Шарқ машойихлари таълимотида таълим-тарбия сирлари - Педагогиka - Рефераты

Шарқ машойихлари таълимотида таълим-тарбия сирлари

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

69 KB

Шарқ машойихлари таълимотида таълим-тарбия сирлари Режа: 1. Ñ´ôèéëèê òàúëèìîòèíèíã íàçàðèé æèµà тлари 2. Õ¤ÆÀ ÀÁÄÓ¥ÎËÈ£ ¢ÈÆÄÓÂÎÍÈÉ 3. À¥ÌÀÄ ßÑÑÀÂÈÉ 4. Áàµîâóääèí Íà³øáàíä таълим тарбия хакида

IX - XIII àñðëàðäà Ìàðêàçèé Îñè±äàãè ìóñóëìîíëàð ÿøàéäèãàí µóäóäëàðäà äèíèé-ôàëñàôèé î³èì – òàñàââóô, ñ´ôèéëèê òàúëèìîòè êåíã òàð³àëäè. £óðúîí à³èäàëàðèãà ´òà ñàäî³àòëè èëê ñ ´ôèéëèê íàìîÿíäàëàðè Àáó Éàçèä (Áîÿçèä) Þñóô ¥àìàäîíèé, Àµìàä ßññàâèé, Àáäóëëîµ Ðîìåòîíèé (Àçèçîí), Àáäóµîëè³ ¢èæäóâîíèé, Áàµîâóääèí Íà³øáàíä, Æóíàéä Áà²äîäèé, Àµìàä Þãíàêèé, Àëèøåð Íàâîèé, Õîæà Àµðîð Âàëèé êàáè éèðèê îëèì âà ìóòàôàêêèðëàð àíà øó î³èìãà ìàíñóá ýäèëàð. Ñ´ôèéëèê òàúëèìîòèíèíã íàçàðèé æèµàòè Îëëîµ èø³è ó÷óí ôèäîéèëèê á´ëñà, àìàëè±òè ýñà óíãà ñàäî³àòëèëèêäèð. Àáó ¥àìèä ¢àççîëèé òàúëèìîòè÷à, ñ´ôèéëèê, µàììà âà³ò õóäîãà ñè²èíóâ÷è êèøèëàð áèëàí òîòóâ ÿøàø, íèµîÿòäà ìóëîéèì ìóîìàëàäà á´ëèø, ´ç ìàíôààòèãà áåðèëèá, ´ç þêèíè ´çãàëàð ãàðäàíèãà þêëàìàñëèêäèð. Ñ´ôèéëèê ³îíóí-³îèäàñèãà ê´ðà, êàìáà²àëëèê óíèíã µóñíè, ñàáð-òî³àò óíèíã áåçàãè, ³àíîàò óíèíã îòè, èøîíèø ýñà óíèíã ôàçèëàòèäèð 1 . Ñ´ôèéëèêäà ðóµèé êàìîëîòãà ýðèøèøíèíã àñîñèé é ´ëëàðè 4 áîñ³è÷äàí èáîðàò á´ëãàí âà áóëàð: øàðèàò, òàðè³àò, ìàúðèôàò, µà³è³àò áîñ³è÷ëàðèäèð. Ìîâàðîóííàµðäà ñ´ôèéëèê ²îÿëàðèíèíã òàð³àëèøè Þñóô ¥àìàäîíèé ìàêòàáèäàí áîøëàíãàí. Àáäóµîëè³ ¢èæäóâîíèé âà ¥îæà Àµìàä ßññàâèé Þñóô ¥àìàäîíèéíèíã èçäîøëàðè ñ´ôèéëèê î³èìèäàãè òóðëè é´íàëèøëàðíèíã éèðèê âàêèëëàðèäèð. Ñ´ôèéëèêíèíã èêêèí÷è ìàêòàáè Àµìàä ßññàâèéäàí áîøëàíãàí. Ñóëàéìîí Áî³èð²îíèé âà Ñàèä Àòî ßññàâèé óíèíã øîãèðäëàðèäàíäèð. XV àñðäà Ìîâàðîóííàµðäà ñ´ôèéëèêíèíã ÿíãè î³èìè Íà³øáàíäèÿ òàðè³àòè ïàéäî á´ëãàí. Áó òàðè³àòäà ñ´ôèéëàðíè äàðâåøëèêäàí ìåµíàò ³èëèøãà âà Îëëîµãà ñîäè³ á´ëèøãà äàúâàò ýòèëàäè. Õ¤ÆÀ ÀÁÄÓ¥ÎËÈ£ ¢ÈÆÄÓÂÎÍÈÉ (1103-1179) Õ´æà Àáäóµîëè³ 1103 éèëè ¢èæäóâîíäà òàâàëëóä òîïèá, 1179 éèëäà ´ç âàòàíèäà âàôîò ýòãàí. Ó Øàð³ ôàëñàôèé òàñàââóô òàðèõèäà ´çèãà õîñ íóôóçãà ýãà á´ëãàí. ¢èæäóâîíèéíèíã òàúëèìî- òè òàñàââóô ñèëñèëàëàðèäàí áèðè – Õîæàãîí (Õîæàëàð)

