Ўқитувчининг ўқув тарбия жараёнини бошқариши - Педагогиka - Рефераты

Ўқитувчининг ўқув тарбия жараёнини бошқариши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68 KB

Ўқитувчининг ўқув тарбия жараёнини бошқариши Режа: 1. Тарбиявий жараёнининг умумий тавсифи . 2. Тарбиявий жараёнининг мақсад ва вазифалари 3. Тарбиявий жараёнинг ўзига ҳас хусусиятлари

Тарбия назарияси -педагогика фанининг бир қисми бўлиб, тарбиявий жараённинг мазмуни, усули ва ташкил этилиши масалаларини ўрганади. Ҳаётга янгича сиёсий ва иқтисодий нуқтаи назардан ёндашиш ўсиб келаётган ёш авлод тарбияси билан боғлиқ жараён мазмунини ҳам қайтадан кўриб чиқишни тақоза этмоқда. Тарбия назарияси Марказий Осиё мутафаккирлари ва халқ педагогикасининг тарбия борасидаги бой тажрибаларига таянади. Тарбия назарияси ўз қоидаларини асослаш учун фалсафа, социоло гия, этика, эстетика, физиология, психология каби фанлар мағлумотларидан фойдаланади. Тарбия назарияси педагогиканинг бошқа бўлимлари: педагогиканинг умумий асослари, таълим назарияси ҳамда мактабшунослик билан узвий боғлиқ. Тарбия -шахснинг муайян мақсад асосида ижтимоий ҳаётга тайёрловчи, тарихий ижтимоий тажрибага суянган ҳолда олиб борилувчи фаолият жараёнидир. Бошқачароқ талқин этилганда, тарбия ёш авлодни муайян мақсад, йўлида ҳар томонлама вояга етказиш, унда ижтимоий онг ва хулқ- атворни таркиб топтиришга йўналтирилган фаолият жараёнидир. Турли замон ва маконда ижтимоий тарбия моҳияти турлича бўлиб, унинг мазмуни ижтимоий мақсадлардан келиб чиқиб асосланган. Турли макон ва замонда тарбия ғояси турлича ифодаланган бўлсада, аммо йўналтирувчанлик хусусияти ҳамда объектига кўра якдилликни ифода этади. Тарбия хусусида таниқли ўзбек педагоги Абдулла Авлоний шундай дейди: «Ал ҳосил тарбия бизлар учун ё ҳаёт ё мамот, ё нажот-ё ҳалокат, ё саодат-ё фалокат масаласидур» [1] . Ушбу фиирлардан англашиниладики, шахс тарбияси хусусий иш эмас, балки ижтимоий, миллий ишдир. Зеро, ҳар бир хулқнииг тараққий қилиниши, давлатларнинг қудратли бўлиши авлодлар тарбиясга кўп жиҳатдан боғлиқ. Ўзбекистон Республикаси ижтимоий-сиёсий мустақилликни қўлга киритгач, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларида туб ислоҳотлар олиб борилмоқда. Ислоҳотларнииг асосий ғояси Республиканинг ривожланиши ва таракқиёт йўли деб эътироф этилган демократик, инсонпарвар, ҳуқуқий

жамиятнинг барпо этиш учун хизмат қилади. Демократик - инсонпарвар ва ҳуқуқий жамиятнинг барпо этиш вазифаси усиб келаётган ёш авлод зиммасига юкланади. Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонуни, «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури» ҳамда Ўзбекистон Реснубликаси Президенти И.А.Каримовнинг қатор асар ва нутқларида, чунончи «Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётинини пойдевори», «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда» номли асарларида мустақил Республикада ижтимоий тарбияни йўлга қўйиш мақсади ва вазифалари белгилаб берилган. Тарбия-шахсни мақсадга мувофик такомиллаштириш учун уюштирилган педагогик жараён бўлиб, тарбияланувчининг шахсига-мунтазам ва тизимли таъсир этиш имконини беради. Тарбия жараёни ўзаро боғлиқ бўлган икки фаолиятни ўқитувчи ва ўқувчи фаолиятини уз ичига олади. Тарбия жараёнинг ўқувчининг онги шакиллана боради. Ҳис-туйғулари ривожланади ижтимоий ҳаёт учун зарур бўлган ва ижтимоий алоқаларни ташкил этишга хизмат қиладиган хулқий одатлар ҳосил бўлади. Тарбия жараёнида болаларнинг ҳасти ва фаолиятини педа гогик жиҳатдан тўғри уюштириш ғоят муҳимдир. Фаолият жараёнида бола ташқаридан келаётган тарбиявий таъсирларга нисбаган маълум муносабатда бўлади. Бу муносабат шахснинг ички эҳтиёж ва хохишларини ифодалайди. Психолог ва педагогларнинг тадқиқотлари шахсга ташқи омилларнинг (хоҳ салбий ҳоҳ ижобий) тағсири боланинг уларга муносабатига боғлиқлигини кўрсатади. Бола фаолиятини уюштиришгина эмас, балки тарбияланувчининг бу фаолиятга нисбатан қалбида пайдо бўлаётган муносабатни, турли кечинмаларни қандай англашини, баҳолашини, ҳис қилишини, улардан ўзи учун нималарни мақсад қилиб олаётганлигини билиши зарур. Буларнинг барчаси турли кишилар билан алоқа қилиш, жамоадаги муносабатлар мураккаблашиб боради. Тарбия жараёнида ўқувчининг онгинигина эмас, балки хис-туйғуларини ҳам ўстириб бориш, унда жамиятнииг шахсга қўядиган ахлоқий талабларига мувофиқ келадиган хулқий малака ва одатларни ҳосил қилиш лозим. Бунга

