Таълим-тарбия жараёнини бошқариш - Педагогиka - Рефераты

Таълим-тарбия жараёнини бошқариш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

89 KB

Таълим-тарбия жараёнини бошқариш КХК бошкариш маноси шундан иборатки коллежнинг рахбарлари ва ходимлари коллеж хаётини барча мураккаблигива ҳилма – ҳиллигида мақсадга йўлланган ҳолда активўрганишлари ва шулар асосида коллеж таълимининг бутун тизимини уларда устириш педагогик жараённинг самарадорлигини оширишга ёрдам берадиган карорларни қабул қилишлари ҳамда амалий тадбирларни ишлаб чиқишлари керак . КХК таълимини яхшилашнинг ҳал қилувчи шартларидан бири рахбарликнинг илмий асосда бўлишидир. Рахбарликнинг илмийлиги янгиликни излаш, илмий машгулотлардан фойдаланиш, жамоага рахбарлик қилишнинг педагогик, психологик ва иктисодий асосларини эгаллаш демакдир. КХКнинг илмий бошкаришда:  Коллежнинг таълим – тарбиявий жараёни ва бутун ишга таъсир этувчи турли, баъзан бир – бирига карама – карши факторларнинг ўзаро таъсирини хисобга олиш;  Мазкур даврда коллежнинг ривожланишига салбий таъсир этувчи ташки ва ички факторларга карши таъсир этувчи чораларни ишлаб чиқариш;  Таълим тарбия жараёнида вужудга келувчи барча янги, илғор усулларни топа билиши ва уларни амалда тадбик қилишни режалаштириш, йўлга куйиш, бошкариш ҳамда назорат қилиш. Коллежни илмий асосда бошкаришга утишнинг муҳим шартларидан бири – коллеж рахбарининг бутун таълим – тарбиявий ишни педагогик тахлил қилишлари, коллеж вазифаларини билишлари ва тушунтиришларидан иборатдир. Бу куйидаги факторлардан аниқланади: Таълим – тарбиявий жараён ҳақидаги яхши ташкил қилинган маъкул ахборотлар окими;

Бу ахборотни чукур ва фикр юритиб тахлил қилиш натижасида амалий фаолият учун хулосалар чикара билиш; Ахборот тахлилидан келиб чикувчи хулосалар асосида жамоа ишини ташкил кила билиш. КХКда рахбарлик қилиш. Ўзбекистон Республикаси Олий ва Урта маҳсус таълим вазирлиги томонидан белгиланган малакали ишчиларни тайёрлаш давлат режасига мувофиқ ташкил килинади, қайта тўзилади ва бекор килинади. КХКнинг барча фаолиятига каллеж буйсинувчи касб-таълими органи томонидан ташкилотчилик кобилятига, коллежнинг ихти-сосига мувофиқ келувчи олий маълумотга ишлаб чиқариш ва педагогик тажрибага эга бўлган хозирги замон талаби бўйича илмий даражаси бўлган шахслардан тайинланувчи дероктор рахбарлик қилади. К o ллеж директори ўқувчиларнинг таълим-тарбиявий ишларига, касб-талими тайёргарликларини ташкил қилиш сифатига, уларнинг согликлари ва жисмоний ривожланишига шунингдек унга ишониб топширилган билм масканини хужалик молияси ва шу кабиларга жавобгардир. Директорнинг зиммасига: Ўқувчиларни қабул қилиш, малакали ишчиларни етиштириб чиқариш режалари-нинг бажарилиши; Педагогик жамоа КХК директори билан бирга ўқув ишлаб чиқариш ва таълим тарбиявий ишлар бўйича ўринбосар, илмий мудир ҳамда катта уста рахбарлик қилади. Бошкариш саънати шундан иборатки,унда каллежнинг барча рахбарлари,жамоани ягона мақсадини эгаллашга йўллашлари, бир – бирининг фаолятларини такрорламасликлари,айниқса ҳар бир рахбар ўз вазифасини аниқ билиши керак. Каллеж директори ва ўринбосарларининг ишида бир бирига алокадор, баъзан эса умумий вазифага эга бўлган ишлар учрайди. Шунинг учун бу вазифаларнинг аниқ шароитларда таксимланиши жуда муҳимдир, бу эса иш жараёнида такрорлашнинг олди олади ва билим юртидабирон булимларни назоратсиз қолишига йўл куйилмайди. Кўпинча коллеж директорлари нотўғри йўл тўтадилар улар педагогик жамоа ишга