µàë³àñèäà øàêëëàíãàí. Áèðî³, ¢èæäóâîíèé ôà³àò Õîæàãîí ñèëñèëàñèíèíã ýìàñ, áàëêè êåéèí÷àëèê øó µàë³àäà ïàéäî á´ëèá, îëàìøóìóë ðàâíà³ òîïãàí Íà³øáàíäèÿ ñèëñèëàñèíèíã µàì àñîñ÷èëàðèäàíäèð. Òàñàââóô òàðèõèäà íà³øáàíäèéëèêíè Õ´æàãîí øàæàðàñèíèíã øîõ÷àñè äåãàí ³àðàø µàì áîð. ¢èæäóâîíèéíèíã ì ´úòàáàð êèòîá-ëàðäà “øàéõóøøóþê” (øàéõëàð øàéõè) äåá µàì òàúðèôëàíàäè. Áó óëó²âîð óíâîí Àáäóðàµìîí Æîìèé âà Àëèøåð Íàâîèéëàð òîìîíèäàí Õ´æà ¢èæäóâîíèé ñèíãàðè ïèðëàðãà íèñáàòàíãèíà ³´ëëàíèëãàí. ¢èæäóâîíèéäàí “Ðèñîëàè ñîµèáèÿ”, “Ðèñîëàè ¥àçðàòè Àáó Þñóô ¥àìàäîíèé”, “Ìà³îìàòè Õ´æà Þñóô ¥àìàäîíèé” êàáè àñàðëàð ±äãîðëèê á´ëèá ³îëãàí. Æàµîí õ´æàëàðè ñàðâàðè ³àíäàé êàðîìàò âà ôàçèëàòëàð ñîµèáè ýäè? Óøáó ñàâîëãà æàâîá áåðèøäà ìàâëîíî Àáäóðàµìîí Æîìèéíèíã “Íàôàõîòóë óíñ ìèí µàçîðîòóë ³óäñ” µàìäà Àëèøåð Íàâîèéíèíã “Íàñîéèìóë ìóµàááàò ìèí øàìîéèìóä ôóòóââàò” àñàðëàðèãà òàÿíèëàäè. Àñë ìàíáàëàðíèíã êàôîëàò áåðèøè÷à, “àëàðíèíã ðàâèøè òàðè³àòäà µóææàòäóð”. Áó áàµîíè òóøóøíèø ó÷óí òàðè³àò íèìàëèãèíè ³èñ³à÷à èçîµëàø øàðò. Ìàúëóìêè, èñëîì òàúëèìîòèãà ê´ðà, èíñîííèíã ìàúíàâèé-ðóµèé êàìîëîòãà ýðèøèøè øàðèàò, òàðè³àò, ìàúðèôàò âà µà³è³àò áîñ³è÷ëàðèäàí èáîðàòäèð. Èñëîì ±µóä õóäîæ´éëèê é´ëèãà êèðãàí êèøè, ÿúíè é´ëîâ÷è, èçëîâ÷è ìàíà øó áîñ³è÷ëàðíè áîñèá ´òèøè çàðóð. Áó ó÷àëà áîñ³è÷ áèð-áèðèíè ³àòúèé òà³îçî ýòàäè. Øàðèàòñèç òàðè³àòãà êèðèá á´ëìàéäè âà òàðè³àòñèç µà³è³àòãà ýðèøèëìàéäè. Òàðè³àò øàðèàò ³îíóí-³îèäàëàðèíè áàæàðèø âà Îëëîµ ìóµàááàòèãà ìóÿññàð á´ëèø é´ëèäèð. Øàðèàò – íàçàðèÿ, òàðè³àò àìàëè±òäèð. ¥à³è³àò – ìà³ñàä, òàðè³àò, óñëóá, ôàîëèÿò øàêëèäèð. Òàúëèìîòäà: “øàðèàò ±í²î³íèíã ï´÷î²è á´ëñà, òàðè³àò ï´÷î³ è÷èäàãè ï´ñòëî³äèð, µà³è³àò ýñà ï´ñòëî³ è÷èäàãè ìà²èç”, “øàðèàò – åð, òàðè³àò ìàçêóð åðäà óíãàí äàðàõò, µà³è³àò ýñà øó äàðàõòíèíã ìåâàñè”, “òàðè³àò – ôàíî, ÿúíè ´çèäàí êå÷èø, µà³è³àò – áà³î, ÿúíè áîòèë (áóçèëãàí, áåµóäà èøëàðäàí êå÷èá µà³ èøëàðãà áî²ëàíìî³), “øàðèàò - ³îíóí, òàðè³àò – é´ë”, “£îíóí” âóæóä

âà ³àëáíè òàðáèÿëàéäè. “É´ë” ê´íãèëíè ïîêëàá, ðóµíè íóðëàíòèðàäè” êàáè òóðôà òàúðèôëàð µàì ìàâæóä. ¢èæäóâîíèéíèíã èíñîíèÿòãà èáðàò á´ëãàí ôàçèëàòëàðèäàí ÿíà áèðè øóêè, ¢èæäóâîíèé “ïîê ðàâèøëàðèí à²±ð ê´çèäàí ÿøèðèáòóðëàð”. Áóíäàí øó íàðñà àíãëàøèëàäèêè, îäàì ôà³àò ´ç àéáèíè ÿøèðèá þðìàñäàí, ïîê õèñëàòíè µàì ïèíµîí òóãàíè ìàú³óë. Áó, áèðèí÷èäàí, ïîêèçà, ñèéðàòíè ±ìîí ê´çäàí àñðàø, èêêèí÷èäàí, äóøìàííèíã áîø³àëàð ²àøèíè ³´ç²àòìàñëèê, ó÷èí÷è-äàí, êàìòàðëèê, ÿúíè ´ç ôàçèëàòèíè ê´ç-ê´ç ³èëèá ìà³òàíèøäàí ñà³ëàíèø ó÷óí çàðóð. Íà³øáàíäèÿ òàúëèìîòèäàãè “áîòèíàí µà³ áèðëà, çîµèðàí õàë³ áèðëà” á´ëìî³ ðàâèøè µàìäà µóôÿ çèêð óñóëè ¢èæäóâîíèéíèíã “ïîê ðàâèøèíè à²±ð ê´çèäàí ÿøèðèø” ôàçèëàòèäàí âóæóäãà êåëãàí. Ìàâëàâèéÿ ñóëóêèäàãè îøêîðà îâîç ÷è³àðèá çèêð òóøèø, çèêðè ñàìîú áó óñëóáãà ìóâîôè³ êåëìàñ ýäè. ¢èæäóâîíèé æàµðèÿ óñóëèäàãè áóíäàé çèêðíèíã îôàòèäàí îãîµëàíòèðàäè: Ýé ñ´ôè ñîô, êè êóíè ìàéëè ñàìîú, ¥îñèë çè ñàìîú ÷óí íèôî³ àñòó âèäîú. ¡ òàðêè ñàìîú êóí, êè ñîô ãàðäè, ¡ îí, êè µà±òè äèëè õóä ñîç âèäîú. Ìàúíîñè: “Ýé ñîôëèêíè øèîð ýòãàí ñ´ôèé, çèêðè ñàìîú óñóëèíè èõòè±ð ýòãàí ýêàíñàí, µóø±ð âà îãîµ á´ëãèëêè, ñàìîú çèê-ðèäàí íèôî³, íèçî, àæðàëèø, µàéðáîä µîñèëè óíàäè. Âàµîëàíêè, ñ´ôèé çèêðèíèíã àñë ìîµèÿòè-ìóääàîñè ³àðàìà-³àðøèëèê, ÿêêàëà-íèø âà á ´ëèíèø ýìàñ. Àêñèí÷à, ìóðîñàþ ìàäîðà, âàµäàò – áèðëà-øèøäèð. Øóíèíã ó÷óí ± çèêðè ñàìîúíè òàðê ýòãèëêèì, òî ²óðóðäàí ïîêëàíãàéñàí. ¡êè ´ç µà±òèíãó äèëèíã áèëàí âèäîëàøàâåð”. ¢èæäóâîíèéíèíã áó ñàáî²è òàñàââóô òàðèõèäàãè òàëàáëàðäàí ÷è³àðèëãàí î³èëîíà õóëîñàäèð. Áó ôèêðãà ìàøµóð Ìàíñóð ¥àëëîæ-íèíã àÿí÷ëè ³èñìàòè äàëèë á´ëà îëàäè. Ìàúëóìêè, Ìàíñóð ¥àëëîæ “Àíàë µà³” – (Ìåí – õóäîìàí) äåÿ áàðàëëà àéòãàíè ó÷óí äîðãà îñèëãàí. Íàâîèéíèíã èçîµëàøè÷à, Ìàíñóð ¥àëëîæíèíã óñòîäè Àáó Àìèð áèííè Óñìîí Ìàêèé òàâµèä èëìèäà ´çèãà õîñ ÿíãè÷à