эришиш учун ўқувчининг онгига, ҳиссиётига ва иродасига таъсир этиб борилади. Агар буларнинг бирортаси эътибордан четда қолса, мақсадга эришиш қийинлашади. Тарбия жараёнига ўқитувчи раҳбарлик қилади, ўқув қўнмилар фаолиятини белгилайди. Уларни ижтимоий жараёнда иштирок этишлари учун шарт-шароит яратади. Ижтимоий жараёнда фаол иштирок отиш орқали ўқувчиларнинг мустақиллиги, ижодий ташаббускорлиги ортиб боради. Фаолият ўқувчилар жамоаси манфаати ва истаги асосида уюштирилса, бу жараёнда боланипг тенгдошлари ва ўзини ўзи англаш жараёни. Бола ўз хулқи ҳатти-ҳаракати учун жамоа олдида жавобгарликни сезишга эришгач ижрочи амас, балки умумий ишнинг фол қатнашчиси бўлиб қолади. Тарбияни самарали йўлга қўйиш учун унинг ҳаракатлантирувчи кучини, тарбия жараёнининг манбаини яхши билиш ва ҳисобга олиш муҳимдир. Бу тарбия жараёнидаги ички ва ташқи қарама-қаршиликлардан иборат. Тарбияда ўқувчиларнинг тарбияланганлик даражасини ҳам ҳисобга олиш керак бўлади. Бу жиҳат унутилса, қарама-қаршиликлар вужудга келади. Фаолият жараёнида ҳосил бўлган малака ва одатлар ахлоқ меъёрларига риоя қилишни енгиллаштиради. Демак, тарбиячи бола шахсининг тез ривожланадиган даври ўқувчилик йилларида унинг онгига турли туман фаолият (ўқиш, мехнат, ижтмиоий ишлар, ўйин, спорт, бадиий ҳаваскорлик) ёрдами билан махсус таъсир ўтиши муҳимдир. Акс ҳолда хулқ меъёрлари, аҳлоқ талаблари яхши тушунилмай қолиши натижасида шахс ижтмоий муносабатлада беқарор тасодифий таъсирга берилувчан бўлиб қолиши мумкин. Тарбия жараёнининг асосий натижаси -баркамол шахсни шакиллантиришдир. Бу жараён икки томонлама бўлиб, уюштириш ва раҳбарликни, шунингдек, ўқувчи шахсининг ўзи томонидан фаолллик кўрсатилишини тақозо этади. Бу жараёнда педагог етакчи ролғ ўйнайди. Чунки у ижтимоий тарбиянинг умумий мақсадлари моҳиятини тушунади, мақсад йўлида амалга ошириладиган вазифалар тизимидан яхши ҳабардор,

