаларни ечиш зарурлиги кўзда тутилади. Мустақил ишлар хусусий-дидактик мақсадининг иккинчи типи. Бунда ўзлаштирилган ахборотларни хотирада қайта ишлашга ва типик вазифаларни, яъни билимларнинг иккинчи босқичини бажаришга қаратилган билимлар шаклланади. Бу мақсадга идрок қилинадиган масалаларни ечиш чоғида талабалардан ё танлаб олинган фактларни тавсифлаш асосида объектлар ва ҳодисаларни аниқ баён қилиш ёки ўрганилаётган объект ва ўзгаришларнинг сабабини асослаш ва уни ифодалаш орқали етиш мумкин. Унисини ҳам, бунисини ҳам талабалар аввал эгаллаган ва шаклланган билимлар тизимини тўғри жалб қила олиши ва фаоллаштира олиши асосида бажариши лозим. Талабаларнинг билиш (идрок қилиш) фаолияти аввал ўзлаштирилган ўқув ахборотининг мазмуни ва тузилмасини қайта ишлаш, қисман қайта лойиҳалаш ва янгилашдан иборат бўлади. Бундай қайта лойиҳалаш ва янгилаш тавсиф қилинаётган объектни таҳлил қилиш, вазифани турли йўллар билан бажариш, улардан энг тўғри ёки мантиқий изчиллигини топиш каби

ечиш усулларини танлаш зарурлигини келтириб чиқаради. Мустақил ишларнинг иккинчи типи барча турларининг умумий тавсифномаси шундаки, бундай ишларда вазифаларнинг ҳал қилиниш ғояси (тамойили) эълон қилинади ва талабалардан ушбу ғояни (тамойилни) ривожлантириб, конкрет шароитга татбиқ этиш усул ва усуллари талаб қилинади. Мустақил ишлар хусусий-дидактик мақсадининг учинчи типи талабаларда учинчи босқич-типик бўлмаган вазифаларни ечиш (бажариш) чоғида шаклланадиган билимлардан иборатдир. Бу мақсадга талабалардан ўрганилаётган объектдаги ўзгаришлар сабабларининг алгоритм асосларини тузишни талаб қиладиган билиш (идрок қилиш) масалаларини ечиш жараёнида эришиш мумкин. Мустақил ишларнинг учинчи типини бажаришдаги билиш фаолияти умуман олганда билим, малака ва кўникмаларни кўчиришни амалга ошириш йўли билан аввал ўзлаштирилган ва қолипга тушган (муайян алгоритм ҳаракатлари тажрибаси) тажриба асосида янги фаолият тажрибасини тўплаш ва намоён қилишдан иборат бўлади. Бу типдаги ишлар вазифасининг моҳияти изланиш, ечимлар ғоясини ифода қилиш, амалга оширишдан иборатдир. Бу қолипга тушган тажрибалар доирасидан доимо четга чиқади ва фикрлашнинг жонли жараёнида талабалардан топшириқларни аввал ўзлаштирилган ўқув ахборотлари, уларга янги нуқтаи назардан ёндашиш (муайян топшириқлар талаблари нуқтаи назардан) асосида турланади. Мустақил ишлар хусусий-дидактик мақсадининг тўртинчи типи ижодий фаолиятга омиллар яратишдир. Бундай ишларни бажаришдаги талабаларнинг билиш фаоллиги шундан иборатки, бунда талабалар муҳокама қилинаётган объект моҳиятига тобора чуқур кириб боради, зарур бўлган янги, олдиндан номаълум бўлган ғояларни топиш ва янги ахборотларни юзага келтириш тамойилларини ҳал қилиш учун зарур бўлган янги алоқалар ва муносабатларни ўрнатади. Бунда талаба вазифаларни бажаришнинг ҳар бир босқичида ўзи яратиши лозим бўлган,