ìàúíî êàøô ýòãàí. Ó ìàúíî íèµîÿòäà íîçèê âà ñ´çè ÿøèðèí á´ëãàí. Ìàíñóð îëèá îøêîð ýòãàí. Ìàúíî áåíèµîÿ íîçèêëèãèäàí ýë óíè òóøóíìàãàí âà Ìàíñóðíè µàëîê ³èëãàí. Àñëèäà óíèíã “Ìåí - µà³ìàí” äåãàíèäà “Ìåí - µà³ áèëàí áèðãàìàí” äåãàí íîçèê ìàúíî ìóæàññàìëàíãàí ýäè. Àììî, áó íàçîêàòíè çèêðè ñàìîú ñà³ëà±ëìàñ ýäè. Øóíèíã ó÷óí Õ´æà Àëè Ðîìåòîíèé: “Àãàð åð þçèäà Àáäóµîëè³ ôàðçàíäëàðèäàí áèðè á´ëñà ýðäè, Ìàíñóð µàðãèç äîð îñòèãà áîðìà²àé ýðäè”, äåÿ õóôÿ çèêðíèíã àôçàëëèãèãà èìîí êåëòèðàäè. ¢èæäóâîíèé âà Áà²îâóääèí Íà³øáàíäèé òàðè³àòëàðèäà èêêèòà áèð-áèðèãà ÿ³èí øèîð áîð. Ìàñàëàí, ¢èæäóâîíèé “Õóø äàð äàì” øèîðèäà Èíñîííè è÷èäàí ÷è³àäèãàí µàð áèð íàôàñ îãîµëèêäèð âà áó µóçóð-µàëîâàò þçàñèäàí ÿõøè, ²àôëàò óíãà µå÷ é´ë òîïìàñëèãè êåðàê, ÿúíè µàð áèð íàðñà ± ´ëèì ± µà±ò äàâîìèéëèãèíè áåëãèëàéäè. Óëàðíèíã áó òàðè³àòèäà èëì èíñîííè ìàúðèôàò âà àäàáëèëèêêà ÷îðëàéäè. Ýé, èëì äåíãèçèãà êèðìàé, áóëî³ ñîµèëèäà ³îëãàí êèøè, Äåíãèçäà ôàðî²àò áîð, ñîµèëäà ýñà áàõòñèçëèê. Äóí±íèíã ìàâæëàíèøèãà õóø íàçàð áèëàí áî³ìà, ¥àð èêêè íàôàñ ´ðòàñèäà äåíãèçäàí îãîµ á´ë! ¥îæè Àáäóµîëè³íèíã ±çèøëàðè÷à “Éèãèðìà èêêè ±øèìäà óé²î³ ³àëáëàðèìíèíã õîæàñè – Õîæà Õèçèð àëàéµèññàëîì ìåíè øàéõè ðàááîíèé Þñóô ¥àìàäîíèé ³´ëèãà òîïøèðäèëàð âà ìåíè òàðáèÿò ³èëèøãà âàëèÿò ýòäèëàð, óëàð Ìîâàðîóííàµðäà ýêàíëàð, ìåí óëàðíèíã õèçìàòëàðèäà á´ëäèì âà ê´ï ôîéäàëè àìàëëàðíè ´çëàøòèðèá îëäèì”. ¢èæäóâîíèé òàðè³àò î³èáàòèäà íàñèµàòíîìëàð áèòäèëàð. Óíèíã “Ôàñëóë µàáèá” êèòîáèäàí àµëî³-îäîáãà äîèð àéðèì íàìóíàëàðíè êåëòèðàìèç: “Âàñèÿò ³èëóðìàí ìåí ñåíãà ýé ôàðçàíä, áàð÷à µîëàòäà èëì, àìàë âà òà³âîäà á´ë, èëì, àìàë ñóííàò âà æàìèÿòíè ìàµêàì òóò.