тарбия шакллари, методлари ва усулларини асосли, илмий тарзда танлаб олади ва тарбия жараёнига тадбиқ этади. Тарбия жараёнининг моҳиятини тарбияга ҳар томонлама ёндашиш билан муваффақиятли тарзда илмий таҳлил қилиш мумкин. Шахс тарбиянинг натижаси сифатида яхлит мавжудотдир. Шахснинг кўпдан кўп ҳислатлари бир-биридан ажратилган эмас, балки ўзаро мустаҳкам боғланган. Тарбия жараёнида боланннг шахсияти айрим-айрим эмас, балки яхлит равишда ривожланади. Бола ўсиб ва ривожланиб борган сари тарбия вазифалари мураккаблашиб, чуқурлашиб, табақалашиб боради. Ҳар томонлама ёндашиш объектив равишда ақлий ғоявий сиёсий, ахлоқий, меҳнат, эстетик, жисмоний, экологик, иқтисодий ҳамда ҳуқуқий тарбия бирлигини, ўқитувчиларнинг онги, хулқ атвори ва фаолиятининг бирлигини, тарбия жараёнини ташкил этишнинг якка, гуруҳли ва оммавий шакллари қўшиб олиб борилшикни таъминлайдиган педагогик тизимларни вужудга келтиришни ва бу тизимларнинг амал қилишни талаб этади. Ижтимоий тарбия жараёни шахснинг ижтимоий фазилатларини шакллантиришга, унинг атроф-теваракка, жамиятга, одамларга ўзига нисбатан муносабатлари доирасини вужудга келтиришга кенгайтиришга қаратилганди. Шахс иштирок этадиган ижти моий муносабатлар тизими қанчалик кенг, хилма-хил ва гуруҳ бўлса, унинг маънавий дунёси шунчалик бой бўлади. Ўз табиатига кўра тарбия жараёни кўп омилли харакатерга эга. Яъни, бола шахсининг қарор топиши оила, мактаб, жамоатчилик, социал муҳит, шунингдек вазиятлар хилма-хиллиги, бевосита ва билвосита таъсирлар остида рўй беради. Тарбия жараёнининг натижалари одатда бир хил характерда бўлмайди. Бу нарса ўқувчиларнинг психологик (индивидуал-типологик) физиологик ва жисмоний хусусиятларига, улариинг ҳаёти ва маънавий тажрибасига, шахсий позициясига боғлиқ. Тарбия жараёни одатда ўз-ўзини тарбиялаш, ўз-ўзини қайта тарбиялаш, боланинг атроф-муҳитдаги у ёки бу ҳодисалар билан салбий алоқаси натижасида вужудга келадиган муносабатлар ва шахс

хусусиятларини бартараф этиш билан қўшиб олиб борилади. Ўзини-ўзи тарбиялаш шахснинг ўзида ижтимоий кадрга эга бўлган фазилатларни ҳосил қилиш ва такомиллаштиришга ҳамда, салбий ҳислатларни бартараф этишга қаратилган ички фаолият сифатида таърифланади. Ўз-ўзини қайта тарбиялаш-шахснинг ўзидаги салбий одатларни, характердаги зарарли сифатларни йўқотишга, бартараф этишга қаратилган ички фаолияти мазмунидир. Бола хулқидаги оғишлар оиладаги носоғлом муҳит, ота-онанинг тарбияда йўл қўйган хатолари, ўқитувчи фаолиятидаги камчиликлар асосида вужудга келади. қайта тарбиялаш жараёнида салбий хулқий ҳосил қилган сабаб, шароит ўзгартирилади. қайта тарбиялашда мактаб ва шахснинг шахсий таъсирини оила, ота-она ҳам маъқуллаши лозим. Демак, қайта тарбиялаш ўқувчининг ўзигагина эмас, балки унинг ота- онасига ҳам қаратилиши лозим. Ижтмиоий тарбияни ташкил этиш жараёнида бир қатор вазифалар ҳал этилади. Ушбу вазифалар ижтмоий тарбия мақсадидан келиб чиқиб белгиланади. Мустақил Ўзбекистон Республикасида айни вақтда ёш авлодни тарбиялаб вояга етказишга қаратилган жараёнда қуйидаги вазифаларни ҳал этиш муҳим аҳамият касб этмоқда. 1) ёшларни ижтимоий ҳаётга тайёрлаш уларда кенг дунёқарашни таркиб топтириш, ўз шахсий турумушига мақсадли ёндошув, режа ва амал бирлиги ҳиссини уйғотиш; 2) ўқувчиларни миллий ва умуминсоний қадриятлардан огоҳ этиш, чуқур билимга, тафаккурга эга ёшларни тарбиялаш, малакаларини тобора бойитиш; 3) умуминсоний ахлоқ меъёрларини англашни (одамийлик, камтарлик, ўзаро ёрдам, меҳр муҳаббат, мурувват, адолатни ёқлаш, инсонпарварлик, ахлоқсизликка қарши нафрат ва хаказолар), муомала одоби, юксак маданиятни ўқувчиларда қарор топтиришга эришиш; 4) ҳуқуқий ва аҳлоқий меғёрларга ҳурмат руҳида ёндашни, ўқувчиларда фуқаролик туйғусини, ижтимоий бурчга масъулликни қарор топтириш; 5) табиатни муҳофаза қилиш, экологик мувозанатни юзага келтириш