рахбарлик қилишнинг барча вазифаларини ўринбосарлари уртасида таксимлайдилар ўзларига «умумий рахбарлик»яъний хеч бир тайини йук назорат қилиб булмайдиган вазифани колдирадилар. Тажрибанинг курса- тишига бундай холларда ўринбосарларнинг калбаки «ҳаракат эркинлиги»га рахбарлик диапозонининг кенглигига карамай каллеж директорлари каллеждаги ишларнинг ахволи ҳақида етарлича ахборотга эга булмайдилар ва уларга сезиларли даражада таъсир этмайдилар. Умумий ишларнинг маълум қисмини эмас балки ўзлари ҳақида қабул қилинган низомга мувофиқ ўқиш жараёнига рахбарлик қилишнинг аниқ вазифаларини ўз зиммаларига олган коллеж директорларининг амалёти ўзини оклаган. Директорнинг коллежда ўқиш жараёнига рахбарлик қилиш вазифалари қандай таксимлан- масин директор фаолятидаги асосий нарса барча ходимларнинг коллеж таълими системаси олдига қўйилган мақсадларга эришиш-лари координация қилишдир. Директорнинг ташкилотчилик фаолияти коллеж ишларини бевосита ўрганишни ўринбосарларидан педогогика коллективининг ишлари ҳақида тезрок ахборотни ўз ичига олади. Коллеж директори бундай ахборотларни умумлаш-тириб ва келгусида таълим-тарбиявий жараённи янада такомиллаш-тириш учун тезрок тадбир ва чолраларни қабул қилади. Педагогик жамоа фаолятига мувоффокиятли рахбарлик қилиш учун директор ва унинг ўринбосарлари иш вактини тўғри тахсимлашлари муҳим аҳамятга эга. Коллеж рахбарлари машгулотларга киришдан куйидаги мақсадлар назарида тутилади дарс мазмунининг ўқув режасида мувофиқлигини аниқлаш урганилаётган материалларнинг илмий даражасини ва унинг ғоявий йуналишини аниқлаш: дарсларда дидатика асосий тамоилларига риоя килинаётганлигини кантрол қилиш; Дарс типи ўқитишнининг метод ва тамоилларини тўғри танлаганлигини текшириш; Дарснинг тарбиявий аҳамиятини текшириш; Ўқитувчининг шу предметдан дарс беришга ва маскур дарсни олиб боришга тайёргарлигини текшириш;

Дарсни тўғри ташкил қилинганлигини бахолаш; Мақсадга кўра назорат қуйдаги турларга булинади; Кундалик умумий текшириш; Назоратнинг амалда энг кўп таркалган тури хисобланган (тематик контрол) мавзувий назорат бу уста ёки уктувчининг иш тизимини ўрганишдир. Маълумотларни мавзувий кўзатиш ўқув жараёнинг алохида педагогик кизикишга эга бўлган томонларнинг холатини аниқлаш учун утказилади. Фанни утишнинг илмий – назарий даражасини ўрганиш дарсларда тарбиявий вазифаларни ҳал қилиш, ўқитувчининг ўқув материалини баён қилиш сифатини текшириш, ўқитувчи фойдаланаётган методтк восита ва усулларни ўрганиш дарсларда ишнинг жамоа ва якка тартибли шаклларини қўшиб олиб бориши ўқувчилар билимини текшириш тизими ўқитишда кўргазмали ёки техникавий воситаларни куллаш ўқувчиларнинг дарслардаги мустақил ишлари утилган ўқув материалларини такрорлаш ва мустахкамлашни ташкил қилиш ўқувчиларга меҳнатнинг илғор методларини ўргатиш, кириш, жорий, якуний йўл йўриқлар утказиш методикаси, устанинг меҳнат усулларини курсатиш методикаси, ишлаб чиқариш таълими билан назарий курс уртасидаги алока, ўқувчиларнинг мустақиллагини тарбиялашда ёзма йўл – йўриқнинг роли; Уста ва ўқитувчиларнинг педагогик иш тизимларини ўргатишда эътибор фақат ўқув материалини бериш методига эмас, балки ўқитиш жараёнида ўқувчиларнинг тарбиялаш қандай амалга оширилаётганлигига, ўқувчилар иши қандай ташкил этилганлигига ва унинг натижалари қандай эканлигига ҳам каратилади. Мазкур холатда коллеж рахбарларининг асосий вазифаси уста ёки ўқитувчининг педагогик хусусият ҳамда кобилиятларини, ўз фанларининг материалларини ўқитиш методикасини канчалик билишларини аниқлаш ва бахолашдан иборатдир. Коллеж рахбарларининг назарий ўқитиш дарслари ва ишла чиқариш машгулотларига киришлари пухта уйланган режа бўйича олиб борилади.