Øóµðàò ³èäèðìàãèë, øóµðàò îôòîáäèð. Ìàíñàáäà ´òèðìà, äîèìî ïàíàäà á´ë... Îç ñ´çëà, îç å, îç óõëà. Àµëè à±ëèíããà ýµòè±ò á´ë. Äóí± àµëè áèëàí ìà²ðóðëàíìà. Ëèáîñèíã îääèé, ä´ñòèíã äàðâåø. Äàñòìîÿíã ôè³µ (µó³ó³) èëìè, Óéèíã ìàñæèä âà ìóíèñèíã µà³ Ñóáµîíà âà òàúîëî á´ëñèí. Àáäóµîëè³ ¢èæäóâîíèéíèíã èêêèí÷è øèîðè “Íàçàð áà ³àäàì” äåéèëãàí á´ëèá, óíäà Íàçàðèíã äîèìî ïàíæàëàðèíã óñòèäà á´ëñèí, òîêè, êåðàêñèç æîéãà òóøìàñèí, äåéèëàäè. Áó òàðè³àòíè Àáäóðàµìîí Æîìèé “Òóµôàòóë-àµðîð” êèòîáèäà “Íàçàð áà ³àäàì”íè íàçì áèëàí øóíäàé òàúðèôëàãàí: ¥óø±ðëèêñèç áèðîð íàôàñ µàì îëìàãàí, Íàçàðè ³àäàìäàí ´çãà åðäà á´ëìàãàí Ó ´çëèãèäàí ñóðúàò áèëàí ñàôàðãà ßúíè óçî³³à êåòìàãàí. ¥àð áèð ³àäàìè íàçîðàòäàí µîëè á´ëìàãàí. ¢èæäóâîíèéíèíã êåéèíãè øèîðè: “Ñàôàð äàð âàòàí” äåá íîìëàíàäè. Áóíèíã ìàúíîñè øóêè, îäàìíèíã òàáèàòèäà ñàôàð ³èëèø ýµòè±æè ìàâæóäëèãèíè ó³òèðèá ´òàäè. ¥àìäà Ñàôàðíè 4 òà èáòèäîñè ìàâæóääèð – äåá ±çãàí ýäè àëëîìà. 1) Ñàôàð ³èëèá áèðîð àçèçíèíã õèçìàòèäà á´ëàäèãàíëàð. 2) Óìóìàí ñàôàð ³èëèøíè õîµëàìîâ÷èëàð. 3) Äîèìèé ñàôàð ³èëóâ÷èëàð. 4) Ñàôàðäà á´ëèø áó þðàêêà ñàé³àë áåðèø âà óíè òîçàëàøäèð À¥ÌÀÄ ßÑÑÀÂÈÉ Èñëîì îëàìèíèíã òàñàââóô øîèðè âà äèíó øàðèàò ïåøâîñè Õ´æà Àµìàä ßññàâèé XI àñðíèíã ´ðòàëàðèäà Ñàéðàìäà Èáðîµèì îòà

îèëàñèäà äóí±ãà êåëàäè. Ó ã´äàêëèãèäà±³ îíàñèäàí, 7 ÿøàðëèãèäà îòàñèäàí àæðàëàäè. Óíè áîáîñè Àðñëîí áîáî (Àðñëîíáîá) òàðáèÿ-ëàéäè. Áàëî²àòãà åòãà÷, ó îòàñè Øàéõ Èáðîµèìíèíã ìóðèä – õàëèôàëàðèäàí áèðè Ìóñî Øàéõíèíã ³èçè Îéøàãà óéëàíàäè. Óíèíã Èáðîµèì îòëè ´²ëè, Ãàôµàðè Øàµíîç îòëè ³èçè á´ëãàí. Àµìàä äàñòëàá ßññèäà ´³èéäè, ñ´íãðà áîáîñèíèíã òàâñèÿñè áèëàí Áóõîðîãà áîðèá, ìàäðàñàäà òàµñèë ê´ðàäè. Áó åðäà ó ôè³µ èëìèíèíã óñòîçè Øàéõóëèñëîì, òàñàââóô ôàëñàôàñèíèíã äîíèøìàíäè Þñóô ¥àìàäîíèéäàí òàúëèì îëãàí. Óñòîçè àñëè Ýðîííèíã ¥àìàäîí âèëîÿòèäàí á´ëãàí Þñóô Ýðîí âà ¥èíäèñòîíäà ´³èéäè. Èìîì ¢àççîëèéíèíã óñòîçè Øàéõ Àáó Àëè Ôàðþìàäèéäàí òàúëèì îëàäè. Ñ´íãðà Õóðîñîíó Ìîâàðîóííàµðãà êåëèá Ìàðâ, Ñàìàð³àíä, ¥èðîò, Áàëõ, Áóõîðî øàµàðëàðèäà ôàîëèÿò ê ´ðñàòàäè. Óìðèíèíã îõèðèäà Ìàðâ ñàôàðèäà Áîìè±íäà âàôîò ýòàäè, øîãèðäëàðè æàñàäèíè Ìàðâãà ýëòèá äàôí ýòàäèëàð. Àµìàä ßññàâèé óñòîçè âàôîòèäàí êåéèí áèð îç âà³ò Áóõîðîäà óíèíã èøèíè äàâîì ýòòèðàäè. ßññàâèé ôàîëèÿòèíèíã äàñòëàáêè éèëëàðèäà±³ ´ç äóí±³àðàøèíè õàë³ îðàñèäà êåíãðî³ ±éèø ìà³ñàäè- äà òóðêèé ³´øè³ëàðãà ÿ³èí øåúðëàð èæîä ³èëà áîøëàéäè. Êåéèí- ÷àëèê, ßññèãà ³àéòèá ê´ïëàá òàðàôäîðëàð, øîãèðäëàð îðòòèðàäè. Ðèâîÿòëàðãà ê´ðà, Àµìàä ßññàâèé 63 ±øãà, ÿúíè Ïàé²àìáàð ±øèãà êèðãà÷, åð îñòèãà – åðò´ëàãà êèðèá, óìðèíè òîàò-èáîäàò, õóäî é ´ëèäà ðè±çàòäà ´òêàçèá, 125 ±êè 133 ±øèäà, 1166-1167 éèëëàð îðàñèäà âàôîò ýòãàí. Øàð³äà ´òãàí àêñàðèÿò õóäîæ´é, µà³ é´ëèäà ôèäîéè ñ´ôè – äîíèøìàíäëàðíèíã 100-120 éèë óìð ê ´ðãàíëàðèíè èíîáàòãà îëñàê, ßññàâèéíèíã øóí÷à ±øãà êèðãàíè µàì àéíè µà³è³àòäèð. Áèçãà ³àäàð ßññàâèéäàí “Äåâîíè µèêìàò” íîìëè øåúðëàð êèòîáè ñà³ëàíèá ³îëãàí. Áó àñàð µàììà çàìîíëàðäà, áàð÷à òóðêèé çàáîí àâëîäëàðãà ìàíçóð âà ìà³áóë á´ëèá êåëãàí. Çåðîêè, ó èíñîííè àñë êîìèëëèêêà ýëòàäèãàí äèí, èìîí, õóäî é´ëèäà ôèäîèéëèê, ýúòè³îääà ñîáèòëèê, µàëîëëèê, ïîêëèêíè òàð²èá-òàøâè³ ýòäè. Êèøèëàðíè àñë ìà³ñàä – Õóäîãà ýðèøìî³ - ïàéèäà ìàøà³³àò – ðè±çàò ÷åêìî³³à, ìàúðèôàò êàñá ýòìî³³à, èñëîìèé âà äóí±âèé àµêîìëàðíè ýãàëëàìî³³à ÷îðëàäè. Ôèëîëîãèÿ ôàíëàðè äîêòîðè Ýðãàø Ðóñòàìîâ Õ