унинг учун янги бўлган ҳаракатлар моҳияти, у ёки бу ахборот характери устида бош қотиришга мажбур бўлади. Педагогикага оид адабиётларда мустақил ишларнинг қуйидаги турлари қайд қилинади: - намуналар бўйича мустақил ишлар; - реконструктив-вариатив; - эвристик (қисман, ижодий); - ижодий тадқиқот. Намуналар бўйича мустақил ишлар типик вазифаларни, турли машқларни намуна асосида ечишдир. Улар материални ўзлаштиришга омил бўлади, лекин талабаларнинг ижодий фаоллигини ўстирмайди. Реконструктив-вариатив мустақил ишлар нафақат билимларнинг амалий тавсифномасини, балки билимлар тузилмасини қайта ишлаб чиқишни, масала, муаммони ечишда мавжуд билимларни жалб қилишни кўзда тутади. Эвристик мустақил ишлар маъруза, лаборатория, амалий машғулотлар, семинарларда қўйилган айрим масала, муаммоларни ҳал қилиш билан боғлиқдир. Тадқиқий мустақил ишлар тадқиқот муаммосини кўра олиш малакасини, уни мустақил ифодалай олиш, гипотезани белгилаб олиш, муаммонинг ҳал қилиниш режасини ишлаб чиқиш, уни ҳал қилишни мўлжаллайди. Ижодий тадқиқот ишлари. Бундай ишларда вазифа муаммоли вазиятнинг юзага келишини тақозо қиладиган шароит яратишдан иборат бўлади. Талаба ўз фаолиятида тайёр намуналардан озод бўлган ҳолда масаланинг ҳал қилиниш йўлларини қидиради, тадқиқ қилади. Бундай ишлар сирасига эксперимент қўйиш, жиҳозлар, макетлар ва дастгоҳларни лойиҳалаш билан боғлиқ бўлган вазифалар киради. Шундай қилиб, мустақил ишлар ўқитишнинг энг муҳим методи бўлиб,

унда талабалар машғулотларга тайёрланиш ва олинган билим, малака ва кўникмаларни мустаҳкамлаш жараёнида уларнинг индивидуал фаоллиги ошади. Мустақил ишларни самарали ташкил этишнинг асосий шартлари қуйидагилардан иборат: - мустақил ишларнинг илмийлиги, унинг тадқиқий харақтери; - мустақил равишда билимларини янада ошириб боришга бўлган эҳтиёжнинг шаклланиши; - мустақил ишлар вазифаларини индивидуаллаштириш; - мустақил ишларни ташкил этишга методик раҳбарлик қилиш. Олий мактабдаги ўқув жараёни мустақил таҳсилни ташкил этилишини ҳам кўзда тутади. Талабаларнинг мустақил таҳсили уларнинг ўз билимларини кенгайтириш ва чуқурлаштириш, мавжуд малака ва кўникмаларни такомиллаштириш ҳамда уларнинг янгиларини ўзлаштиришга бўлган интилиши сифатида қаралади. Мустақил таҳсилнинг асосий мақсади талабаларнинг шахсий ва касбий сифатларини ўстиришдир. Мустақил таҳсилнинг вазифалари: шахснинг интеллектуал имкониятларини янгилаш, уларнинг ғоявий-назарий савиясини ошириш, касбий маҳорати ва маданиятини такомиллаштириш. Олий мактабдаги ўқув жараёни мустақил таҳсилга бўлган эҳтиёжни шакллантиришга йўналтирилган бўлиши ва талабаларнинг ўз-ўзини баҳолай олишини, уларнинг тайёргарлигини, янги билимларни эгаллашга бўлган онгли муносабатини аниқлаб бериши керак. Мустақил таҳсил бўйича машғулотларнинг изчиллигини ва мақсадга мувофиқлигини таъминлаш мақсадида унинг режаси тузилади. Режага қуйидаги талаблар қўйилади: - режалаштирилаётган ишларнинг ҳажми ва олдинма-кетинлиги; - уларнинг бажарилиш муддатлари; - мустақил фаолиятнинг ҳар бир турига мақсадли кўрсатмалар бериш.

Мустақил таҳсил жараёни унинг конкрет шакли, методлари ва усулларини қамраб олиши шарт. Мустақил таҳсилнинг асосий методи адабиётлар устида индивидуал ишлашдир. Бу метод ахборотлар оқимида энг муҳим ахборотни топиш, унга тўғри баҳо бериш, ушбу ахборотдан ўзининг касбий фаолиятида фойдаланиш малакасини шакллантиради. Қўлга киритилган ахборотлар асосида мустақил машқ қилиш методларидан фойдаланиш имконини беради. Бу методдан фойдаланиш амалий фаолиятида зарур бўладиган сифат кўрсаткичларини таъминлайди. Шунингдек, мустақил таҳсилга амалий аҳамиятга молик бўлган вазифаларни бажариш ва аудиовизуал ускуналар билан ишлаш ҳам киради. Мустақил таҳсилнинг муҳим методларидан бири уларнинг мулоқотидир. Мустақил таҳсилнинг провард мақсади талабаларни ижодий изланишга, ўзи устида ишлаш, ҳар томонлама тадқиқот юритишнинг моҳиятини англашга тортишдир.

Похожие

Олий ўқув юртларида ўқув жараёнини ташкил этиш

Ўқитувчининг ўқув тарбия жараёнини бошқариши

Ўқув жараёнини ташкил этиш технологияларида интеграцион жараёнлар. Ўқув жараёнини ташкил этишнинг кредит технологияси

Ўқув-юкламалари,ўқув-методикасини, илмий ва тарбиявий ишларни режалаштириш

Касб-ҳунар коллежларида ўқув режалаштириш хужжатлари