Педагогик назоратни тўғри ташкил қилишнинг зарурий шарти уни мақсадга йуналганлик тавсифини, коллеж рахбарлари ишнинг (корринацияси) ва бирлигини таъминловчи режалаштиришдир. Назоратнинг режалаштиришнинг ягона тизими булмаганлиги учун у кўпгина таълим – тарбиявий жараённинг барча томонларини қамраб олмайди, керакли мақсадга йуналмайди, тасодифий ҳарактер касб этади. Режалаштирилган назорат ўз вақтида хатоларнинг олдини олиш ва ўқитишда аниқланган кийинчиликларни бартараф қилиш имконини беради. Баъзи коллежларда рахбар ходимлар ўқув машгулотларига директорнинг ўқув ишлаб чиқариш ишлари бўйича директор ўринбосари томонидан ҳар бир ой учун тўзилган график бўйича кирадилар. Бу графикда келгуси ойда рахбарлардан кайси бири, качон ва кайси машгулотларга кириши курсатилади. Коллеж рахбарлари тмонидан қилинган педагогик назорат-нинг савияси ва таъсирчанлиги аввало уларнинг тайёрланиш даражаларига боғлиқдир. Дарсларни тўғри анализ қилиш учун рахбарлар таълим – тарбия вий ишнинг мазмуни ва ташкил килини-шини, ўқувчиларни ўқитиш ҳамда тарбиялашнинг метод ва формаларини, ўқув ҳамда йигма мавзувий режа ва дастурларни, тушунтириш хатлари ва квалификация талабларини яхши билишлари, хозирги замон илмий техника, педагогика, методикага доир ва бошка адабиётларни кўзатиб боришлари керак. Дарсга киришдан олдин рахбар киришининг мақсадини аниқлайди; кириш мулжалланган дарсда ўрганиладиган ўқув материалининг мазму-нини билиб олади; мазкур предмет бўйича дастур талаблари ва шунга мувофиқ дарслик, методик адабиётлар билан танишади; синф журналини куриб чикади, ўқувчиларнинг жорий ўзлаштиришларини анализ қилиб, утилган материалнинг синф журналида кайд килиниши, мавзувий режага мувофиқ келиш келмаслигини ҳамда бўлажак дарсда ўрганиладиган мавзуни аниқлайди; аввал дарсларда ёзилган ёзувлар билан танишади, дарсни анализ қилиш ва дарсда ўз кўзатишларини ёзшнинг тахминий режасини уйлаб қўяди.

Назарий ўқитиш дарсларини текширишни бошлашдан олдин текширувчига синф биносининг холати, ўқув – кўргазмали кулланмаларнинг белгиланган нормативларга мувофиқ бор – йуклиги, уларнинг холати ва сифати, янги техника ва меҳнатнинг илғор методлари ҳамда курсатмали куроллар билан таъминлан-ганлиги билан танишиб чиқиш тавсия килинади. Дарсга кириш, уни ўқитишни анализ қилиш – таълим тарбиявий жараённи тешширишни асоси хисобланади. Коллеж рахбарларининг дарсларга киришлари уларга ўқувчиларни ўқитиш ва тарбиялашнинг хакикий ахволи, педогог ходимларнинг мувафаккият ва камчиликлари билан танишиш имконини беради, бу эса ўз навбатида коллежда таълим – тарбиявий ишларни яхшилашга ёрдам беради. Назарий ўқитиш дарслари га киришда синф дарс бошлашидан олдин ёки ўқувчилар билан бирга кириш тавися килинади, машгулотлар ҳақида тулик тасаввурга эга бўлиш учун дарснинг бошидан охиригача бўлиши керак. Агар ўқитувчи ёки устанинг ўқув ишини жорий текшириш мулжалланса, машгулотларга кириш олдиндан огохлантириб куйиш мақсадга мувофиқ булмайди. Агар асосий мақсад ўқув машгулотларини мавзувий ўрганиш, йўлланма бериш, ўқитувчи ёки устанинг малакасини ошириш булса, бу машгулотларга маҳсус тайёргарлик куришлари учун уларни олдиндан огохлантириб куйиш мақсадга мувофиқдир. Айрим холларда етарлича тажрибага эга булмаган уста ёки ўқитувчининг ўқув машгулотига киришдан олдин у билан биргаликда мазкур машгулотларга қўйиладиган талабларни анализ қилиш, унинг баъзи методик масалаларни ижодий ҳал қилишига ёрдам бериш тавсия килинади. Билим юртининг рахбарлари ўқув машгулотига кирган вактларида уста ёки ўқитувчига берилган курсатмаларни амалга ошириш кобилиятларига ишонч ҳосил қиладилар. Дарсни текшириш ҳақидаги ёзувларни вертикал чизик билан уч бўлакка ажратилган когоз варагига ёзиш кулайдир. Уларни бирига дарс жараёнида аниқланган ва утказиб юборилган хато, камчиликлар иккинчисига ижобий