´æà Àµìàä ßññàâèé Ìàñæèäè ïåøòî³èãà µàçðàòè Ðàñóëóëëîµíèíã “Òàëàáóë èëìè ôàðèçàòóí àëà êóëëè ìóñëèìèí âà ìóñëèìàòèí” – “èëì îëèø µàð áèð ìóñëèì âà ìóñëèìà ó÷óí ôàðç”, äåãàí µàäèñ áèòèëãàíèíè ³àéä ýòãàí. ßññàâèé µèêìàòëàðèäà ò´²ðèëèê, ìåµíàòñåâàðëèê, ì´ìèíëàðãà ìåµðèáîí á´ëèø, èíñîô, ìóðóââàò ²îÿëàðèíè èëãàðè ñóðãàí. Àéðèì µèêìàò-ëàðäà áèç èæòèìîèé àäîëàòñèçëèêêà ³àðøè êåñêèí ôèêðëàðíè, äèëîçîð, ìóôòõ´ð á ´ëìàñëèêêà äàúâàòíè ê´ðàìèç. Àéíè ïàéòäà, ßññàâèé íîäîíëèê, æàµîëàò âà ðàçîëàòíè ³àòòè³ ³îðàëàãàí. Øóíèíã ó÷óí µàì ´òìèøäà ßññàâèé µèêìàòëàðè ñèíãàðè óíèíã øàõñèÿòè, øóµðàòè µàì Òóðêèñòîíäà êåíã òàð³àëãàí. Õàë³ îðàñèäà ßññàâèéíè äîíèøìàíä, áàøîðàò÷è âà íîçèê – áèí àëëîìà - ¥àêèì ñèôàòèäà âî³èô ýòóâ÷è ê ´ïëàá ðèâîÿòëàð ÿðàòèëãàí. Àµìàä ßññàâèé ÿðàòãàí ´ëìàñ µèêìàòëàðèíè äåâîí òàðè³àñèäà êåëàæàê àâëîäãà ìåðîñ ³îëäèðäè. XI-XII àñðëàðäà Õóðîñîíó Ìîâàðîóííàµðäà þç áåðãàí ³àµàò÷èëèê, ì´²óëëàð èñòèëîñèíèíã àñîðàòëàðè òàí³èä ýòèëàäè: àäîëàò, èíñîô, ðàµì-øàô³àò ´ðíèíè äè±íàòñèçëèê, òàêàááóð ýãàëëàãàíèäàí íîëèéäè, µèìîÿñèç ³îëãàí õàë³³à µàìäàðäëèê èçµîð ýòàäè. Áó µèêìàòëàðäà ìàúíàâèÿò µà³èäàãè ôèêðëàð òåðàí èôîäàëàíàäè. Àµëè äóí± õàë³èìèçäà ñàõîâàò é´³, Ïîäøîëàðäà, âàçèðëàðäà àäîëàò é´³. Äàðâèøëàðíè äóîñèäà èæîáàò é´³. Òóðëóê áàëî õàë³ óñòèãà ±²äè, ä´ñòëàð. ßññàâèé µèêìàòëàðèäà æàµîëàò âà ðàçîëàòíè ³îðàëàø, íîäîí- ëèê, ä´ñòãà õèëîôëèê ³èëèø, ìàíìàíëèêíè µàì òàí³èä ³èëàäè: Äóî ³èëèíã, íîäîíëàðíèíã þçèí ê´ðìàé, ¥à³ òàîëî ðàôè³ á´ëñà, áèðäàì òóðìàé. Áåìîð á´ëñà, íîäîíëàðíè µîëèí ñ´ðìàé, Íîäîíëàðäèí þç ìèíã æàôî ê´ðäóì ìàíî. À± ä´ñòëàð íîäîí áèðëà óëôàò á´ëóá, Áà²ðèì êóþá, æîíäàí ò´þá, ´ëäèì ìàíî. Ò´²ðè àéòñàì ýãðè é´ë²à á´éèí ò´ë²àð, £îíëàð þòóá, ²àì çàµðè²à ò´éäóì ìàíî.

£àéäà ê´ðñàíã ê´íãëè ñèíó³ ìàëµàì á´ë²èë, Àíäî³ ìàçëóì é´ëäà ³îëñà µàìäàì á´ë²èë. Óììàò á´ëñàíã ²àðèáëàð²à òîáåú á´ë²èë, Îÿò, µàäèñ µàð êèì àéòñà, ñîìåú á´ë²èë. Øîèð áèð òàëàé µèêìàòëàðäà êèøèëàðíè ³àäðäîí, µàëîëó ïîê, èëì-äîíèøëè, äè±íàòëè, èìîí-ýúòè³îäëè, ðàµì-øàô³àòëè á´ëèøãà äàúâàò ýòàäè. Ñóííàò ýðìèø êîôèð á´ëñà, áåðìà îçîð, Ê´íãëè ³îòòè² äèëîçîðäàí õóäî áåçîð. Ñàáðó ³àíîàò, æàâîíìàðäëèê, ýçãó ìà³ñàä é´ëèäà ôèäîèéëèê ³èëìî³ µàì µà³è³èé îøè³íèíã ôàçèëàòè: ó é´ëäàí îçãàí ãóìðîµëàðíè é ´ëãà ñîëìî²è äàðêîð: ýúòèáîðëèñè øóíäàêè, µàð áèð ñ´ç, èáîðà íèµîÿòäà ñîääà, àéíè ïàéòäà ìàçìóíè íàôèñ, óíäàí êóçàòèëãàí ²îÿâèé íèÿò, óìóìáàøàðèé ìîµèÿòãà ìîëèêäèð. Íàôñäàí êå÷èá, ³àíîàòíè ïåøà ³èë²îí, ¥àð êèì òîïñà, ðîçè á´ëèá, á´éèí ñóí²îí. ßõøèëàðãà õèçìàò ³èëèá, äóî îë²îí, Àíäî³ îøè³ ìàµøàð êóíè àðìîíè é´³. Ìóòàêêàáèð, ìàíìàíëèêêà áåðèëãàí îäàìíè, ´ç ³àäðèíè áèëìàãàí, ´çãàëàð ³àäðèíè ýúçîçëàìàãàíëàðíè èíñîí ñèôàòèäà ñàíàá á´ëìàéäè: Õâàéôè îäàì ´ç ³àäðèíè ´çè áèëìàñ, Ìàíìàíëèê ³èá ÿõøèëàðíè ê´çãà èëìàñ. Áó äóí±äà êèìäà-êèì íàôñíèíã ãàïèãà êèðñà, íàôñ é´ëèäà þãóðèá-åëñà, îõèð-î³èáàò ðàñâî á´ëóð: Íàôñ é´ëèãà êèðãàí êèøè ðàñâî á´ëóð. É´ëäàí îçèá, òîéèá, ò´çèá, ãóìðîµ á´ëóð. Íàôñèíã ñåíè îõèð äàìäà ãàäî ³èë²àé,