борасидаги масъулиятни таркиб топтириш; 6) ватанпарварлик ва байналминаллик туйғусини шакллантириш, ўзга миллат ва халқлар қарашларига ҳурматни, ҳунар ҳуқук бурчларини камситмаслик туйғусини қарор топтириш; 7) мустақил давлат - Ўзбекистон Республикасининг ички ва ташқи сиёсатига тўғри ва холисона баҳо беришга ўргатиш; 8) инсонни олий қадрият сифатида қадрлаш, унинг шаъни, ор-номуси, қадр-қиммати, ҳуқуқ ва бурчларини ҳурмат қилишга ўргатиш ва бошқалар. Ўзбекистон Республикасида олиб борилаётган ижтимоий тарбиянинг умумий вазифалари ана шулардан иборат. Шу билан бирга тарбия турлари - аҳлоқий, ақлий, жисмоний. эстетик, экологик, иқтисодий, ҳуқуқий ва сиёсий тарбиялар ўзининг хусусий мақсадидан келиб чиққан бир қатор вазифаларни амалга оширади. Тарбия мазмунида олдинга қўйилган мақсад ва вазифаларга мувофиқ ўқувчилар томонидан ўзлаштирилиши лозим бўлган билим, кўникма ва малакалар, шахс хулқ-атвори ҳамда сифатлари моҳияти акс этади. Тарбия мазмуни, ижтимоий иқтисодий тараққиёт, кишилик муносабатлари моҳияти ва даражаси, шунингдек, жамият мафкураси ғояларидан келиб чиққан ҳолда белгиланади. Замонавий тарбия мазмунида қўйиладиган ғоялар ётади: 1. Тарбия мақсадининг аниқлиги Ўзбекистон Реснубликасининг ижтимоий-сиёсий мустақиллигининг дастлабки йилларидаёқ Республикада амалга оширилиши кўзда тутилаётган тарбия мақсади аниқ белгилаб олинади, Ўзбекистон республикаси «Тағлим тўғррисида» ги қонуни ҳамда «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури» ғояларига кўра ижтимоий тарбиянинг асосий мақсади -эркин, ижодкор, мустақил фикр эгаси бўлиш комил инсонни тарбиялаб вояга етказишдан иборат. Ушбу мақсадга эришиш йўлидаги асосий восита бу, шахсда умумий маданият унсурларини таркиб топтиришдир, яъни, шахснинг ақлий, аҳлоқий, жисмоний, эстетик, иқтисодий, экологик, ҳуқуқий, сиёсий ҳамда меҳнат маданиятини тарбиялаш тарбиянинг бош мақсадини амалга ошириш имкониятини яратади.

2. Болалар ва катталарнинг биргаликда фаолияти. Ўқитувчинииг болалар билан маънавий маданияти энг яхши намунасини излаши, шу асосда тарбиячи ишининг ҳаётий меғёр ва қадриятларини ишлаб чиқиши ўқувчининг тарбия жараёнида фаоллигини таминлашга олиб келади. Дунёқараши ҳали чала тўкис шаклланмаган болалар учун катталарнинг ҳаётий тажрибалари ҳамда уларнинг шахсий намуналари катта тарбиявий таъсирга эга 3. Ўз -ўзини англаш. Тарбия инсонда эътиқод, демократик қарашлар ва ҳаётий позициянинг шаклланишига олиб келади. Тарбия мазмунининг энг муҳим унсурларидан бири - бу инсоннинг ҳаётий ўз-ўзини англаш инсоннинг ўз шахсий ҳаёти ва бахтининг субъекти сифатида эътироф эти лиши билан тавсифланади. Инсон камолатида фуқаролик, касбий ва ахлоқий ўз-ўзини англаш жиҳатлар муҳим аҳаминтга эгадир. 4. Тарбиянинг шахсий йўналтирувчанлиги. Мазкур ғоя мактаб (таълим муассасалари амалиётининг марказий нуқтасида тарбиявий ишлар дастури, тадбирлари «нақл, метод ва воситалари эмас, балки ўқувчи турганлигини англатишга хизмат қилади. Тарбия жараёнида унинг шахсий хусусиятлари, қизиқишлари, ўзига хос характери ўз қадр-қийматини англаш туйғулари ривожлантирилиб борилиши зарур. 5. Ихтиёрийлик. Тарбияланунчиларнинг ирода эркинлигисиз тарбия ғоялари моҳиятини қарор топтириш мумкин эмас. Тарбия жараёни, агар у оқилона ташкил этилса, бир вақтнинг ўзида ҳам ўқувчи (талаба), ҳам ўқитувчи маънавиятининг бойитилишига хизмат қилади. Агар тарбиячи (ўқитувчи) ўқувчининг қизиқиши, фаолияти, уртоқлик ва фуқаролик бурчини англаш мустақилликка интилиш туйгуларини кўра ва англай олсагина унинг иродали эканлиги юзага келади. Тарбияланувчининг иродали эканлиги таъминланган шароитда унинг шахсига таъсир кўрсатишга йўналтирилган фаолиятда самарага эришилади.

Похожие

Ўқув жараёнини режалаштириш

Олий ўқув юртларида ўқув жараёнини ташкил этиш

Таълим-тарбия жараёнини бошқариш

Ўқитишнинг психологик асослари ўқитувчининг ўқув фаолияти

Ўқув жараёнини ташкил этиш технологияларида интеграцион жараёнлар. Ўқув жараёнини ташкил этишнинг кредит технологияси