моментлар, ўринли методик усуллар, учинчисига дарсни олиб бораётган уста ёки ўқитувчига айтииши керак бўлган маслахат ва тавсиялар ёзиб борилади. Текширувчи дарсдан сўнг киска ёзувлар асосида дарс ҳақида тўғри хулоса тўза олиши ёки батафсил анализ кила олиши учун кўзатувчан, диккатли бўлиши, курган ва эшитганларини ёдда саклай билиши керак. Ишлаб чиқариш таълими устасининг ишини тахлил қилишда текширувчи ўқув ишлаб чиқариш устахоналари ёки ўқув участкаларининг ахволи билан олдиндан танишиб чикади; жихозларнинг ахволи ва улардан фойдаланишнинг тўғрилигини, ўқувчиларнинг асбоб, мослама билан таъминланганлигини, ўқувчилар ва уста иш урнининг холатини текширади. Хавфсизлик қоидаси ва ўқувчилар меҳнати гигиенаси тадбирларининг бажарилишига аллохида эътибор бериш лозим. Ишлаб чиқариш машгулотларини текшириш нинг бошлашдан аввал гурухдаги ўқувчиларнинг ўқув ишларини кайд қилиш, гурухдаги ўқув ишларини холатини, ишлаб чиқариш буюртмаларининг бажариш режасини ўрганиш, ўзлаштиришни бахолаш журнали, техник ва ўқувчилар ишлайдиган бошка хужжатлар билан танишиб чиқиш муҳим аҳамиятга эга. Уста ишини тахлил қилиш жараёнида унинг эътиборини вазифаларни бажариш бажариш вақтида камрок чалгитиш керак.. шу билан бирга дастурни утиш, баъзи ўқувчиларнинг ишлари ва шу кабиларга боғлиқ бўлган холатларни аниқлаш мақсадида устага саволлар бериш мумкин. Ўқувчиларнинг бажарган ишларини куриш мазкур ишга қўйилган техникавий талаблар қандай бажарилаётганлигини, қандай холларда бракка йўл куйилаётганлигини текшириш ишлаб чиқариш машгулотларини ўрганиш методларидан бири хисобланади. Текшириш вақтида асосан диккатни уста ўқувчиларга нималарни ва қандай ургатганлигига, улар урганганларини қандай ўзлаштирганликларига яъни хакикий билимларни аниқлашга каратилиши керак. Бундай текшириш турли кўринишларда утказилади.

Баъзи кушимча маълумотлар олиш, утказилган кўзатишларни анализ қилиш ва ўқув ишини яхшилаш усуллари ҳақидаги курсатмаларни айтиш учун тахлил охирида уста билан сухбат утказилади. Коллежлардаги ўқув ишлаб чиқариш машгулотларини муфассал тахлили куйидаги тахминий режа асосида қилиш мумкин. 1. Вакти 2. Ўқув гурухи номери 3. Ўқув йили 4. Устанинг фамилияси, исми, отасининг исми 5. Ўқув дастўрининг мавзуси 6. Ўқув гурухининг кискача ўзлаштириш ҳарактеристикаси. Маданий тарбиявий ишни текшириш вақтида: гурухда қандай маданий тарбиявий иш амалга оширилаётганлиги, ўқувчиларнинг коллежнинг ўқув – ишлаб чиқариш, ижтимоий – сиёсий, маданий – тарбиявий фаолиятида актив иштирок этишлари этишлари учун қандай индивидуал ва коллектив иш олиб борилаётганлиги; Ишнинг индивидуал ва жамоа формалари қандай қўшиб олиб борилаётганлиги, улар мазмунининг билим юртининг таълим – тарбиявий вазифаларига, ўқувчиларнинг бўлажак кабларга мувофиқлиги; Ўқувчиларнинг синфдан ташкари тарбиявий, ижтимоий ишда иштирок этиш даражалари; жамоат топширикларини ўқувчиларнинг ёш хусусиятларига, қизиқиларига мослиги; Ўқувчиларнинг қандай ташкилотлари коллеждаги муҳим масалаларни ҳал қилишга жалб килинади, уларнинг активлик, мустақиллик, жавобгарлик даражалари; Ўқувчилар жамоаси томонидан жамоатчилик асосида бажарилган ижтимоий – фойдали иш, уларнинг тарбиявий роли ҳамда иктисодий киммати. Таълим – тарбиявий жараён юзасидан тахлил утказилганда коллеж ишлаб чиқариш таълими усталари, ўқитувчилари ва бошка ходимлари ишидаги