Äèí óéèíè ²îðàò ³èëèá, àäî ³èë²àé, Î³èë ýðñàíã íàôñè áàääèí á´ë²èë áåçîð. ¥à³è³àòäà µàì îðèôëèêíèíã àñîñèé áåëãèñè, êîìèëëèêêà ýðèøìî³íèíã é´ëè èêêè íàôñäàí µàì ïàðµåçêîðëèê, ñàõîâàòïåøà-ëèê, æóâîíìàðäëèê, µà³ã´éëèêäèð. ¥èêìàòëàðäà ±ë²îí÷èëèê, èêêè þçëàìà÷èëèê, òîâëàìà÷èëèê, µèðñ, òàúìàãèðëèê ñèíãàðè ÷èí îøè³³à, îðèôëàðãà íîìóíîñèá ²àéðèèíñîíèé õèñëàòëàð ëàúíàòëàíàäè, ìóíîôè³ëàð ³îðàëàíàäè. Ò´²ðè þðãàí îøè³ëàðäèí õóäî ðîçè, Îøè³ èøè îñîí ýìàñ, ³èëìà áîçè. ¡ë²îí÷èëàð îøè³ ìåí, äåð, îëëîµ ³îçè, Èìîíèíè ïó÷àê ïóëãà ñîòàð ýðìèø. “Äåâîíè µèêìàò” òàðêèáèäàãè ³óéèäàãè ôèêðëàð êèòîáäàãè áóòóí àµëî³èé, ìàúðèôèé, èø³èé, èíñîíèé ìóëîµàçàëàðíèíã óìóì-ëàøìà ÿêóíèãà ´õøàá ê´ðèíàäè, ÷óíêè áó áàéòëàðäà êîìèë èíñîí ó÷óí ìàæáóðèé á´ëãàí áàð÷à ôàðç âà ñóííàòëàð ²îÿòäà èõ÷àì òàðçäà ´ç èôîäàñèíè òîïãàí. Õàéðó ñàíî ³èë²îíëàð, åòèì ê´íãëèí îë²îíëàð, ×àõîð ±ðëàð µàìðîµè êàâñàð ëàáèíäà ê´ðäèì. Àíäî² îëèì æîéèíè äîðóññàëîìäà ê´ðäóì. Ìóôòè á´ë²îí îëèìëàð, íîµà³ ôàòâî áåðãàíëàð. Àíäî² ìóôòè æîéèíè ñèðîò ê´ôðóãäà ê´ðäèì. Àµìàä ßññàâèé µèêìàòëàðè íàôà³àò ²îÿâèé æèµàòäàí, áàëêè áàäèèéëèê íó³òàè íàçàðèäàí µàì XII àñð òóðêèé øåúðèÿòèíèíã ìóìòîçèäèð. Áóíäàí òàø³àðè, áèç µèêìàòëàðäà Ôèðúàâí, £îðóí, Ôàðèäóí, Ìóñî, Èñî, Âîìè³, Óçðî, Þñóô, Ôàðµîä, Ìàæíóí, Îä, Øàääîä, Ìàíñóð, Øèáëè, Áîÿçèä, Æóíàéä, Çóííóí, ßú³óá, Çóëàéµî, Çîë, Ðóñòàì ñèíãàðè ´íëàá àôñîíàâèé, òàðèõèé íîìëàð áèëàí áî²ëè³ ðèâîÿòëàð, íà³ëëàð, µèêîÿò âà ìàñàëëàðãà èøîðàëàð-íè ê´ðàìèç. Áóíäàí òàø³àðè, ïóëè ñèðîò, îáè êàâñàð, ñàëñàáèë, ìàµøàðãîµ, àðàôîò,

àðàñîò âà áîø³à àòàìàëàð Ðàñóëóëëîµ, ñàµîáà-ëàð, ÷àµîð±ðëàðíèíã ôàîëèÿòëàðèãà äîèð òàôñèëîòëàð µà³èäàãè ³àéäëàðãà µàì äó÷ êåëàìèç. Óëàð êèòîáõîííè ´éëàøãà, ôèêð þðèòèøãà óíäàéäè, òàôàêêóð ³èððàëàðèíè ÷àðõëàøãà ±ðäàì áåðàäè: Þíóñäåê µàì äàð± è÷ðà áàëè³ á´ëñàì, Þñóôäåê µàì ³óäó³ è÷ðà âàòàí ³èëñàì, ¡³óáäåê µàì Þñóô ó÷óí ê´ï éè²ëàñàì, Áó èø áèðëà, ±ðàá, ñåíè òîï²àéìó ìåí? Ìàúðóôäåê µàì óøáó é´ëãà ³àäàì ³´éñàì, Ìàíñóðäåê µàì æîíäàí êå÷èá äîðãà ³´íñàì, Äîð óçðà øàâ³ëàíèáîí µà³íè àéñàì, Áó èø áèðëà, ±ðàá, ñåíè òîï²àéìó ìåí? Ê´ðèíèá òóðèáäèêè, ßññàâèé µèêìàòëàðèäà èíñîíèÿò ïàéäî á ´ëãàíäàí áó±íãè òàðèõèé µà³è³àò, àôñîíàëàð, ðèâîÿòëàð, òóðëè äèíèé àðáîáëàð, äèíèé-ôàëñàôèé î³èìëàð àñîñ÷èëàðèíèíã µà±òè, òóðìóø òàðçè, êîìèëëèê é´ëèäàãè òóòãàí ñàúéè-µàðàêàòëàðè ²îÿòäà íàôèñ, òàäðèæèé ðàâèøäà ´ç àêñèíè òîïãàí. Áóíäàé µèêìàòëàðíè ´³èãàíäà áèçíèíã áèëèìèìèç ÷ó³óðëàøàäè, èìîíèìèç áóò á´ëàäè, µà±òãà âà îõèðàòãà ³àðàøèìèç òåðàíëàøàäè, îëëîµãà ýðèøìî³ èçìèäà ðè±çàò ÷åêìî³ ìàøà³³àòëàðèíè µèñ ýòàìèç. Áó áàéòëàðäàãè µàð áèð ñ´ç, èáîðà, µàòòî èçîôà çàìèðèäà íîçèê íó³òàëàð ³àò-³àò á´ëèá ±òèáäè. ßññàâèé ìèëëàòèäàí ³àòúè íàçàð µàð áèð îäàìíè µóðìàòëàø êåðàêëèãèíè ó³òèðàäè: Î³èë ýðñàíã ýðàíëàðãà õèçìàò ³èë²èë, Àìðè ìàúðóô ³èë²îíëàðíè èççàò ³èë²èë. Øîèðíèíã “Äåâîíè µèêìàò” íîìëè àñàðè ôàëñàôà, ïåäàãîãè-êà, ðóµøóíîñëèê, ìàíòè³, àäàáè±ò ôàíëàðèíèíã ðèâîæèäà àëîµèäà ´ðèí ýãàëëàéäè. Óìóìàí, ßññàâèéíèíã áàðêàìîë èíñîí µà³èäàãè ²îÿëàðè ±ø àâëîäíè òàðáèÿëàøäà ìóµèì äàñòóð ñèôàòèäà õèçìàò ³èëàäè.

Ìóñòà³èë èø. Àµìàä ßññàâèéíèíã “¥èêìàòëàð” êèòîáèíè ´³èá òàµëèë ³èëèø. ÍÎÑÈÐ ÕÈÑÐÀÂ Ìàúðèôàòïàðâàð àäèá, îòàø³àëá øîèð âà îëèì, àòî³ëè äàâëàò àðáîáè Íîñèð Õèñðàâ (1044-1088) µîçèðãè Òîæèêèñòîííèíã £àáîäè±í øàµðèäà òó²èëãàí. Áàëõ âà Ìàðâ ìàäðàñàëàðèäà òàúëèì îëãàí.Ñàëæó³èéëàð ñàëòàíàòèäà 20 éèë ñîëè³ éè²óâ÷èëàð èäîðàñè-äà áîø÷èëèê ³èëãàí. Àðàá ìàìëàêàòëàðèäà 7 éèë ñàôàðäà þðãàí àäèá ò´ðò ìàðòà µàæ ñàôàðèíè àäî ýòãàí. Óìðèíèíã îõèðãè éèëëà-ðèíè òî²ëè Áàäàõøîíäà ´òêàçèá, Þì²îí ³èøëî²èäà âàôîò ýòãàí. Íîñèð Õèñðàâ íà³³îø, îëèì, øîèð, ±çóâ÷è ñèôàòèäà êàòòà ìåðîñ ³îëäèðãàí. Àäèáíèíã “Ñàîäàòíîìà”, “Ð´øíîèíîìà”, “Ñàôàðíîìà”, “Ìóñîôèðëàðíèíã é´ë îçó³àñè”, “Áèðîäàðëàð õîíè”, Âàíæµèäèí”, “Êóøîøè âà ðàµîøè” àñàðëàðè, àðàá âà ôîðñ òèëëàðèäàãè øåúðëàðè øàð³äàãè èëì àµëè îðàñèäà æóäà ìàøµóð-äèð. Ìàçêóð àñàðëàðäà, õóñóñàí “Ñàîäàòíîìà”äà èëì-ìàúðèôàò ñàîäàòíèíã êàëèòè, äåµ³îíëàð, ÷îðâàäîðëàð âà µóíàðìàíäëàð æàìèÿòíèíã ìîääèé íåúìàòëàðèíè ÿðàòóâ÷èëàð ñèôàòèäà òàúðèô-ëàíãàí. “¥óíàðìàíääàí ÿõøè êàñá é´³ æàµîíäà” êàáè èáðàòëè ìèñðàëàð ìóàëëèôèíèíã èëì ´ðãàíèø é´ëèäà ÷åêêàí çàµìàòëàðè µàì èáðàòëèäèð: Áèëèì ³èäèðèøãà óðäèì áîøèìíè, Áåêîð ´òêàçìàäèì óìðèìíè áèð äàì, £àéäàêè ýøèòñàì èëìó äîíèøíè Ýøèãè òàãèäà ´òèðäèì ìàµêàì. Íîñèð Õèñðàâ 15 éèë äàâîìèäà ²îðíè ìàñêàí ³èëèá Þì²îí ³èøëî²èäà ìàêòàáäîð á´ëãàí. Òàáèàòàí õóøõàò âà õóøõîí àäèá ´³óâ÷èëàðãà áèð âà³òíèíã ´çèäà ±çèøíè âà îâîç ÷è³àðèá ´³èøíè ìàø³ ³èëäèðãàí. Ìàíáàëàðäà ³àéä ýòèëèøè÷à, Íîñèð Õèñðàâíèíã òàëàáàëàðè õóøíàâèñ âà £óðúîííè øèðèí îâîç áèëàí ³èðîàò ³èëàäèãàí á´ëèá ÷è³àð ýêàí. Øîèð àñàðëàðèäà êàòòàëðãà èççàò, êè÷èêëàðãà øàô³àò, îòà-îíàãà õèçìàò, ä´ñòëèê, µàð áèð èøíè èëì