ютук ва камчиликларни ҳарактерловчи кўп микдордаги факт, маълумот, далиллар тупланади. Бу фактга асосланган материал кимматга эга, шунинг учун унга тегишли ишлов бериб, системага солингандан кейин педагогик жамоа билан ишлашда фойдаланиш керак. Ўқувчиларнинг билимлари, кўникма ва малакаларини текшириш дарсининг тўзилиши. Дарснинг мақсади : ишлаб чиқариш – техникавий билимларга, кўникма ва малакаларга қўйиладиган талабларни хисобга олган ҳолда ўқитиш муайян бир даврда (ярим йиллик, йилликда ёки киска вакт ичида ўқувчиларнинг тайёргарлик даражасини аниқлаш). Дарснинг мазмуни : вакт нормаларини, бажариш аниқлигига қўйиладиган талаблар ва иш шароитини хисобга олган ҳолда берилган материалидан назорат намуналар тайёрлаш. Дарс олиб боришнинг асосий методлари: ўқувчиларниг назорат ишининг мақсади, мазмуни ва шартлари билан кискача таништириш; устанинг ўқувчилар ишларини кўзатиш, ҳар бир ўқувчининг йўл куйган айрим камчиликлари ва ҳал этган ижобий ечимларини аниқлаш. Дарс тўзилиши : ташкилий кисм, кириш, йўл – йўриқ, ўқувчиларнинг мустақил ишлари, якунловчи йўл – йўриқ иш ўринларини тартибга солиш. Дарснинг ташкилий элементлари 5% гача. Кириш ва якунловчи йўл – йўриқларга - 5%. Ўқувчиларнинг ишлаши (устанинг назорати остида) – 90% гача.

Асосий адабиётлар: 1. Янги турдаги ўқув муассасалари тўғрисидаги ҳужжатлар тўплами. Ўзбекистон Республикаси халқ таълими вазирлиги. 1994. 2. Халилов Н.А. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг таълим тўғрисидаги Қарорлари. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. -Т. 1998. 3. Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения. Институт проф.обр. Министерства Образования России. –М., 1995. -336с. 4. Давлатов К. Меҳнат ва касб таълими назарияси ҳамда методикаси. – Т.:Ўқитувчи,1992. 5. Меҳнат таълими методикаси. Д.А.Тхоржевский таҳрири остида. – Т.: Ўқитувчи,1987. -444б. 6. Педагогика. А.Қ.Мунавваровнинг умумий таҳрири остида. – Т.:Ўқитувчи,1996. 200б. 7. Турсунов И.Й., Нишоналиев У.Н. Педагогика курси. Дарслик. – Т.:Ўқитувчи, 1997.-232б. 8. Фарберман Б.. Составление педагогических тестов. –Т.:ТАДИ.1993. - 80с. 9. Акмалова С.А. Таълим назарияси дидактика масалалари бўйича ўқув қўлланма. –Наманган: 1993. 10. Мирсаидов К.Ж. Махсус фанларни ўқитиш ва ишлаб чиқариш таълими. –Т.: Ўқитувчи, 1996. 11. Скакун В.А. Ишлаб чиқариш таълими устози учун қўлланма. –Т.: Ўқитувчи,1992. 12. www.ziyonet.uz

Похожие

Таълим жараёнини бошқариш. Таълим ва ақлий тараққиёт. Таълимни индивидуаллаштириш

Ўқитувчининг ўқув тарбия жараёнини бошқариши

Мактабда тарбия жараёнини ташкил этиш

Мактабгача тахлим муассасаларида болаларнинг ёш гурухлари буйича таълим-тарбия жараёнини режалаштириш

Олий таълим муассасини бошқариш