âà à³ë-çàêîâàòãà ñóÿíãàí µîëäà áàæàðèøãà äàúâàò, æàµîëàò âà ðàçîëàòíè ëàúíàòëàø ²îÿëàðè êó÷ëèäèð. Àéíè³ñà, èëì îëèøíèíã çàðóðëèãè àëîµèäà òàúêèäëàíãàí: Êèìêè øîãèðäëèãèäàí ÷èí äèëäàí øîä, Áèð êóí ´çè µàì á´ë²óñè óñòîä. Èëì áèðëà åòèø ìóìêèí áèðîäàð, Çàððàäàí òîðòèá òî ³ó±øãà ³àäàð. Íîñèð Õèñðàâíèíã µóíàð ýãàëëàø, èëì ´ðãàíèø é´ëèäàãè ñàáîò âà ìàòîíàòè, ìóàëëèìëèê ôàîëèÿòè, àäîëàò ó÷óí êóðàø é´ëèäàãè ìàðäîíàëèãè µàìèøà èáðàòëèäèð. Áàµîâóääèí Íà³øáàíä Èñëîì äóí±ñèäàãè ýíã ì´úòàáàð òàúëèì-òàðáèÿ µà³èäà øàõñëàðäàí áèðè Áàµîâóääèí Íà³øáàíääèð. Ñàééèä Ìóµàì-ìàä Èáí Ñàééèä Æàëîëèääèí Íà³øáàíä 1318 éèëäà Áóõîðîäà òó²èëãàí. Ã ´äàêëèê ÷î²èäà±³ àòðîôäàãè îäàìëàðíè µàéðàòäà ³îë-äèðãàí, ëåêèí êåëà±òãàí îäàìíè áèð ³àðàøäà ò´õòàòèá ³´éãàí. Ó åòòè ±øèäà±³ £óðúîíè êàðèìíè ò´ëè³ ±ä îëãàí. Óñòîçè Ñàìîñèé áåðãàí èëìëàð Áàµîâóääèíãà îëàì ñèðëàðèíè áèëèø, äóí± ýøèãèíè î÷èø êàëèòè ñèôàòèäà õèçìàò ³èëãàí. Áàµîâóääèí ±øëèãèäà±³ ïîêèçà, îäîáëè, óñòîçëàðèãà ìåµðèáîí âà çóêêî á´ëãàí. Õàë³ îðàñèäà ó óñòîçëàðèíèíã áîìäîä íàìîçè ó÷óí êåðàêëè òàµîðàò ñóâèíè, ÿúíè îáäàñòàíè ýøèê îð³àñèäà òîíã îòãóí÷à áà²ðèãà áîñèá ´òèðèá, òàíàñèíèíã µàðîðàòè áèëàí èñèòãàí-ëèãè µà³èäàãè ðèâîÿò ìàâæóä. Áàµîâóääèí 11 ±øèäà Àµìàä ßññàâèéíèíã µèêìàòëàðèíè, øàéõ Àçèçîí (Ðîìåòîíèé) ðèñîëàëàðèíè ´ðãàíãàí. Ñàééèä Ìèð Êóëîë ±ø Áàµîâóääèíãà çèêð ³èëèø ñèðëàðèíè ´ðãàòãàí âà Áàµîâóääèí ±ø á´ëèøèãà ³àðàìàé, µàëîë ìå³íàò ³èëèø, µàð áèð èíñîí ó÷óí çàðóðëèãèíè àíãëàãàí. Ðóµèé ì´úæèçà âà êàðîìàòëàð ê´ðñàòèø áèëàí áèðãà µóíàð ´ðãàíãàí, ÿúíè ³àëèí èïàêëè ìàòî – êèìõîá ò´³èø áèëàí òèðèê÷èëèê ³èëãàí.

XIV àñðäàí êåéèí Ìàðêàçèé Îñè±äà Õîæà Áàµîâóääèí àñîñ ñîëãàí Íà³øáàíäèÿ òàðè³àòè øàêëëàíäè âà ðèâîæ òîïäè. Õ´æà Àµðîð Âàëèé, Àáäóðàµìîí Æîìèé âà Àëèøåð Íàâîèé µàì àíà øó òàðè³àòãà ìàíñóá ýäèëàð. Áàµîâóääèí áóòóí µà±òè âà ôàîëèÿòèíè èñëîì äèíèíè òàð²èáîò ³èëèøãà ³àðàòãàí áóþê øàõñ ñèôàòèäà “Áàµîâóääèí Áàëîãàðäîí”, “Äåâîíàè Áàµîâóääèí”, “Øàéµ Áàµîâóääèí”, “¥àçðàòè Ýøîí”, “Õîæàè áóçóðã” êàáè íîìëàð áèëàí èíñîíèÿò òàðèõèäà áàðµà±ò ³îëãàí. Áàµîâóääèí Íà³øáàíäíèíã òàúëèì-òàðáèÿ µà³èäàãè ôèêð- ìóëîµàçàëàðè âà ïàíäó íàñèµàòëàðè ²îÿò ³èììàòëèäèð. Ó áàðêàìîë èíñîííè òàðáèÿëàø äàñòëàá îäîáäàí áîøëàíèøèíè òàúêèäëàá øóíäàé äåãàí ýäè: “Àäàá õóë³íè ÷èðîéëè ³èëèø, ñ´ç âà ôåúëíè ñîç ³èëèøäèð... Àäàá ñà³ëàø – ìóµàááàò ñàìàðàñè, ÿíà ìóµàááàò äàðàõòèíèíã óðó²è µàìäèð. Àãàð àäàáäàí îçãèíà íó³ñîíãà é´ë ³ ´éñàíã µàì, íèìàèêè ³èëñàíã, áåàäàáëèê ê´ðèíàäè. Îäàì ´çèíè áèð õèë ñèôàò âà ê´ðèíèøèäà îëèá þðèøè ëîçèì, òîêè îäàìëàðäà óíãà òàñàððóô (òàúñèð ³èëèø) òàúìàñè ïàéäî á´ëìàñèí”. Íà³øáàíäèé ä´ñòëèê âà ´ðòî³ëèêêà êàòòà ýúòèáîð áåðãàí âà àãàð ä´ñò àéáèãà áî³ñàê, ä´ñòñèç ³îëàìèç, µå÷ êèì äóí±äà áåàéá ýìàñ, äåãàí ïóðµèêìàò ñàòðëàðèíè ³îëäèðèá êåòãàí. Ó øóíèíãäåê, ÿõøèëèêêà ÷îðëîâ÷è ôèêðëàðíè µàì áà±í ýòãàí: “Íèÿò – êàñá ³èëèá òîïàäèãàí íàðñà ýìàñ, áàëêè ó ²àéá îëàìèäàíäèð. Íèÿòèíã µà³è³àòè èõòè±ð îñòèäà ýìàñ. Àãàð íèÿò é´³ á´ëñà, óìèä íàòèæà áåðìàéäè”. “Ñàáð âà ÷èäàìäà íî²îðà êàáè á´ëìî³ ëîçèìêè, ó ³àí- ÷àëèê øàïàëî³ åìàñèí, áèðî³ ´ç àäàáèãà õèëîô îâîç ÷è³àðìàéäè”. Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Педагогика тарихи . Маъруза матни . Î.¥àñàíáîåâà, Æ.¥àñàíáîåâ 2. www.ziyonet.uz 3. www.nur.uz

Похожие

Шарқ уйғониш даврида таълим ва тарбия масалалари (биология ўқитиш методикаси)

Таълим-тарбия жараёнини бошқариш

Шарқ мутафаккирларининг таълим методлари ҳақидаги фикрлари

Темурийлар даврида таълим-тарбия масаласи

Темурийлар даврида таълим-тарбия ҳақида